((تنها درسی که من از اردوگاه یود‌وک یاد گرفتم این بود که ظرفیتِ انسان‌ها برای رذالت و پستی بی‌انتهاست.))
خواندن آکواریوم‌های پیونگ‌یانگ بلافاصله بعد از آیشمن در اورشلیم برای من تجربه‌ی جالب و عمیقی بود. هر دو کتاب در ظاهر درباره‌ی دو جهان متفاوت‌اند: یکی دادگاه یک جنایتکار نازی در اورشلیم، دیگری روایت یک پسر کره‌ای در اردوگاه‌های کار اجباری. اما وقتی کنار هم قرار می‌گیرند، حقیقت تلخی آشکار می‌شود: «رذالت بشر انتهایی ندارد.»
هانا آرنت از «ابتذال شر» سخن می‌گفت، و این کتاب تصویری عینی از همان ابتذال است. در اردوگاه‌های کره شمالی، نگهبانان و حتی زندانیانِ هم‌قطار تنها به این دلیل که «دستور» بود، بی‌هیچ اندیشه یا پرسشی، دست به خشونت و جنایت می‌زدند. این اطاعت کورکورانه، همان بی‌فکری هولناکی‌ست که شر را از یک هیولای دوردست به رفتاری روزمره و عادی تبدیل می‌کند.
اما آنچه این اثر را از بسیاری خاطرات مشابه متمایز می‌کند، لحن روایت است. کانگ چول‌هوان قصه‌اش را با سادگی و روانی شگفت‌انگیزی می‌نویسد. با اینکه پر از صحنه‌های دردناک گرسنگی، تحقیر، مرگ و … است اما هیچ‌وقت سنگینی نوشته‌اش خواننده را پس نمی‌زند. برعکس، همین صداقت و سادگی باعث می‌شود کتاب پرکشش و حتی دلنشین باشد؛ طوری که لحظه‌ای نمی‌توان از آن جدا شد.
در نهایت، آکواریوم‌های پیونگ‌یانگ یکی از بهترین روایت‌هایی بود که تا به حال خوانده‌ام؛ نه فقط به خاطر بیان رنج انسانی، بلکه چون پرده از حقیقتی جهانی برمی‌دارد: شر همیشه در جایی کمین کرده، و وقتی انسان اندیشیدن را کنار بگذارد، کوچک‌ترین آدم‌ها می‌توانند بزرگ‌ترین جنایت‌ها را مرتکب شوند.
به تمام دوستانم خواندن این کتاب را توصیه می‌کنم.
      

        تموم کردن کتاب «آیشمن در اورشلیم» یه تجربه سنگین ولی فوق‌العاده تفکر برانگیز بود. این کتاب نشون می‌ده چطور یه آدم معمولی، نه هیولا و نه فرمانده نظامی، بلکه یک «مدیر لجستیک مرگ» می‌تونه بخشی از یه جنایت عظیم باشه!
آیشمن یک کارمند دقیق و وظیفه‌شناس بود، قطارها همیشه سر وقت حرکت می‌کردن، اون هیچ وقت به «محتوای قطارها» فکر نمی‌کرد، فقط زمان‌بندی و پر بودن تمام واگن‌ها مهم بود.
همین مثال هانا آرنت از اون، مفهوم مشهور ابتذال شر رو نشون می‌ده؛ نابودی میلیون‌ها نفر نتیجه‌ی عمل هیولاهای سادیست نبود، بلکه محصول آدم‌های معمولی و اداری‌ای بود که فقط «کارشون رو درست انجام می‌دادن».
آرنت همچنین تاکید می‌کنه میزان موفقیت نازی‌ها ربطی به تعداد هیولاها نداشت، بلکه به همکاری بخش اداری و مردم محلی بود. دانمارک نمونه‌ای بود که همبستگی اجتماعی و مقاومت مردم جلوی فاجعه انسانی رو گرفت؛ یعنی می‌شد جلوی این شر سیستماتیک ایستاد..
در نهایت آرنت می‌گه اعدام آیشمن لازم بود، ولی تمرکز فقط روی یک فرد، نباید ما رو از فهم مشکل اصلی منحرف کنه و اون مشکل سیستمیه که آدم‌های معمولی رو به ابزار جنایت تبدیل می‌کنه.
اطاعت کورکورانه از قانون هرگز به معنای درست بودن عمل نیست؛ هر فرد موظفه خودش فکر کنه و قضاوت اخلاقی داشته باشه.
برای جلوگیری از فجایعی مثل هولوکاست، باید از فکر نکردن، اطاعت کورکورانه و توجیه بوروکراتیک ترسید.
مخلص کلام: تو جامعه‌ای که بقیه هلندن، تو دانمارک باش. فکر کن، مسئول باش و هرگز اجازه نده بوروکراسیِ بی‌فکری انسانیتت رو نابود کنه.
      

        بعد از چندتا تجربه ملال‌آور از آثار ژاپنی، بالاخره یه کتاب خوب خوندم: «اتاق قرمز» ادوگاوا رانپو.
نظر خودم این بود که ایده‌ها فوق‌العاده خلاقانه و عجیب و غریب بودن. مدام از خودم می‌پرسیدم: «چجوری این ایده‌ها به ذهن نویسنده رسیده؟!» هر داستان مثل یه دریچه تازه به دنیای تاریک و مرموز ذهن انسان باز می‌شد.
مثلاً داستان «صندلی انسانی» واقعا جالب، مهیج و کمی ترسناک بود. حس می‌کردی یه لحظه ممکنه اتفاق عجیب و ترسناکی رخ بده و همزمان از هوشمندی نویسنده شگفت‌زده می‌شدی.
کل مجموعه ترکیبی از معمایی بودن، ترس روانی و عجیب و غریب بودن ایده‌هاست که آدمو تا آخرین صفحه درگیر نگه می‌داره. به نظرم رانپو ثابت می‌کنه که ادبیات ژاپنی می‌تونه خیلی بیشتر از سطح ملال‌آور و کند بودن هم باشه و هنوز هم می‌تونه خواننده رو سورپرایز کنه و بعنوان اولین کتاب از این نویسنده، تجربه خیلی خوبی بود و حتما میرم سراغ آثار دیگه‌اش.
      

        مسلماً وقتی عنوان «غنچه‌ها را بچین، بچه‌ها را به گلوله ببند» را می‌شنویم، انتظار یک تراژدی تلخ و تکان‌دهنده داریم. رمان از همان سطرهای نخست ما را وارد جهانی می‌کند که میان مرگ و زندگی، گرسنگی و خشونت، امید و ناامیدی در نوسان است. برخلاف بسیاری از داستان‌های نوجوان‌محور، این اثر بی‌پرده با تباهی و خشونت روبه‌رو می‌شود و خواننده را ناچار می‌کند با واقعیت‌هایی مواجه شود که معمولاً از آن‌ها فرار می‌کنیم.
فضاسازی رمان بسیار واقع‌گرایانه و زنده است؛ توصیف شرایط کودکان رهاشده، چنان ملموس است که خواننده خود را در دل ماجرا حس می‌کند. در عین تلخی و خشونت، لحظه‌هایی از امید، وفاداری و همدلی هم سر برمی‌آورند که ارزششان چند برابر می‌شود و بار احساسی داستان را تقویت می‌کند.
با این حال، ریتم یکنواخت و خفه‌کننده‌ی روایت ـ پر از رویدادهای تلخ و خشونت‌آمیز ـ گاهی باعث می‌شود داستان کند پیش برود و تغییر چشمگیری در شخصیت‌ها یا مسیر ماجرا دیده نشود. اما همین یکنواختی، درواقع بازتاب بی‌رحمی و خفقان آن جهان است.
در نهایت، «غنچه‌ها را بچین» بیش از هر چیز بر واکنش‌های انسانی تمرکز دارد: ترس، خشم، وفاداری و حسرت. کودکان در این جهان مجبورند نقش بزرگسالان را بازی کنند و انسانیت را در دل ویرانی حفظ کنند. شاید این حجم از تلخی برای برخی غیرقابل‌تحمل باشد، اما همین شدت و صراحت است که ارزش اثر را به‌عنوان روایتی اصیل و تکان‌دهنده تثبیت می‌کند.
«غنچه» در این رمان نمادی از کودکانی است که پیش از شکوفایی، بی‌رحمانه چیده می‌شوند. 🥀💔
      

        «ای دختر جوان، باز هم خودت را در آب بیفکن تا من یک بار دیگر فرصت کنم که هردومان را نجات دهم.»
دردِ پنهان در همین جمله کوتاه، شالوده یکی از تأمل‌برانگیزترین کتاب‌هایی است که تا به حال خوانده‌ام. عذابی که پشت این کلمات نهفته است، چیزی را در عمق وجود راوی می‌شکند. او با جمله «شیرجه‌های نرفته، گاهی کوفتگی‌های عمیقی بر جای می‌گذارند» آغاز سقوط تدریجی خود را روایت می‌کند.
در یکی از میکده‌های آمستردام، مردی از زندگی‌اش و گام‌به‌گام فرو رفتن در ورطه سقوط سخن می‌گوید. وقتی اعترافات ژان باتیست کلمانس به پایان می‌رسد، درمی‌یابیم که «قاضی تائب» در واقع خود ماییم؛ داستان، داستانِ ماست، و وقت آن رسیده که اعتراف خودمان را آغاز کنیم. ناچاریم همانند کلمانس، خود را نه در آنچه وانمود می‌کنیم، که در نفی آن تعریف کنیم. سقوط ما را وامی‌دارد به درون خود برگردیم و بپرسیم: کجای مرز اخلاق ایستاده‌ایم؟
آیا این گناه کلمانس است یا گناه بشریت؟ من معتقدم هر انسانی در وجود کلمانس، بخشی از خود را بازمی‌شناسد. ما، به‌نوعی، برای هر خطایی که در جهان رخ می‌دهد مسئولیم. و «سقوط» یعنی انکار این مسئولیت، کنار کشیدن از جهان، و سرگرم شدن به ساختن تصویری خوشایند از خود و هستی.
وقتی کتاب را بستم، دانستم که باید بارها و بارها به آن بازگردم. سقوط کتابی است که نیازمند حوصله و فرصت است؛ وگرنه پیام کامو به‌تمامی دریافت نمی‌شود. جملات مسحورکننده او جایی در اعماق روحم را لمس کرد…
      

        وقتی نام «پرفروش‌ترین اثر ادبی تاریخ ژاپن» را می‌شنویم، ناخودآگاه انتظار مواجهه با روایتی خارق‌العاده و فراموش‌نشدنی را داریم. کوکورو نیز در ابتدا چنین نویدی می‌دهد؛ شروعی آرام و نسبتاً جذاب که بستر شکل‌گیری رابطه‌ای مرموز میان یک دانشجوی جوان و مردی میانسال را فراهم می‌کند. اما اولین پرسش مبهم در ذهن خواننده شکل می‌گیرد: چرا این جوان، بی‌آنکه شناختی واقعی از سنسی داشته باشد، شیفته‌ی او می‌شود؟
همین سؤال خواننده را به ادامه‌ی داستان وامی‌دارد. با این حال، دو فصل اول با روایتی کش‌دار و حوصله‌سربر و جزئیاتی که چندان در پیشبرد طرح داستان نقشی ندارند، به کندی پیش می‌رود. دیدارهای راوی با همسر سنسی، که انتظار می‌رود در نقطه‌ای از داستان به گره‌گشایی بینجامد، عملاً تأثیر چندانی بر روایت نمی‌گذارد. با وجود این، استفاده‌ی مکرر از فلش‌بک و فلش‌فوروارد، لایه‌ای رازآلود ایجاد می‌کند که همچون وعده‌ای نانوشته، خواننده را تا پایان همراه نگه می‌دارد.
از مهم‌ترین نقاط قوت کوکورو، بافت تاریخی آن است. رمان در گذار ژاپن از سنت به مدرنیته و در بحبوحه‌ی تغییرات فرهنگی و اجتماعی گسترده روایت می‌شود. این بستر تاریخی نه‌تنها فضای داستان را غنی‌تر می‌کند، بلکه امکان نمادپردازی‌های خوبی را نیز فراهم می‌آورد. نمونه‌ی برجسته‌ی آن، شخصیت پدر راوی است که به‌خوبی نماینده‌ی نسل و ارزش‌های رو به افول دوران «میجی» است.
با این حال، همچنان بر این باورم که این بستر تاریخی ظرفیتی فراخور خلق داستانی بسیار درخشان‌تر داشت که نویسنده نتوانست به‌خوبی از عهده‌ی آن برآید.
داستان همچنین فضاسازی و لحنی دارد که به خوبی اندوه و انزوا را منتقل می‌کند و حس گفتگوی صمیمانه و اعترافگونه‌ی یک دوست را به خواننده می‌دهد.
با این وجود، شخصیت‌پردازی ــ به‌ویژه درباره‌ی دو شخصیت اصلی ــ محدود و تا حدی ناکام می‌ماند. هر دو بیش از اندازه منفعل‌اند و کنش‌هایشان برای خواننده‌ی امروز چندان قابل‌درک نیست. این خلأ باعث می‌شود بار احساسی روایت به‌خوبی شکوفا نشود.
علاوه بر فصل اول و دوم، نویسنده در فصل سوم نیز به روده‌درازی‌های فاقد اهمیت ادامه می‌دهد و جایی که می‌توانست با یک چرخش یا تعلیق هیجان‌انگیز، فضای داستان را زنده‌تر کند، ناکام می‌ماند و همچنان با ریتمی کند داستان را به پایان می‌رساند. تنها دلیلی که توانستم کتاب را ادامه دهم و به پایان برسانم، ترجمه درخشان آقای ذاکری بود.
شاید اگر نام «پرفروش‌ترین رمان تاریخ ژاپن» را یدک نمی‌کشید، انتظاراتمان کمتر و تجربه خواندنش رضایت‌بخش‌تر بود.
      

        داستان عجیبی بود… اوایل داستان واقعا گیج بودم… هی می‌خوندم و نمی‌فهمیدم چی واقعیه چی خیاله.. چی خواب و رویاست؟!
تا اواسط داستان واقعاً سردرگم بودم.. نمی‌دونستم اصلاً این زن وجود داره یا نه. ولی یه‌جور عجیبی دلم می‌خواست ادامه بدم و ببینم چی میشه.
انگاری این داستان بیشتر از اینکه درباره‌ی یه رابطه باشه، درباره‌ی یه ذهنِ خسته‌ و تنهاست. ذهن یه مرد مهاجر، که نه فقط وطنش، بلکه گذشته‌اش رو هم باخته.
نقطه اوج داستان هم خیلی خوب بود و شوک کننده! دقیقا مثل داستان آئورا که اواخر داستان فوئنتس با برملا کردن یه حقیقت شوکه‌مون کرد.
اگر بخوام مقایسه کنم من آئورا رو بیشتر دوست داشتم.
در کل اگه دنبال یه رمان کلاسیک و خطی هستین، این اصلاً مناسب نیست. ولی اگه حال‌وهوای رمان‌های مرموز و عمیق رو دوست دارین، احتمال زیاد دوستش خواهید داشت.
      

        خواندن روایت اعتراف‌گونه‌ی نویسنده‌ای که ۶ بار خودکشی کرده و احتمالا بعد از نوشتن همین سطور به زندگی خود پایان داده است، عجیب، مرموز و متفاوت است.
این داستان قرار نیست پر از جملات قصار‌ و مفهوم‌های پیچیده‌ی فلسفی باشد؛
اعترافات بی پرده یک بازنده است که فقط باید به آن گوش فرادهیم، آدمی که یک عمر با نقاب زندگی کرده و با خودش هم بیگانه شده و حالا دارد با صداقت و بی‌پرده از سقوطش می‌گوید.
یوزوی صاف و صادق از آئوموری در تقابل با زندگی مدرن توکیو،  رذالت و منفعت طلبی مردمانش را برنتابید و زیر بار فشار این زندگی نامأنوس تکه تکه شد و به ناچار خود را از جامعه حذف کرد. یوزو گناهکار نبود، بی‌پناه بود. کسی که فقط به دنبال محبت و راه نجات بود، اما هرچه بیشتر دست دراز کرد، بیشتر به قعر کشیده شد.
و شاید یکی از مهم‌ترین چیزهایی که از کتاب یاد گرفتم این بود که چقدر نیاز داریم هوای یکدیگر را بیشتر داشته باشیم. پشت صورتک خنده‌ی آدم‌ها، دردشان را ببینیم؛ آدم‌هایی که زیر پوسته‌ی افسردگیشان در جنگ‌هایی که در درون خویش دارند یکسره می‌بازند و گاهی یک توجه کوچک می‌تواند نجات‌بخش باشد.
زوال بشری برای من یک تلنگر بود برای دقت بیشتر به آدم‌هایی که در کنار ما بی‌صدا دارند محو می‌شوند…
و راستش، چه چیزی می‌توانست زوال بشری را به این اندازه واقعی و دردناک تصویر کند، جز قلم کسی که خودش از زخمِ این زندگی به کلمات پناه آورده بود؟💔
      

        یه تجربه‌ی عجیب و متفاوت بود. از همون خط اول حس می‌کنی داری توی یه خواب مرموز قدم می‌زنی. راوی دوم‌شخص باعث می‌شه خودت رو توی ماجرا حس کنی، انگار تویی که وارد اون خونه‌ی تاریک شدی و داری کم‌کم با یه دنیای عجیب روبه‌رو می‌شی.
هم شاعرانه بود، هم وهم‌انگیز، یه‌جور حس گم‌گشتگی قشنگ داشت. آخرش هم یه شوک خوب، همون‌قدر که انتظارش رو نداری ولی بعدش همه‌چی برات سر جاش می‌شینه.
از اون کتاب‌هایی بود که تمومش کردم ولی هنوز توی ذهنم ادامه داره…
      

        با کتابی روبه‌رو هستیم که تمام عناصرش نمادین و استعاری‌اند؛ جایی برای شخصیت‌پردازی کلاسیک باقی نمانده، چراکه نویسنده با زبانی سرشار از استعاره و نماد، فلسفه‌ی درونی شخصیت‌ها را به خواننده منتقل می‌کند. بی‌پروا آزادی را به سخره می‌گیرد و پوچی زندگی و سرگشتگی انسان مدرن را به تصویر می‌کشد.
شن را می‌توان به‌مثابه یکی از شخصیت‌های اصلی داستان در نظر گرفت؛ که در سکوتش هم ویرانگر است و هم زاینده؛ می‌فرساید و زندگی می‌بخشد و هر آن‌چه را که لمس می‌کند، فاسد می‌سازد؛ از چوب و پلاستیک گرفته … تا اخلاقیات.
در دل روایت، با پرسشی مواجهیم که من نیز بارها و بارها در زندگی‌ام از خود به‌نوعی دیگر پرسیده‌ام:
«زندگی می‌کنیم تا شن جمع کنیم، یا شن جمع می‌کنیم تا بتوانیم زندگی کنیم؟»
در حقیقت، پاسخ چیست؟
آیا ما کار می‌کنیم که زندگی کنیم، یا زندگی می‌کنیم که کار کنیم؟
شاید گاهی، به‌جای دست‌وپا زدنِ بیهوده برای یافتن معنای زندگی، باید لحظه‌ای بایستیم، نفس بکشیم، و آن را همان‌گونه که هست بپذیریم.
شاید معنای اصیل زندگی ما، در پسِ همین پذیرش نهفته باشد…
همان‌طور که در نقطه‌ی اوج داستان می‌بینیم: مرد سرانجام از گودال رها می‌شود، اما آزادی نه‌تنها گره‌ای از وجودش نمی‌گشاید، بلکه او را سردرگم‌تر از همیشه رها می‌کند. و درست زمانی که دوباره به گودال بازگردانده می‌شود، درمی‌یابیم مشکل او آزادی نبوده… بلکه «نبود معنا» بوده است.
مادامی که در دل گودال، معنای زندگی خود را بازمی‌یابد، با وجود امکان فرار، ماندن را انتخاب می‌کند.
در یک کلام، او دیگر در پی «فرار» از زندگی نیست؛ بلکه در جست‌وجوی «حضور آگاهانه» در آن است، حتی اگر آن زندگی در اعماق یک گودال باشد.
و در نهایت باید گفت: زندگی همین است…
تکرار… شب و روز… گاهی بی‌معنایی…
اما تا زمانی که بتوانی در دل همین تکرار، معنایی بیابی، آن‌جا «آزادیِ واقعی» است.
      

        این کتاب از آن‌دست داستان‌هایی نیست که بخوانی و بعد بی‌تفاوت برگردانی‌اش به قفسه‌ی کتابخانه.
مردن، روایتِ مرگ است؛ از زبان کسی که در آستانه‌ی خطِ پایان ایستاده و تو را ساعت‌ها به فکر فرو می‌برد.
قصه‌ی رابطه‌ای عاشقانه که در مواجهه با مرگ و بیماری، کم‌کم شکل خودش را از دست می‌دهد. احساساتی متناقض یکی‌یکی سر برمی‌آورند، و رابطه‌ای که روزی عشق بود، حالا در تردید و ترس و وابستگی، رنگ می‌بازد. این پرسش که: “اصلاً عشقی در کار بوده یا نه؟” تا پایان، بی‌پاسخ می‌ماند.
شنیتسلر با نگاهی روان‌کاوانه، زوال ذهن، ترس از تنهایی حتی پس از مرگ، مرز بین عشق و خودخواهی را به‌زیبایی از اعماق ذهن شخصیت‌ها بیرون می‌کشد، بی‌آنکه داوری کند یا توضیح اضافی بدهد.
خواندن این اثر کم‌حجم اما پرمغز را صمیمانه به همه‌ی دوستان کتاب‌خوانم توصیه می‌کنم.
      

        «سفر به دور اتاقم» تجربه‌ی متفاوتی بود. ایده‌ی کتاب بد نبود؛ اینکه با خیال، می‌تونی از یه اتاق ساده یه دنیای تازه بسازی. اما باید بگم برام ساده نبود… زبانش کمی سنگین و قدیمی بود و گاهی لازم بود چندبار یه جمله رو بخونم تا بفهمم منظورش چیه..
      

        از بعدظهر نشستم پاش و الان ک ۱۲ شبه تازه تمومش کردم و یه حال عجیبی دارم… بازارف، با همه‌ی نیهیلیسم و سرسختی و غرورش، ته‌ته دلش یه چیزی داشت که نمی‌تونستی نبینی…
با اینکه خیلی وقتا نمی‌فهمیدمش، اما از یه جایی به بعد، دوستش داشتم… سرنوشتش غمگینم کرد😭… حتی همون طرزِ برخورد خونسرد و عجیبش با سرنوشتش، دقیقاً شبیه خودش بود: تنها، بی‌ادعا، و انگار بدون نیاز به همدلی. یه جور تلخی خاصی داشت که هنوز ته دلم مونده.
شخصیت پردازی عالی بود، توصیفات به اندازه بود، هیچ عقیده ای رو تحمیل نمی‌کرد فقط وادارت می‌کرد به هرکدوم بیطرفانه فکر کنی و اگر این شاهکار نیست پس چیه؟
تا مدتها در یادم خواهی موند بازارف🤍
      

        همه‌مون یه جایی تو زندگی حس کردیم بی‌دلیل از دایره‌ی دوست داشتن افرادی حذف شدیم و از همون‌جا، یه چیزی درون ما رنگشو از دست داد
و همین شد که خوندن داستان سوکورو تازاکی بی‌رنگ با تموم سادگیش برامون جذاب بود، یه داستان معمولی و واقعی.. نه اتفاق خاصی می‌افته، نه هیجان آن‌چنانی داره، ولی بازم نمی‌تونی بذاریش زمین.
حس می‌کردم کتاب داره یه چیزی رو از دل خودم بیرون می‌کشه و تهش منو با یه عالمه علامت سوال رها کرد.. شاید پذیرش اینهمه ابهام توی داستان یه نویسنده معروفی مثل موراکامی برای خیلیا سخت باشه ولی من از اینکه تهش میتونستم خودم به سوالای ذهنم هرجوری که دلم میخواست جواب بدم رو دوست داشتم.. چون این فقط قصه سوکورو نبود قصه هرکدوم از ماها بود با پایان های متفاوت…
در نهایت من کتاب دیگه اش یعنی جنگل نروژی رو بیشتر دوست داشتم و چون به اون ۴ دادم به این ۳/۵ میدم.
      

        این کتاب برای من بیشتر از یک روایت درباره‌ی آخرین روزهای زندگی یک محکوم بود.
انگار تلاشی بود برای این‌که ما رو از فضای انتزاعیِ «اعدام» بیاره به دل پوست و استخوان آدمی که قراره کشته بشه. بدون این‌که حتی بگه کیه و جرمش چی بوده، ویکتور هوگو ما رو مجبور می‌کنه فقط به «مرگِ قانونیِ یک انسان» فکر کنیم.
و همین که معرفیش نمیکنه داره به ما میگه اون نماینده همه ماست و موضوع خوب یا بد بودن اون آدم نیست؛ سوال اصلی اینه که اصلاً آیا حق داریم زندگی رو از کسی بگیریم؟ حتی به نام قانون؟ حتی برای اجرای عدالت؟ فکر می‌کنم کتاب به هدفش رسید و منو وادار کرد به چیزهایی فکر کنم که شاید همیشه بی‌تفاوت از کنارشون رد می‌شدم.