یادداشت آناهیتا

        شیطان یکی از آثار کمتر خوانده‌شده‌ی تالستویه و با وجود اینکه ایده‌ی روان‌شناختی و اخلاقی جالبی داره، ضعف‌های قابل توجهی هم داره. مهم‌ترین نکته‌ای که به چشم میاد، پایان دوگانه و بعضاً بی‌انسجامه که باعث می‌شه داستان کمی مسخره و سردرگم‌کننده به نظر برسه. همچنین رشد نفس یوگنی و کنترل‌ناپذیری اون گاهی بیش از حد بزرگ و غیرواقعی جلوه می‌کنه و در حالی که پیام اخلاقی داستان رو منتقل می‌کنه، کمی اغراق‌آمیز و دور از باورمندی شخصیته. با این حال، تولستوی همچنان موفق می‌شه کشمکش درونی انسان و عواقب سرکوب میل‌ها رو به خواننده منتقل کنه، اما ضعف در روایت و پایان‌بندی باعث می‌شه اثر به جای تاثیرگذاری روان‌شناختی قوی، فقط تلخ و گیج‌کننده به نظر برسه. با این حال، نکات مثبتش هم قابل توجهه. کشمکش درونی شخصیت خیلی واقعی و ملموسه، و تالستوی با زبان ساده و روان، تاثیر وسوسه‌ها و سرکوب امیال روی زندگی انسان رو به خوبی نشون می‌ده.