یادداشت‌های فاطیما (36)

          ملاقات بانوی سالخورده هم نمایشنامه جالبی بود. فکر کنم با گذاشتن این بخش ازش کنجکاو بشید بخونید. ایده‌ش برای من جدید بود.

«کلر زاخاناسیان: شرط من اینه. من به شما یک میلیارد می‌دم و به جای اون عدالت رو برای خودم می‌خرم.
سکوت مطلق.
شهردار: این حرف رو چطور باید معنی کنم خانم عزیز؟
کلر زاخاناسیان: همون‌طور که گفتم.
شهردار: آخه عدالت رو که نمی‌شه خرید.
کلر زاخاناسیان: همه‌چیز رو می‌شه خرید!»

ده روز- ده نمایشنامه 
روز نهم، ملاقات بانوی سالخورده 
        

          «شاید اشتباه من همین بود... تویی که رو دریا بودی اینو خوب می‌دونی دریا که می‌گم، اون سامون چهل متریه، اون شبای زمهریره که آب سیاه مثل قیره. آسمون عین فولاد! شبایی که شیشه عمر تو می‌گیری دستت و می‌ری توی ظلمات که تور پهن کنی. اون‌وقت، لُتكات مثل ننو روی موج تاب می‌خوره، و تو میون بخارایی که از روی دریا بلند می‌شه، نورافکن گشتیا رو می‌بینی و تو دلت می‌گی: یا امام رضا! جم بخوری شیش تا تیر، دال به دال تو شکمته... اینا رو می‌گم که یادتون باشه من از کجا به کجا اومدم. از ظلمات تو نور! درست مثل پشه چموشی که عوضی نشسته باشه رو کندوی عسل و همون جا چارچنگولی مونده باشه.»

ده روز- ده نمایشنامه 
روز هشتم، صیادان 
        

          کیه که ندونه ایبسن کجای نمایشنامه‌نویسی دنیاست و چقدر قهاره توی این کار! من هم دوستش دارم. بیشتر از همه‌چیز روان بودن زبانش و اجتماعی بودن نمایشنامه‌هاش رو دوست دارم. یک موضوعی رو برمی‌داره و در موردش می‌نویسه که تاریخ مصرف نداره و بعد از کلی سال بشر همچنان باهاش درگیره. هم توی عروسکخانه، هم دشمن مردم.
شخصیت‌ها شبیه خودِ ما هستند. همین مردم معمولی کوچه و خیابون و حتی دیالوگ‌ها ملموسه. خوبه. جالبه. ممنون از ایبسن بابت نوشتن نمایشنامه:دی.

ده روز- ده نمایشنامه 
روز هفتم، دشمن مردم 
        

          نمایشنامه‌های خانم ثمینی من رو یاد فیلم‌های ایرانی‌ای که دوستشون دارم می‌ندازه. همه‌چیز ملموسه و جلوی چشمم حتی شخصیت‌ها برام کاملن‌. الان دنیا و داوود و دانیال توی ذهن من شکل دارن. اینکه درونمایه اصلی نمایشنامه هم اتفاقاتیه که ممکنه زیاد اطرافمون ببینیم اما با یک نگاه نو و این‌طوری نوشته شده برای من جالبه. قلم زن‌ها رو یک‌جور دیگه دوست دارم و این فقط برای رمان نیست. در نمایشنامه و جستار و هر چیز دیگه‌ای هم.

ده روز- ده نمایشنامه 
روز ششم، زبان تمشک‌های وحشی.
        

          فکر کنم من اصلاً نتونم مرور خوبی برای این کتاب بنویسم و کلی آدم دیگه چیزهای خوبی نوشته‌‌ن. من بیشتر یه مواجه شخصی با کامو دارم و این رو یک‌جایی نوشتم:
«تابستانِ چهار سال پیش نمایشنامهٔ صالحان از کامو را خوانده بودم. دوستش داشتم. بعدتر یک نوروز بیگانه را خواندم و تا کالیگولا دیگر چیزی از کامو نخواندم. کالیگولا را که می‌خواندم فهمیدم از کامو می‌ترسم. از خواندنش. ته دلم را خالی می‌کند. چون یک نفر آمده چیزهایی که مغزم بهش فکر می‌کند را نوشته است. از این نویسنده‌ها می‌ترسم. بعد از خواندنشان قلبم سنگین می‌شود و دوست ندارم تا مدت‌ها گذرم بهشان بیافتد. این نمایشنامه را در شرایط بدی خواندم و بیشتر اذیتم کرد. نمی‌دانم دوباره کی گذرم به کامو بیافتاد اما می‌دانم همیشه، هر بار ته دلم را خالی می‌کند.»

ده روز- ده نمایشنامه 
روز پنجم، کالیگولا
        

          خیلی دوستش نداشتم. عاشق ماه و پلنگ بیژن مفید شده بودم اما این خب نه. اما خوشحالم خوندمش. خاله سوسکه من رو یاد یه کتاب توی بچگی‌‌هام انداخت که مصور و برجسته بود و فکر کنم مثلاً اولین کتاب‌های زندگیم بود.

ده روز- ده نمایشنامه 
روز چهارم، شهر قصه 
        

          یکی از بهترین نمایشنامه‌هایی که تا حالا خونده‌م! آدم‌هایی که به قول خودشون در حالت اغما هستند و حالا بین این دنیا و اون دنیا با هم وارد گفت‌وگو می‌شن و در مورد عشق، خونواده، خوشبختی، مرگ و زندگی صحبت می‌کنند. احساس می‌کنم هر چقدر بنویسم کافی نیست. باید خونده بشه.
ده روز-ده نمایشنامه 
روز سوم، مهمان‌سرای دو دنیا 
        

          این دومین نمایشنامه بود که از اکبر رادی خوندم و از قبلی بیشتر دوستش داشتم. اولش اسم خیلی شاعرانه‌ی کتاب من رو ترغیب کرد بخونمش (یا حداقل تصمیم بگیرم از بین باقی نمایشنامه‌های رادی این رو بخونم) نمایشنامه چهارتا پرده داره که اون‌ها هم اسم‌های جادوانگیزی دارن! مثلاً بوی باران لطیف است. کلا توی اسم خیلی خوب بودند انگار.

پرده اول با برگشتن مهیار از سوئیس شروع می‌شه و در ادامه بحث‌هایی بین اعضای خونواده و آدم‌هایی که سال‌ها برای اون‌ها کار کردن بابت یک خونه (ارث پدری) اتفاق می‌افته. بیشتر از این گفتنش فکر نکنم خوب باشه. همه‌ی نمایش توی خونه می‌گذره. مثل نمایشنامه قبلی‌ای که از رادی خونده بودم. (از پشت شیشه‌ها) و فکر می‌کنم این در اکثر کارهاش باشه. این نقش پررنگ خونه.

من تا حالا رشت نرفته‌م و وقتی استاد سر کلاس اسم این نمایشنامه رو کنار رشت آورده بود من همیشه فکر می‌کردم وقتی بخونمش قراره در شهر رشت اتفاق بیوفته و این کمی زد توی ذوقم. اما خب می‌گم این بابت اینه که من نقش شهر رو خیلی توی ادبیات دوست دارم یا به اصطلاح از تمام شهرهای کاغذی استقبال می‌کنم.

خودم رو توی حرف‌ها و رفتارهای گیلان پیدا کردم و یک‌جاهایی هم فکر می‌کردم من هم مثل مهیار در مواجه با شهرم هستم. بعدش هم رفتم ترانه‌های گیلکی گوش دادم چون تنها کاری بود که می‌تونستم در مقابل رشت خواستن انجام بدم. همین دیگه. ممنون از آقای رادی که باز هم یک عالمه نمایشنامه برای خوندن دارن. 

ده روز- ده نمایشنامه
روز دوم، ملودی شهر بارانی 
        

          تصمیم گرفتم ده روز، ده‌تا نمایشنامه بخونم. اولش دیدم یک نفر توی اینجا این‌کار رو کرده بودن. ازشون اجازه گرفتم تا من هم از ایده‌شون استفاده کنم. یک عالمه نمایشنامه خوب برای خوندن هست و فکر می‌کنم قراره خوش بگذره.

 برای شروع هم «پرندهٔ آبی» از موریس مترلینک رو خوندم. فکر کنم این جادویی‌‌ترین و در عین حال بانمک‌ترین نمایشنامه‌ای بود که تا حالا خوندم. نه که قبلی‌ها بد بوده باشن، نه! اتفاقاً چیزهای خوبی خونده‌م. ولی اون‌ها بانمک و جادویی با هم نبودن. توی موقعیت جالبی هم خوندمش. دیشب وقتی ستاره‌ها توی آسمون بودن و تیل‌تیل و می‌تیل داشتند با روشنایی وسطِ تاریکی دنبال پرندهٔ آبی می‌گشتن و صبح وقتی خورشید در اومده بود و با پردهٔ آخر توی موقعیت مشابه بودیم. یک اتاق پر از روشنایی. 
توی پیام بعدی یک قسمتی که در مورد درخت‌ها نوشته بود رو می‌ذارم و باید بگم بخش مورد علاقه‌م گفت‌وگوی درخت‌ها بود.
«روح نارون گرد، کوتاه، دارای قوارهٔ ناموزون و شکم گنده است. روح زیزفون آرام، خودمانی و بشّاش است. روح زبان گنجشک چست و چالاک و باشکوه و جلال است. روح سپیدار سفیدرنگ، تودار و کمی پریشان است. روح بید مجنون ضعیف، ظریف، دارای گیسوان بلند و پریشان است. روح صنوبر بلندقد، نازک‌اندام، خاموش و کم‌حرف است. روح سرو گرفته و غم‌انگیز است. روح بلوط پرمدعاست و خیلی خودش را می‌گیرد.»

همه‌چیز‌های ساده مثل نان، گربه، قند، روشنایی، آب و ... توی این نمایشنامه جون می‌گیرن و صحبت می‌کنند. در ظاهر شاید فکر کنید یک نمایش کودکانه‌ست اما باید بشینید فکر کنید که اتفاقاً نه! برعکسش‌. (خیلی دلم برای سگه سوخت.) 

ده روز- ده نمایشنامه 
روز اول، پرنده‌ی آبی
        

          دومین کتاب بعد از لذتی که حرفش بود رو از از هوشمندزاده خوندم. گفته بودم چون عکاسی رو دوست دارم و خوندن از روایت عکس‌ها همیشه برام جالبه. این هم همینه. فارغ از اسم جالبی که اولش توجه‌م رو جلب کرد و دوست داشتم بدونم روایت‌های یک مجموعه که اسمش هست «جمعه را گذاشتم برای خودکشی» چیه. خب ارتباطی به اسمش نداره. چندتا تک‌نگاری در مورد عکس‌ها و کارهای حرفه‌ای یک عکاسه. اتفاقات جالب و پشت پرده‌ی عکس‌های خوب چی می‌گذره. 

یک‌ تک‌نگاری‌هایی رو بیشتر و بعضی رو کمتر دوست داشتم اما در مجموع این کتابش رو از قبلی بیشتر دوست داشتم. باز هم با دیدِ نوشته‌های یک عکاس بخونین بدتون نمیاد و حتی شاید خیلی دوستش بدارید. یک چیز بامزه. داشتم توی طاقچه می‌خوندمش و صفحه‌های آخر بودم، برق رفته بود و گوشیم یک درصد شارژ داشت. تندتند می‌خوندم تا خاموش نشده و اصلا حواسم نبود چایی داغِ داغه، هورتش کشیدم و زبونم رو بدجوری سوزوند :) یک سوختن زبون در آخر این کتاب خاطرم می‌مونه:دی.
        

          این اولین نمایشنامه‌ای بود که از نغمه ثمینی خوندم. یک نمایشنامه که قصه‌ی آدم‌های یک خونه‌ست که همه‌شون می‌خوان به نوعی برن و از وضعیتی که توش هستند خسته شدن. چهارتا پرده داره:  اتاق‌خواب، آشپزخانه، حمام، پشت‌بام.

هر کدوم از آدم‌ها درگیری‌های خودشون توی زندگی رو دارن و هر کسی فکر می‌کنه داره توسط بقیه‌ی اعضای خونواده‌ش نادیده گرفته می‌شه. احساسات واقعی آدم‌هاست و برای ما هم ملموس و آشناست. این سردرگرمی، غصه‌ها، تنهایی.

من اولش چون اسمش خونه بود خواستم بخونم :) بله! به طرز احمقانه‌ای دلم می‌خواد تمام چیزهای «خونه‌»‌دار رو بخونم اما بعد فهمیدم نمایش‌هایی که در خونه و خانواده بگذره هم دوست دارم چون خیلی دنبال موضوعیت این چیزها هستم و همیشه از خودم می‌پرسم به نظرت خونه کجاست؟ 
        

          این کتاب رو صوتی و توی طاقچه گوش دادم. حدوداً ده ساعته‌. شش‌تا داستان مختلف از زندگی آدم‌ها. قصه‌ی آدم‌های توی هواپیما، آدم‌های خدمتکار یک خونه یا زندگی یک زن و شوهر. از اینکه قصه‌ی آدم‌ها بود خوشم اومد. من کلی وقت بود می‌خواستم گلی ترقی بخونم چون خوندن از نویسنده‌های زن مخصوصاً زنِ ایرانی رو دوست دارم. موقع خوندنشون به چیزهایی می‌رسم که انگار زن‌ها همین طور این‌ها رو می‌بینن و گفتن از این جزئیات قلمشون رو دلنشین می‌کنه. این کتاب هم اوایلش چندان توی دلم جا نگرفته بود. موقع تمیزکاری و ظرف شستن و آشپزی گوش می‌دادم منتها وقتی به چند ساعت آخر رسید که قصهٔ امیرعلی بود بیشتر توی دلم جا گرفت. انقد که از دیشب و امروز نمی‌خواستم تموم‌ بشه. بعد از اینکه تموم شد هم خودم رفتم چند صفحهٔ آخر رو خوندم و صدام رو ضبط کردم. دلم می‌خواد باز گلی ترقی بخونم. خوشحالم که هنوز چندتا کتاب ازش هست که می‌تونم بخونم. 
پ.ن: گویندهٔ کتاب هم خوب می‌خوندن.
        

          تصور می‌کردم دوستش داشته باشم اما این‌طوری‌ نبود. فکر کردم شاید بابت این باشه که ادبیات ایتالیا رو نخوندم و اسامی برای من ناآشناست. النا فرانته توی این جستارها در مورد نوشتن و تجربیاتش از از نوشتن رمان‌هاش صحبت می‌کنه. اینکه به عنوان یک زن چطوری باید صدای خودش رو بین ادبیاتی که مردها نوشتن پیدا کنه. 
کتاب خوب ویرایش نشده بود و اگر اون وسواسه رو داشته باشی بیشتر هم اذیت می‌کنه. 
        

          صبح خیلی زود بیدار شدم و برای اینکه حوصله‌م سر رفته بود یکی از کتاب‌های طاقچه‌‌م رو باز کردم بخونم. کتاب کوتاهی بود. بانمک و غمگین‌کننده. اسکار یه پسربچه‌ست که روزهای آخر زندگیش توی بیمارستان برای خدا نامه می نویسه. نامه‌های کوچیک و پر از جمله‌هایی که آدم می‌شینه پیش خودش فکر می‌کنه. بامزه.
(منم بگم ویراستاری کتاب فاجعه بو‌د. فاجعه! نمی‌دونم چرا این روزها هی دارم به این کتاب‌ها  بر می‌خورم. شاید چون بیشتر پی ببرم ویراستاری چقدر مهمه و جدی‌تر یادش بگیرم و با نمره خوب پاسش کنم:دی)
        

          فکر می‌کنم کورسُرخی هم باز مثالی برای این بود که کتاب‌ها درست به موقع میان سراغت. صبح جمعه‌ای که توی خوابگاه داشتم تندتند وسایلی توی کوله‌م می‌ذاشتم تا از تهران فرار کنم چون جنگ شده بود دوتا کتاب رو از بین کتاب‌ها برداشتم: به زبان مادری گریه می‌کنیم و کورسُرخی. حتی در مورد کتاب‌های دیگه‌م فکر هم نکردم. انگار اونجا این دوتا من رو انتخاب کرده بودن برای این روزها خونده شدن. 

روزی که رسیدم خونه هم اولین کتابی که شروع کردم کورسُرخی بود. چون انگار توی جنگ باید روایت از جنگ می‌خوندم. اما نتونستم سریع بخونمش. نمی‌تونستم. هر روایتی رو که می‌خوندم یک‌‌جوری قلبم رو فشرده می‌کرد که کتاب رو می‌بستم و فکر می‌کردم. بابت همین خوندن نُه‌تا روایت سه هفته طول کشید. چند روزی یکی می‌خوندم. عصرها یا دم غروب وقتی خونه تاریک می‌شد کف آشپزخونه می‌نشستم و کم‌کم می‌خوندم و زیر جمله‌ها خط می‌کشیدم.

کورسرخی رو عالیه عطایی نوشته که یک مرزنشین بوده. روایت‌هایی از مشاهداتش از زندگی مرزنشین‌های مرز ایران و افغانستان، از درد و رنج خاورمیانه‌ای‌‌ها، از هویتی که سال‌ها بعد هر جای دنیا زندگی کنی تو رو رها نمی‌کنه، از رفتار آدم‌های دیگه با مهاجرها، از رنجی که جغرافیا به آدم می‌ده.

کورسُرخی یک بقچه رنجِ آشنا بود. همون نقل‌قولی که نوشتم. درسته من مرزنشین نیستم، افغانستانی هم نیستم اما انگار یک چیزی همه‌ی ما رو با هم پیوند می‌ده. خوندنِ مشاهدات یک آدم که این همه واقعی و دردآور هستن مثل همیشه از بشریت ناامیدم کرد. من نمی‌تونم‌ این همه رنج آدم‌ها رو با هیچ جغرافیا یا سیاستی توجیه کنم. 
        

          جنگی که نجاتم داد قصه‌ی آدا، شجاعت و امیدشه. آدا و جیمی برادر کوچیک‌ترش با مادرشون لندن زندگی می‌کنن. مادر آدا اون‌ رو زندانی می‌کنه؛ چون دوست نداره بقیه‌ی آدم‌ها ببینن که دختر معلولی داره. آدا هم از زندگی بیرون هیچ خبری نداره. تنها ارتباطش دست تکون دادن از پشت پنجره برای آدم‌های خیابونه. 

هم‌زمان با شروع جنگ جهانی دوم و حملهٔ آلمان، بچه‌ها به روستاها فرستاده می‌شن تا از اون‌ها مراقبت بشه. جیمی و آدا هم بین اون بچه‌ها به یک روستا حوالی مرز فرانسه می‌رن. اونجا با سوزان آشنا می‌شن و تازه داستان زندگی اون‌ها شروع می‌شه. حالا حق زندگی معمولی رو پیدا می‌کنن و آدا با جسارت کامل تجربیات فوق‌العاده‌ای رو شروع می‌کنه. 

من این کتاب رو هم‌زمان با شروع جنگ می‌خوندم. کم‌کم خوندمش چون برام دلنشین بود و نمی‌خواستم تموم‌ بشه. روبه‌رو شدن آدا و جیمی و با چیزهای معمولی زندگی و تعجب کردن اون‌ها به یادم آورد که شاید نباید فراموش کنم چقدر همین چیزها ارزشمنده. اواخر کتاب جنگ جدی‌تر می‌شه‌ و خودم کلی تعجب می‌کردم که حالا این تجربیات برای من هم ملموسه و وقتی از بمب‌بارون صحبت می‌کنه می‌فهمم چی می‌گه. در مورد خرده‌شیشه‌های کف خیابون می‌خونم و همون لحظه عکس دانشکده‌م‌‌ رو پر  از خرده شیشه می‌بینم. جنگ همیشه و با هر تعبیر و در هر زمانی غم‌انگیزه.

اما خوشحالم که یک جلد دوم (جنگی که بلاخره نجاتم داد) هم داره و باز هم قراره با آدا، جیمی، سوزان و اهالی دهکده‌شون همراه باشم. اگر خواستید رمان نوجوان بخونید ازش غافل نشید. 
        

          این روزها انقدر نمی‌خواستم صدای مغزم رو بشنوم که به عنوان آدمی تا حالا نتونسته کتاب صوتی گوش بده این کار هم کردم. این اولین کتاب صوتی‌ای بود که تا آخرش گوش دادم. نوشته‌های جستار‌گونه‌ای از پیمان هوشمندزاده در مورد عکاسی، دیدن، خاطره‌ها و بیشتر عکس‌هاست. اگر عکاسی رو دوست داشته باشید بیشتر ازش خوشتون میاد؛ همون‌طور که برای من جالب بود.
یادداشت‌ها پراکنده‌‌ست و انسجام چندانی نداره اما خوندن نوشته‌هایی از یک عکاس حرفه‌ای برای من خوشایند بود. همین رو بدونید که دارید نوشته‌های یک عکاس رو می‌خونید نه یک نویسنده حرفه‌ای. دیگه اینکه صوتیش هم خود آقای هوشمندزاده خوندن. اپیزودهای کوتاه چند دقیقه‌ای داره که می‌تونید موقع کارهایی که تمرکز زیادی نمی‌خواد گوش بدید. من از طاقچه بی‌نهایت گوش دادم. دارم با کتاب صوتی‌ها دوست می‌شم. 
        

          خیلی وقت پیش خوندمش اما هنوز هم فکر کردن به ایزا غمگینم می‌کنه.
        

          زندگی خیلی عجیب‌ است. صبح زود بیدار شدم، اخبار را خواندم و داشتم عقلم را از دست می‌دادم. چهل صفحه‌ای از کتابم مانده بود. با مدت مشکیم برش داشتم، رفتم بیرون نشستم و خواندمش. حداقل امروز صبح مطمئن شد‌ه‌م هنوز هم ادبیات می‌تواند پناه خوبی برای تمام وقت‌های بی‌قراری قلبم باشد. همیشه بوده است. این دفعه واضحا بود. 
قلبم تندتند می‌زد و زیر جمله‌ها خط می‌کشیدم. گوشه‌ی کتاب چیز می‌نوشتم و ادامه می‌دادم. تازه تمام شد. اصلاً موقع خواندنش داشتم آرزو می‌کردم کاشکی تمام نشود چون بعدش باید بروم خبر بخوانم و ببینم مردان سیاست دارند چه گلی دارند به سرمان می‌زنند.
«به زبان مادری گریه می‌کنیم» یک مجموعه جستار در مورد نوشتن و ترجمه‌ست. جستارهایی با موضوع زبان، دوزبانگی و زیستن در قلمروی کلمات. پشت کتاب این‌ها را نوشته است. فابیو مورابیتو یک جستارنویس ایتالیایی است که به زبان اسپانیایی می‌نویسد. همین نکته است که نقطه‌ای پرپرنگ‌ در نوشتن این جستارها می‌شود. نوشتن به زبانی غیر از زبان مادری. حالا مورابیتو در جستارها برای ما از همین دوگانگی می‌نویسد، درگیری‌‌ای که بین دو زبان وجود دارد، ترجمه، از کتاب‌هایی که خوانده و نویسنده‌هایی که دوست دارد. 
جستارهای این کتاب کوتاه‌ترین جستارهایی بودند که تا حالا خوانده بودم. کوتاه اما به طرز شگفت‌آوری کافی. هر جستاری که می‌خواندم انگار برای صحبت کردن در مورد آن موضوع همان اندازه کلمه کافی بود. 
از کافکا و داستایوفسکی نوشته بود. از خاطرات کودکی‌اش و جایی که زبان در زندگی ما دارد. موقع خواندنشان زیر خیلی از جملات دیوانه‌وار خط می‌کشیدم چون فکر می‌کردم دقیقاً همین‌طور! این همان چیزی است که اگر می‌خواستم بنویسم دوست داشتم باشد. حالا مورابیتو بهتر نوشته است. 
جستار را به خاطر همین دوست دارم. فکر می‌کنم جستارنویس در مقابل من نشسته است و با هم گپ می‌زنیم. او از خاطراتش می‌گوید. از عادت‌های کتابخوانی و کتابخانه‌‌اش. بابت همین است که احساس غریبگی نمی‌کنم. جستارها احساس آشنایی دیرینه‌ و صمیمیتی به من می‌دهند؛ من هم همیشه از غریبه نبودن استقبال می‌کنم. درود بر جستارها! مخصوصاً این یکی‌‌شان. 
        

          زه‌زه یادم مونده و احساساتش و شباهتی که حس می‌کردم. تابستون چند سال قبل بود. هنوز همه‌چیز خوب بود اما اون موقع هم ناراحت بودم. مثل زه‌زه.