اصلا قلم مرحوم نادر ابراهیمی مسحور کننده است
کتابی را که حدود سی و خورده ای سال برایش وقت گذاشته بود را دو ماهه خواندم.‌
یک اثر حماسی از نظر من؛ که به زندگی آزادی خواهان و غیورمردان ترکمن صحرا و مبارزاتشان از اواخر دوره قاجاریه تا پهلوی دوم اشاره دارد.‌
گاه همراه با سطرهای کتاب به ترکمن صحرا می رفتم، گاه خودم را در اینچه برون می دیدم و گاه در گنبد کاووس محو رفتار دکتر آلنی آق اویلر می شدم.‌
 اشاره به نقش مکملی یک همسر وفادار و حامی، برای یک مرد مبارز از متن داستان برای من پرواضح و مشهود بود که چون سولماز و مارال پا به پای گالان ها و آلنی ها راه بیاید.‌

اما روح آزادی خواهی یک مرد مبارز زمانی نام نیکش را جاودانه خواهد کرد که خود ستم نکند و   « لَا تَظْلِمُونَ وَلَا تُظْلَمُونَ» باشـد. 
بخوانید این اثر را
اوصیڪـــم بہ شدت
        

          من در مقابل نادر ابراهیمی، فروتن و خاضعم. دستانم ، نه. روحم ، و تک تک عواطف قلبم او را چنان تشویق می‌کند که صدایش برای جهانی کر کننده است اگر همچین گوشی برای شنیدن داشته باشیم.
.
.
من از نادر ابراهیمی متشکرم که عشق به وطنم را در من چند صد برابر کرد. از او متشکرم که برایم از تاریخ، از مبارزه، از غیرت، از عشق، از عاطفه ، از انسانیت ، آنچنان سرود و نوشت که با هر کلمه‌اش مرا در دنیای مقدس تفکر و تامل غرق ساخت. که برای من هیچ دنیایی مقدس‌تر از دنیای تفکر نیست. 
.
.
خواهرم! برادرم! هم‌میهنم!
آتش بدون دود را بخوان، آتش بدون دود را زندگی کن. به اندیشه‌ات، به قلبت، رحم کن و بخوان.
.
.
.
🍃خود نادر ابراهیمی می‌گوید که ۳۰ سال طول کشید تا "آتش بدون دود" به سرانجام برسد. خودش می‌گوید که کمرش شکست تا آن را نوشت. 
درواقع ۷ کتاب است که تا پیش از این در ۳ جلد منتشر می‌شد. اما جدیدا ناشر خوش‌سلیقه آن را در ۷ جلد با طرح‌های اصیل ترکمنی روی جلد طراحی و چاپ میکند.
بخوانید و مطمئن باشید نمک گیر خواهید شد.🍃
.
.
        

          این جلد را (به غیر از چند روز اول که مشغولیت دیگر داشتم) یک نفس سرکشیدم!

به رمان‌های شاهکار ادبی علاقه دارید ولی هنوز این کتاب در لیست کتابهای نوبت خواندن شما قرار دارد!؟ اشتباست! حتی یک روز تاخیر خطاست! (هر چند باید اقرار کرد ذائقه ها فرق می‌کند و دیدگاه ها متفاوت است.)

در  ابتدای این جلد، نویسنده بدلیل زیاد شدن شخصیتها و اسامی داستان،یک صفحه به معرفی خیلی مختصر  نسبتهای خانوادگی شخصیتهای داستان می‌پردازد. اما توصیه میکنم دوستانی که قصد دارند جلد یک را  شروع کنند، از همان ابتدا یک شجره نامه مانندی (بصورت گرافیکی) درست کنند. داستان که جلو میرود این درخت خوب برگ و بر می‌دهد !و به فهم ارتباطات خیلی خیلی کمک می‌کند.
        

          شاهکارترین رمانی که در عمرم از یک نویسنده ایرانی خواندم. یک رمان عاشقانه سیاسی تمام عیار که نظیرش وجود ندارد
        

          از افسانه‌ی گالان و سولماز
تا تنهایی آق اویلر
از صدای چرخ‌های گاری آلنی
تا زندگی پرشور مارال و آلنی
از زخم قلب آمان جان
تا آوای تنهایی مُلا قلیج
همچون صدای اصیل دوتار ترکمنی از دوردست صحرا 
به گوشم می‌رسد...انگار که در شبی از شب‌های بی‌انتهای صحرایی که دوستش داری ولی هرگز ندیدی‌اش،به صرف یک استکان چای در یک آلاچیق ترکمنی دعوت شده باشی و صدای تیری از دور دست‌ها،تاریخ خونین حماسه‌های یک ملت را برایت ترجمه کند...
چای را سر میکشی،تلخ است...تلخِ تلخ،به تلخی واقعیت‌های تاریخ،با چاشنی عشقی شاید
و به زیبایی قالیچه‌ی پر طرح و نقش دست‌یافتنی
و لطافت لبخند کمرنگی که تحمل این تلخی را آسان‌تر کند...

.
آتش بدون دود روزها و ماه‌ها رفیق من بود!
کتابی که از داستان تاریخی وعاشقانه‌ای به حماسه‌ و انقلاب ملتی رسید!چه رسیدنی!آتش بدون دود را باید ورق زد،دید،بویید و چشید و حس‌کرد و فکر کرد و فکر کرد و فکر...به شخصیت‌‌پردازی‌هایش،به وقایعش
به دیالوگ‌هایی که موقع خواندنش گاهی نمی دانی بالاخره حق با کیست!و گاه چنان قانع می‌شوی که بر سر شوق می‌آیی از فهمیدن! و گاه کلی جمله‌ی ناب از لا به لایشان پیدا می‌کنی برای اینکه با یک مداد زیرشان خط بکشی!و من دیگر کلمه‌ای برای بیان شور و شوقم از خواندنش پیدا نمی‌کنم! 
.

انگار که هنوز هم صدای پر زخم تار آچیق تار زن به گوش می‌رسدو صدای چرخ‌های گاری آلنی و صدای شیهه‌ی اسبی!از اوبه‌‌ای دورافتاده؛کنار آتشی،کنار یک آلاچیق ترکمنی....
.
📎و چقدر قلم دردآشنایِ آشنای استاد نادر ابراهیمی زیباست!
        

          دوتای قبلی بهتر بودند، ضمنا تفکر و الفاظ گاهی شانه به شانه مارکسیست پیش می‌رود که آزار دهنده است.
با این اوضاع یا چهارمی کاملا دلسردم می‌کند، یا باز آتشی است بر این آتش.
        

          🔹«آتش بدون دود» بلندترین اثر داستانی نادر ابراهیمی است. داستانی پرکشش و خواندنی که با افسانه‌ای آغاز می‌شود و به رویدادهای تاریخی انجام می‌گیرد.
🔸چاپ اخیر این مجموعه در سه جلد ارائه شده که جلد اول (مجموعه‌ی سه کتاب) می‌تواند خود داستان مستقلی باشد. به‌طوری که خواننده می‌تواند همانجا داستان را پایان‌گرفته، فرض کند. اما نویسنده بعدها به تشویق دوستی، آن را ادامه داده که حاصلش دو جلد دیگر است. قصه در جلد اول، چگونگی یکپارچه‌شدن خاندان‌های ترکمن‌صحراست. قصه‌ی «از پراکندگی به یگانگی رسیدن». با فراز و فرودها، و شیرینی و تلخی‌هایش. اما در جلد دوم رنگ عوض می‌شود و مبارزات سیاسی محور اصلی داستان است که در جلد آخر به اوج می‌رسد.
▫️قلم نادر ابراهیمی قلمی شاعرانه است و این داستان سرشار از جملاتی نغز. «از عشق سخن باید گفت؛ همیشه از عشق سخن باید گفت.» و عشق در داستان جاری است. با عشق آغاز می‌شود و با عشق هم به پایان می‌رسد.
🔹 «آتش بدون دود» صرفاً روایت یا گزارش تاریخی نیست. ابراهیمی همچنان که خواننده را با شخصیت‌های داستان پیش می‌برد، فرهنگ قوم ترکمن را نیز به او می‌شناساند. به‌ویژه در جلد اول. اما در دو جلد دیگر گاهی نوشتارش _همان‌گونه که خود اذعان کرده_ به گزارش می‌ماند.
🔸بازه‌ی زمانی داستان از بای بسم‌الله تا تای تمّت، چیزی نزدیک به یک سده را دربرمی‌گیرد و زندگی چندین نسلِ ترکمن‌صحرا را بازگو می‌کند.
        

          #آتش_بدون_دود رو در یکی از طرح‌های تخفیفی #انتشارات_روزبهان خریدیم. من و دوست ویراستارم الهام و خیلی‌های دیگه. 
بعد از هر تجدید چاپ‌ و هرتخفیفِ دیگه به هم می‌گفتیم چقدر خوب خریدیم. و واقعا چقدر خوب خریدیم. و چه خوب که خریدیم. 
با هم شروع کردیم به خوندن. و مدام غرق در شگفتی می‌شدیم؟ قصه جذاب، تصویرسازی‌های ناب. زبان خوب، نثر خوش‌خوان.
دا‌ستان، داستان مردم ترکمنه. عاشق شدنهاشون. دشمنی‌هاشون. جنگ‌ و صلح‌هاشون و دیوانه‌بازی‌هاشون. 
داستان از افسانه شروع میشه و با تاریخ پهلوی گره می‌خوره. 
کتاب قصه چند نسله. قصه آدمهایی که برای شرافت ترکمن و برای شرافت ایران مبارزه می‌کنن. و قصه وطن‌فروشان. 
پ.ن۱ بیش از یک ماهه که قصد دارم برای این کتاب پست بذارم اما نمی‌شه.
پ.ن۲ انقدر قصه‌ی کتاب مفصله که نمی‌تونم خلاصه‌ای از داستان رو بگم.
پ.ن۳ کتاب‌های #نادر_ابراهیمی رو که می‌خونم با خودم میگم شمالی بوده آیا، جنوبی بوده؟ ترکمن بوده؟ انقدر که تصویرها و آدم‌ها و سنت‌ها زنده هستن.
پ.ن ۴ پایان کتاب رو دوست نداشتم. به گمانم نویسنده انقدر با شخصیت‌هاش زندگی کرده که دلش نمیومده ازشون دل بکنه. کتاب اگر در اوج تموم می‌شد ماندگارتر می‌شد.
        

          مقطع زمانی کتاب،تا اوایل سال ۱۳۲۰ میرسد.اصلاحات ارضی رضاخان درحال انجام است و درحالیکه دنیا وارد جنگ شده،صحرا به اتحادی بزرگ دست میابد.
ماجرا،ماجرای نوه ی گالان اوجاست.آلنی طبیب که به صحرا بازگشته و قرار است مردمی که از ترس، به خرافات و درخت مقدس دل بسته اند را هم شفای جسمی دهد و هم روحی.قرار است دغدغه ی این مردم ساده دل را از یک صحرا به یک کشور متوجه کند.

⚠️یک پا درس سواد رسانه ای است! آموزش کامل رفتار با سیاست،یک جور جنگ نرم. نمیشه حیرت نکنی از نقشه هایی که چید و بازیگری هایی که اجرا کرد تا مردمی که ۱۰۰ درصد مخالفش بودند رو به طرفداران ۱۰۰ درصدی خودش تبدیل کند.نبوغ نادر ابراهیمی در شخصیت آلنی بروز کرده و عالی عالی👏👏

پ.ن۱: یک نکته ای که در این سه کتاب جلد اول بود، این بود که زنانی که نادر ابراهیمی به تصویر میکشه،به شدت کنش گر هستند. نیاز نیست رفتار مردانه داشته باشند، با زنانگی خود اثر گذارند👌
        

          جلد سوم، ماجرای برداشت است. برداشت محصولِ سنت‌ها و ریشه‌ها و اندیشه‌ها و همه پیشینه‌ای که در دو جلد پیشین پایه گذاری شده است.
در این جلد آلنی به مبارزه با همه سنت‌های غلط به پا می‌خیزد تا تغییری در همه اندیشه‌ها و رفتارها ایجاد کند.
شجاعت گالان، تدبیر آق اویلر و تلاش آلنی، به همراه یاران خالص با هم تغییر را ایجاد می‌کنند. یارانی که اگر نبودند، هیچ رخ نمی‌داد، یارانی چون سولماز، بویان میش، ساچلی، ملان، آت میش، پالاز، یاماق و... که هرکدام نقشی خاص داشتند.
آتش بدون دود، بی نظیر است
        

          بی نظیر تر از بیان کلمات شاهکار به تمام معنای کلمه
        

          نادر ابراهیمی هم خودش. و هم آثارش شاهکارند.
آتش بدون دود از عشق، نفرت، غم، شادی، سیاست، اتحاد، تفرقه، همدلی، خدعه، صداقت، شجاعت، مردانگی، دروغ و... 
می‌گوید.
شروع کردن این کتاب با خودتان است ولی پیمودن مسیر کتاب با خودتان نیست. هر چه قدر بیشتر جلو میروید از خستگیتان کاسته میشود!
        

          تا به اینجا هر جلد از این رمان رو که خوندم از جلد قبل و از اکثر رمان های دیگه ای که تا به حال خوندم بیشتر دوست داشتم. می خوام سرعتمو کم کنم که دیر تر تموم شه و دیر تر حسرت بخورم که تموم شد.
        

          سلام درس زندگی ست بنظرم
شیرین آموزنده 
        

          #معرفی_کتاب_آتش_بدون_دود
▪️برای معرفی این مجموعه زیبا میخوام اول از عنوانش شروع کنم،عنوان “آتش بدون دود” یک مثل ترکمنی ست و کاملش اینه:آتش بدون دود نمی شود،جوان بدون گناه .
این اثر فاخر نادرابراهیمی هفت جلد در سه کتابه که در سه جلد اول نویسنده به شیوه ای هنرمندانه زیبایی های ترکمن صحرا و شیوه زندگی مردم رو نشون می‌دهد .

▪️متن این کتاب زبان شاعرانه نادر ابراهیمی را به زیبایی منعکس می کند و نثر کتاب به حدی زیبا و ملموس و‌خوشخوانه که مخاطب به راحتی با داستان همراه میشه و گویی از نزدیک شاهد زندگی مردم ترکمن صحراست.

▪️حرف اصلی این کتاب عشق است.اما نه عشقی معمولی؛عشقی پرشور که غرور و خشونت را توأمان در درونش می پروراند.این کتاب روایت زندگی چندین نسل یک خانواده است.داستان با ماجرایی عاشقانه آغاز می شود اما با جلوتر رفتن آن(از جلد چهارم به بعد)،نویسنده مبارزات و زندگی سه نسل از مردم صحرانشین ترکمن از عهد قاجار و پادشاهی ناصرالدین شاه تا پهلوی دوم و حکومت محمدرضا پهلوی را نشان می‌دهد.

▪️فکر اصلی داستان گالان و سولماز مربوط به دیداری می‌شود که نادرابراهیمی با فردی به نام خدر فروهر داشته و او برای نادر درباره یکی از اجدادش که شخصیتی نزدیک به گالان داشته صحبت کرده است.

🔻اگر تا به حال کتابی از نادر ابراهیمی نخوندین ، حتما با این کتاب شروع کنید چون علاوه بر اینکه این کتاب بسیار روان و خوشخوانه به شما کمک میکنه با سبک نویسنده و همچنین با تفکر و جهان بینی او آشنا بشید.

🔻بسیاری از دوستان برای آشنایی با این نویسنده اول می‌رن سراغ کتاب”یک عاشقانه آرام” و یا “بار دیگر شهری که دوست میداشتم”(کاری که من انجام دادم)،اما به نظرم اصلاً کار درستی نیست،چون این دو کتاب علی رغم حجم کمی که دارن کمی سخت خوان و یا به عبارتی متفاوتن و گزینه های مناسبی برای آشنایی با این نویسنده نیستن.

📎خوندن این کتاب برای من علاوه بر اینکه تجربه ای شیرین و فراموش نشدنی بود،پر از درس زندگی هم بود.
و به شدت برام جذاب و خوندنی بود بطوریکه پس از پایان کتاب عمیقاً دلتنگ فضای داستان و زندگیی بودم که در این مدت می زیستم(این حس رو‌ قبلاً با رمان کلیدر هم داشتم ).

📎خوش به حالتون اگر هنوز “آتش بدون دود” و “ کلیدر” رو نخوندین،چه لذّتی می برین از خوندنشون🌼

و من تکّه ای از قلبم رو لابلای صفحات این کتاب جا گذاشته ام💔

شروع :۱۵فروردین۱۴۰۰🌼
پایان: ۲ تیر ۱۴۰۰🌼
        

          این نظر اولیه هست دقیقاً بعد از تموم کردن کتاب بعد از نزدیک ۳ هفته خواندن آرام و عاشقانه و تماما احساس :
نوشتن از نادر ابراهیمی و کتاباش برای من سخته چون به طرز عجیبی شیفته قلمش هستم
و این کتاب محشره و کاملا لایق همه ی تعریف هایی که ازش شنیده بودم ، هست 
موقع خوندن احساس هیچ کمبودی در متن و داستان و شخصیت ها ندیدم و همه چی به اندازه هست 
واقعا پیشنهاد میکنم بخونید
داستان این ترکمن های دوست داشتنی و جذاب و دیدنی

Merged review:

این نظر اولیه هست دقیقاً بعد از تموم کردن کتاب بعد از نزدیک ۳ هفته خواندن آرام و عاشقانه و تماما احساس :
نوشتن از نادر ابراهیمی و کتاباش برای من سخته چون به طرز عجیبی شیفته قلمش هستم
و این کتاب محشره و کاملا لایق همه ی تعریف هایی که ازش شنیده بودم ، هست 
موقع خوندن احساس هیچ کمبودی در متن و داستان و شخصیت ها ندیدم و همه چی به اندازه هست 
واقعا پیشنهاد میکنم بخونید
داستان این ترکمن های دوست داشتنی و جذاب و دیدنی
        

          بسم الله

یادم نیست چند سال پیش آتش بدون دود را خواندم. شاید هشت یا نه سال پیش بود. اولین مواجهه ام با آتش بدون دود در کتاب ابوالمشاغل بود.
ابن مشغله و ابوالمشاغل روایت زندگی پاک و پر از دغدغه مردی است که بیش از سی شغل عوض می‌کند تا نان حلال برای زن و بچه‌اش ببرد.
در گوشه‌ای از کتاب ابوالمشاغل، نادر ابراهیمی شرحی از پشت صحنه سریال آتش بدون دود را می‌نویسد. با همان روایت، عاشق آزادگی و مردانگی این مرد شدم. بعد از این دو کتاب، آتش بدون دود را آغاز کردم.

روایت چند نسل از افرادی که در ترکمن صحرا زندگی می‌کنند و سبک زندگی خاصی دارند. داستان مربوط به قبل انقلاب است و مشکلاتی که آن‌ها درگیرش هستند. اما در این میان شخصیت مهمی که داستان بیشتر حول او می‌گردد، آنلی است که از نسل گالان اوجا است، او بزرگ می‌شود و برای درس به خارج محدوده زندگی اش و سپس خارج از کشور می‌رود اما برمی‌گردد و حالا که پزشکی شده است، آمده تا اهالی ترکمن صحرا را از مشکلات نجات دهد. اولین کار او مقابله با عقاید خرافی مردم است. او آن‌ها را درمان می‌کند، اما آن‌ها اعتقاد دارند درخت مقدس است که آن‌ها را شفا می‌دهد. مبارزه با این خرافات و عادات اشتباه او را دچار دردسر می‌کند اما همچنان مبارزه می‌کند تا روزی که مردم می‌فهمند، حق با اوست.
انقلاب می‌شود و او دیدگاه های کمونیستی دارد اما این دیدگاه‌ها مانع از گرایشش به انقلاب نمی‌شود. او این‌بار در قالب فردی مخالف حکومت و دوست دار مردم ظاهر می‌شود و تا پایان یک مبارز واقعی باقی می‌ماند. مبارزی که هر روز در یک لباس و قامت به مردمش کمک کرده است.

نادر ابراهیمی حقیقتا شخصیتی است که برهه های بسیاری از زندگی ام را مدیونش هستم. او مرا با دنیای خیال‌انگیز و جذابی آشنا کرد، که هرگز احساس نمی‌کنم کسی به اندازه او چنین لطفی در حقم کرده باشد.

بعد از خواندن کتاب، بسیار بسیار پیگیر پیدا کردن و دیدن سریال آتش بدون دود بودم اما شوربختانه پیدا نشد. اما صاحب این کتاب و سریال برای همیشه در نظرم ماند و پس از آن هرچه از او پیدا کردم خواندم و لذت بردم.

در ابتدای جلد چهارم کتاب، نادر ابراهیمی مقدمه‌ای می‌نویسد که حقیقتا برایم اعجاب آور است.
«پیشکش به بزرگی که به درستی، خلوص و بزرگی باورش کرده‌ام؛ به مردی که مرا به نوشتن الباقی آتش بدون دود وا داشت. نامش برای این خاک، مبارک باد. و برای همه عاشقان وطن! ای کاش زمانی برسد که او، همچنان، باشد و دیگر، درد نباشد، و ایرانیِ دردمند هم.»
و آن بزرگ کسی نیست جز آیت الله سید علی خامنه‌ای.
کسی که بزرگ حامی هنر این سرزمین است.
        

          اتحاد بزرگ 
_کتاب سوم مجموعه آتش بدون دود

و غم قانع نیست. هرچه مدارا کنی، ستیز می‌کند. هرچه عقب بشینی، پیش می‌آید. هرچه خالی کنی، پر می‌کند. هرچه بگریزی، تعقیب می‌کند. چون که بنشانی‌اش، می‌نشیند آرام. چون پر و بال دهی او را ، می‌پرد بسیار.

غم، جوع غم دارد. می‌بلعد ، آماس می‌کند و بزرگ می‌شود – آن سان که ناگهان می‌بینی حتی به سراسر وجود تو قانع نیست. از تو فراتر می‌رود و چون آوازی یأس آفرین و دلهره‌انگیز، در فضای گرداگرد تو طنین می اندازد. فرزند تو افسرده می‌شود تنها به خاطر آن که تو افسرده یی.

در عین حال، غم، مهارشدنی ست. به قدرتی که تو برای سرکوب کردنش به کار می بری، احترام می گذارد. 
از این قدرت می ترسد. عقب می‌نشیند، مچاله می‌شود، در خود فرو می‌رود ، کوچک و کوچک تر می‌شود و چون لکه ابری ناچیز در آسمان پهناور روح تو، کنج دنجی را می‌پذیرد و التماس می‌کند : « بگذار این جا بمانم! مرا برای روز مبادا نگه دار ! شادی، مقدس است اما همیشه به کار نمی‌آید. محکومم کن و در سلولی به زنجیرم بکش اما اعدامم نکن! انسان همیشه شاد، انسان ابلهی ست. روزی به من نیازمند خواهی شد. روزی به گریستن، در خود فرو رفتن، به بُریدن و به غم متوسل شدن ... مرا برای آن روز نگه دار ... "
.
🖇️ در این کتاب آلنی ( پسر آق اویلر) که برای آموختن طب به تهران رفته بود به صحرا بازمی‌گردد ولی مردم برای مداوا نزد او نمی‌آیند و همچنان دل‌بسته درخت مقدس هستند...
داستان، داستان تقابل آلنی با درخت است، تقابل با ملا آیدین که از قبل درخت نان می‌خورد و ثروتی به هم زده، تقابل با جهل و ترس مردم...
.
در این کتاب شاهد اتفاقات خوشی خواهید بود...💌..
.
🔻نقاشی بالا سمت راست: مراسم عروسی ترکمنی؛ عروس رو سوار بر کجاوه می‌بینید.
🔻نقاشی پایین سمت چپ: رقص سنتی ترکمن ها( ذکر خنجر)
متاسفانه نتونستم بفهمم نقاش شون چه کسیه، اگه شما اطلاع داشتید، برای من بنویسید.🌱
.
۵ ستاره واقعا کمه برای این کتاب...💛
_بیست و چهارم شهریور ۰۲
        

          شاید اگر نویسنده‌ی این کتاب، کسی به‌غیر از نادر ابراهیمی بود، من این متن را با کمی شک‌وتردید می‌نوشتم؛ اما می‌دانیم که نادر می‌نویسد تا به فکر وادارد. می‌نویسد که تلنگر بزند و «دستت مبارک است که چک می‌زند به گوش». کتاب «اتحاد بزرگ» را می‌خواندم و در ذهن خود برای‌ش مابه‌ازا پیدا می‌کردم. می‌خواندم و به این فکر می‌کردم قضاوت یک شخص/جریان بر اساس گفته‌ها و شنیده‌ها و فضاسازی‌ای که برعلیه او در جریان است، کاری بس بی‌خردانه‌ست؛ که اگر ما نتوانیم گاهی با خود، کناری بنشینیم و با حساب‌گری ذهن خودمان، نه ذهن دیگری، درباره‌ی راستی و درستی کسی/چیزی قضاوت کنیم، فرقی با آن حیوان چهارپایی که چوپان او را با چوب به هر مسیری که دل‌ش بخواهد، هدایت می‌کند نداریم و اصلا اهم تفاوت ما با او در این «استقلال رأی» است.
واقعیت‌هایی در جهان ما وجود دارند که حقیقت آن‌ها چیز دیگری‌ست. قضاوت بر اساس واقعیت، همان خبطی‌ست که موسی مرتکب شد و مورد سرزنش خضر نبی قرار گرفت. حال ‌آن‌که قضاوت کورکورانه بر اساس واقعیت‌هایی که نیمی از آن‌ها راست و نیمی دیگر دروغ، یا حتی آن‌هایی که وارونه جلوه داده می‌شوند، و صرفا به دلیل آن‌که فراگیر شده‌ست و عده‌ی زیادی به حق‌بودن آن باور دارند، خطایی بس جاهلانه‌تر است.
بعضی از ضرب المثل‌ها، همان حکمت‌های کوتاهی‌اند‌ که سال‌مندان در سراشیبی عمر، از آن‌ها برای پند و اندرز به جوانان استفاده می‌کنند. از نمونه‌های آن «خواهی نشوی رسوا، هم‌رنگ جماعت شو» است. این‌که تو دنباله‌روی یک مسیر باشی، حرفی را تکرار کنی، و یا معتقد به حق‌/ناحق بودن جریان یا انسانی باشی، چرا که خیل عظیمی از انسان‌ها این مسیر را می‌روند و این حرف را تکرار می‌کنند و اعتقادشان به این شکل است، و خودت به‌طور مجزا برای این عمل‌کردت استدلالی نداشته باشی، رفتاری به‌دور از انسانیت است.
این، تکرار مکررات و بدیهیات است، ولی اساسا حق وابسته به تعداد نیست. حق می‌تواند در جایی نسبی و در جایی مطلق باشد. گاهی می‌شود حق را به هر دو انسانی که در مقابل هم قرار دارند و استدلال‌های هم‌دیگر را نفی می‌کنند داد و گاهی می‌شود هر دوی آن‌ها را ناحق دانست. و این دو اصلا با هم مغایرت ندارند، که این انعطاف‌پذیربودن از ویژگی‌های حق است.