اسفار کاتبان را نخواندم بلکه بر من خوانده شد آنچنان که تا به خود آمدم خود را پای برگه ی آخر دیدم درحالی که چشمانم از حدقه بیرون زده بودند و هضم اینچنین توانایی و ایجاد هارمونی کلمات در رمان فارسی برایشان ناممکن جلوه می‌نمود. نه یک بار که باید چندین بار خواندش‌.
        

          رمانی با قصه و زبانی چند لایه که یکی از لایه‌های آن آشنایی پسری به نام سعید با دختری یهودی به نام اقلیما و عشق این دو به یکدیگر است. نقد نظم نمادین که در تقابل با عشق قرار می‌گیرد یکی از لایه‌های دیگر این رمان است. 


ماه‌نامه‌ی شهر کتاب، شماره‌ی هشتم، سال ۱۳۹۴.
        

          «حیات عین مرگ است که نطفه‌ی حیات همان علت مرگ نیز هست که آن‌سوی سکه‌ی حیات، موت است که سرخوشی نزول نطفگان، سرخوشی سکرات مرگ هم هست و خداوند عظیم از برای عبرت بنی بشر این فعل را سرشته از رنج و لذت خلق فرمود.»

اسفار کاتبان حکایت سفرهای چهار کاتب است. چهار روایت که به صورت موازی کامل می‌شوند. روایت اصلی را سعید بشیری  تعریف می‌کند و رابطه‌اش با دختر یهودی، «اقلیما» را به ساده‌ترین نحو نوشته است. روایت دوم (که پیچیده‌ترین روایت کتاب است و نوعی نمایش قدرت قلم نویسنده) را پدر سعید، «احمد بشیری» یا همان شیخ یحیی کندری می‌نگارد. روایت سوم را جدّه‌ی اقلیما، «زلفا جیمز» نگاشته است. و روایت چهارم عهد عتیق است. بِینا مَتنیّت که سبک نگارش این اثر است، بسیار تجربه موفقی برای نویسنده و همچنین شیرین برای خواننده است. 
روایت دوم مرا در بسیاری جاها یاد بوف کور انداخت. روایتی غنی که آمیزه‌ای است از سورئالیسم و رئالیسم تاریخی.
 
اسفار کتابی به معنای حقیقی کلمه، «ایرانی» است. کتابی موفق در ساخت اتمسفر شیراز، بوشهر و فاراب. شاید بتوان گفت که در ادبیات مدرن فارسی یک از زنده‌ترین شهر های ایران، شیراز است. شهری که سیمین دانشور در سووشون به تصویر می‌کشد و ابوتراب خسروی بازآفرینی‌اش می‌کند. البته کتاب در ساخت شخصیت ها به این اندازه موفق ظاهر نشده است.

اسفار کاتبان اثری ممتاز است که تجربه‌ای متمایز از تمام آنچه پیشتر خوانده بودم را برایم رقم زد.
        

          ابوتراب خسروی را هرکس که شناخته یا اثری ازش خوانده، به توانمندی‌اش در نویسندگی، ایمانِ بی‌نهایت دارد؛ و من نیز!
وی در خط به خط رمان «اسفار کاتبان»، این توانمندی را توی سر مخاطب می‌کوبد. و با لبخندی پیروزمندانه، در ناخودآگاه مخاطب ظاهر می‌شود و می‌گوید: بخوان و ببین، که من هم در نگارش زبان معاصر یکّه‌تازم و هم متون تاریخی و کهن را در جاده‌ای به مسافت عمرم، تاخته‌ام.

تویِ مخاطب، متحیر می‌شوی از این همه ظرافت زبانی و اینکه کسی به نام ابوتراب خسروی، روایت پست‌مدرن را با روایت کهن و تاریخی، اینگونه در جهان معاصر، در هم آمیخته است.

بد نیست این را هم بگویم، که عشق، نبض ثابت این رمان است که البته در لابلای روایت‌ها پرداخت کمتری بدان صورت گرفته است در حالیکه می‌توانست بیشتر از این‌ها میدان‌داری کند. اما نویسنده، انگار به کم قانع بوده و در همین قناعت نیز، انصاف را اگر به داوری وا داریم، قطعاً به ما می‌گوید که در ستایش مقام عشق کم نگذاشته.

القصّه، اسفار کاتبان را با دقت خیلی زیاد بخوانید که از واژه به واژه‌اش لذت بیشتری ببرید.
        

          گیرایی روایت ها، زبان و قلم منحصر به فرد نویسنده و همچنین رئالیسم جادویی دوست داشتنی برای من، باعث شده بودند تا حدود صفحات پنجاه، شصت مبهوت کتاب باشم. 
با این حال "جذابیت قصه" کم کم قالب تهی کرد و تنها "فرم" جذابی باقی مانده بود که آن هم به مرور خسته کننده شد. شاید بخشی از ناخرسندی من از کتاب به متصل نشدن نهایی روایت های موازی داستان، مربوط می شد.
هجدهم مرداد ۱۳۹۸
خرم آباد
        

          کم پیش می‌اید بلافاصله بعد از خواندن یک رمان به این نتیجه برسم که باید بعدا دوباره بخوانمش اما در مورد این اثر چنین حسی دارم و علتش ایجاز نسبتا مخل اثر است. به نظرم داستان در برخی جهات خوب گسترده شده بود اما در برخی جهات باید بیشتر گسترش می‌یافت تا خلاها را پر کند.

ماجرا از گره خوردن سرنوشت یک دختر یهودی با یک پسر مسلمان به بهانه یک تحقیق دانشگاهی شروع می‌شود و پسر به خلوت دختر راه می‌یابد:
 "کلوچه ای برداشتم و مزه مزه کردم. پرسید: «شما متعصب نیستید؟ » میخواستم بگویم چطور ممکن است خانم زیبایی که بوی عطر کاجی میدهد، شیرینی تعارف کند و آدم برندارد. می گفت: «من شهامت دعوت هر همشاگردی به خانه را ندارم، به خصوص اگر مرد باشد.» می خواستم بپرسم حتی برای کاری مثل تحقیق، که گفت: «ببینید من علاوه بر اینکه زن هستم، یهودی هم هستم.»"

این دختر و پسر هیچ کدام آدم‌های معمولی نیستند. هر دو کاملا تنها، درون‌گرا، منزوی و بریده از جامعه هستند که این برای دختر خیلی خطرناک است و در پایان داستان باعث می‌شود او به قتل برسد:
 "به بعضی چیزها نمی شود فکر نکرد؛ حتی اگر آدم آن چیزها را فراموش کند، خودشان را تحمیل می کنند، برای همین چیزهاست که باید گریه کرد، گریه کردن هم ارادی نیست؛ گاهی حتی گریه باعث می شود که انسان موقعیتش را درک کند که تنها شده و هیچ کس با او نیست."

در کنار روایت اصلی روایت تاریخی شاه‌منصور یکی از شاهان آل مظفر را هم پیگیری می‌کنیم که به تقدیر مرگ خودش آگاه می‌شود و می‌فهمد که قرار است به دست یکی از فرزندان خودش به قتل برسد و این یکی از الگوبرداری‌های اسطوره‌ای اثر از داستان قوم یهود و فرعون است:
گفت: «تاریخ پر است از این وقایع، همه شان یک الگو دارند، نتیجه ی این اتفاقات همیشه فاجعه بوده، وقتی کسی مقدّرش را میداند می خواهد آن را تغییر بدهد، از همه ی چیزهایی که در واقعه‌ی تقدیرش هستند، می گریزد و معلوم هم است که تغییر تقدیر هم ممکن نیست، اگر بشود آن را تغییر داد، نمیشود اسم تقدیر بر آن گذاشت.»"

مادر اقلیما (دختر یهودی) که به اسرائیل مهاجرت کرده در نامه‌هایش قصد دارد او را از ارتباط با یک پسر غیر یهودی انذار بدهد:
 "من در چنین وضعیتی هیچ کاری نمی توانم برای تو بکنم. هزاران فرسخ از تو دورم. فقط با همین چند خط نامه است که می توانم باهات حرف بزنم و به تو بگویم فراموش نکن که تو یک دختر یهودی هستی. به قول مامان زلفا ما از نسل امتی هستیم که حتی یک قطره خونش از غیر نیست. از این خون، از این ودیعه‌ی یهوه، باید حفاظت کنیم. هدیه‌ی يهوه است به امت ما، به خاطر آن همه سرگردانی. با معجزه‌ی همین خون است که ما برگزیده هستیم..."

اما اقلیما پا پس نمی‌کشد و همچنان در پیوستن به پسر راوی داستان اصرا می‌ورزد. چرا که اساسا معتقد است سرشت و سرنوشت او به گونه دیگری رقم خورده چون که "شراب مولود" او خراب شده و تبدیل به شراب نشده:
 "از شراب مولود گفت: وقتی دختری در خانواده‌ای یهودی متولد می شود، همان سال خمره ای شراب می اندازند، وقتی صافی شد، محفظه ای رویش می گذارند و رویش را گل اندود می کنند تا سال ها بماند، تا سالی که مثلا دختر به خانه بخت می رود. آن وقت جشن می گیرند، خاخام سر خمره ی شراب را می شکند و دختر ساقی می شود و پیاله های شراب را دست به دست می دهد تا به همه ی مهمانها برسد. مطربها ساز می زنند و مهمان ها گرد عروس و داماد می‌رقصند..."

بخش‌های زیادی از داستان نیز به تلاش‌های مادربزرگ اقلیما یعنی زلفا جیمز برای پیدا کردن نیم‌ای از پیکر دو پاره شده یک قدیس یهودی به نام شدرک و همچنین مرور مرارت‌های تاریخی یهودیان اختصاص دارد:
 "مجلدات بی شمار تلمود بر پشت هزاران شتر در بیابان ها به آتش کشیده می شود و مشهور است که صحرای سینا در یک شب با شعله‌ی تلمودهای شعله ور روشن می شود و مشهور است که ساکنان اسکندریه صدای لوکهای اشتران را که از سمت سینا می آمده، می شنیده اند. اقلیما متن فرمان والريانوس را از بر گفت: بسوزانید کلمات تلمود را که بذر نفرین های شیطان است که بذر کلمات شیطان است که منظر کلماتش به عين دهلیزهای دوزخ است..."

شاید از همین برش‌های کوتاه متوجه شده‌باشید که داستان در سمت اقلیما خوب گسترش یافته اما در سمت خانواده راوی کمتر.

به هر حال به نظرم ابوتراب خسوری تا حدی زیادی موفق شده آن چیزی که ادعا کرده (یعنی خلق یک زیبایی شناسی ایرانی در رمان) را به انجام برساند

در انتها فقط برداشت مضمونی خودم را ذکر میکنم:
 نویسنده می‌خواهد بگوید "قداست" به تنهایی نمی‌تواند جامعه را به خوشبختی برساند و باید "عدالت" با آن همراه باشد. این معنا در ماجرای جسد دو نیمه شده شدرک قدیس به خوبی هویداست
        

          بدون شک، اسفار کاتبان یکی از ستارگان تابان ادبیات فارسی است.
حقیقتا نوشتن از «اسفار کاتبان» کارِ من یکی نیست!
فقط می‌توانم این را بگویم که اگر به ادبیات فارسی علاقمندید، بدون لحظه‌ای تردید این کتاب را بخوانید و بگذارید که حلاوتش به جان‌تان بنشیند.

پی‌نوشت:
اگر قرار باشد که تا آخر عمرم را در جزیره‌ای بگذرانم و فقط حق همراه داشتن پنج کتاب همراه خود داشته باشم، «اسفار کاتبان» یکی از آن‌هاست!
        

          عشق یک دختر یهودی به یک پسر مسلمان... داستان‌هایی با موضوع دیانت و عقلانیت همیشه مورد علاقه من بوده‌اند. اما این کتاب متفاوت بود. چون از یک نویسنده ایرانی‌ توانمند بود.
متون‌ کهن کتاب همه نوشته‌های خود نویسنده بودند در حالیکه تصور میکردم که برگرفته از کتاب مقدس‌اند.
هروقت کتاب خوبی از نویسنده‌ای که قبل‌تر نمیشناختم میخوانم بیشتر از اینکه لذت ببرم افسوس میخورم که ای کاش زودتر می‌شناختمش.
عمر کوتاه و فرصت ناکافی‌ست‌...
کاش فرصت شود همه خواندنی ها را بخوانم...
        

          پرسیدم ((حتما نمی خواهی سرنوشت دختر دایی ات را داشته باشی.))
خندید و گفت:((چراکه نه؛اگر آدم عاشق باشد چرا که نه؟))
گفتم:((فقط باید عاشق باشی!))
گفت:((عشق همه چیز است.اما عشق هم به صورت مجرد به وجود نمی آید.))


هوشیاری به تن های خاکی ما قداست می بخشد؛
        

          🔸اسفار کاتبان

یهود و یهودیت چیز عجیبی اند. شناخت ریشه و عقیده و حس و حال این طایفه شاید این روزها لازممان باشد. کتاب اسفار کاتبان راجع به همین قوم است. اقلیما دختر یهودی ساکن شیراز با سعید پسری مسلمان، سرِ پروژه ای پژوهشی راجع به قدیسین و تاثیر حیات آنها بر جامعه، مراوده و همکاری دارد. در جریان این همکاری،  عشقی بین این دختر و پسر شکل می‌گیرد که خشم جامعه ی یهودی را بر می انگیزد و کار به آنجا می‌رسد که یک روز سعید وقتی به خانه میرسد؛ اقلیما را می‌بیند که....
کتاب علاوه بر روایت زندگی و حالات دو قدیس کتاب با  زبانی کهن و روایتی تازه داستان را به پیش می برد . نثر بسیار قوی و داستان پر کشش و مهیج است و برای کسانی که دوست دارند از درونمایه ی یهودی جماعت سر درآورند، مفید و مغتنم است. این کتاب را ابوتراب خسروی نوشته و نشر نیماژ چاپش کرده است.

#معرفی_کتاب 
#اسفار_کاتبان
#یهود
#قدیس
#آخرین_کتابی_که_خواندم


        

          جادویی، عجیب، مسحورکننده. این‌چنین به زنجیر کشیدن کلمات را به خواب هم نمی‌دیدم. فضای رعب‌آور و پر رمز و راز کتاب بعد از گذشت یک سال از خواندنش، هنوز از ذهنم پاک نشده.
        

          انگار که تو بیابونِ ادبیاتِ داستانی معاصر، یه درختی روییده به اسمِ این کتاب  که نه‌تنها قد کشیده و سبز شده، بلکه برگ و بار و سایه هم داره.
داستان لایه‌لایه در هم پیچیده، راوی در راوی، ولی اصلش فقط یک ماجراست و راوی یکی. آخرش تو می‌مونی و خودت که چطور از پسِ این تکثر، "اون اصل واحدی" که مقصود نویسنده است، پیدا کنی.
اسفار کاتبان، آدمو رو به آینده‌ی داستانِ ایرانی امیدوار می‌کنه.
        

          به زعم من جزو آثار برتر ادبیات داستانی ایران است. متاسفانه رود راوی به گرد پای این اثر هم نرسید. امیدوارم دوباره حالی دست دهد تا این کناب را مجددا بخوانم و بعد هم آثار بعدش را بخوانم. ابوتراب خسروی نویسنده بسیار خوبی است. داستانهای کوتاه  خوبی هم دارد.
        

          بعضی از کتابها اینجوری‌اند که وقتی تموم میشن گیجم. دوست دارم راجع بهش بنویسم و ذهنم پر از جملات پراکنده‌ست و این کتاب اینقدر شوکه‌کننده بود که همش همینه. انتظار نداشتم تو چنین نقطه‌ای تموم بشه.‌ حداقل باید بیست صفحه دیگه ادامه داشت.‌ یهو وقتی تو اوج داستان بودم رها شدم و این ضعف کتاب نیست، قدرتشه. که ممکنه سال‌ها گوشه‌ی ذهنم بمونه و به چراهاش فکر کنم.
ولی پایان شوکه‌کننده‌ش تنها نقطه‌ی جذاب کتاب نیست؛
اول که شروعش کردم، غافلگیر شدم. از همون اول مشخص بود متفاوته. شبیه چیزایی که خونده بودم نبود.‌ داستان با دو تا شخصیت اصلی شروع میشه و میره تو یک داستان موازی دیگه و تقریبا از اواسطش داستان‌های موازی سه تا میشن. داستان‌های موازی‌ای که کلمات، نثرش و شیوه‌ی نقلش متفاوت بودن و این قدرت قلمِ نویسنده‌ست.‌ اوایل ارتباط گرفتن با نثر متکلف اون داستانِ موازی سخت بود. بیشتر کنجکاو جریان سعید و اقلیما بودم. در واقع به اون داستان شدرک که می‌رسید، صفحات رو می‌شمردم که ببینم کِی می‌رسه به اقلیما. به خصوص اینکه شخصیت مقدس شدرک برام هیچ‌ اهمیتی نداشت و بیشتر مسخره بود برام. نمی‌فهمیدم خوندن داستان‌های چرت و پرت داستان‌های یهودی چرا باید بشه موضوع تحقیق کسایی که بهش احتمالا اعتقاد هم ندارن. در واقع داستان‌های مذهبی برای عده‌ای نقش تاریخی و تحقیقی دارن ولی برای منی که تقدس شدرک مثلا قابل فهم نیست، بیشتر رو مخه. ولی خب شاهِ مغفوری که شیدای سرنوشتش شده بود جالب بود و خوندنی.‌
و اما دین یهود...نویسنده کاملا بی‌طرفانه و به دور از انتقاد "نقل" کرده و من ترسیدم. خیلی دین عجیب و ترسناکی به نظر میاد (همه‌ی دین‌ها همینن 😂) 
نکته‌ی دیگه اینکه وقتی داستانی داره تو ذهنت زندگی می‌کنه، باید مهارت این رو داشته باشی که بدونی چه صحنه‌ها و دیالوگ‌هایی رو بنویسی و بهش بپردازی و چه چیزهایی رو نه و به نظر می‌رسه خسرویخوب کارشو بلده.
ولی‌یک چیزی رو نفهمیدم اصلا؛ چرا آذر رو خودشون، تو باغچه دفن کردن:/ چرا پیگیری نکردن جریان چی بوده و چی شده؟! گیرم که کلمات، چرا نخواستن مطمئن بشن؟ این تیکه‌ش خیلی غیر قابل‌ درک بود برام.


 اما به طور کلی پیشنهاد می‌کنم بخونید، جالبه. 


        

          ‍ ابوتراب خسروی، در همان نخستین پاراگراف اسفار کاتبان تکلیفت را معلوم می‌کند و می‌گوید، اگر می‌خواهی مرا بخوانی، سطح سوادت را دست کم نگیر. 
و اصلا اصرار و علاقه من برای مطالعه اسفار کاتبان، همین نثر زیبا و گاه سنگین خسروی بود که مرا مجبور می‌کرد به واسطه واژگان ناآشنا لغت‌نامه را کنار دستم بگذارم و هر از گاهی کلمه‌ای نو بدانم. که اگر این اتفاق در کتاب‌ها رخ ندهد، پس ما کی باید کلمات جدید را بیابیم؟
و انگار رسالت ابوتراب، همین کلمات بودند‌ که خودش هم می‌گوید این کلماتند که وقایع را می‌سازند.
داستان به واقع مجموعی از چندین داستان است. از سعید و اقلیما که خواننده وقایع گذشته‌اند و به کنکاش در مصادیق‌الاسرار، سرگذشت شدرک قدیس، سفرنامه زلفا جیمز، اتفاقات دربار شاه‌منصور و حتی رابطه پدر و مادر اقلیما می‌پردازند. و در هر سطر از داستان، هزار آموخته، هزار جاذبه و هزار ترفند برای شیرین‌تر شدن روایت این واقعه را شاهدیم.
گاهی در میان داستان از جابجایی زمان افعال دچار ایست می‌شدم و گمان می‌کردم متن کتاب ویراستاری نشده. با تکرار این عمد، دانستم که ابوتراب خسروی مدام می‌خواهد چالش ایجاد کند. گاه با نشاندن واژگان ثقیل، عجایبی پیش‌بینی نشده در داستان، افسانه و اسطوره‌پروری، ایجاد نمادها، و گاه با درگیری افعال از ماضی به مضارع.
کتاب کوتاه بود. اما زمان تپش بالایی داشت و با خواندنش انگار هزار کتاب خوانده‌ای و از هر کدام، هزاران کلمه آموخته. کتاب را که بستم، هنوز صدای فشافش افعی حمیرا، کله زدن آب رودخانه فاریاب، بوی باران آمیخته به گل‌های سرخ، آرامش قدم‌های رفعت‌ماه و قلم ساییدن خواجه میراحمد را می‌شنیدم.
کتاب را که بستم، اطمینان داشتم دایره واژگانم نسبت به قبل، غنی‌تر خواهند شد.
.
پ.ن: این روزها کتابی به نام حافظ، پیدا و پنهان زندگی، می‌خوانم. و متوجه شدم نثر ابوتراب خسروی در زمان شاه‌منصور، که حاکم دوران حافظ هم بوده، چقدر با نثر کهن آن دوران مطابقت دارد. و این نشان از مطالعه و کنکاش بسیاری‌ست که با تلفیق قلم و استعداد نویسنده، چنین عسلی خلق شود، گوارا. 

اسفار کاتبان/ ابوتراب خسروی
نشر آگه
        

          یه الماس تراش‌خورده. تر و تمیز . ابوتراب منو با داستان‌نویسی پست‌مدرن در ایران دوست کرد. الآن که اینو می‌نویسم یادم نیست داستان‌کوتاه پست‌مدرنی رو خونده باشم و حالمو بد نکرده باشه. ولی ابوتراب قبل‌تر با شاهکارِ «مرثیه‌ای برای ژاله و قاتلش»  و این‌دفعه با این  فراموش‌نشدنی، منِ سنتی و محافظه‌کار رو یه قدم به دوست‌شدن با ادبیات پست‌مدرن نزدیک کرد. خیلی تمهیدات داستان‌نویسی که قبلاً به‌صورت تئوریک با مثال‌های ریز دیده بودم رو در اسفار ملاقات کردم. آنچه خوبان همه دارند یک‌جا داشت. خلاصه که ابوتراب تنها شخصیت ایرانی‌ایه که منو به داستان‌نویسی‌ پست‌مدرن امیدوار می‌کنه. دمش گرم و سرش خوش باد.
        

          این رمان را میتوان یکی از آثار برجسته ادبیات معاصر دانست. همه چیزش خوب است