آیا دوستی عمیق ضامن دوستی پایدار است؟ این شاید لایه اول از لایه های پنهان داستان باشد! اگر کمی بخواهیم این داستان را تأویل کنیم، می‌توانیم آنرا نقدی بر پیکر پوسیده نظام روس وقت در نظر بگیریم. و نکته ای که در عموم آثار گوگول مشهود است در این کتاب هم به خوبی دیده می‌شود: یک طنز زیرپوستی و بعضاً سیاه. 
و نکته حائز اهمیت بعدی توصیفات کتاب هست که عالی ست. همانطور که از گوگول  انتظار می‌رود.
        

          | آه، اگر نقاش می‌بودم، تمامی زیبایی شب را با شکوه و جلالش تصویر می‌کردم! میر گورود را تصویر می‌کردم که سرتاسر خفته است، ستاره‌های بی‌شمار را که نگاه ثابتشان را به شهر دوخته‌اند و بانگ سگان که از دور و نزدیک سکوت ظاهری شب را می‌شکند، هنگامی که خادم دل‌باختۀ کلیسا به شتاب از کنار سگ‌ها می‌گذرد و با شجاعتِ یک شوالیه از روی پرچین می‌پرد. دیوارهای سفید خانه‌ها زیر نور ماه روشن‌تر و درختانی که بر آنها سایه می‌افکنند تیره‌تر می‌شوند، سایه‌ها سیاه‌تر و گل‌ها و علف‌های خاموش خوش‎‌بوتر می‌شوند و جیرجیرک‌ها، این شوالیه‌های خستگی‌ناپذیر شب، از گوشه‌وکنار، یک‌صدا شروع به خواندن آوازهای زنگ‌دار می‌کنند... من سایۀ سیاه خفاشی را ترسیم می‌کردم که در جاده‌ای روشن روی دودکش سفید خانه‌ها می‌نشیند... اما گمان نمی‌کنم می‌توانستم ایوان ایوانویچ را که با اره‌ای در دست از خانه خارج شده بود، با آن‌همه احساسات ضدونقیض بر چهره، تصویر کنم.

 

| گوگول همه‌جا جهانی ترسیم می‌کند خیره‌کننده اما پوچ. چه‌بسا، همان‌طور که گاهی راویان داستان‌هایش صریحاً در آغاز داستان اعلام می‌کنند، چیزها مسحورکننده، ملوّن و بی‌انداز جالب به نظر بیایند، اما در پایان کار، رخوت متافیزیکی جهان از میان آن‌همه جلوه‌گر می‌شود. (گری سال مورسن)

دومین بهار
تنهایی الیزابت
دزد پادگان
گزارش به کُمیسر
کابوی تحمل‌ناپذیر
جزیره
در
کبوتران روی چمن
زنان فوق‌العاده
ساعت بی‌عقربه
روز رهایی
دون ژوان
فریای هفت جزیره
در جست‌وجوی یک پیوند
ابیگیل
خشم در هارلم
بیداری
ما
ازدواج‌های فیلیپس‌بورگ
ترانۀ ایزا
آواز کافۀ غم‌بار
عصیان
خیابان کاتالین
دومین بهار
تنهایی الیزابت
دزد پادگان
گزارش به کُمیسر
کابوی تحمل‌ناپذیر
جزیره
در
کبوتران روی چمن
زنان فوق‌العاده
ساعت بی‌عقربه
روز رهایی
دون ژوان
فریای هفت جزیره
در جست‌وجوی یک پیوند
ابیگیل
خشم در هارلم


http://www.bookcity.org/detail/29513/root/books
1401/01/08
        

          گوگول، همون طور که از اسم معلومه، خیلی گوگولیه. البته در معرفی که از نویسنده در پایان کتاب اومده ظاهرا خیلی آدم مرموزی بوده! ولی به هر حال طنز شیرینی داره. داستان‌هاش شبیه چیزهایی هست که فکر کنم بهش میگن ابرپیرنگ. یه داستان‌های عامی که ما تو ذهنمون داریم اجمالا و خیلی پیچیدگی و نبوغ خاصی در کشف اون مسئله وجود نداره. فقط روایت کردن قصه خیلی خوب و جذاب اتفاق افتاده.

پ.ن: بیدگل جان! درسته که نشر خوبی هستی و ما هم دوست داریم، اما انصافاً 110 تومن برای این کتاب کوتاه با قطع پالتویی خیلی زیاده نامرد :/
        

          خب در مورد این داستان چی می‌تونم بگم؟

اول اینکه این دومین اثریه که از گوگول خوندم، تقریبا یک‌راست بعد از پرتره این کتاب رو شروع کردم.
و باید بگم فضای این دو تا داستان خیلی متفاوت بود.

پرتره فضای جدی و تاریکی داشت که حتی آخرش فراطبیعی و مقادیری ترسناک شد!

ماجرای نزاع ولی، کاملا شوخ و شنگ بود :)

داستان هم از این قراره که یه روز دو تا دوست قدیمی سر یه مسئلهٔ پیش‌پاافتاده دعواشون می‌شه و این دعوا همین‌طوووور ادامه پیدا می‌کنه 😅

🔅🔅🔅🔅🔅🔅🔅

خب، اینجا دیگه خبری از غافلگیری پرتره نبود و داستان سرراست ادامه پیدا کرد و کلا اتفاق خاصی نیفتاد.

بانمک بود و خیلی جاها باعث می‌شد لبخند بزنم و حتی بخندم.

ولی خب، کلا تا آخرش سوال «که چی» تو ذهنم تاب می‌خورد! 
تا جایی که متوجه شدم گوگول احتمالا می‌خواست همین پوچ بودن کارهای این افراد رو نشون بده و اینکه چقدر همه چیز تو این شهر کوچیک (و احتمالا کل روسیه!) بی‌اهمیت و مسخره‌ست. 
ولی بازم با این حال داستانش اونقدر خاص نبود که بگم به‌به عجب چیزی خوندم!

یه مقدار به مرورهای بقیه نگاه انداختم و خیلی برام سخته من هم معانی عمیقی که بعضی از دوستان بهش اشاره کردن رو از این داستان برداشت کنم...

شایدم بگید نه دیگه! اصلا منظور همین بود که معنای عمیقی در کار نیست و همه چیز مسخره و پوچه.
که باید بگم خیلی به این معنا هم منتقل نشدم و بیشتر اینطوری بودم که خب الان دقیقا هدفت از نوشتن این داستان چی بود برادر من؟ 
شایدم کلا من با این مدل داستان‌ها نمی‌تونم ارتباط برقرار کنم، فکر کنم باید برم همون تولستویم رو بخونم 😄 (یا چخوف! چون اتاق شماره ۶ش رو دوست داشتم)

🔅🔅🔅🔅🔅🔅🔅

آخر این کتاب هم یه مقاله از آقای گری سال مورسن آورده شده (من موقع گوش دادن بهش فکر کرده بودم این بخش رو مترجم نوشته).
اینجا آقای مورسن یه توضیحاتی در مورد گوگول و آثارش می‌ده که جالب بود.

اول اینکه لطف می‌کنه و کل داستان نفوس مرده و بازرس رو لو می‌ده! 
با توجه به این توضیحات به نظرم اومد که این دو تا باید جالب باشن و با توجه به اینکه نفوس مرده صوتی هم داره شاید یه روزی رفتم سراغش.

ولی نکتهٔ جالب این متن، اتفاقی هست که تقریبا اواخر عمر گوگول رخ می‌ده.
اینکه یهو دچار یه بحران مذهبی می‌شه و شروع می‌کنه به دفاع تمام قد از کلیسای ارتدوکس و رعیت‌داری و خودش رو استاد اخلاق می‌دونه و از مردم می‌خواد نامه‌های آموزنده‌ش رو بارها و بارها بخونن!
طوری که طرفدارانش به کلی ازش ناامید می‌شن و حس می‌کنن گوگول خودش تبدیل شده به یکی از قهرمانان گروتسک داستان‌هاش!

مثلا بلینسکی، منتقد برجستهٔ روسی، یه نامهٔ سرگشاده بهش می‌نویسه و با عناوین مبلغ تازیانه، رسول جهل و پاسدار تاریک‌اندیشی خطابش می‌کنه! (جالبه که یکی از اتهامات داستایفسکی وقتی سال ۱۸۴۹ دستگیر میشه انتشار این نامه بوده!)

در نهایت هم به گفتهٔ مورسن، گوگول بر اثر همین جنون دینی و تحت تأثیر یه کشیش «خشک‌مغز ماتوِی» از دنیا می‌ره (نمی‌دونم ماتوی یعنی چی 🚶🏻‍♀️)

🔅🔅🔅🔅🔅🔅🔅

به هر حال این دو تا تجربهٔ من از گوگول چندان موفقیت‌آمیز نبود و نمی‌دونم آیا در آینده باز هم چیزی ازش خواهم خوند یا نه... (البته قطعا چیزی «نمی‌خونم» و فقط احتمال داره دوباره برم سراغ یکی از کتاب‌های صوتی‌شده‌ش!)


پ.ن.: تصویر هم خیلی به داستان مرتبطه 😂
        

          کتاب را که باز می‌کنی گوگول پیدایش می‌شود با آن عشقی که به پوستین و شنل دارد،  آن توضیحات عالی مناظر و اطعمه و دید شگفت و گروتسکی که به بشریت دارد،  آدم‌های داستان‌های گوگول هیچوقت آرمانی نیستند،  از دریچه چشم‌هایش هویدا می‌شوند به گونه‌ای که روی دماغشان زگیل دارند،  یک چشمشان کور است،  آنقدر چاقند که از در وارد نمی‌شوند یا خیلی لاغرند، یک پایشان می‌لنگد،  لب‌هایشان زیادی کلفت است،  اگر ادعای ایمان دارند پوچ است،  اگر دعوا می‌کنند یا شکواییه‌ای به دادگاه می‌برند پوچ است و همیشه‌ی خدا در دنیای گوگول چیزی کم است.  داشتم با خودم فکر می‌کردم این جهان گروتسکی که گوگول با آن نگاه شگفتش به جهان می‌سازد اصلا و ابدا عجیب یا غیر واقعی نیست که عین واقعیت است. برعکس خیلی از رمان‌ها و داستان‌ها که شخصیت آرمانی آن هدفی دارد و خود را در مرکزیت جهان می‌داند، شخصیت‌های داستان‌های گوگول در تمامی ادعاهایشان شکست خورده و لنگند مثل همانی که هر روزه می‌بینیم. آنچه گوگول از دنیای شخصیت‌هایش می‌آفریند را می‌توان به عینه در آثار بهمن محصص تماشا کرد.  موجودات بی دست و پای پر ادعا به خصوص مینوتور که با آن پیکره‌ی ترسناک فکر می‌کند فاتح جهان است ولی پوچی‌اش تهوع برانگیز است.  داشتم با خودم فکر می‌کردم اگر قبل از محاصره شدن با نگارگری‌های ایرانی که زنان و اصلا دنیا را در زیباترین حالت خود نشان می‌دادند و همینطور خواندن شاهنامه و مواجهه با آنهمه ابرقهرمان داستان‌های گوگول را خوانده بودم و نقاشی‌های بهمن محصص را دیده بودم حالا توقع کمتری از زندگی داشتم،  پذیرفته بودم که نقص و پوچی از چهره‌ی هیچ چیز و هیچ کس در جهان زدودنی نیست. 

        

          نیکلای اسرارآمیز، در این کتاب تلاش کرده تا نزاع یک آدم مذهبیِ افراطی و یک لامذهب افراطی بر سر یک موضوع مسخره و کوچک را به تصویر بکشد. شاید با خواندن این کتاب با خود بگویید مگر می‌شود دعوایی اینقدر مسخره؟! اما هدف گوگول همین است. دقیقا همینقدر مسخره جهانمان درگیر دعواها و نزاع‌هایی وحشتناک می‌شود. 

نکته جالب اینکه هیچ‌کدام از اطرافیانِ دو طرف دعوا، نمی‌دانند مسئله چیست و صرفا می‌خواهند دوطرف را با هم آشتی دهند. گوگول صلح‌جویان عالم را نیز به سخره می‌گیرد و در پس پرده‌ی شوخی‌هایش، سیاهی‌ها و پوچی‌های زیادی را به تصویر می‌کشد. 

چه آن ایوانِ مسیحیِ خیّر و باخدایی که بر سر شنیدن یک کلمه‌ی ناچیز زمین و زمان را به هم زد و نشان داد "غرور" فندکِ زیر انبار کاه و توشه‌های اخلاقی است، و چه آن ایوانِ بددهن و چاق و شروری که نشان داد زبان سرخ، چه‌ها که نمی‌کند. 

نکته جالب‌تر اینکه نام هردو کاراکتر داستان، ایوان است. کاراکتر سوم و میانجی هم نامش ایوان بود! گویی گوگول می‌خواهد به مخاطب بفهماند ایوان خود ما هستیم و در جایگاه هرکدام از این شخصیت‌ها می‌توانیم قرار بگیریم ...
        

          کتاب حکایتِ نزاع طولانی میان دو دوستِ دیرین است که رابطه‌ی دوستانه‌شان مدت‌ها زبان‌زد مردم بوده است؛ نزاعی برپایه‌ی هیچ و پوچ!

من اثر دیگری از گوگول نخوانده بودم و طنز نهفته در سطرهای کتاب برایم جذاب بود. هم‌چنین وجود راوی دانای کل هم به نظرم داستان را جالب‌تر کرده بود.

در انتهای کتاب مقاله‌ای از «گری سال مورسن» آورده ‍شده است که به خواننده تصویر کلی و مناسبی از گوگول، آثار و زمانه‌اش می‌دهد. این نوشته‌ی کوتاه را با جمله‌ای از همین مقاله به پایان می‌رسانم؛ آن‌جا که نگارنده در رابطه با گوگول معتقد است:

«گوگول همه‌جا جهانی ترسیم می‌کند خیره‌کننده اما پوچ.»
        

          میل به جاودانگی که در نهاد انسان پایه‌ریزی شده‌است تخم طمع و خودخواهی را در ذهن او می‌کارد. آدمی می‌انگارد که آنقدر زنده است که تنها براساس میل‌ش به جمع‌آوری و احتکار بزند؛ بدیهی است که در این مسیر با "دیگری" به تضاد می‌رسد و از "دیگری" عبور کند تا امیال خود را ارضا و نفسانیتِ انسانی‌ش را اقناع کند.
اخلاق در رهگذار همین تضاد بوجود می‌آید.
گاهی یک جمله می‌تواند تا ابد بین دو دوست را جدایی بیاندازد. 
داستان دو نجیب‌زاده که نه‌تنها همسایه که دو دوست قدیمی هستند اما یک تفنگ چنان نفرتی را می‌پروراند که آتشش هیچ‌گاه خاموش نمی‌شود.
ماجرای نزاع ایوان ایوانوویچ و ایوان نیکیفوروویچ روایتی اجتماعی از برخورد آدمی با دیگری‌ش است. برخوردی که مبتنی بر  فردیت‌گرایی لیبرالیستی که همه‌چیز را در انحصار شخص می‌پندارد. اگرچه دعوا بر سر چیز بی‌ارزشی است اما روایت گوگول نقدی است بر خودمحوری لیبرالیستی که تعریفی ناقص از آزادیِ فردی ارائه می‌دهد: آزادی حق اعمال اراده بر جهان است تا زمانی که مزاحمتی برای دیگری وجود نداشته باشد. 
 طنز از نظر من دقیقا همین است دوستان. تفنگی که در رخت‌شویی شسته شده و برای خشک شدن با گیره آویزانِ بند رخت می‌شود و می‌شود سرآغاز نزاعی چندین ساله میان دو دوست_که اگرچه باهم رفیق‌اند اما سرشار از تعارف و رودربایستی هم هستند. 
ماجرایی که دقیقا همانقدر که دور از ذهن بنظر می‌رسد قریب به ذهن هم هست.
.
.
.
.
گوگول را دوست دارم.
برخلاف شاگردانِ فرهیخته‌اش، گوگول نه حوصله سربر است و نه با آن آب‌و‌تاب توصیفات بی‌حد که مشخصه رمان روسی است آدمی را می‌آزارد.
برخلاف داستایوسکی، پیچیدگی را در سادگی بیان می‌کند و زهر نقد اجتماعی را با طنز خاص خودش ملیح می‌کند اما طنزش مبتذل نیست، خاص خودش است.
بنظرم گوگول از شاگردانش ناامید‌تر و از دنیاخسته‌تر است اما این حس خستگی را هنرمندانه بروز می‌دهد.
وقتی کتابش را تمام کردم جمله تورگینف در ذهنم تکرار شد:"براستی که همه ما از زیر شنل گوگول برآمده‌ایم..."
        

          به نظرم این خیلی جذاب است که کتاب موقعیت‌های طنزی ایجاد می‌کند که پس از دو قرن برای خواننده‌ای فارسی زبان هم جذاب است. علاوه بر این کلمات و عبارات و حتی فرم روایت داستان فرم نمکین و دلپذیری دارد.

فضاسازی جامعه‌ی روستایی روسیه‌ی قرن نوزدهم برای من خیلی جذاب بود، و فکر می‌کنم خواننده را به خوبی در فضا قرار می‌دهد. تا آن‌جا که می‌توان سطحی از انس با شخصیت‌ها و محیط را تجربه کرد.

با این حال داستانی نیست که خواندن دوباره‌اش حظ چندان بیش‌تری نصیب خواننده کند.هرچند به یک بار خواندنش می‌ارزد.