چند فصل طول کشید تا با آدم‌های چهارباغ ارتباط بگیرم شخصیت پردازی عالی بود فقط کاش همانقدر شخصیت ها واقعی می ماندند. رئالیسم  جادویی به نظرم وصله ناجوری بود.
        

          بیخود نگفته‌اند اصفهان نصف جهان است. لااقل برای ما ایرانی ها نصف جهان است. وقتی شهری مهد انواع مختلف هنر باشد و هنر برخورد شهودیِ دلپذیرِ انسان با دنیا، اصفهان به راستی نصف جهان درون ماست. حظ هنری دیدن ابنیه تاریخی، خوانش مجدد گذشته، شنیدن موسیقی سنتی، گویشی که مثل قند، نه! مثل عسل شیرین است، پارچه‌های ترمه و دیوار کوب های آن و مهم تر از همه مردمی که به حفظ و ارزشمند شمردن داشته‌های خود معتقدند، از اصفهان شهری به یاد ماندنی می سازد.
علی خدایی جزئی از این شهر است. هنرمندی که قلم می‌زند و دنیایی را که با تعریف ذهنی ما از اصفهان می خواند، روی کاغذ می آورد.
او روی موقعیت و مکانی خاص از شهر دست گذاشته است که ساکنین و مسافران اصفهان دست‌کم یک بار آنرا از نزدیک دیده‌اند و به مدد شناخت فرهنگ و عرفِ برشی از زمان،انسان‌هایی باور پذیر و دلنشین خلق کرده است.
کلمات اصیل لهجه اصفهانی، جهان کتاب را رنگین تر کرده است مثل تربچه نقلی های گوشه ی سبزیِ خواستنی است خصوصا وقتی صوت کتاب را شنیده‌ می‌شود.
با این وجود ابتدای کار پر قدرت نبود . معرفی افراد چهارباغ باید از مهمترین فرد(عادله) آغاز می شد تا سلمانی و دکتر. این امر سبب شد که شخصیت اصلی به راحتی شناخته نشود و کمی آشفتگی در کار ایجاد شود. 
 در مجموع نکات مثبت کتاب پر رنگ ترند.‌عادله دواچی به خوبی در داستان نشسته است .از شخصیت خاص و رفتارهای  او که مصداق نیت خیر و مهربانی‌اش نسبت به بقیه است،لذت بردم.
در بیشتر کتاب‌هایی که از جامعه پیش از انقلاب خواندم، نویسندگان در طبقات پایین جامعه شخصیتها را درگیر نوعی از سیاهی و فساد می بینند و این تلخی و بی اخلاقی همیشه باور پذیر نیست.آنها کسانی هستند که به دین و اخلاق تعهد ندارند و کمبود مالی آنها را از ریل خارج می کند. ولی شرافت و درستکاری در وجود عادله و ملوک سبب شده بود، اینگونه نباشند. 
نکته بعدی استفاده هوشمندانه از ویژگی یک شی برای بیان دیدگاه نویسنده است. تخت فنری کارکرد خوبی در این مورد دارد. وسیله‌ای که خیال پردازی، افکار خلاقانه و دنیای درون عادله را نشان می داد و مصداق پروازهای درونی اوست.
پایان بندی داستان هم با استفاده از خلق یک ویژگی فرا واقعیتی به همان تخت فنر دار انجام شده است و انگار نوعی رئالیسم جادویی را رقم زده است.
داستان را شنیدم و از انتخاب موسیقی اصیل، توسط رادیو گوشه در ابتدای هر فصل بسیار لذت بردم.
توصیه می کنم نسخه صوتی آدمهای چهارباغ را بشنوید.
        

          [ده از صد]

کتابی در ستایش اصفهان و زیبایی‌اش.
نمی‌شود نخوانی و دلت برای لهجه‌ی اصفهانی قنج نرود. نویسنده نمی‌گذارد دلت چهارباغ و معاشران اصفهانی را نخواهد.
دوستش داشتم و عادله‌دواچی‌اش را یادم نمی‌رود. 
و
 کاش زودتر دیده بودمش و بابت لهجه نشان شاگردانم می‌دادم.  درسمان بود. 
        

          شیرین و‌ کافی و به‌جا 
با خوانشی که بسیار درست بود و به متن می‌نشست (فیدیبو)
آدم‌های چهارباغ قصه روانی داره و فضاسازی درست واقعا چهارباغ عباسی رو به تصویر می‌کشه. 
از اون داستان‌های خوب و شیرین که حلقه‌ی وصلش چهارباغه و برای منی که این گذر براش یه جغرافیای شیرین، دوست‌داشتنی و خاطره‌انگیزه احوالات خوبی داشت!


نکته‌ی منفی؟
بیرون‌زدن از رئال داستانی که فقط به‌نظر من مطابق سلیقه‌م نبود!
        

          { از مدرسهٔ چهارباغ صدای اذان آمد. چراغ‌های هتل کم‌کم سو گرفت. عادله دواچی فکر کرد «خدا خودش
چاره‌سازه» }

آدم‌های چهارباغ، کتابی است که احتمالا در اولین مواجهه با آن، کمی گیج خواهید شد. خصوصا اگر ذهن‌تان دنبال تقسیم‌بندی‌ باشد، گیج‌تر هم خواهید شد. چون مشخص نیست داستان است یا ناداستان. واقعیت است یا تخیل. هم این است و هم آن. و این موضوع، برای من نشان‌دهندهٔ تبحر آقای خدایی است. اینکه روی مرز خطرناکِ این‌همانیِ داستان و واقعیت حرکت کنی، کار فوق‌العاده دشواری است. (جملهٔ پیشینم، یک ادعای بزرگ است. ادعایی که علاقمندم درباره‌اش ساعت‌ها با اهالی ادبیات به گفتگو بنشینم.)
کتاب را دوست داشتم و نویسنده را بیشتر.
        

          #یادداشت_کتاب 
#آدم‌های_چهارباغ
کتاب را صوتی شروع کردم. چقدر سخت‌خوان بود. پیش نمی‌رفت. دلم نمی‌خواست اصلا بخوانمش. اما بخاطر ماهتاب خودم را مجبور کردم. گفتم بخوان زود شرش کنده شود!

این‌بار کتاب چاپی را دست گرفتم، اول‌هایش کلمات نامأنوس زیادی می‌دیدم و سرعتم پایین بود. مکان‌های آشنا هم چون مال زمان‌های دور بودند، برایم نشانه خاصی به همراه نداشتند... تا رسیدم صفحه ۳۶. فهمیدم کتابفروشی سپاهانی، نام صاحب کتابفروشی است نه اینکه طرفدار سپاهان باشد! از آن به بعد نفهمیدم کتاب چطور پیش رفت... بعد از ۳، ۴ ساعت دیدم آخرهای کتابم، هم صوتی گوش داده بودم، هم متنش را خوانده بود، گاهی هم همزمان با هردو پیش رفته بودم.

فکر نمی‌کردم کتابی که می‌خواستم بیندازمش کنار، آخرش اشکم را در بیاورد. چه لذتی بردم از شناخت عادله و آقا مهدی و جهانگیرخان... چقدر حس نزدیکی کردم به پروین... من هم مثل او نمی‌توانم اینجا بمانم، باید برگردم... باید در اولین فرصت بروم دنبال هتل جهان و یافتن آدم‌های آشنای قصه،  ببینم کدام واقعی بودند...

        

          اولین کتابی که از علی خدایی خواندم و دوستش داشتم. در جمع دوستان «سه کتاب» جلسه ای با ایشان داشتیم. آنجا بود که فهمیدم شخصیت خاصی دارد. لطیف. نرم.
نرمی ای که در سرتاسر کتاب آدمهای چهارباغ و شخصیت عادله دواچی دیده می‌شود.
عادله شخصیتی نمادین برای علی خدایی است. شخصیتی که حدس می‌زنم ادای احترامیست به همسر مرحومش که عاشقانه دوستش داشته. که در جلسه به یادش اشک ریخت. روی ریش های سفیدش

کتاب را دوست داشتم. شاید دوباره صوتی اش را گوش بدهم
        

          کتاب رو صوتی گوش دادم، و راوی بسیار دلنشین خونده، جوری که شما رو قشنگ میبره چهارباغ اصفهان...
و من!
دلم میخواد به اصفهان برگردم🌱
        

          می‌خواهم بگویم شاید چون آن فضا را تجربه نکرده‌ام و یا معنی بعضی لغات را نمی‌فهمیدم انقدر خواندنش برایم سخت بود و کتاب در دستانم جلو نمی‌رفت امّا نمی‌شود منکر شد که گرهی هم دستم را نگرفت تا برای فهمیدنش صفحه به صفحه جلو بروم. تنها عمق دادن به یک شخصیت عادله دواچی توی ذهنم پررنگ می‌شد. با این حال دروغ نیست اگر بگویم او را هم بقدر کافی نشناختم. فکر می‌کنم شاید هدف نویسنده تنها ادای دینی به شهر اصفهان بوده..
        

          من دانشجوی اصفهان بودم، تو خیابون چهارباغ کلی قدم زدم و از روز  و شب  اونجا خاطره دارم، وقتی این کتاب رو شنیدم انگار خاطرات جدیدی رو توی چهارباغ برای خودم ثبت کردم، آدم‌هایی رو شناختم که انگار از کنارشون گذشته بودم و ندیده بودمشون! 
شخصیت ها دلنشین بودن و زندگی معمولی‌ای که داشتن برای من شنیدنی بود، اونقدر که نفهمیدم چی شد وقتی کتاب تموم شد دلم گرفته بود و اشک تو چشمام جمع شده بود.
تو نظرها خوندم خیلی‌ها مثل من یه جاهایی با رئالیسم جادویی کتاب ارتباط نگرفتن با این حال میتونم بگم تو دسته کتابهایی هست که به بقیه میگم بخوننش و کیف کنن.
        

          داستان جالب نیست. جذب کننده و گیرا نیست. احساسی یا جنایی  هم نیست. نتونستم ارتباط برقرار کنم
        

          خوار و مادر اصفهان!

 

نگاهی به «مجموعه داستان» آدم‌های چهارباغ علی خدایی، نشر چشمه، چاپ اول پاییز ۱۳۹۸

۱. آدم‌های چهارباغ نوعی نوشتن از (نه درباره‌ی) شهر را پیش‌ می‌نهد و تجربه می‌کند. ویژه‌گیِ این نوع نوشتن از شهر، زمینه‌ای از عناصر (مکان، آدم‌ها و حتا گاهی وقایع یا نوعی تاریخ‌نگاریِ) «واقعی» و مستند است که در ترکیبی از تخیل و داستان، ساختار و منظومه‌ای داستانی را خلق می‌کند؛ منظومه‌ای داستانی بر بنیان و متشکل از عناصرِ واقعی. در آدم‌های چهارباغ، در ظرفِ مستندی به‌نامِ خیابانِ چهارباغِ عباسی در اصفهان، با وفاداریِ کامل به مختصاتِ واقعیِ این مکان، با حضورِ کاراکترهایی که اغلب مابه‌ازایی بیرون از جهانِ این متن دارند، داستان‌ها و ماجراهایی تخیلی، واقع یا محقَّق می‌شوند.

به‌خصوص نویسنده‌های اصفهانی به‌وفور از مکان‌ها و آدم‌ها و وقایعِ شهریِ اصفهان در آثارِ خود استفاده کرده‌اند و هربار به‌اقتضای داستانِ خود، به واقعیتِ بیرونی (بیرون از جهانِ متنِ) این عناصر وفادار بوده یا نبوده‌اند. در آدم‌های چهارباغ اما این اولین‌بار است (یا شاید برای من اولین‌بار است) که یک مکانِ شهریِ مشخص، به‌دقت به هم‌زادِ بیرون از متنش وفادار و طابق‌النعل بالنعل با آن منطبق است؛ اما در این ظرفِ مستند، اسبِ تیزپای تخیلِ داستانیِ علی خدایی، در یک «صبحِ دو سه روز مانده به مهر»ِ سالِ فلان، از آمادگاه به چهارباغِ عباسی می‌آید و سرتاسرِ چهارباغ را، کم‌وبیش ظرفِ یک سال زیرِ پا می‌گذارد.

این ایده، جالب است و حتا از زاویه‌ی دیدِ مطالعاتِ شهری، می‌تواند کارکردهای خودش را داشته باشد. از این زاویه، ماجراهای داستانیِ آدم‌های چهارباغ، تجربه‌های شهری‌اند که در چنین مکانِ شهری می‌توانند اتفاق بیفتند.

با این اوصاف، آدم‌های چهارباغ منظومه‌ای‌ست از مکانی واقعی با آدم‌های واقعی و ماجراهای تخیلی. این منظومه اگر بخواهد قوام داشته باشد، اگر بخواهد پذیرفتنی باشد، به موادِ لازمِ زیر نیاز دارد:

مهارت‌های داستان‌پردازی
انبوهی از اطلاعات و دانسته‌های پشتِ پرده‌ی متن که به شهر، مردم، فرهنگ، فولکلور، خاطراتِ جمعی، روان‌شناسیِ اجتماعی، لهجه، آداب‌ورسوم و… مربوط است.
و بالاخره زیستنِ همه‌ی این‌ها
اصلاً کارِ آسانی نیست؛ سهلِ ممتنع است.

 

۲. لهجه‌ی اصفهانیِ «آدم‌های چهارباغ»

علی خدایی اصفهانی نیست؛ اما سال‌هاست در اصفهان زندگی می‌کند و لایه‌لایه‌های آدم‌های چهارباغ نشان می‌دهد که او، علاوه‌بر تخیل، به دانشِ حجمِ قابل‌توجهی از مناسبات و روابط و آداب و وقایعِ تاریخِ معاصرِ این شهر، به‌خصوص در حیطه‌ی زندگیِ مردمِ عادیِ اصفهان، مجهز است. باوجود این اما علی خدایی اصفهانی نیست و اصفهانی نبودنِ او، در بازنماییِ او از لهجه‌ی اصفهانی، البته برای اصفهانی‌ها، به‌وضوح خود می‌نماید. لهجه‌ی اصفهانی (و حتماً هر لهجه‌ی دیگری را) که نمی‌توان فراگرفت یا کسب کرد! سال‌ها سال زندگی در نافِ اصفهان هم فقط مختصاتی از لهجه را به آدم می‌آموزد. اما اصفهانی نبودنِ شخص، برای اهلِ لهجه، یعنی همان‌ها که مادرزاد این لهجه را زیسته‌اند و در اتمسفرِ آن بارآمده‌اند، دهان باز کند، لو می‌رود! بخشی از این لهجه، به جنس و حالت و آهنگِ صدای شخص بسته است که عمدتن به نوشتار درنمی‌آید. (اصفهانی باشید، نیاز نیست کلمات را به‌شیوه‌ی لهجه‌ی اصفهانی تلفظ کنید؛ دهان باز کنید معلوم است.) بخشِ دیگری از مختصاتِ این لهجه، به آن مولفه‌های کلامی و زبانی مربوط است که می‌توان آن‌ها را نگاشت۱. اما همین نوشتن یا نگاشتن هم آدابِ خود را دارد و همین‌جاست که لهجه‌ی اصفهانیِ آدم‌های چهارباغ درنمی‌آید و اصفهانی نبودنِ علی خدایی لو می‌رود!

به‌هرحال علی خدایی به‌مصافِ کارِ خیلی سختی رفته است. شکسته‌نویسی آن هم به‌لهجه‌ی اصفهانی؟ بازی‌بازی با دمِ شیر هم بازی؟! اصفهانی هم که نباشی که دیگر هیچ! نتیجه‌اش می‌شود لهجه‌ی اصفهانیِ جعلیِ آدم‌های چهارباغ که، مثلِ تقلیدهای خنکِ این لهجه در آن رسانه‌ی کذاییِ وطنی (هرچند واقعاً نه به آن بی‌ملاحتی و نااصلی)، توی کَتِ بنده‌ی بداصفهانی که نمی‌رود! نمی‌دانم هم آن آقای «ویراستار» که اسم‌شان در شناسنامه‌ی کتاب آمده است، اصفهانی‌اند یا خیر و مانده‌ام که ایشان اصلاً چی را ویراسته‌اند؟

تحلیلِ علمی و فنیِ لهجه‌ یا درواقع لهجه‌نوشت‌های آدم‌های چهارباغ کارِ من نیست اما جای کار دارد. من به چند مورد اشاره می‌کنم. مثلاً شما هم‌شهری‌های محترم قضاوت کنید! کدام اصفهانی می‌گوید: «بچه‌ها، بچه‌ها. بیاین این جعبه‌ها را باز کونیم.» (ص ۶۴) «کونیم» را ببینم یا «بچه‌ها» و «بیاین» را؟! این جمله شاید بهتر بود این‌جور نوشته می‌شد: «بِچا! بِچا! بیَین این جعبا را وا کونیم.» یا «می‌خوای [می‌خَی] یکی دیگه برادون بوگم؟» (ص ۸۲) یا «اصش نیمی‌دونی چه کیفی دارِد. رد که می‌شم می‌گِد نیمی‌آی [نیمی‌یَی] بپری…» (ص ۹۶) یا «… بیا دری هتل تا در را برات [دَرا براد] باز [وا] کونم.» یا «فردا مدرسه‌ها [مدرسا] باز شه از همین مدرسه‌ی [مدرسه] فارابی منو صدا [صِدام] می‌کونن سر [سری] صف سر [سری] بچه‌ها رو [بِچا را] ماشین کونم.» (ص ۸) یا این دو سطر از یک دیالوگ میانِ «احمد سیبی» و «عادله‌دواچی»ِ مثلاً اصلِ اصفهانی:

«احمد سیبی گفت “چون شوماین باکی نیس. اما روی [رو] گاری نیمی‌برمش!”

“شوما مردا حالِ‌دون [حالدون] خُب نیس. کی گفته بذاریش روی [رو] گاری؟”» (ص ۷۷) همین «ی»ی ناقابل در «روی» حسابی نویسنده‌ی نااصفهانی را رسوا کرده است! همچنین است: «…خودِدَم بیش‌تر از همه‌ی [همه] این آدمای [آدما] چارباغ بالا پاین دیده‌ی. مثل تیارته این حکایت. تیارتای [تیارتا] ارحام…» (ص ۹۵) و…

علاوه‌بر این‌ها، یک نقطه‌ضعفِ مهمِ اصفهانی‌نویسی‌های آدم‌های چهارباغ، به‌نظرم تشتّت و ناهمگونی در شکسته‌نویسیِ بعضی کلمات است و ربطی هم به کاراکتر یا سطحِ اجتماعیِ گوینده ندارد. برای نمونه:

«می‌خواهی» اغلب «می‌خوای» و در مواردی «می‌خَیی» آمده است.

«می‌آیید» اغلب «می‌آیْد»، جاهایی «می‌آین» و در یک‌جا «می‌یین» آمده است.

استفاده از «ی» به‌جای کسره‌ی نسبت، که از ویژه‌گی‌های مهم لهجه‌ی اصفهانی‌ست، معدود جاهایی رعایت شده و اغلب نه. («اینم اتاق [اتاقی] شوما.» (ص ۷۴) «بردم لب [لبی] مادی» (ص ۷۴) «دیگه سیب [سیبی] خُب نمی‌دمت [نیمی‌‌دمد].» (ص ۲۷))

باوجود این‌ها به‌نظرم دیالوگ‌ها حال‌وهوایی اصفهانی را، هرچند بیش‌تر به‌صورتی گردش‌گر‌پسند و برای غیراصفهانی‌ها، کم‌وبیش ساخته‌اند اما این نوع فارسی‌نویسی و شکسته‌نویسی، اگر به‌درستی دربیاید، می‌تواند امکانات و حیطه‌ی تازه‌ای را در زبانِ فارسی باز کند.

 

۳. کاراکترها

وجه دیگری از این منظومه‌ی اصفهانی، کاراکترهاست. کاراکترها، یعنی همین آدم‌های چهارباغ، در مجموعه‌ی آدم‌های چهارباغ، به‌نظرم در یک‌جور برزخ به‌سر می‌برند؛ برزخِ میانِ «آدمِ واقعی» و کاراکترِ داستانی. بخشی از تاریخِ به‌اصطلاح غیررسمیِ معاصرِ اصفهان در سرگذشت‌های این آدم‌های واقعی و البته مشهور رقم خورده است. پس کاراکترهای آدم‌های چهارباغ، بیرون از جهانِ متنِ این «مجموعه داستان»، موجودیتِ خاص و مستندِ خود را دارند. اما مخاطبی (اصفهانی و غیراصفهانی) که این آدم‌ها را در جهانِ «واقعی» نمی‌شناسد، علی‌القاعده باید به جهانِ متن متکی باشد؛ به‌شرطی که این کاراکتر در جهانِ متن ساخته شده باشد. تردید دارم که چنین اتفاقی در این مجموعه به‌خوبی افتاده باشد؛ به‌خصوص درمورد کاراکترهایی که فقط در یک فصل حاضر می‌شوند؛ آدم‌ها یا درواقع نام‌هایی مثل «زاون»، «بهرام‌زلفی» و… وقتی این آدم‌ها را در جهانِ واقعی به فراموشی می‌سپارم یا می‌کوشم آن‌ها را بیرون از جهانِ متنِ آدم‌های چهارباغ نادیده بگیرم، در جهانِ «مجموعه داستانِ آدم‌های چهارباغ تصوری از آن‌ها ندارم. منظورم البته کاراکترسازیِ توصیفیِ کلاسیک نیست. آثارِ دیگرِ علی خدایی و نشانه‌هایی در همین مجموعه نشان می‌دهد که او می‌تواند با کنش‌ها و نشانه‌های معدود و اشاره‌وار، کاراکتر بسازد؛ چنان‌که در همین مجموعه هم کاراکترهایی که در بیش از یک فصل («داستان»؟) حاضر می‌شوند، بی‌آن‌ که هیچ‌جا به‌صراحت توصیف شوند، در جریانِ کنش‌ها و ماجراها و دیالوگ‌هاشان ساخته می‌شوند.

با این اوصاف، خوانش (نه‌فقط خواندن)ِ آدم‌های چهارباغ به حجمِ قابل‌توجهی از اطلاعاتِ فرامتن متکی‌ست. یا حداقل با این حجم اطلاعاتِ فرامتن، احتمالن لذتِ خواندنِ این متن بیش‌تر می‌شود و البته به‌این‌ترتیب احتمالن اصفهانی‌ها از این لذت، سهمِ بیش‌تری از شهرهای دیگر دارند. این که تا این حد اتکا به اطلاعاتِ فرامتن برای خوانشِ یک متن چه‌قدر خوب یا بد است؟ نمی‌دانم. شخصن، با علمِ به این که جهانِ متن هرگز جهانی بسته و به‌کلی خودبسنده نیست، ترجیح می‌دهم حتی‌المقدور خودِ متن اسبابِ فهمِ خود را فراهم آورده باشد؛ اما شاید هم این ناخودبسنده‌گیِ آدم‌های چهارباغ فرمِ جدیدی را، به‌خصوص در ژانرِ داستانِ شهری، پایه گذاشته باشد. شاید! و شاید با این وصف، علی خدایی که اصفهانی نیست اما اصفهان را دوست دارد و اصفهان هم او را دوست دارد، توانسته است یک کتاب یا (با کمی تساهل) «روایتِ اصفهانی» تألیف کند (شاید)؛ هرچند لهجه‌ی اصفهانیِ این روایت چندان اصیل نیست. عجب که چنین روایتِ اصفهانی را یک ناشرِ مکُش‌مرگِ‌مای تهرونی درآورده است؛ تازه نسخه‌ی من دو صفحه هم ندارد!

 

۴. ماجراها

آدم‌های چهارباغ کم‌ماجراست. شاید هم نه؛ درواقع ماجرا در آدم‌های چهارباغ، یک‌جور زندگیِ عادی و جاری‌ست. عینکی شدنِ «احمدسیبی»، استخدامِ «عادله‌دواچی» در هتل‌جهان، از راه رسیدن هر مهمانِ تازه و غریبه، مریض شدنِ «احمدسیبی»، قهرِ «آقانصیر جَمَدی» از خانه و پناه‌آوردنش به هتل‌جهان، جست‌وجوی «زاون» برای خریدن مجله‌ی فیلم‌وهنر و… ماجراها همین‌هاست؛ و چرا که نه؟ از «ماجرا»ی داستان انتظارِ یک واقعه‌ی عجیب یا به‌قول امروزی‌ها wow ندارم. ازاتفاق، این تیزبینی و نگاهِ عمیق و باتأمل است که تراژدیِ امرِ عادی را درمی‌یابد. اما دریافتنِ تراژدیِ امرِ عادی (محتوا) یک بحث است و چه‌گونه روایت کردنِ آن (فرم) بحثی دیگر. به‌نظر من فرم، اگر بخواهد فرم باشد، نمی‌تواند و نباید عادی باشد. شکلِ روایتِ ماجرای عادی، اگر عادی باشد، اثر، محافظه‌کار و رومانتیک می‌شود.

آدم‌های چهارباغ به‌نظر من رومانتیک و حتا کمی لوس است. ماجراها عادی‌ست (تا این‌جا مشکلی نیست) اما به‌شکلی معمولی و محافظه‌کار هم روایت می‌شود. جز ایده‌ی داستان‌پردازی با آدم‌های واقعی در مکان‌های واقعی، چالش یا جسارتی در فرم نیست انگار. آدم‌های چهارباغ جوری روایت می‌شود که به‌جایی برنخورد و برای همین به‌جایی برنخوردن هم است شاید که خودِ ماجراها هم محافظه‌کار است. همه چیز خوب است و باور کن که حالِ ما هم خوب است و کوچک‌ترین ماجرا که این حالِ خوب و محافظه‌کار و رومانتیک را مکدر کند، به‌زودی رفع، و همه‌چیز و همه‌جا امن‌وامان می‌شود. همین مواجهه‌ی رومانتیک است که تمامِ ماجراهای این «مجموعه داستان» را happy end می‌کند؛ یک‌جور روایتِ هالیوودی که هیچ احساسی را خدشه‌دار نمی‌کند و چهارباغ را به یک‌جور آرمان‌‌شهر تبدیل می‌کند. راویِ آدم‌های چهارباغ، «عادله‌دواچی»‌ست؛ این زنِ ساده (خیلی هم البته ساده نیست!) و پاک‌دل و معصوم و مهربان و خلاصه حاویِ تمامِ صفاتِ نیک! این «مادرِ اصفهان»! خب باشد! مگر ممکن است خوارومادرِ اصفهان، آن هم از پشتِ آن شیشه‌های قدیِ لابیِ هتل‌جهان، چهارباغ را نگاه کند و وجهِ مردانه و مردسالار، وجهِ ترسناک، وجهِ عیّاش، وجهِ متقلّب و کلّاش و پاانداز و دروغ‌گوی آقای چارباغ را نبیند؟ مگر ممکن است از تراسِ هتل‌جهان به چهارباغ نگاه کند و علاوه‌بر «احمد‌سیبی» و گاریِ سیب‌هاش و مسافرهایی که جلوی هتل از تاکسی پیاده می‌شوند، وجهِ چپ و معترض و سرکش و شورشی، و از آن‌سو، وجهِ سرکوب‌گر و آمرِ آقای چارباغ را نبیند؟ اگر قرار است در خوانشِ این کتاب به اطلاعاتِ فرامتن از چهارباغِ واقعی متکی باشیم، من خوب می‌دانم که خیابانِ چهارباغ عباسیِ اصفهان اصلاً مدینه‌ی فاضله‌ای که علی خدایی در آدم‌های چهارباغ ترسیم یا درواقع آرزو می‌کند، نیست؛ آخر چهارباغِ عباسی، یک فضای عمومیِ «واقعی»‌ست.

نه. همان بهتر که این کتاب را یک ناشرِ شیکِ تهرونی درآورده است!

 

آرش اخوت

اصفهان، بهمن ۹۸

 

 

۱. دکتر جلیل دوستخواه، که چیزی بیش از ۶۰ سال در جمع‌آوریِ واژگانِ لهجه یا فارسیِ اصفهانی کوشیده است، «صدا»ی اصفهانی را جمع‌آوری نکرده است اما فرهنگی از واژگان و اصطلاحاتِ این شکل از زبانِ فارسی را گردآورده است؛ کاری سترگ که متاسفانه از سوی ناشران، تاکنون مورد بی‌مهری بوده است.
برای مطالعه‌ درباره‌ی لهجه‌ی اصفهانی، ازجمله و به‌خصوص رجوع کنید به مقدمه‌ی عمیق و خواندنیِ حشمت‌الله انتخابی بر کتابِ بارون و بارفَتَن (مجموعه غزل به لهجۀ اصفهانی)/ خسرو احتشامی هونه‌گانی/ انتشارات نقش مانا/ اصفهان-۱۳۹۵.
‌‌
        

          شخصیت عادله‌دواچی خیلی خوب قلاب میندازه و شمارو باخودش همراه میکنه اما کتاب از لحاظ نوشتاری و تکنیک های فنی جای اشکال داشت اما قدرت شخصیت پردازی ها شما رو تا انتها می‌کشونه
        

          در نسخه صوتی این کتاب با لهجه اصفهانی، خیلی زیبا به گفت‌وگوها جان‌بخشی شده است. کتاب رو خیلی دوست داشتم. خیلی گرم و صمیمی روابط انسان‌های عادی به تصویر کشیده شده است طوری که دوست داشتم بدون وقفه تموم کنم! 
        

          آدم های چهار باغ:
مجموعه داستانی از آدم هایی که در زمان های دور مسافر چهار باغ بودند و هر کدام ویژگی منحصر به فرد داشتند‌.
کتاب را صوتی گوش دادم و لهجه زیبای اصفهانی تمام سلول های بدنم را به وجد آورده بود 
 ولی خیلی با خود کتاب ارتباط برقرار نکردم انگار که داخل داستان گم شده باشم.
        

          
برای من که در این خیابان قدم زدم، فضاسازی کتاب کلی و کمی دور از تصویرسازی دقیق بود.
اسم کتاب مناسبش است: آدم‌ها. این کتاب پر از شخصیت‌هایی ست که هر کدام می‌تواند کلی بسط پیدا کند؛ اما مجموعه داستان کوتاه نیست و بیشتر به خاطره پردازی می‌ماند.
در شروع شخصیت اصلی را نداریم اما کم‌کم متوجه می‌شویم که شخصیت محوری یا مادر اصفهان عادله دواچی ست. کتاب تعلیق و کشش خاصی ندارد اما عادله دواچی به قدری دوست‌داشتنی و دلسوزی‌ است که در کنار گویش شیرین خواننده رادیوگوشه به انتهای کتاب رسیدم.
        

          آدم‌های چهارباغ سرگذشت آدم‌هایی است که به هتلی در چهارباغ می‌روند. هر فصل به نام یک یا دو شخصیت است؛ اما شخصیت عادله دواچی تقریباً در همه فصل‌ها مشترک است. عادله انگار مادر اصفهان است و همه آدم‌های چهارباغ را زیر بال و پر خود گرفته. کتاب انگار ادای دین علی خدایی به اصفهان است و از کلمه‌کلمه‌اش می‌توان علاقه نویسنده و نیز تجربه زیسته‌اش در رابطه با اصفهان را فهمید. کتاب صوتی‌اش هم با لهجه اصفهانی بسیار شیرین است. اگر دوروبرتان اصفهانی اصیل و قدیمی دارید که دنبال تراشیدن لایه‌های خاک‌گرفته ذهنش از ولایتش است،‌ آدم‌های چهارباغ را برایش بخرید
        

          خواننده نمی‌داند چشمش را کجا باز کرده. جغرافیا را می داند. که ماجرا در چهارباغ عباسی می‌گذرد و اینکه شاید در دهه ۳۰ یا ۴۰ خورشیدی هستیم. اما تا چند صفحه‌ نمی فهمد که دارد ناداستان می‌خواند، داستان کوتاه یا بناست بین اپیزودها ارتباط باشد‌.
کمی جلوتر با تکرار شخصیت عادله دواچی و دوباره خواندن از او، ساخته شدن جهانِ چهارباغ در ذهن مخاطب، شخصیت های چهارباغ، مادی، هتل جهان و دیگر مکان و شخصیت ها تازه می‌فهمی آقای خدایی چه نقشه ای برایت کشیده.
من نسخه‌ی صوتی را شنیدم و با هر اپیزود عمیق شدن در جهان داستان و نزدیک شدن به شخصیت ها را دوست داشتم. با عادله ارتباط خوبی گرفتم. لمسش کردم. اما شیفت کردن داستان به جهان رئالیسم جادویی را نتواستم آن طور که باید باور کنم. 
        

          من تا به حال اصفهان نرفته ام. چهارباغ را ندیده ام.شاید جغرافیای کتاب برایم غریبه بود اما آدمهای چهارباغ برایم غریبه نبودند.
        

          کتاب از عادله ای صحبت میکند که مادر اصفهان است و علیرغم بی سوادی روانشناسی بزرگ است.
به هوای عادله ای که از هر انگشتش هنری میریزد، با آدمهای دیگری هم آشنا میشویم آن هم در قاب چهارباغ اصفهان.