رمان دایی جان ناپلئون اثر مشهور ایرج پزشکزاد، دیپلمات، طنزنویس و مترجم معاصر است که در سال 1351 منتشر شد. این رمان در دهه چهل شمسی به‌صورت پاورقی در مجله فردوسی به چاپ رسیده بود و پس از انتشار به صورت کتاب، در قالب سریال یک تلویزیونی به کارگردانی ناصر تقوایی نیز به تصویر کشیده شد.

کتاب دایی جان ناپلئون پس از چاپ موفقیت روزافزونی در میان عموم طبقات جامعه پیدا کرد. ماجراهای طنز دایی جان ناپلئون در بستر سال‌های پس از جنگ جهانی دوم، یعنی دوران تغییرات بنیادین ساختارهای سیاسی و اجتماعی ایران روایت می‌شود. این رمان داستان خانواده‌ای اشرافی است که روزگار هریک از اعضای آن سپری شده اما آن‌ها برای حفظ امتیازهایی که پیش از این داشته‌اند، ‌بیهوده تلاش می‌کنند. دایی جان بزرگ‌ترین عضو این خانواده، شمایل بیمارگونگی طبقه‌ای است که با اندیشه‌های غیرواقعی در برابر واقعیت روز جامعه، از خود واکنش‌هایی غیرمنطقی نشان می‌دهد و دچار توهماتی عجیب و غریب است. کوشش او برای حفظ دنیای کهنه و در حال سقوط خود، طنزی تلخ ایجاد می‌کند. به همین دلیل است که بسیاری از منتقدان، در تحلیل و بررسی دایی جان ناپلئون، آن را دن‌کیشوت ایرانی می‌دانند؛ چنانکه هم دایی جان ناپلئون و هم ملازم وفادارش مش‌قاسم، دن‌کیشوت و سانچو پانزا را به یاد ما می‌اندازند. دایی جان ناپلئون با خواندن و نگه‌داشتن کتاب‌های ناپلئون در خانه و حتی وادار کردن تمام افراد خانواده به خواندن این کتاب‌ها نشان می‌دهد که عاشق ناپلئون است. او مدام از ناپلئون و فتوحاتش تعریف و تمجید می‌کند تا جایی که اکثر افراد خانواده تحت تأثیر سخنان او، ناپلئون بناپارت را بزرگ‌ترین فیلسوف، ریاضی‌دان، سیاست‌مدار، ادیب و حتی شاعر می‌دانند.

راوی داستان پسری عاشق‌پیشه است که داستان عاشقانه‌اش با دختر دایی جان ناپلئون، نظم خانواده را بر هم می‌ریزد. در بستر این داستان عاشقانه، ایرج پزشکزاد سنت‌ها و افکار مردم و روابط خانوادگی جامعه آن روز ایران را با نگاهی طنازانه و منتقدانه روایت می‌کند و به چالش می‌کشد. شخصیت‌های رمان دایی جان ناپلئون برای خواننده ایرانی آشنا هستند، طنز دایی جان ناپلئون شیرین و زبان کتاب روان است و به همین سبب در طول چند دهه پس از انتشار، خوانندگان فارسی‌زبان را با خود همراه کرده است. این کتاب به چندین زبان دیگر نیز ترجمه شده است.