آستر دو تا کار بدیع می‌کنه تو این داستان. اول یه داستان جنایی رو به تفسیری از کتاب مقدس پیوند می‌زنه. داستان از این قراره که پروفسور استیلمن کودکش رو از عوان نوزادی تو اتاقی زندانی می‌کنه به صورتی که کودک چیزی نشنوه که بتونه زبون باز کنه. حدود ۹ سالگی پیتر (فرزند پروفسور) خونه آتیش میگیره و مامورها کودک رو پیدا میکنن و پروفسور به زندان میره. کوئین (کاراگاه، نویسنده و شخصیت اصلی داستان) در حین تحقیقاتش برای پیدا کردن علت این موضوع به کتابی نوشته پروفسور بر میخوره.
همون‌طور که احتمالا مستحضرید کتاب مقدس تنوع زبان بشری رو به علت عذاب الهی بعد از ساختن برج بابل می‌دونه؛ بر خلاف قرآن که از آیت الهی می‌دونه. توضیح اینکه خدا بعد از عصیان مردم و ساختن برج بابل، مردم رو پراکنده کرد و زبان‌هاشون رو تغییر داد که نتونن دوباره مثل ماجرای برج بابل دور هم جمع بشن و علیه خدا بشورند. پروفسور با نگهداشتن کودکش به دور از آدم‌ها می‌خواسته زبان طبیعی بشر رو بشنوه چرا که معتقد بوده اون زبان اختلافات انسان‌ها رو از بین می‌بره.¹
دوم اینکه استر کتاب رو جنایی شروع می‌کنه و اون رو به مثابه یک داستان جنایی جلو میبره، اما پایان داستان جنایی نیست. کوئین بعد از کارآگاه بازی گسترده و تلف کردن خودش و زندگیش در این راه، سر آخر ناپدید میشه. هر چقدر فکر کردم این ناپدید شدن رو نتونستم بفهمم. نمی‌دونم.

مجموعا هرچقدر داستان قوی‌ شروع میشه و قوی هم پیش میره، استر نتونسته با پایان بندی منظورش رو خوب برسونه. فلذا تا اینجا با یه نویسنده خوب اما نه عالی مواجه شدم.


1. طبعتا پروفسور به نظریه اکتسابی بودن زبان باور نداشته.
      

        بعد از مقاومتی طولانی درمقابل خوندن کتابهایی با این موضوع، با توجه به مسئله‌ای که درگیرش بودم، سراغ این کتاب رفتم. 
کتاب چیز بدیعی نیست ولی می‌تونه کمک کننده باشه. نویسنده معتقده که اهمال‌کاری در هر کس به یه ریشه‌ای بر‌میگرده. یکی خود کوچک‌بینی داره و می‌ترسه که از پس کار برنیاد؛ پس کار رو به تعویق میندازه. یکی کمال‌گرایی داره و همه شرایط باید برای مهیا باشه تا کار رو شروع کنه که خب همیشه این اتفاق نمیوفته. و علل دیگه‌ای که تو کتاب میتونید پیداش کنید. 
نویسنده با یه رویکرد «روان‌پالودی» میگه که این علل پنهانن و مراجع اگه بهشون آگاه بشه، خودبه‌خود برطرف میشن و تا جایی که من دیدم حداقل تو درمان اهمال‌کاری اشاره‌ای به برطرف کردن ریشه‌ای این مسائل نمیکنه.
غیر از این بقیه کتاب تشکیل میشه از مثال و داستان و غیره که شاید برای برخی کاربردی باشه. خیلی صلاحیت قضاوت درباره چنین موضوعاتی رو ندارم ولی کتابش هم کمک‌کننده بود و هم زیادی کش میداد مسائل رو.
      

        سنت‌گرایی خیلی پدیده جالبیه. یکسری آکادمیسین واقعا خفن که تو قرن بیستم، با خوانش دوباره‌ای، حتی ممکنه از هیئت بطلمیوسی هم دفاع کنن. سنت گراها در تقابل با دنیای مادی جدید، طرفداری هر عنصر معنوی رو که دستشون برسه میکنن و این شمولیت مذهبی باعث میشه که هرچند به اسم مسلمانند اما چندان از طرف مسلمانان پذیرفته نشن. این اولین کتابی بود که درباره سنت گرایی میخوندم و برای قضاوت نهاییم یکم زوده.
علی ای حال کتاب جالبیه. از دفاع سنت شروع میکنه و به نقد علوم جدید میرسه. پر گویی زیاد داره. حرفای الکی هم زیاد میزنه. ولی بعضا بصیرت‌های جالبی هم داره. برای فهم کل سنت گرایی و مواجهه اولیه کتاب خوبی نیست. ولی حتما تو سیر برای سنت گرایی جا میشه.
      

        فروید از همان ابتدا با طرح روانکاوی خود دوستان و دشمنان بسیاری برای خود تراشید. از آن جهت که ابتنای روشی فروید بر علوم تجربی بود، پیش‌بینی می‌شد که هایدگر نیز در مقابل او بایستد. این دو هیچگاه با یکدیگر مواجهه مستقیم نداشتند اما افسردگی هایدگر بعد از دادگاه‌های نازی زدایی و مدتی بستری شدن او در آسایشگاه، شرایطی را فراهم کرد که سالهای بعد بیشتر به فروید بپردازد.
هایدگر به مدت چند ماه در آسایشگاه هاوس بادن زیر نظر روان‌کاوی چیره‌دست به نام دکتر ویکتور گبشاتل بستری بود. خود هایدگر درباره این مدت چنین می‌نویسد: «و [گبشاتل] چه کرد؟ مرا در میان برف‌ها برای گشت و گذار به جنگل برد. فقط همین. اما محبت و دوستی انسانی نشانم داد. سه هفته بعد من دوباره همان آدم سالم قبل شدم.» ما از جزئیات فرایند درمان هایدگر چیزی نمی‌دانیم. اما مشخص است که در همین دوران بذر مواجهه او با روان‌کاوی کاشته شده است.
.
اما کتاب. اثر حاضر نمایشنامه‌ای است خیالی از مواجهه دو فیلسوف. واسطه این مواجهه دکتر مدارد باس است. باس روان‌کاوی بوده که به سبب علاقه به سبب فلسفه هایدگر بانی برگزاری سمینارهای زولیکون در خانه خود شده است. داستان اینگونه است که روان‌کاو هایدگر در هاوس بادن به جای گبشاتل، باس است و در جلسات با هایدگر گفت‌وگو میکند و در تنهایی با شبح فروید. هایدگر او را در محدودیت‌های روانکاوی قانع میکند اما فروید هم باعث میشود درباره تاثیر حالات فیلسوفان بر آرای فلسفی‌شان بیشتر به فکر فرو برود.
اگر دنبال داستان کتاب بودید تا همینجا کافی است. در ادامه این یادداشت بیشتر شکل مرور به خود میگیرد.
.
.
کتاب انتقادات هایدگر به فروید را در قالب هدف قرار دادن پیش‌فرض‌های او بدین شکل صورت‌بندی میکند:
«۱- فرض فروید این بود که فقط چیزهای «عینی» وجود دارند. در اینجا فروید در دام پیش‌فرضی افتاده بود که تقریباً سرتاسر سنت فلسفی غرب از افلاطون و ارسطو را در بر می‌گرفت. کانون توجه در فلسفه مدرن بر تفکر دکارتی بود و این رویکرد به ویژه حالت غالب این پیش‌فرض بر آن بود تا موجودات را به عنوان ابژه‌هایی عینی بررسی کند. در نتیجه، فراروان‌شناسی فروید موجودات انسانی را صرفاً به اشیایی برای کندوکاو فرومی‌کاست. ترجیع‌بند همیشگی هایدگر این بود که موجودات انسانی اشیایی نیستند که بتوان آنها را با روش‌های علمی تجزیه و تحلیل کرد؛ هر گونه باوری بر خلاف این، همانا غفلت از هستی (اگزیستانس) انسان‌هاست.
۲- فرويد طرف‌دار دوگانه‌انگاری دکارتی بود: فقط دو گونه وجود دارد - روان (ذهن) و بدن (مادی). اما اگر به جدایی میان روان و بدن انسان قائل شویم، در آن صورت هیچ شیوه‌ی معقولی وجود ندارد که بر پایه‌ی آن نحوه‌ی تعامل این دو با یکدیگر را توضیح دهیم. از این رو فروید ناگزیر بود نظریه‌ای برای تبیین رابطه‌ی آنها ابداع کند: نظریه‌اش درباره‌ی غرایز. به زعم او، غرایز مسئول پرورش فرایندها و تصاویر ذهنی بودند. با این همه، طبق نظر هایدگر، این کار چیزی بیش از مصادره به مطلوب نبود، چرا که صرفاً به گونه‌ای زبانی میان توصیف روانی از غرایز و توصیف مادی از آنها به پس و پیش حرکت می‌کرد. فروید هیچ‌گاه هیچ توصیف مجاب‌کننده‌ای از ارتباط میان ذهن و بدن ارائه نداد.
۳- فروید ادعا می‌کرد که علت‌های نهایی تمامی فعالیت‌های آدمی، حامی گونه‌ای تعیین‌گرایی مطلق بود و بدین‌سان نتیجه گرفت اراده‌ی آزاد خیالی بیش نیست. برای نمونه، هایدگر با اشاره به آسیب‌شناسی روانی زندگی روزمره ی فروید خاطرنشان می‌کند که فروید بر این باور بود که حتی اعمال به ظاهر نابهنگام، مانند لغزش‌های زبانی و اشتباهات ناشیانه، نیروهای علی شناسایی‌پذیری دارند. فروید مدعی بود این غرایز، مانند اروس و تاناتوس، هستند که علت این رفتارها هستند. هایدگر این اندیشه را که علت و معلول تعیین‌کننده‌ی رفتارهای انسانی‌اند، رد می‌کرد. در اینجا نیز اندیشه‌ی مزبور به معنای فروکاستن انسان‌ها به اشیاست. در عوض، وی استدلال می‌کرد مفهوم بسیار ژرف‌تری برای آزادی وجود دارد که دقیقاً همان چیزی را ممکن می‌سازد که فروید منکر آن بود.
هایدگر نه تنها فکر می‌کرد فروید در اینجا اشتباه می‌کند، بلکه باور داشت که اشتباه وی بی‌دلیل نیز نیست. فروید صرفاً منکر مفهومی پیش‌پنداشته از آزادی بود که در علوم طبیعی چونان رویدادی بدون علت تصویر می‌شود. اما چنین برداشت محدودی از آزادی، با لجاجت از دیدن هر فهم دیگری از آن سر باز می‌زند. هایدگر استدلال می‌کرد که به لحاظ هستی‌شناسانه، درخورتر برای مفهوم آزادی آن است که انسان‌ها را چونان موجوداتی به شمار بیاوریم که گشوده‌اند تا حضور چیزی، ایشان را از آنِ خویش سازد. آزادی همان ساحتی است که ما از رهگذر گشودگیمان، زندگی خود را درون آن زیست می‌کنیم. زنجیرهای علی در رابطه با چنین برداشتی از آزادی موضوعیت ندارند.
۴- فروید به گونه‌ای غیرانتقادی رابطه‌ی معرفت‌شناسانه‌ی دکارتی مربوط به سوژه-ابژه را پذیرفت. بدین معنی که سوژه‌های شناسا با ابژه‌هایی در جهان ارتباط دارند که نسبت به آنها بیرونی‌اند. برای هایدگر چنین مدلی، نحوه‌ی حقیقی بودن ما در جهان را – اینکه ما به گونه‌ای بنیادی‌تر با جهان چونان ساحت معنایی یکدست و یکپارچه‌ای ارتباط داریم – نادرست نشان می‌دهد. » (ص ۲۱۸ الی ۲۲۲)
کتاب مجموعا شش پیشفرض دیگر فروید را هم ذکر میکند:
«این واقعیت که فروید برخی پیش فرضهای کانتی داشت وضعیت را از این هم پیچیده تر میکند (۱) ماهیت واقعی جهان مستقلاً موجود و فرایندهای روانی اصلی در نهایت شناخت ناپذیرند؛ (۲) ایگو فقط جهانی پدیداری را میشناسد؛ (۳) مکان و زمان صورتهایی از تفکرند. از چشم اندازی ،هایدگری همه ی این پیش فرض ها شکست خوردند؛ چون آنها نیز بر پایه ی یک دوگانگی ساختگی میان سوژه ابژه و مدلی شیء هستی شناسانه استوار بودند.» (ص ۲۲۲)
و همچنین:
«فروید فرضهای دیگری نیز در رابطه با عملکرد فرایندهای ذهنی و تنی به شیوه ی مکانیکی یکسانی عمل میکنند؛ (ب) همه چیز در و روانی داشت. او فرض میگرفت که (الف) هر دو ساحت روانی تحلیل نهایی پایه در نیروهای تنی دارد؛ (ب) هر دو ساحت درگیر شبکه ی در هم تنیده ای از روابط علی هستند. هم از این رو، همه چیز ضرورتاً پذیرای تحلیلی علمی و فروکاهانه است.» (ص ۲۲۳)
اینها همه نقاطی است که هایدگر هدف میگیرد تا به بنیان کاخ نظری فروید خدشه وارد کند.
اما از طرف دیگر فروید در کنار دفاع از خودت به تحلیل روانی فیلسوف‌ها -در سطح کلی- و مشخصا هایدگر می‌پردازد. فروید قائل است که افکار فیلسوفان شبهات بسیاری به افراد روان‌رنجور دارد به حدی که برخی از گزارش‌های ثبت شما پزشکان گفتارهایی از رفتارهای روان‌رنجور را نشان میدهد که تمایزشان از گفته‌های فیلسوفان سخت است. فروید معتقد است که این شباهت به کودکی فلاسفه باز می‌گردد و باید دید که کدام نیاز سرکوب شده است که چنین عباراتی را از دهان فیلسوف جاری میکند.
در این کتاب روان هایدگر و علت افسردگی او به صورت جداگانه تحت بررسی قرار میگیرد و نویسندگان به دلیل نبود مدارک از علت واقعی بستری شدن هایدگر، تحلیل‌های خود را در دهان فروید می‌گذارند. آنها معتقدند که دو تناقض عمده در شخصیت هایدگر وجود دارد؛ اولی عشق به آرنت در مقابل عضویت او در حزب نازیسم و دومی دستگاه فلسفی او در مقابل تعالیم خشک کودکی او از کلیسای کاتولیک. مشروح این تناقض‌ها را در کتاب بخوانید فقط همینقدر باید اشاره کنم که هایدگر به علت ناتوانی در حل کردن این تناقض‌ها گویا به دوره‌های مقطعی افسردگی دچار بوده است.
.
بخش پایانی کتاب متشکل از روشن داشتی است از افکار مشخصا دو نفر؛ بیزوانگر و مدارد باس. اولی روان‌کاو و دوست مشترک فروید و هایدگر بود که سعی کرد با فلسفه هایدگر نقایص کار فروید رو بپوشاند. هرچند هایدگر در ابتدا از کار او بسیار استقبال کرد اما رفته رفته متوجه شد که وی بد فهمی گسترده‌ای از فلسفه اگزیستانسیال دارد و از این جهت از او دور شد. و دومی، یعنی باس، به عنوان شاگرد بیزوانگر، تلاش کرد راه استاد خود را نرود و به نفر دومی تبدیل شد که تلاش کرد اگزیستانسیالیسم و روانکاوی را به یکدیگر نزدیک کند. باس بانی برگزاری سمینارهای زولیکون بود و همو است که شخصیتش به عنوان واسط هایدگر و فروید در نمایشنامه استفاده شده است.
      

        مجموعه به نسبت خوبیه. بزرگترین حسن کتاب اینه که هم ترجمه رو داره و هم متن اصلی شعرها رو. اما دو تا نکته وجود داره. یکی اینکه هیچ مقدمه‌ای برای منِ ناآشنا به ادبیات عرب نوشته نشده و همون اول بسم الله شعرها شروع میشه. و دوم اینکه ترجمه شعرها کمی میتونست شعروارتر باشه و گویی مترجم توان کمی برای زبان ترجمه گذاشته. 
یه نکته دیگه هم وجود داره که نمیدونم ضعف کتاب حساب میشه یا قوتش. اونم اینه که اشعار شعرای معروف مقاومت عرب تو این کتاب نیست. مثلا تو این مجموعه شما اسمی از درویش، ادونیس و یا قبانی نمی‌بینید.
      

        مجموعه‌ای ضعیف از چند جهت. اول اینکه کتاب چهارتا مقدمه داره؛ دوتاش از م.آزاد و محمدرضا احمدی و دو نفر دیگه که از قضا هیچکدوم درباره شهر عرب نیست بلکه در رثا و یاد و خاطره آقای شیروانلو نوشته شده! خب اگه درباره ایشون میخواستی بنویسید یه یادنامه جدا چاپ می‌کردید!
دوم اینکه فقط ترجمه اشعار تو کتاب اومده و چون اینجوری نمیشه مقایسه کرد همچنان نمیشه فهمید که عیار کار مترجم چقدر بالا یا پایینه. 
اگر صرفا ترجمه میخواید بخونید شاید بد نباشه ولی اگه معتقدید که شعر ترجمه ناپذیره، این مجموعه به کارتون نمیاد.
      

        من هر پنج جلد این مجموعه رو تو نوجوانی خوندم ولی فقط برای همین یادداشت میذارم.
تو اون دوره سنی، خسته از محتوای تکراری کتاب‌های دفاع مقدس و به اقتضای نوجوانی در جست‌وجوی چیزی که یه مقدار به حال و هوام بیشتر بخوره، چندتایی از آثار آقای امیریان رو خوندم. 
ایشون سعی کرد تو رویکرد اثارش به دفاع مقدس تفاوتی ایجاد کنه و برای همین به سمت خاطرات طنز رزمنده‌ها رفت که از قضا به نظرم حقیر این خاطرات حداقل از نظر کمی فربه تر از خاطرات معنوی رزمنده‌هاست. اما به چند دلیل موفق نبود. اول اینکه بسیاری از این طنزها طنز موقعیت بود و خواننده سی سال بعد از جنگ زیر باد کولر نمی‌تونست ارتباط برقرار کنه. و دوم اینکه عمدتا این خاطرات راوی محوره. یعنی یه گوینده باید تعریفشون کنه تا لبخندی به لب آدم بشینه و با ادبیات مکتوب طنز به خوبی منتقل نمیشه.

علی‌ای‌حال همین تلاششون مغتنم بود و گاهی خاطرات جالبی رو تونسته بودن جمع کنن. جالب‌ترین خاطره‌ای که حتی بعد از شاید پونزده سال یاد من هست خاطره رحیم صفویه که می‌گفت هفته اولی که رفته بودن جبهه اینقدر همه چی یلخی بوده که بدون آموزش اعزام شدن. و وقتی تو خط بی‌سیم‌چی بهشون گرای دشمن رو می‌داده، اینا به جای اینکه عدد رو به درجه حساب کنن، به قدم حساب میکردن و مثلا خمپاره ۶۰ رو پونزده قدم برمیداشتن میبردن سمت راست!
      

        چهار یا پنج سال پیش با یه بنده‌خدا همخوانی کردیم. داستان این همخوانی و سرنوشت اون بنده خدا خیلی عجیب بود. ولی خب یادمه اون موقع هم نسبت به هسه حس خوبی نداشتم. کلا با این شرقی بازیِ غربیا حال نمیکنم. به نظرم هسه بیشتر از اینکه تو شرق دنبال معنا بگرده، عرفان بازی می‌کنه و یه جور لذت روانشناختی و زیباشناختی از این بازی بازی می‌بره. 
( حالا اگه شانس مایه میبینی اون دنیا در کنار مقربین مقام داره. الله اعلم )
      

        مطمئنید رمانه؟! 
پس چرا من هرچی ورق میزنم آیات کتاب مقدس میبینم؟
      

        در مواجهه با شهدایی از این قبیل دو حس دارم. اول اینکه طبعا تحسین میکنم وجنات و سکناتشون رو و دوم اینکه از کمال انقطاعشون از دنیا حرصم میگیره. هنوز حدود و ثغور انصراف از دنیا برام روشن نشده فلذا خیلی از رفتارهای این چنینی به نظرم بی‌معنی میاد. متوجهم که «حب الدنیا راس کل خطیئه» اما آیا به معنای نفی کامل دنیاست اونقدر که از «زندگی» سلب معنا بشه؟ در کشاکشم.

غیر از این کتاب چیز خاصی نداشت. نه چمران ویژه‌ش کرده بود نه غاده لبنانی. یعنی نود درصد خاطرات شهدا و همسراشون همینه.
      

        همین یک کلمه در وصفش بسیار گویاست؛
متوسط.
      

        بعد از دهه هفتاد و تاخت‌وتاز ناجوانمردانه فرزندان نمک‌خورده و نمکدون شکن جلال به پدرشون، دیگه کمتر شاهد اون بودیم که اهل ادبیات به جلال بپردازند؛ به حدی که حتی دیگه ناشر درست و حسابی هم نبود که آثارش رو شایسته چاپ کنه.
اما چند سالیه که دوباره بخشی از اهل ادبیات نفیا یا اثباتا به جلال رو کردند. از جمله اونها آقا دکتر طبیب‌زاده‌ست که تقریبا دوسال پیش کتاب حاضر رو به زیر چاپ برد.
نویسنده تو این کتاب کمتر در مقام استاد ادبیات و بیشتر در مقام تاریخ‌دان حاضر شده. کتاب مشتمل بر تعیین نسبت جلال با چهار نفر از معاصرانشه. اولی نیماست که میدونیم جلال جزو اولین کسایی بود که بین اهل ادب به استقبال شعرش رفت اما در اواسط راه کدورتی بینشون پیش اومد که در نهایت ختم به خیر شد و در آخر به اون سوگنامه معروف «پیرمرد چشم ما بود» رسید.
اما سه نفر بعدی کسایی‌اند که جلال باهاشون تو «یک چاه و دو چاله» تسویه حساب کرده؛ صنعتی‌زاده، گلستان و وثوقی. چاه کتاب صنعتی‌زاده است که تقریبا موسس انتشارات فرانکلینه و علی‌رغم کمک‌هایی که جلال سر سرپا کردن انتشارات بهش کرده، سر جلال رو تو کتاب حیات «مردان خودساخته» کلاه گذاشته و اسم جلال رو کنار اسم محمدرضاشاه نشونده. جلال هم از این قضیه خیلی شاکی میشه و نتیجش میشه بخش چاه کتاب مذکور. نویسنده تو این کتاب مدعیات جلال رو با مدعیات صنعتی‌زاده کنار هم می‌ذاره و به داوری میشینه.
نفر دوم گلستانه. رفاقت جلال با گلستان از همون اوایل حزب توده شروع میشه اما تو بازه‌های مختلف هی بهم دور و نزدیک میشدند. آخرم دقیقا مشخص نیست که دعوای اصلی سر چی بوده اما نتیجه اینه که جفتشون از هم دل پری داشتند؛ با این وجود جلال یک سال قبل از مرگش اسم گلستان ر به عنوان یکی از وصایای خودش تو وصیت‌نامه‌ش میاره هرچند که گلستان از قبولش سر باز میزنه.
من قبلاً از مسعود بهنود شنیده بودم که علت اختلاف اصلی جلال با گلستان سر ارتباط مخفی گلستان با فروغ بوده اما نویسنده هیچ اشاره‌ای به این مورد نمیکنه.
نفر آخر ناصر وثوقه که هرچند از دوستان جلال بوده اما سرانجام سر نارویی که به جلال میزنه و ویژه‌نامه‌ای که قرار بود برای جلال تو مجله اندیشه و هنر در بیاره رو تبدیل به نقدنامه میکنه، با جلال به مشکل میخوره‌.

نقطه قوت کتاب به داوری نشستن نویسنده تو هر کدوم از روایت‌هاست. نویسنده هرجا هر کدوم از طرفین درباره اون واقعه حرفی زدند رو جمع می‌کنه و به داوری میشینه و جالب اینه که در نود درصد مواقع هم به این میرسه که حق با جلال بوده هرچند تو واکنشش زیادی تندی کرده.
تا اینجا همه چی خوبه. اما کتاب مشکلی داره که برمیگرده به ادعای نویسنده. دکتر طبیب‌زاده دائما دنبال اثبات مدعاییه که تو کتاب مطرح میکنه؛ «روشنفکران ایرانی به دلیل شدت استبدادی که از بیرون متحمل میشدند، به نوعی استبداد روشنفکری رسیدند که این تو مواجههشون با مخالفانشون قابل شهوده.» نویسنده تلاش می‌کنه از واکنش‌های جلال چنین گزاره‌ای رو استنباط کنه اما پای کمیتش لنگه. چرا؟ چون میشه همه واکنش‌های هیستیریک جلال رو به شخصیتش برگردوند و با مثال نقض آوردن درباره روشنفکرای دیگه کل جریان روشنفکری رو از این اتهام مبرا کرد. میدونیم که جلال شخصیت تندی داشته تا حدی که بین رفقا به «سید جوشی» معرف بوده. بالطبع این خصیصه قابل دفاعی تو رفتارش نیست اما نمیشه این مسئله رو به مشی روشنفکریش برگردوند.

علی ای حالٍ کتابْ کتاب مغتنمیه و دکتر طبیب‌زاده برای نوشتنش زحمت زیادی کشیده و به منابع گسترده‌ای رجوع کرده، اما ادعایی که داره تو طول این کتاب اثبات نمیشه.
      

        موتیف داستانی ماهیگیر و ماهی طلا یکی از معروفترین موتیف‌های فولک بین‌المللیه. داستان از این قراره که ماهیگیری ماهی طلایی رنگی صید می‌کنه که مثل غول چراغ جادو، قابلیت برآورده کردن آرزو‌ها رو داره. ماهی به ماهیگیر میگه من رو آزاد کن و منم به جاش ارزو‌هات رو برآورده میکنم. و ادامه داستان...
هر چند سیر روایت این داستان از فرهنگی به فرهنگ دیگه متفاوته اما تو همشون مضمون مذموم بودن «حرص» برای خواستنی‌های مادی مشترکه. 
.
داستان حاضر مشهورترین نسخه از این داستانه که پوشکین احتمالا از فولکلوری فرانسوی برای کودکان به نظم کشیده. ابوالقاسم لاهوتی اونو ترجمه کرده که من به سختی نسخه PDFش‌ رو پیدا کردم و تو کانال شخصی تلگرامم گذاشتم. اگه نیاز داشتید میتونید به اونجا رجوع کنید.
      

        در نهضت ترجمه علاوه بر علوم فلسفی و طبیعی، یکسری علوم دیگه هم وارد عالم اسلام شد که به علوم غریبه معروفن. این علوم عمدتا میراث انجمن‌های نیمه‌مخفی و عرفانی یونان باستان مثل فیثاغورثیان بود و بنا بر روایت رایج پنج شاخه کیمیا، لیمیا، سیمیا، هیمیا و ریمیا رو در بر می‌گرفت. توضیح کوتاه هر کدوم:

کیمیا: علم تبدیل عناصر به همدیگه که معروفترینش مس به طلاست. همونطور که میدونید پایه علمیه که امروز بهش شیمی میگن منتهی نباید اون رو علم شکست‌خورده‌ای دونست که نهایتا مجبور شد به ساینس تن بده. بلکه تو زمینه خودش بسیار پیشرفته و کارآمد بود و حتی بعد از عالم اسلام مطالعاتش تو اروپا هم پی گرفته شد.
لیمیا: علم طلمسات که خودش چند شاخه میشه از قبیل جفر و نیرنجات و ... .
هیمیا: علم به کارگیری قوات عالم بالا برای تاثیر در عالم سفلی.
سیمیا: علم تصرفات در خیال.
ریمیا: علم جادوهای کوچیک یا به اصطلاح همون شعبده و تردستی.
این علوم که به خمسه محتجبه و یا به اختصارِ سرواژه «کُلُّهُ سِر» معروفن تا همین صد و اندی سال پیش تو همه جای دنیا نقش عمده‌ای تو باورها داشتند و تنها بعد از انقلاب صنعتی و غالب شدن ساینس بود که تقریبا فراموش شدند.*

کتاب حاضر تصحیح رساله‌ایه با عنوان قراردادیِ «لیمیای صفوی». آقا دکتر کریمی مقدمه‌ای حقیقتا محققانه به کتاب نوشته و ضمن توضیح اهمیت رساله به حواشی اون هم پرداخته. اهمیت رساله جدا از علوم غریبه، به مثال‌هاییه که نویسنده برای تاثیر هر کدوم از طلسمات میاره. از اونجایی که نویسنده اصلی رساله دربارنشین بوده، عمده مثال‌ها پیرامون شخص شاه (عمدتا شاه عباس) و یا شخصیت‌های مطرح دربار اون زمان می‌چرخه. از این منظر خیلی رساله جالب توجهیه. چرا؟ چون نشون میده که چقدر علوم غریبه تو دربار موثر بوده که یا شاه از اون استفاده می‌کرده که دختر فلانی رو به عقد بهمانی دربیاره یا شیخ بهایی و یکسری دیگه از علما از این علوم استفاده میکردن که فلان بدبختِ بی‌گناه را از غضب شاه دور کنن. غیر از اینم یکسری رجال دربار دائما همدیگه رو طلسم میکردن که یا از مالیات فرار کنن و یا رقیبشون رو کله پا.
به نظر حقیر این وجهه جدیدی از رجوع به تاریخه که تا الان مغفول مونده. به شخصه ندیدم که تاحالا محققی نقش علوم غریبه رو تو وقایع تاریخی ایران پی بگیره. 

میشه گفت تنها ایرادی که به کتاب وارده -که با احتیاط هم میگم- اینه که مصحح مطالب رساله رو با تمام دستورات به صورت کامل آورده و گاهی توضیحات تکمیلی هم داده.** دستورات عموما دستورات موکل دارن که تو کتاب واضحا اسامی جنیان موکلش رو آورده. گاهی دعاهایی برای طلسمات وارده که مشخصا طلب تسخیر موکل میکنن. اینارو به زبون خوندن هم خطرناکه چه برسه اجراشون. فلذا کاش مصحح قسمتی از مطالبی رو که کاربرد تاریخی نداره، از رساله حذف کنه. 

علی‌ای‌حال این کتاب می‌تونه گشاینده راه جدیدی تو بررسی‌های تاریخی باشه، به شرطی که حد و حدود علمی که باهاش سروکار داره رو بشناسه.


.
* متاسفانه امروز این علوم تو ایران خیلی باب شده که البته نود درصدشون کلاهبردارن و لطفا از اون ده درصد باقی مونده دوری کنید.
** دوست عزیزی که این یادداشت رو می‌خونی و یک لحظه به سرت زد که بری طلسم عقداللسان کتاب رو روی دختر عباس‌آقا ماست‌بند سر کوچه اجرا کنی، اولا بدون که اینکارا آخر عاقبت نداره، دوما اینقدر دستوراتش سخته که مطمئن باشه نمیتونی انجامشون بدی.
      

        آلتوسر در مصاحبه‌ای گفته بود که کمونیسم لزوما یک مرحله خاصی از تاریخ نیست بلکه نوعی فرماسیون اجتماعی است که در آن طبقه، فرد یا نیرویی مورد بهره‌کشی قرار نگیرد. مثالی که برای روشن شدن بحث آورد زمین فوتبال بود، البته اگر روابط احتمالی خارج از زمین را در نظر نگیریم.

حالا کوهن نیز در این کتاب چیزی شبیه به این را می‌گوید. سوسیالیسم چیز آنقدر گنده‌ای نیست که به نظر می‌رسد. شما در سفرهای دوستانه و یا خانوادگی هم «سوسیالیستی» عمل می‌کنید و خود به ان آگاه نیستید. اثبات ایده سوسیالیسم اخلاقی نیاز به سیر طولانی استدلال‌های سیاسی و اخلاقی ندارد، بلکه با «انصاف» و کلاه خود را قاضی کردن هم می‌توان به آن رسید. کوهن اسم این نوع از استدلال را نوعی شهود میگذارد.

یک نکته‌ای هم درباره ترجمه عنوان به نظرم می‌رسد. با اینکه مترجم دقیقا عنوان انگلیسی را به فارسی برگردانده، به نظر رساننده منظور مولف نیست. شاید ترجمه «سوسیالیسم، چرا که نه!» ترجمه بهتری می‌توانست باشد.