یادداشت‌های مصطفا جواهری (222)

          دومین کتاب صفرچهار

ماجرای کتاب، دیر شروع می‌شود. برای همین با داستان بلندی مواجهیم که ممکن است در ابتدای راه مخاطبش را پس بزند. علاوه‌تر که برخی توصیفات اروتیک هم ممکن است مخاطب را دورتر کند. (گرچه که در ادامه در خدمت فرم و محتواست.)
اما سوژهٔ داستان بسیار متهورانه است و با شجاعت انتخاب شده. چاپ دوم کتاب، به مدیریت هنری مجید زارع است و کتاب از حیث زیبایی و کیفیت ارزشمند است.
نثر نویسنده معمولی است اما در مجموع برای اولین کتاب نویسنده قابل قبول است.

        

          سخت‌خوان، لذت‌بخش، خمارآلود
خواندن از آدمی که چندسال برای بورخسِ کم‌بینا کتاب می‌خوانده مهیج است.
برای مبتلایان به کتاب و کتابداری مخدر خوبی است.
روزهای پایانی سال و اوایل نوروز ۰۴ را برایم شیرین کرد.
        

          آدم‌ها از انتخاب‌های درستشان شناخته می‌شوند.


این کتاب را با رفقای درجه‌یک گروه سه‌کتاب در ماه آبان خواندیم. هفت داستان کوتاه با محوریت مردم افغانستان و داستان‌هایشان. خانم عطایی، نویسندهٔ خراسانی‌ایست که داستان را خوب می‌شناسد. به گمانم مهم‌ترین حسن این کتاب، درگیرِ ادا نشدن است. بسیاری از داستان‌های فارسی امروز، فرم‌زده هستند. این کتاب اینطور نبود. لذت بردم و بسیار هم تلخ بود...
        

          باید از دید شرقی‌ها به مرگ نگاه کرد. در نظر آن‌ها مرگ فقط یک اتفاق است و اصلا به چشم نمی‌آید.


از کارهای درخشان کریستی و پوآرو. قاتل جلوی چشم است و دیده نمی‌شود. و مثل اغلب موارد مشابه، نسخه سینمایی از کتاب ضعیف‌تر است.
        

          ماجرای زندگی یک سرهنگ آمریکایی خسته از جنگ به نام ریچارد کنتول در اواخر جنگ جهانی دوم که در ایتالیا است. همزمان با آخرین روزهای زندگی‌اش به خاطر بیماری، با دختری آشنا می‌شود و یک رابطهٔ منحصر به فرد بین این دو شکل می‌گیرد.


هنوز معتقدم که داستان کوتاه‌های همینگوی در یک لیگ دیگری نسبت به رمان‌هایش قرار دارند.
        

          از مجموع دوازده داستان کوتاه این مجموعه، با دو داستان عالی، چهار داستان خوب، دو داستان معمولی و چهار داستان بد مواجهیم.
کاش چینش داستان‌ها کمی متفاوت بود. در آغاز با دو داستان درجه‌یک مواجهیم که نوید یک مجموعهٔ درخشان را به مخاطب می‌دهد و اما در ادامه با افت شدید کیفیت داستان‌ها روبروییم. چند داستان مشخصات نیاز به بازنویسی دارند. ایرادات متعدد ویرایشی،‌ آزاردهنده است؛ طرح جلدْ زیبا و در آخر، برچسب قیمت به جای قیمتِ چاپ‌شده روی جلد که اصلا برای منِ مخاطب جدی کتاب، خوشایند و قابل قبول نیست.
اما یک خداقوت به آقای امیری و تیم مهرستان. مسیری که در باب ادبیات داستانی در نشر مهرستان آغاز کرده‌اند، یک مسیر روشن است.
        

          "ابن بطوطه" در خانواده‌ای از قضات بسیار متشرع به دنیا آمده است. در سال ۱۳۲۶ با ترک شهر خود، طنجه، طی ۲۷ سال به مصر، شام، فلسطین، حجاز، عراق، ایران، یمن، بحرین، ترکستان، بین النهرین و بخشی از هند و چین، جاوه، شرق اروپا و شرق آفریقا سفر کرد. احتمالا "ابن بطوطه" را بتوان یکی از بزرگ‌‎ترین سیاحان تاریخ بشری محسوب کرد.
کتاب دو نقطۀ قوت دارد. اول اینکه از قرون وسطی، کمتر سفرنامه‌ای هست که قابل مطالعه باشد و از این حیث ارزش مطالعه دارد و دوم هم نثر بی‌نظیر استاد محمدعلی موحد در ترجمه است. ترجمه‌ای که خواندنش، شیرین و آموزنده است.
اما این مجموعۀ دوجلدی انتظارات را برآورده نمی‌کند. توصیفات فرهنگی، معماری، اجتماعی و زیست مردمان ملل بسیار کمتر از آن چیزی است که از یک سفرنامۀ تاریخی انتظار داریم. در مجموع برای علاقمندان به تاریخ قابل توصیه است. کتاب را در طول امسال همراه رفقای درجه‌یک گروه سه‌کتاب خواندیم.
و البته که گمان می‌کنم رگه‌هایی از خالی‌بندیِ استادانه هم در روایات جناب ابن‌بطوطه وجود دارد. :)
        

          "ابن بطوطه" در خانواده‌ای از قضات بسیار متشرع به دنیا آمده است. در سال ۱۳۲۶ با ترک شهر خود، طنجه، طی ۲۷ سال به مصر، شام، فلسطین، حجاز، عراق، ایران، یمن، بحرین، ترکستان، بین النهرین و بخشی از هند و چین، جاوه، شرق اروپا و شرق آفریقا سفر کرد. احتمالا "ابن بطوطه" را بتوان یکی از بزرگ‌‎ترین سیاحان تاریخ بشری محسوب کرد.
کتاب دو نقطۀ قوت دارد. اول اینکه از قرون وسطی، کمتر سفرنامه‌ای هست که قابل مطالعه باشد و از این حیث ارزش مطالعه دارد و دوم هم نثر بی‌نظیر استاد محمدعلی موحد در ترجمه است. ترجمه‌ای که خواندنش، شیرین و آموزنده است.
اما این مجموعۀ دوجلدی انتظارات را برآورده نمی‌کند. توصیفات فرهنگی، معماری، اجتماعی و زیست مردمان ملل بسیار کمتر از آن چیزی است که از یک سفرنامۀ تاریخی انتظار داریم. در مجموع برای علاقمندان به تاریخ قابل توصیه است. کتاب را در طول امسال همراه رفقای درجه‌یک گروه سه‌کتاب خواندیم.
و البته که گمان می‌کنم رگه‌هایی از خالی‌بندیِ استادانه هم در روایات جناب ابن‌بطوطه وجود دارد. :)
        

          605 صفحه آزار. 
مجموعه‌ای از جملات و پاراگراف‌های قشنگ. مناسب کپشن پست‌های عاشقانۀ اینستاگرام و کانال‌های زرد تلگرام. همین.
باقی ملال، تکرار، خستگی، آزردگی و افسردگی.
ماه‌ها طول کشید آخرسر هم نتوانستم تا انتها بخوانمش.
        

          { فرهود گفت: ــ من در فکر این هستم که ما باید از شکستی که تجربه و تحمل کرده‌ایم، چیزی بیاموزیم! ستار گفت: ــ من اگر یک چیز از تجربه گذشته آموخته باشم، همین است: یا عهد مکن، یا به عهد وفا کن! }


بالاخره تمام. 
و کمی هم سخت تمامش کردم. 
راستش را بخواهید، من با نظر هوشنگ گلشیری موافق هستم. مشکل اساسی این ده جلد، زاویه دید دانای کل است.
اما مسالهٔ من با کلیدر چیز دیگری است. محمود دولت‌آبادی در این مجموعه تلاش کرده است که در کنار استفاده از وقایع تاریخی، شخصیت‌هایی خلق کند که ظرفیت تبدیل شدن به نماد داشته باشند. که حقا هم در خلق حدود پنجاه شخصیت با پرداخت‌های درجه‌یک غوغا کرده است. 
اما
اما مسالهٔ من با کلیدر، عدم معاصریت است. کلیدر با تمام تلاش نویسنده در راستای آفریدن شخصیت‌های نمادین، نمی‌تواند به یاری انسان معاصر ایرانی بیاید. یک شاهکار باید حامل امر معاصریت باشد. که کلیدر نیست.

در مجموع امتیاز من به کلیدر، ۸ از ۱۰ است.
        

          خواب مدام را از بین چهار شمارهٔ اول مدام، بیشتر از همه دوست دارم. حتی بیشتر از جنگ مدام. سراغ موضوع عجیبی رفته است. موضوع سهل و ممتنعی که خیلی از نویسنده‌های این شماره تلاش کردند تا نظر تحریریه را برای انتخاب موضوع تغییر دهند. خواب، هست و نیست. از تکراری‌ترین اتفاقات هر روز ماست. چسبیده بیخ گلویمان و رهایمان نمی‌کند.
تنوع نگاه نویسنده‌ها به خواب، کم‌نظیر است. اسامی جدید شناس و ناشناس روی جلد مجله هم حامل یک خبر خوش است. اینکه مدام، پای ادعای مطرح شده در شمارهٔ اولش ایستاده و در تلاش است که طیف وسیعی از نویسنده‌های جدی ادبیات امروز را با خودش همراه کند؛ فارغ از نگاه سیاسی و اجتماعی. و این یک اتفاق مبارک است. امروز بیش از همیشه نیازمند گفتگو هستیم. نیازمند شنیدن همدیگر. 

از بین مطالب این شماره، انتخاب اول من روایت رامبد خانلری است؛ یک دورهٔ فشردهٔ روایت‌نویسی. روایت مکرمه شوشتری، داستان ساناز قنواتی، داستان محمدرضا جوان آراسته، داستان مایرم تکیه‌ای‌ و روایت  فاطمه افضلی را از شمارهٔ خواب، طور دیگری دوست می‌دارم.
        

          با این کتاب به واسطهٔ محمدحسن شهسواری آشنا شدم. در کارگاه رمان حماسی-فانتزی این کتاب را به عنوان یکی از منابع معرفی کرد و من برای همیشه از شر یک خجالت رها شدم. همیشه ناراحت بودم که از جهان شاهنامه دور هستم. شخصیت‌ها و ارتباطاتشان را نمی‌شناختم و این بیگانگی آزارم می‌داد. از طرفی فرصت و همت مطالعهٔ شاهنامه منظوم را هم نداشتم.
اما این کتاب تا حد قابل قبولی این موضوع را برطرف کرد. علاوه بر اینکه نثر دکتر دبیرسیاقی به‌قدری محکم و پیراسته است که مطالعهٔ برگردان شاهنامه هم خالی از لطف نبود. 
یکی از بهترین کتاب‌هایی که امسال خواندم.
        

          {   ــ همین است که می‌گویی، رفیق؛ خسته‌ام، خیلی خسته‌ام. اما ... وقتی کاری به نیمه دارم، سرم روی بالین قرار نمی‌گیرد. نمی‌توانم این عادت بی‌پیر را از سر بدر کنم، کار دنیا هم که تمامی ندارد! ستار گفت: ــ این عادت، عذاب مقدس همه مردمانیست که مال خودشان نیستند. عادتیست که برای خود آدم عذاب همراه دارد و برای دیگران آسودگی و امان؛ فایده.   }

این دوجلد، دوجلدِ ایده‌پردازی انقلابی دولت‌آبادی است. شرح مفصل نظام ارباب‌رعیتی و گسترش فعالیت‌های گل‌محمد و برادرانش. و البته که جدی‌تر شدن نقش زنان کلمیشی. زیور، مارال، شیرو و مهمتر از همه بلقیس به عنوان مادر. نمادپردازی‌های دولت‌آبادی به حد اعلای خودش رسیده و وقت بیان شعارهای نویسنده است. 
دو چیز دارد کلافه‌ام می‌کند. زیاده‌گویی‌های نویسنده و زاویۀ دید. زاویۀ دید واقعا حوصله‌ام را سر برده.
کماکان منتظر جلد دهم هستم. این همه همراه کلیدر بدون، یک پایان‌بندی درست و شاهکار می‌طلبد. و الا شاید به خواندنش نیارزد. منتظر می‌مانم...
        

          {  و من فکر کردم فقط من نیستم که خیالات می‌کنم. خیالات، اسبی است که همه صاحبش هستند.  }

زنده‌باد داستان بومی.
یوسف علیخانی، نویسنده‌ای است که امروز کمتر از آنچیزی که لایقش هست، شناخته و دیده شده است. و گمان می‌کنم این اتفاق، به خاطر روحیهٔ گوشه‌گزینی‌اش باشد. و هرچه می‌گذرد بیشتر و شایسته‌تر دیده می‌شود. 
زاهو، یک داستان بومی است در روستایی به نام میلک. برای منی که شیفتهٔ داستان بومی هستم، نوشتنش را واجب می‌دانم و خواندنش را واجب‌تر، مطالعهٔ این رمان دلچسب بود. داستان از یک آهستگی جادووار برخوردار است که محصول قلم نویسنده، نوجوان داستان و جغرافیای ماجراست.
زبان کتاب شاید کمی سرعت مطالعه را بگیرد؛ که شنیدن گاه‌به‌گاه نسخهٔ صوتی می‌تواند مکمل خوبی باشد.
کتاب را پارسال در چنین روزهایی از آقای علیخانی عزیز هدیه گرفتم و چه هدیهٔ دلچسبی.
        

          { خاطره مزخرف است، چنان مزخرف که واقعیت‌ها را باهم در می‌آمیزد، از هر چیزی بخشی از واقعیت را می‌گیرد، کمی از آن. }

درخشان، لذت‌بخش، درجه‌یک و مهیب.
کیف کردم. داستان کتاب، در کشور دومینیکن و در زمان دیکتاتوری رافائل تروخیو می‌گذرد. سه خواهر شروع به مبارزه با دیکتاتوری‌ می‌کنند و این کتاب، یک اثر هنرمندانه جهت بیان این دلاوری است.
باید روزی سر فرصت یک معرفی کامل برایش بنویسم.
        

          زامبرا در این رمان کار استادانه‌ای انجام می‌دهد و تجربیات یک گروه ساکت در شیلی را به زبان می‌آورد. نسلی که تحت حکومت پینوشه بزرگ شده‌اند و دوران کودکی خود را در سایه یک دیکتاتوری بی‌رحمانه زندگی می‌کنند. زامبرا تعادل ناآرام بین دنیای بازی‌ها، مدرسه و دوستان و قوانین والدین را از یک سو و آن لحظاتی را که واقعیت بزرگسالی، سیاست، ترس، ناامیدی و از دست دادن از طریق شکاف به وجود آمده است را آشکار می‌کند.

نویسنده از چارچوبی فراداستانی برای کشف این تجربیات و تنش‌های نسلی استفاده می‌کند، در حالی که داستانی را در داستان توسعه می‌دهد: یکی از راوی‌ها تجربیات خود را در نوشتن رمان با راویی که مانند او زیر نظر پینوشه بزرگ شده است، می‌گوید و اکنون در تلاش است تا تنش‌ها و سردرگمی‌های نسلی را که رابطه او با والدینش را پیچیده می‌کند، باز کند. زامبرا این ساختار را استادانه توسعه می‌دهد و در این فرآیند سؤالات مهمی در مورد ارزش و تأثیر داستان‌گویی، تلاش‌های یک نسل برای رشد در بزرگسالی و پیچیدگی‌های پیرامون تلاش آنها برای یافتن راه خانه در کودکی و بزرگسالی در اختیار خوانندگانش قرار می‌دهد.

اذیت شدم و لذت بردم.
        

          { داستان همواره سنجهٔ خوبی است برای سنجیدن روایت های مدعیان حقیقت. نوعی آینه‌گردانی است از زوایای مختلف بر امور مردمان در یک دورهٔ تاریخی. }

مقاله‌هایی در باب روایت در داستان. چهار مقالهٔ اول به ابزارهای روایت در داستان از چهار زاویهٔ مختلف می‌پردازد که هر چهار مقاله خصوصا مقاله‌های امیراحمدی آریان و بهناز علیپور گسکری واقعا خواندنی و آموزنده است. چهار مقالهٔ دیگر هم به بررسی چهار نمونه موردی روایت در چهار رمان ایرانی پرداخته است. نویسندگان بخش دوم بر خلاف انتظاری که مخاطب از  جهت بررسی نمونه موردی دارد، بیش از حد نظری می‌شود و گاه خسته‌کننده.
اما در مجموع برای آموختن، حرف‌های جدیدی در این کتاب یافت می‌شود.
        

          «شکست چشم‌اندازی یگانه در مورد کار انسان به او می‌دهد، چون امروز نگاه ما معطوف
به مرگ نیست، نقش آن را شکست تقبل می‌کند.»

درخشان، پررمزوراز، عمیق، متحیرکننده و فراموش‌نشدنی. بعد از مدت‌ها رمانی خواندم که دوست نداشتم تمام شود. سومین کتابی بود که از پابلو د سانتیس با ترجمهٔ درجه‌یک بیوک بوداغی خواندم. علاقهٔ من به ادبیات امریکای لاتین در سال‌ها پیش، به واسطهٔ همین نویسنده شکل گرفت. روزی که حوالی ده سال پیش، رمان بی‌نظیر «دانشکده» را خواندم.
ناشر در پشت جلد کتاب، در توصیف اثر نوشته است: «رمانی است جنایی، با همهٔ عناصری که یک رمان هیجان‌انگیز مدرن به آن نیاز دارد: قدرت و جادوی تخیل.» اما تنها ویژگی که این کتاب ندارد، جنایی بودن است.
ماجرای یک معمار ایتالیایی‌ که نسبت به نهضت معماری مدرن در اوایل قرن بیستم نیویورک موضع دارد و این موضع تا انتها به پختگی دیوانه‌واری می‌رسد. 
اگر به زبان و زبان‌شناسی، فلسفهٔ معماری، تاریخ معماری و معماری آرمان‌شهری علاقمندید، این کتاب مدهوشتان می‌کند. وگرنه به احتمال زیاد، جز ملال چیزی برایتان نخواهد داشت.
به زودی برای بار دوم می‌خوانمش.
        

          و اما جنگ مدام.
شمارهٔ سوم مدام (طبق آنچه که در آگهی فراخوان دریافت مطلب عنوان شده بود)، شمارهٔ خواب بود و نه جنگ. اما اتفاقات منطقه باعث شد که تحریریهٔ مجله، موضوع شمارهٔ سوم را تغییر دهند. یک تصمیم هوشمندانه و سخت. 
شمارهٔ سوم، با اغماض بلوغ مجلهٔ مدام است. کیفیتی که برای شمارهٔ ششم یا هفتم انتظار می‌رفت، در سومین شماره حاصل شده است. تنوع نویسندگان، کیفیت چشم‌گیر مطالب و نگاه این شماره به پدیدهٔ جنگ واقعا ستودنی است. «جنگ مدام» نه در ستایش مرسوم و متداول جنگ است و نه مجموعه‌ای است ضدجنگ. شمارهٔ سوم مدام در تلاش است حرف نسبتا جدیدی را وارد ادبیات جنگ کند. حرفی که فهمیدنش حوصله، صبوری، گوش شنوا و نگاه بدون موضع‌گیری می‌خواهد.
از بین داستان‌ها و روایت‌های شمارهٔ سوم مدام، همه‌شان را دوست دارم. اما داستان مجید قیصری، روایت سلمان باهنر، روایت آزاده عبدی‌فرد، داستان اعظم ایرانشاهی،  داستان الهه زمان‌وزیری و روایت فاطمه‌سادات موسوی جایی در قلبم نشسته‌اند.
        

          دومین جلد مدام، یک حرکت رو به جلوست. از چند جهت نسبت به شمارهٔ اول ارتقا پیدا کرده. 
اول، کیفیت فرمی و محتوایی عکس‌های مجله که مشخصا به خاطر حضور مهری رحیم‌زاده است. دبیر عکسی که تجربه‌ای اساسی در این زمینه دارد. حالا او کنار محمد صمدی (مدیر هنری) سروشکلی‌ چشم‌نواز و ارزشمند به مجله داده‌اند. 
دوم، جدی‌تر شدن تنوع نویسندگان. حضور رامبد خانلری، علی خدایی، حنانه سلطانی و منصور ضابطیان (گرچه که شخصا متن ضابطیان را نمی‌پسندم) در کنار اسم‌هایی مانند منصوره مصطفی‌زاده، کوثر علیپور و آزاده رباط‌جزی نشان از نگاه جدی تحریریه به وسعت دایرهٔ نویسندگان دارد.
سوم، در این شماره تعداد متن‌های ترجمه بیشتر و باکیفیت‌تر شده. البته که تا نقطهٔ ایده‌آل فاصله دارد.
متن‌های منتخب این شماره از نگاه من، داستان کوثر علیپور، روایت رامبد خانلری، داستان آزاده رباط‌جزی و داستان نعیمه‌سادات کاظمی است.