خیلی معمولی، نه قوت شگفت‌انگیز و نه ضعف چشمگیری.

از آبنوس توقع کار خیلی بهتری داشتم. به گمانم جهان بزرگ‌تر و عمیق‌تری دارد. جهان راوی و داستان سطحی، کوچک و کمی نامنسجم است. راوی‌ای که نه درک سیاسی‌ای دارد و نه می‌خواهد که با مسائل سیاسی درگیر باشد، بر اثر تجربۀ شخصی تلخی احساس تحقیر می‌کند و باقی ماجرا. و تا صفحات آخر داستان، همچنان اصرار دارد که نمی‌خواهد به این مسائل فکر کند، اما روایت ذهنش وقتی که در فکر آن‌ها می‌رود، کاملا تصنعی و ساختگی است. 
از هیچ‌یک از شخصیت‌های فرعی محرک بر این تفکر سیاسی هم هیچ عمق و حتی انسجام خلقی‌ای نمی‌بینیم (به جز سرهنگ تقیان‌فر که در کنار تیمسار تنها شخصیت‌های واقعی و مسئله‌دار داستان‌اند).
شاید آبنوس این کتاب را بر اثر تجربه‌اش از سربازی نوشته باشد و کاش تاریخمندش نمی‌کرد و حداقل به عصر پهلوی نسبتش نمی‌داد که این‌قدر شعاری از آب دربیاید. حتی اگر داستان بی‌زمان می‌ماند -و البته در نشر دیگری چاپ می‌شد- می‌توانست رمان اجتماعی مهمی دربارۀ معضل سربازی اجباری و نظام تحقیر لشکری باشد. اما حالا این همه اشاره به شاه و فساد دربار و ارتش شاهنشاهی دارد که شخصیت اصلی هم هیچ نزاعی با آن تا پایان ندارد و فقط گاهی خیلی شعاری به سرش می‌زند که «مگه اعلیحضرت نمی‌گه من پدر این ملتم؟ پس چرا اون مردم بیچاره احساس نمی‌کنن شاه پدرشونه؟» اما بلایی که سر او می‌آید (و ماجرایی مبهم و پادرهوا باقی می‌ماند) هیچ نسبت انحصاری‌ای با آن دوران تاریخی و سیاسی ندارد و هرکه از کنار پادگانی رد شده باشد، می‌داند که وضعیت همیشۀ «نظام» است.
با شناختی که از شخص نویسنده دارد، بسیار بعید می‌دانم، اما با این انتساب تاریخی کار بسیار شبیه به آثار سفارشی شده است.

* بعد از سال‌ها کتابی از سورۀ مهر خواندم و همچنان وضعیت ویرایش و چاپش اسفناک است!
        

          «ناخلف»؛ روایتی از کشمکش‌های درونی یک افسر گارد شاهنشاهی در دهۀ پنجاه

رمان «ناخلف» اثر حسام آبنوس، با شروعی گیرا و یک نامۀ احضاریه در فصل صفر، خواننده را به سفری پرکشش در زندگی یکی از نیروهای گارد شاهنشاهی دعوت می‌کند. داستان در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی و در دهۀ پنجاه جریان دارد؛ هرچند نویسنده به طور مستقیم به زمان وقوع حوادث اشاره نمی‌کند، اما نشانه‌هایی چون مدل تاکسی‌، نام خوانندگان مشهور آن دوره و حتی یک ترانه، به روشنی به زمان روایت اشاره دارند. آبنوس در این رمان، تصویری دقیق و واقع‌بینانه از چالش‌های اخلاقی و اجتماعی حاکم بر آن دوران ارائه می‌دهد.
«ناخلف» رمانی است که با داستانی جذاب، شخصیت‌پردازی قوی با جزئیات بسیار و نگاهی واقع‌بینانه به مسائل اجتماعی، خواننده را به تفکر وامی‌دارد. این رمان، قصه‌ای است برای تمام کسانی که در زندگی با انتخاب‌های دشوار روبرو هستند.

خلاصه داستان:
«ناخلف» داستان مردی به نام عبدالله است که علی‌رغم مخالفت خانواده، به خدمت در ارتش شاهنشاهی درمی‌آید و در این مسیر با چالش‌ها و رنج‌های بسیاری روبرو می‌شود.

قهرمانی در میان خاکستری‌ها:
عبدالله، شخصیت اصلی داستان، نه یک قهرمان است و نه ضدقهرمان؛ بلکه نماینده‌ای از انسان‌هایی است که در موقعیت‌های دشوار، میان عقل و دل، عقاید و منافع شخصی خود سرگردانند. حسام آبنوس با خلق این شخصیت، به مخاطب این فرصت را می‌دهد تا خود را در جایگاه یک افسر گارد شاهنشاهی قرار داده و در کشمکش‌های درونی او شریک شود.

روایتی از یک انتخاب:
عبدالله، برای بهبود وضعیت مالی و اجتماعی خود، راه نظامی شدن را انتخاب می‌کند؛ انتخابی که با مخالفت خانواده همراه است. اما این انتخاب آگاهانه، او را به مسیری سوق می‌دهد که در نهایت به یک انتخاب جبرگونه ختم می‌شود. حرکت سیال داستان میان خواب و بیداری، به تدریج خواننده را با واقعیت‌های زندگی عبدالله، شغل، محیط پیرامون و خانواده‌اش آشنا می‌سازد.

«ناخلف» بدون شعارزدگی و ادعای انقلابی‌گری و با نگاهی واقع‌بینانه، وضعیت اجتماعی آن دوران را نقد می‌کند. عبدالله به عنوان یک نظامی دون‌پایه که دغدغه معیشت و تأمین معاش خانواده را دارد، دیدگاهی واقع‌بینانه‌تر نسبت به شرایط جامعه ارائه می‌دهد. این نگاه از دریچه چشم فردی عادی که برای یافتن شغلی مناسب وارد گارد شاهنشاهی شده، به خواننده امکان می‌دهد تا با واقعیت‌های جامعه‌ای که شاید در دوران فعالیتش از آن فاصله گرفته بود، دوباره ارتباط برقرار کند.

نویسنده با توصیفات دقیق و باورپذیر از مکان‌ها، نام خیابان‌ها و جزئیات زندگی افراد، فضایی ملموس و واقعی خلق می‌کند. این توصیفات به حدی دقیق هستند که خواننده حس نمی‌کند نویسنده نیم قرن بعد در حال روایت شرایط زندگی افراد است. در جلسۀ نقد و بررسی که در تاریخ ۲۳ تیر ماه در سالن اوستا حوزه هنری برگزار شد، یکی از مخاطبان که خود تاریخ‌خوان ماهری بود، به این ویژگی مهم کتاب اشاره کرد که نشان از مطالعه و پژوهش عمیق نویسنده در تهران قدیم دارد. آبنوس در اولین اثر خود نشان داد که تاریخ را به خوبی خوانده و در بازآفرینی آن موفق بوده است.

«ناخلف» در نهایت، قصۀ فردی است که با انتخاب‌هایش و عواقب آن‌ها روبرو می‌شود. عبدالله رویای پیوستن به گارد شاهنشاهی را داشت، اما سرنوشت خود را با دستان خویش رقم زد! این رمان، قصه‌ی همه‌ی ماست؛ ما که در گیرودار زندگی، همواره درگیر انتخاب هستیم. ما که گاهی در پی انتخاب‌هایمان، ناگزیر به فداکاری می‌شویم. ما که درگیر قضاوت دیگرانیم و مجبور به زندگی هستیم. گاهی نیز راه پدرانمان را در پی یافتن راهی بهتر به فراموشی می‌سپاریم و به فرزند ناخلف اسلاف خویش بدل می‌گردیم.

_ یاد پدر نمی‌کنند این پسران ناخلف. همین.

24 تیرماه 1404
فاطمه ملکی
        

          نمیخواهم به اثر اول آقای آبنوس سخت بگیرم اما کتاب که تمام شد گفتم «خب که چه؟!»
  ناخلف یک کتاب معمولی بود. کتابی با نخواندنش  چیزی را از دست نمی‌دهی. در بین صفحات کتاب به دنبال هیجان بیشتری می‌گردی بلکه داستان اوج بگیرد. 
 روایت‌هایی که از پدرش می‌کند و حرف‌هایی که توی دهان پدر شخصیت داستان می‌گذارد، گاهی به دل می‌نشیند و گاهی توی ذوق می‌زند. در کل می‌شود جنس رابطه با پدر را لمس کرد اما صرف روایت این رابطه راه به جایی نمی‌برد. 
  شخصیت‌ها جای پرداخت بیشتر دارند، مثلا برادر عبدالله. خیلی گذرا از او چیزی می‌گوید و رد می‌شود. یا مثلا سرنوشت نامعلوم دایی حسن. حتی بعدتر از خانواده هم جویای سرنوشت او نمی‌شود.
 از پایان کتاب بخواهم بگویم، ناامید کننده بود. انگار نویسنده میخواست یک جور ماجرا را تمام کند و بگذرد. 
انگار آمده بود روایتی بکند و بگذرد. 
سعی کرده بود با توصیفات  از مکان‌ها و محیط یک تصویر سازی خوبی از سال‌های سلطنت پهلوی دوم به ما بدهد ولی جنس دیالوگ‌ها گاهی با آن زمان همخوانی نداشت. خیلی خودت را در آن موقعیت و آن زمان نمی‌یافتی. 

از نکات مثبت کتاب هم می‌توان به خوش‌خوان و روان بودن کتاب اشاره کند. خواندن کتاب سخت نیست و به اصطلاح زود جلو می‌رود. 
   با وجود تمام نقدهای سختگیرانه به ناخلف، به آینده‌ی کتاب‌های بعدی آقای آبنوس خوشبینم.
        

          برای همه‌ی ما پیش آمده که بین تصمیم عقل و تصمیم دل گیر کنیم. برای همه‌ی ما پیش آمده که مجبور شویم بین عقاید و منافعمان یکی را انتخاب کنیم. جهان، همه‌ی ما را در موقعیت‌های این‌چنینی قرار داده است. بارها خداوند ما را در دو راهی‌های مختلف امتحان کرده است. مگر زندگی جز این است که باید راه خود را از بیراهه تشخیص دهیم؟ مگر دین چیزی جز این از ما می‌خواهد؟ انسان از روز ازل درگیر این انتخاب‌هاست و این امتحانات تا ابد ادامه خواهد داشت.

شاید در طول زندگی خود در کتاب‌ها، فیلم‌ها و موقعیت‌های مختلف با کاراکترهای گوناگونی هم‌ذات پنداری کرده باشید. اما احتمالاً کمتر پیش آمده خود را در موقعیت یک افسر گارد شاهنشاهی قرار دهید. رمان «ناخلف» اثر حسام آبنوس، این شانس را به شما می‌دهد که با کشمکش‌های درونی یک نیروی کادری گارد محمدرضا شاه پهلوی همراه شوید. افسر سرسپرده‌ای که با وجود مخالفت خانواده، راه نظامی شدن را در پیش گرفته و به دنبال راهی برای ارتقای وضعیت مالی و اجتماعی خود وارد نظام شده است. راهی که با اختیار انتخاب شده، اما در خلال داستان و قوس شخصیتی کاراکتر اصلی، جهان داستان ما او را به انتخابی جبرگونه می‌رساند. موقعیتی خاص که با تعلیق‌هایی قوی در دل ماجرا شما را با خود همراه می‌کند. حرکت سیال داستان بین خواب و بیداری عبدالله داستان ما، کم‌کم شما را با واقعیت‌های زندگی شخصیت اصلی آشنا می‌کند. داستان از عبدالله شروع می‌شود و رفته رفته شما با موقعیت او، شغل او، محیط پیرامونش و خانواده‌اش آشنا می‌شوید. این روند قطره‌چکانی ارائه‌ی اطلاعات از شخصیت اصلی داستان، ذهن کنجکاو خواننده را به دنبال خود می‌کشد.

فصل صفر با قلاب اولیه قوی ذهن شما را به کتاب گره می‌زند و از فصل اول شما را در مسیر کشف قرار می‌دهد. به نظرم این کشف، سهم به سزایی در لذت خواندن ناخلف دارد.
با توجه به بازه‌ی زمانی که کتاب در آن روایت می‌شود نوع پرداخت کتاب به وضعیت اجتماعی آن دوران از نکات مهم این کتاب است. کتاب در دوره‌ی پهلوی و سال‌های ماقبل انقلاب روایت می‌شود. سال‌هایی که مردم کم‌کم احساس نیاز در تغییر ساختار سیاسی و اجتماعی را مهم‌تر از جان و مال خود تلقی می‌کنند و جرقه‌های اولیه‌ی این تغییر زده می‌شود. کتاب بدون حرف‌های گل‌درشت و شعاری وضعیت اجتماعی آن دوره را نقد می‌کند. کتاب ادعای انقلابی بودن ندارد و از طرفی دیگر هم در پی تطهیر شرایط آن دوران نیست. کتاب علی رغم اینکه به دنبال وسط بازی کردن نیست، نگاهش به شرایط آن دوران نگاهی بی‌خاصیت هم نیست. کتاب نگاهی واقع‌بینانه به شرایط آن دوران دارد. نگاه کتاب، نگاه فردی معمولی است که به دنبال شرایط شغلی مناسب وارد گارد شاهنشاهی شده و نوع نگاهش به نظامی که در آن فعالیت می‌کند طبق آموزه‌های همان نظام است و این نگاه در آشنایی دوباره‌ی عبدالله با واقعیت‌های جامعه‌ای که در دوران فعالیتش در نظام گویی، که با آن فاصله گرفته است تغییر می‌کند.


از طرف دیگر عبدالله از افراد الیت جامعه محسوب نمی‌شود و یک نظامی دون‌پایه است. کسی که خود غم نان و معاش دارد بهتر می‌تواند شرایط افراد جامعه را آنالیز کند. از این رو نگاهی که ما از دریچه‌ی چشم عبدالله به شرایط آن دوران داریم نگاهی واقع‌بینانه‌تر است. شاید اگر شخصیت اصلی کتاب یک نیروی مذهبی انقلابی بود یا یک چریک مبارز بود، نگاه واقع بینانه‌ی ما به مسائل اجتماعی آن دوره در پس نگاه ایدئولوژیک کاراکتر گم می‌شد.
به نظرم یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های ناخلف همین نوع نگاه نویسنده به مسائل اجتماعی است.


توصیفات نویسنده از مکان‌ها، خیابان‌ها و جزئیات زندگی افراد به اندازه است و شما به هیچ وجه حس نمی‌کنید که نویسنده نیم قرن بعد، دارد شرایط زندگی افراد را روایت می‌کند. از این جهت هم روایت باورپذیر و کم نقص از آب درآمده است.
شخصیت‌های فرعی که در کتاب با آن‌ها مواجه می‌شویم کاملاً در خدمت داستان هستند و به پیشبرد قصه کمک می‌کنند. شاید اگر شخصیت‌های فرعی، قصه‌های فرعی پررنگ‌تری را برای ما خلق می‌کردند، مخاطب احساس نیاز بیشتری به حضور این افراد در داستان می‌کرد، هر چند تاثیر خانواده‌ی خود عبدالله به صورت غیر مستقیم یکی از مهمترین عوامل سیر تحول شخصیت داستان است.


در نهایت ناخلف حسام آبنوس، قصه‌ی فردی است که با انتخابش و عواقب این انتخاب روبه‌رو می‌شود. ناخلف قصه‌ی همه‌ی ماست که در گیرودار زندگی همیشه درگیر انتخاب هستیم. مایی که در پی انتخاب‌هایمان گاهی مجبور شده‌ایم دست به انتحار بزنیم. مایی که درگیر قضاوت دیگران هستیم. مایی که مجبور به زندگی هستیم و گاهاً راه پدران را در پی یافتن راهی بهتر به فراموشی سپرده‌ایم و فرزند ناخلف اسلاف خویش شده‌ایم.

لینک این یادداشت در ایبنا:
https://B2n.ir/dd4613

        

          در مورد یک ارتشی در زمان حکومت پهلوی، که با سوالاتی که تو ذهنش پیش میاد مسیر داستان هم پیش می‌ره. و پایان غافلگیرکننده‌ای داره..
قلم نویسنده خوب بود منتها حدود ۶۰ درصد کتاب کشش و جذابیت نداشت. که البته اگر این همه تعریفش رو نشنيده بودم، توقع جذابیت زیاد هم نمیداشتم.

        

          
این کتاب در مورد شخصی به نام «عبدالله» هست که وارد گارد شاهنشاهی می‌شه و بقیه‌ی ماجرا حول این محور اتفاق می‌افته. شروع کتاب جالب بود برام و چون روایت داستان خطی نبود، قشنگ‌ترش می‌کرد. داستان خیلی روان نوشته شده بود و تصویرسازی خوبی هم داشت. یک مورد منفی از نظرم این بود که وقوع بعضی اتفاقات داستان با توجه به پیش‌زمینه‌هایی که برای اون اتفاق چیده می‌شد، ضعیف بود و ساده؛ که باعث می‌شد آب سردی باشه به آتش هیجانی که داریم. جمله‌ی آخر کتاب رو واقعا دوست داشتم و شاید می‌تونستیم از این‌جور جملات ناب زیاد داشته باشیم تا ضربه‌‌هایی رو داشته باشیم تو داستان. در کل کتاب خواندنی‌ای هست و روایت داستان باعث می‌شه پیگیر داستان باشید.
        

          پانزدهمین کتاب ۰۴

ناخلف اولین کتاب مستقل حسام آبنوس است. رمان در بستر تاریخ معاصر ایران و در سال‌های پایانی پهلوی دوم روایت می‌شود. داستان حول محور شخصیتی به نام عبدالله داودی می‌چرخد؛ جوانی که برخلاف خواست و باورهای سنتی پدرش، تصمیم می‌گیرد به گارد جاویدان شاهنشاهی بپیوندد تا موقعیت اجتماعی و مالی خود را بهبود ببخشد.
ناخلف از یک جهت رمان ارزشمندی است. آن هم اینکه نویسنده در طی سال‌ها مطالعهٔ ادبیات، از جهان ادبیات دور نیست، داستان را می‌فهمد و ذائقهٔ مخاطب را می‌شناسد؛ اما نمی‌تواند مخاطب جدی ادبیات را قانع کند. 
ناخلف در دو زمینه با مشکل روبرو است. اول پیرنگ و دوم زاویهٔ دید. پیرنگ ناخلف، لاغر و بی‌جان است. به عنوان اسکلت رمان، توان و ظرفیت نگهداری رمان ۵۰هزار کلمه‌ای را ندارد. مسالهٔ دوم اما از پیرنگ هم مهم‌تر است. انتخاب زاویهٔ دید اول شخص، ریسک زیادی است. چون در این زاویه‌دید، صدا (لحن) و زبان راوی خیلی اهمیت پیدا می‌کند. ناخلف در لحن نمی‌تواند شخصیت عبدالله را باورپذیر کند و زمینهٔ همراهی مخاطب را با شخصیت اصلی ایجاد نمی‌کند. از سویی زبان و نثر نویسنده هم نمی‌تواند چندان چفت‌وبست محکمی به مسیر داستان بدهد.
من دو مشکل حاشیه‌ای دیگر هم با رمان داشتم. ابتدا دیالوگ‌های گل‌درشت و شعارزدهٔ داستان که عملا قرائتی تکراری از تاریخ به مخاطب می‌دهد و دوم ویراستاری اثر. من نمی‌دانم این شیوهٔ رسم‌الخط کتاب انتخاب نویسنده بوده یا ویراستار اما در هر صورت مرا آزار داد.

و به گمانم درست‌ترین تصمیم نویسنده، پایان‌بندی داستان است. تصمیمی که در خدمت پیرنگ بوده و بسیار به‌قاعده است.

چشم‌انتظار رمان‌های بعدی نویسنده هستم.
        

          این ریویو برای این کتاب اینطوری نمی بود اگر کتاب را تا آخرش نمی خواندم ولی حالا که تمام شده فکر می‌کنم ناخلف خودش در بعضی تصمیمات ناخلف خالقش گیر افتاد. کتاب اسم خیلی جذاب و بکری دارد و طرح جلد اینطوری است که یک کتابخوان نیمه‌حرفه‌ای مثل من حتی اگر حسام آبنوس را نشناسد و دل خوشی از خروجی‌های ناشر هم نداشته باشد باز کتاب را توی کتابفروشی بردارد و ورق بزند. 
پنجاه صفحه طول می کشد که قانع بشوم نویسنده آن قدر هوشمند بوده که آخر داستان را این اول هایش لو ندهد. بعد از قانع شدن، داستان برایم جذاب‌تر شد و خواندنش پر کشش‌تر. پایان بندی هم که خوب نشست به اسکلت داستان. ومجموعا کتابی است سبک و راحت و روان. 
با این حال دلم می خواست یک سری کدهایی که از بعضی شخصیت ها مثل قاسم و مرتضی و تقیان‌فر در روند داستان می گیرم، رمزگشایی معنادار و جذابتری داشته باشند. یک طوری الان حس می کنم بعضی شخصیت‌ها را خود نویسنده زودتر تیر خلاص زد و از آن‌ها رد شد. غیر از این‌ها بعضی کاراکترها هم خیلی تیپیکال بودند مثل خواهر عبدالله و مادرش که اگر آن چند شخصیت که خاص بودند خوب به انتها می‌رسیدند اینقدر کلیشه بودن این‌ها به چشم نمی‌آمد. 
جملات شعاری هم زیاد داشت که باز هم به نظرم می‌شد در پرداخت و رمزگشایی خوب شخصیت‌ها حل بشود ولی نشد. و می‌شد به جای چندین جمله شعاری با محتوای یکسان یک موتیف شعاری انتخاب کرد و...
بهرحال سوای این خرده‌گیری‌های کمال‌گرایانه همین همت بلند نوشتن و انتشار رمان صدها تحسین دارد که به قول صائب با همت بلند هر جا روی به توسن گردون سواره‌ای.

 ان‌شاالله رمان بعدی نویسنده را بخوانیم و همین‌جا ۵ ستاره بکوبیم پایش.