«ناخلف»؛ روایتی از کشمکش‌های درونی یک افسر گارد شاهنشاهی در دهۀ پنجاه

رمان «ناخلف» اثر حسام آبنوس، با شروعی گیرا و یک نامۀ احضاریه در فصل صفر، خواننده را به سفری پرکشش در زندگی یکی از نیروهای گارد شاهنشاهی دعوت می‌کند. داستان در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی و در دهۀ پنجاه جریان دارد؛ هرچند نویسنده به طور مستقیم به زمان وقوع حوادث اشاره نمی‌کند، اما نشانه‌هایی چون مدل تاکسی‌، نام خوانندگان مشهور آن دوره و حتی یک ترانه، به روشنی به زمان روایت اشاره دارند. آبنوس در این رمان، تصویری دقیق و واقع‌بینانه از چالش‌های اخلاقی و اجتماعی حاکم بر آن دوران ارائه می‌دهد.
«ناخلف» رمانی است که با داستانی جذاب، شخصیت‌پردازی قوی با جزئیات بسیار و نگاهی واقع‌بینانه به مسائل اجتماعی، خواننده را به تفکر وامی‌دارد. این رمان، قصه‌ای است برای تمام کسانی که در زندگی با انتخاب‌های دشوار روبرو هستند.

خلاصه داستان:
«ناخلف» داستان مردی به نام عبدالله است که علی‌رغم مخالفت خانواده، به خدمت در ارتش شاهنشاهی درمی‌آید و در این مسیر با چالش‌ها و رنج‌های بسیاری روبرو می‌شود.

قهرمانی در میان خاکستری‌ها:
عبدالله، شخصیت اصلی داستان، نه یک قهرمان است و نه ضدقهرمان؛ بلکه نماینده‌ای از انسان‌هایی است که در موقعیت‌های دشوار، میان عقل و دل، عقاید و منافع شخصی خود سرگردانند. حسام آبنوس با خلق این شخصیت، به مخاطب این فرصت را می‌دهد تا خود را در جایگاه یک افسر گارد شاهنشاهی قرار داده و در کشمکش‌های درونی او شریک شود.

روایتی از یک انتخاب:
عبدالله، برای بهبود وضعیت مالی و اجتماعی خود، راه نظامی شدن را انتخاب می‌کند؛ انتخابی که با مخالفت خانواده همراه است. اما این انتخاب آگاهانه، او را به مسیری سوق می‌دهد که در نهایت به یک انتخاب جبرگونه ختم می‌شود. حرکت سیال داستان میان خواب و بیداری، به تدریج خواننده را با واقعیت‌های زندگی عبدالله، شغل، محیط پیرامون و خانواده‌اش آشنا می‌سازد.

«ناخلف» بدون شعارزدگی و ادعای انقلابی‌گری و با نگاهی واقع‌بینانه، وضعیت اجتماعی آن دوران را نقد می‌کند. عبدالله به عنوان یک نظامی دون‌پایه که دغدغه معیشت و تأمین معاش خانواده را دارد، دیدگاهی واقع‌بینانه‌تر نسبت به شرایط جامعه ارائه می‌دهد. این نگاه از دریچه چشم فردی عادی که برای یافتن شغلی مناسب وارد گارد شاهنشاهی شده، به خواننده امکان می‌دهد تا با واقعیت‌های جامعه‌ای که شاید در دوران فعالیتش از آن فاصله گرفته بود، دوباره ارتباط برقرار کند.

نویسنده با توصیفات دقیق و باورپذیر از مکان‌ها، نام خیابان‌ها و جزئیات زندگی افراد، فضایی ملموس و واقعی خلق می‌کند. این توصیفات به حدی دقیق هستند که خواننده حس نمی‌کند نویسنده نیم قرن بعد در حال روایت شرایط زندگی افراد است. در جلسۀ نقد و بررسی که در تاریخ ۲۳ تیر ماه در سالن اوستا حوزه هنری برگزار شد، یکی از مخاطبان که خود تاریخ‌خوان ماهری بود، به این ویژگی مهم کتاب اشاره کرد که نشان از مطالعه و پژوهش عمیق نویسنده در تهران قدیم دارد. آبنوس در اولین اثر خود نشان داد که تاریخ را به خوبی خوانده و در بازآفرینی آن موفق بوده است.

«ناخلف» در نهایت، قصۀ فردی است که با انتخاب‌هایش و عواقب آن‌ها روبرو می‌شود. عبدالله رویای پیوستن به گارد شاهنشاهی را داشت، اما سرنوشت خود را با دستان خویش رقم زد! این رمان، قصه‌ی همه‌ی ماست؛ ما که در گیرودار زندگی، همواره درگیر انتخاب هستیم. ما که گاهی در پی انتخاب‌هایمان، ناگزیر به فداکاری می‌شویم. ما که درگیر قضاوت دیگرانیم و مجبور به زندگی هستیم. گاهی نیز راه پدرانمان را در پی یافتن راهی بهتر به فراموشی می‌سپاریم و به فرزند ناخلف اسلاف خویش بدل می‌گردیم.

_ یاد پدر نمی‌کنند این پسران ناخلف. همین.

24 تیرماه 1404
فاطمه ملکی
      

        نکته: این کتاب را در زمان جنگ دوازده روزه اسرائیل و ایران خواندم و اگر طنز داستان نبود از نظر روحی و جسمی به‌شدت رنجور می‌شدم.

کتاب «آبنبات هل‌دار» نوشتۀ مهرداد صدقی که در سال 1395 توسط انتشارات سوره مهر روانۀ بازار نشر شده است. صدقی نویسنده‌ی معاصر ایرانی است که به خاطر آثار طنزآمیز و نگاه ویژه‌اش به مسائل اجتماعی و فرهنگی شناخته می‌شود. او در خلق شخصیت‌های باورپذیر، استفاده از زبان عامیانه و فضاسازی‌های دقیق و نوستالژیک مهارت دارد.

خلاصه داستان:
کتاب «آبنبات هل‌دار»، داستان دوران کودکی و نوجوانی پسری به نام «محسن» را در دهه‌ی شصت هجری شمسی روایت می‌کند. محسن در یک خانواده‌ی پرجمعیت و در شهرستانی کوچک زندگی می‌کند. داستان از زبان خود محسن روایت می‌شود و پر از توصیفات دقیق و بامزه از زندگی روزمره، روابط خانوادگی، دوستان، همسایه‌ها، مدرسه، بازی‌ها، و آداب و رسوم آن دوران است. محسن شخصیتی کنجکاو، بازیگوش، و در عین حال حساس و مهربان دارد. ماجراهایی که برایش اتفاق می‌افتد، اغلب خنده‌دار و جذاب هستند و تصویری زنده و واقعی از زندگی در آن دوران ارائه می‌دهند.

آبنبات هل‌دار یک مجموعه‌ای است از آدم‌هایی که هر کدام طنازی و دلبری‌های مختص خودشان را دارند. به برخی از این شخصیت‌ها می‌پردازم و معرفی‌شان خالی از لطف نیست.
محسن: شخصیت اصلی داستان، پسربچه‌ای کنجکاو و بازیگوش که راوی داستان است. او با نگاهی طنزآمیز و در عین حال صادقانه، دنیای اطرافش را توصیف می‌کند.
خانواده محسن: خانواده‌ای گرم و صمیمی با مادربزرگی پیر، پدری زحمتکش، مادری مهربان، خواهری به نام ملیحه و برادری به نام محمد. در بین اعضای خانواده شخصیت بی‌بی بسیار قابلیت پرداختن و شخصیت پردازی با جزئیات بسیار داشت که می‌توانست سطح طنز داستان را وارد ابعاد دیگری کند.  
دوستان محسن:هم‌بازی‌ها و همکلاسی‌های محسن که در ماجراهای او شریک هستند و نقش مهمی در شکل‌گیری شخصیت او ایفا می‌کنند. حمید از بهترین شخصیت‌هایی بود که در طول قصه من را با خودش همراه می‌کرد...

از ویژگی‌های برجسته کتاب می‌توانم به مواردی اشاره کنم:
1.طنز موقعیت و شخصیت: طنز در «آبنبات هل‌دار» صرفاً به دیالوگ‌ها و شوخی‌های کلامی محدود نمی‌شود، بلکه بیشتر از موقعیت‌های کمیک و تضادهای شخصیتی ناشی می‌شود. نویسنده با خلق موقعیت‌های خنده‌دار و شخصیت‌های تیپیکال، تصویری ملموس و واقعی از زندگی در دهه‌ی شصت ارائه می‌دهد.
2. زبان و لحن صمیمی و خودمانی: استفاده از زبان عامیانه، لهجه، اصطلاحات و ضرب‌المثل‌های رایج در دهه‌ی شصت، و لحن صمیمی و خودمانی راوی، باعث می‌شود خواننده به راحتی با داستان ارتباط برقرار کند و خود را در میان خانواده و دوستان محسن احساس کند. این زبان و لحن، به داستان اصالت و صمیمیت ویژه‌ای می‌بخشد.
3. تصویرسازی حسی و ملموس: مهرداد صدقی در توصیف صحنه‌ها، شخصیت‌ها، و فضاها بسیار دقیق و ماهر است. او با استفاده از جزئیات حسی (مانند بوها، صداها، رنگ‌ها، و مزه‌ها)، فضایی را خلق می‌کند که خواننده به راحتی می‌تواند آن را تصور کند و با آن ارتباط برقرار کند. به عنوان مثال، توصیفات او از کوچه‌های خاکی، خانه‌های قدیمی، بازی‌های کودکانه، و خوراکی‌های آن دوران، بسیار زنده و ملموس هستند.
4. نوستالژی عمیق:این اثر، برای کسانی که در دهه‌ی شصت زندگی کرده‌اند، دریچه‌ای به خاطرات شیرین آن دوران است. توصیفات کتاب از بازی‌ها، سرگرمی‌ها، خوراکی‌ها، لباس‌ها، و فضاهای آن زمان، حس نوستالژیکی قوی را در خواننده برمی‌انگیزد و او را به سفری در زمان می‌برد. این نوستالژی، صرفاً یک حس دلتنگی ساده نیست، بلکه یادآوری ارزش‌ها، صمیمیت‌ها، و روابط انسانی عمیقی است که در آن دوران وجود داشته است.
5. نگاهی ظریف به مسائل اجتماعی و فرهنگی: در پس پرده‌ی طنز و نوستالژی، «آبنبات هل‌دار» به مسائل اجتماعی و فرهنگی دهه‌ی شصت نیز می‌پردازد. مسائلی مانند جنگ، کمبود امکانات، مشکلات اقتصادی، تغییرات اجتماعی، و ارزش‌های سنتی در لایه‌های زیرین داستان قابل مشاهده هستند. نویسنده بدون شعارزدگی و با نگاهی ظریف و هنرمندانه، این مسائل را در قالب داستان روایت می‌کند و خواننده را به تفکر و تأمل در آن‌ها دعوت می‌کند.
6.شخصیت‌پردازی باورپذیر: شخصیت‌های «آبنبات هل‌دار» تیپیکال نیستند، بلکه شخصیت‌هایی باورپذیر و چندبعدی هستند که هر کدام ویژگی‌های شخصیتی خاص خود را دارند. نویسنده با دقت و ظرافت، به روانشناسی شخصیت‌ها پرداخته و انگیزه‌ها، ترس‌ها، و آرزوهای آن‌ها را به تصویر می‌کشد.

در مجموع، کتاب شیرین «آبنبات هل‌دار» یک رمان طنز، نوستالژیک، و دوست‌داشتنی است که با زبان شیرین و صمیمی خود، تصویری زنده و جذاب از زندگی در دهه‌ی شصت ایران ارائه می‌دهد. این کتاب هم سرگرم‌کننده است و هم تفکربرانگیز و می‌تواند برای هر کسی که به دنبال یک تجربه‌ی خواندنی لذت‌بخش و خاطره‌انگیز است، مناسب باشد. 

در حال حاضر در حال خواندن آبنبات پسته‌ای هستم و حتما برای این کتاب شیرین هم یادداشتی خواهم نوشت..

فاطمه ملکی
دهم تیر ماه 1404
      

        کتاب «کشتن مرغ مینا» (To Kill a Mockingbird) اثر هارپر لی با ترجمۀ فخرالدین میررمضانی یکی از برجسته‌ترین آثار ادبیات آمریکا و جهان است. این کتاب در سال 1960 در ژانر ادبیات داستانی و کلاسیک منتشر شد. 

خلاصه داستان:
داستان در شهر خیالی مِیکومب در ایالت آلاباما در دوران رکود بزرگ دهه 1930 روایت می‌شود. شخصیت اصلی داستان، دختری جوان به نام اسکات فینچ است که به همراه برادرش جِم و پدرشان اَتیکاس، وکیلی شریف و خوش‌نام، زندگی می‌کند. داستان از دیدگاه اسکات روایت می‌شود و ماجراهای زندگی او، برادرش و دوستشان دیل را در تابستان‌های گرم و پرحادثه می‌بینیم.
اتفاق مهمی که مسیر زندگی آن‌ها را تغییر می‌دهد، وکالت اتیکاس از یک مرد سیاه‌پوست به نام تام رابینسون است که متهم به تجاوز به یک زن سفیدپوست شده است. اتیکاس با وجود فشارهای اجتماعی و تهدیدهای نژادپرستانه، تمام تلاش خود را برای دفاع از تام به کار می‌گیرد. این پرونده، اسکات و جم را با مفاهیم مهمی مانند عدالت، تبعیض نژادی، شجاعت و همدردی آشنا می‌کند.

در این رمان با مفاهیم اجتماعی و انسانی عمیقی روبرو هستیم که عبارتند از: 
1. پرداختن به موضوعات مهم اجتماعی: کتاب به شکلی عمیق و تأثیرگذار به موضوعاتی مانند نژادپرستی، بی‌عدالتی، تعصب و تبعیض می‌پردازد. هارپر لی توانسته است این مسائل را از دریچۀ نگاه یک کودک به تصویر بکشد و تاثیر آن‌ها را بر زندگی افراد نشان دهد.
2. شخصیت‌پردازی قوی: شخصیت‌های داستان به خوبی پرداخت شده‌اند و هر کدام ویژگی‌ها و انگیزه‌های خاص خود را دارند. اتیکاس فینچ به عنوان نمادی از عدالت، شجاعت و اخلاق‌مداری، شخصیتی بسیار دوست‌داشتنی است. اسکات نیز به عنوان راوی داستان، با صداقت و کنجکاوی خود، مخاطب را با دنیای داستان همراه می‌کند.
3. زاویه دید مناسب: انتخاب زاویه دید اول شخص از زبان یک کودک، به نویسنده این امکان را داده است که مسائل پیچیده را به زبانی ساده و قابل فهم بیان کند. این زاویه دید، همچنین باعث می‌شود که مخاطب با احساسات و تجربیات اسکات همذات‌پنداری کند. رمان ابتدا با توصیف فضای کودکی و معصومیت خاص بچه‌ها آغاز می‌شود. بچه‌هایی که هنوز چیزی از تبعیض، ناعدالتی و نابرابری نمی‌دانند و فقط به دنبال این هستند که خوش باشند و در کنار هم بیشتر بازی کنند. همین بچه‌های معصوم ناگهان خود را در دادگاه محاکمه می‌بینند – که البته به دور از چشم پدر در آن حاضر شده‌اند – و در برابر حجم گسترده‌ای از خشونت زندگی قرار می‌گیرند.
4. نثر روان و دلنشین: نثر هارپر لی بسیار روان، زیبا و دلنشین است. او با استفاده از توصیفات دقیق و جزئیات حسی، فضایی زنده و واقعی را در ذهن خواننده ایجاد می‌کند.
در بخش‌هایی از  کتاب کشتن مرغ مینا دوست داشتم نویسنده به پیچیدگی‌های رفتاری و تبعیض نژادی در جنوب آمریکا بپردازد.
در بخش‌هایی هم ریتم زندگی اسکات و جم به کندی می‌گذشت و گاهی خسته کننده می‌شد. در اصل این کتاب متشکل از دو فصل است. فصل اول که کودکی اسکات و فضای کودکی ترسیم شده و در بخش دوم که بخش کلیدی داستان است، مردم دید خوبی  به خاطر پرونده تام رابینسون به خانواده فینچ ندارند و من به عنوان خواننده برای رسیدن به بخش دوم و فهم عمیق از مفاهیم داستان باید صبر زیادی داشته باشم تا جزئیات خاطرات اسکات و جم و توصیف زندگی روزمره‌شان تمام شود.  
در مجموع کتاب کشتن مرغ مینا، کتابی ارزشمند است و ارزش این را دارد که مخاطب زمان بگذارد و کتاب را تا آخرین صفحه به سرانجام برساند.  این کتاب با داستانی جذاب، شخصیت‌های دوست داشتنی و پیام‌های انسانی که با خود به همراه دارد، می‌تواند تاثیر عمیقی بر ذهن مخاطب بگذارد.
      

        کتاب اسرار مکتوم؛ ناگفته‌های دفاع هشت‌ساله از زبان مسئولان کشوری و لشکری دوران جنگ نوشته‌ی شهید محمدحسن محققی است. این کتاب در سال 1396 توسط انتشارات 27 بعثت منتشر شد و تا به امروز به چاپ سوم رسیده است.
اسرار مکتوم یکی از مهم‌ترین و ارزشمندترین منابع مکتوب دربارۀ جنگ تحمیلی ایران و عراق، از دیدگاه مسئولان و فرماندهان ایرانی است و ناگفته‌هایی را به تصویر می‌کشد که معمولاً در رسانه‌ها و منابع رسمی مورد اشاره قرار نگرفته است. حاج حسن محقق در اثر خود، بر خلاف روایت‌های رسمی و اغلب یک‌سویه، دیدگاه‌های مختلف مسئولان و فرماندهان که در خط مقدم نبرد و پشت صحنه و زوایای پنهان فعالیت داشته‌اند را منعکس می‌کند، و در نتیجه تصویری جامع‌تر و واقعی‌تر از جنگ ارائه می‌دهد.
این کتاب با رویکردی مستند و تحلیلی، مصاحبه‌ها، خاطرات و دیدگاه‌های مهم‌ترین مسئولان سیاسی و نظامی دوران جنگ تحمیلی از جمله؛ امام خمینی (ره)، آیت الله خامنه‌ای، هاشمی رفسنجانی، محسن رضایی، محمدعلی جعفری، سیدیحیی صفوی، شهید غلامعلی رشید، علی شمخانی، علی اکبر ولایتی، حجت الاسلام مهدی طائب، محمدجواد لاریجانی، محسن رفیق‌دوست، سیدحسن خمینی و... را جمع‌آوری کرده و به خوانندگان ارائه می‌دهد.
یکی از ویژگی‌های برجسته «اسرار مکتوم» مجموعه‌ای از مصاحبه‌های دست‌اول با چهره‌های شاخص سیاسی و نظامی است که در متن کتاب ارائه شده است. این مصاحبه‌ها نه‌تنها روایت‌گر دیدگاه‌های شخصی مسئولان دوران جنگ هستند، بلکه به تحلیل دقیق‌تر تصمیمات کلان و انگیزه‌های پشت پرده نیز می‌پردازند.
هدف اصلی این اثر، نگاهی تازه و بدون پیش‌داوری از دوران جنگ ایران و عراق است. نقطۀ قوت این کتاب در پرداختن به موضوعات و مسائل کمتر مطرح‌شده‌ای مانند اختلاف‌نظرهای درون‌حکومتی، چالش‌های تدارکاتی، و فشارهای بین‌المللی نهفته است. نویسنده با بهره‌گیری از اسناد و مدارک معتبر و مصاحبه‌های دقیق، دیدگاهی جامع از جنگ و پیچیدگی‌های سیاسی و نظامی آن ارائه می‌دهد. پذیرش قطعنامه ۵۹۸ از سوی ایران و پایان یافتن دومین جنگ طولانی قرن بیستم، نقطه‌عطفی بود که به‌همراه خود چالش‌های جدیدی را به‌وجود آورد. 
کتاب «اسرار مکتوم» به بررسی نقشه‌های سیاسی و استراتژی‌هایی می‌پردازد که در جریان جنگ و پس از آن به‌کار گرفته شده‌اند. فاز نخست این تحریف‌ها با تأیید عملکرد ایران در ابتدای جنگ و پس از آن زیر سؤال بردن اهداف و استراتژی جمهوری اسلامی آغاز شد. در این میان، نهضت آزادی به‌عنوان یکی از مؤثرین جریان‌ها در انتقاد از ادامه جنگ و استراتژی‌های نظام، نقش مهمی ایفا کرد. با گذشت زمان و روی کار آمدن دولت‌های اصلاح‌طلب، فشارهای تحریفی شدت گرفت و اتهاماتی مبنی بر تحریک عراق به جنگ با شعار «صدور انقلاب» مطرح شد. این کتاب با دیدگاه تحلیلی خود، به‌طور خاص به بررسی این اتهامات و پاسخ به آنها پرداخته و دیدگاه روشنی از پشت پردۀ مسائل ارائه می‌دهد. 

نویسندۀ اثر، حاج محمدحسن محققی که همه او را با نام حاج حسن محقق می‌شناسیم، شهیدی است که در جریان حمله متجاوزانه و جنایتکارانه رژیم صهیونی به خاک مقدس ایران و ترور فرماندهان نظامی در تاریخ 25 خرداد 1404 صورت گرفت، به شهادت رسید. 💔😔

از جمله نوشته‌های مستندی که در این کتاب ثبت شده و عمیقا باعث قوت قلبم می‌شود را به‌عنوان برداشت آخر، می‌نویسم:
«... آن روزی که هزارها کیلومتر از خاک ما  در زیر پای غاصب متجاوزان بعثی قرار داشت، کسی باور نمی‌کرد که ما خواهیم توانست متجاوز را بر سر جایش بنشانیم. اما امروز همه باور کردند که ما می‌توانیم باز هم رفع متجاوز کنیم.
لذا دنیا نگران است. 
خبرگزاری‌های جهانی از قول قدرت‌مداران به های و هوی برخاسته‌اند...»
بیانات مقام معظم رهبری/ نماز عید فطر 1361
      

        کتاب ندای کوهستان (And the Mountains Echoed) اثر خالد حسینی است که توسط مهدی غبرایی ترجمه شده و یکی دیگر از آثار ارزشمند او محسوب می‌شود. این اثر در سال ۲۰۱۲ منتشر شد و شامل داستان‌ها و روایت‌هایی است که غالباً با روایتی احساسی و انسان‌دوستانه، به مسائل انسانی، هویت و ریشه‌های فرهنگی می‌پردازد.
محور اصلی کتاب:
کتاب ندای کوهستان؛ مجموعه‌ای از داستان‌ها است که در آن خالد حسینی به شکلی هنرمندانه و عمیق، زندگی در محیط‌های کوهستانی، آداب و سنت‌ها، باورها و چالش‌های جامعه‌های روستایی و عشایری افغانستان را به تصویر می‌کشد. این کتاب بیشتر نگاهی  دارد به ریشه‌های عمیق و اصیل فرهنگی، تاریخی و انسانی مناطق کوهستانی افغانستان و روایت‌هایی است که در فضای فرهنگی و طبیعی آنجا جریان دارند. حسینی که نویسندۀ مورد علاقه من هم هست در این اثر خود نشان می‌دهد چگونه محیط طبیعی(جغرافیا) و فرهنگ منطقه، بر رفتار، روابط خانوادگی، باورها و سرنوشت شخصیت‌ها تأثیر می‌گذارد. تمرکز اصلی داستان‌ها بر ارزش‌هایی چون خانواده، احترام، وفاداری، عشق، مبارزه و امید است که در دل این مناطق سخت و چالش‌برانگیز، به شکل عمیقی جریان دارد. 

کتاب «ندای کوهستان» بر خلاف دو اثر دیگر حسینی(بادبادک باز و هزار خورشید تابان)، ساختاری مجموعه‌ای دارد، یعنی مجموعه‌ای از داستان‌های کوتاه یا روایت‌های جداگانه که هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند، اما در مجموع یک نگاه کلی و جامع نسبت به جامعه و فرهنگ کوهستانی افغانستان را ارائه می‌دهند. نویسنده در این اثر هم از زبانی ساده و روان برای بیان جزئیات زندگی شخصیت‌ها استفاده کرده است. او مثل همیشه، استادانه توانسته احساسات عمیق و زندگی روزمره مردم کوهستانی را به وضوح و با جزئیات بیان کند، به گونه‌ای که خواننده احساس می‌کند خودش در دل کوه‌ها و در کنار شخصیت‌ها قرار گرفته است. از ویژگی‌های متمایز این اثر می‌توانم، توجه نویسنده به بیان جزئیات بسیار در مسائل فرهنگی و سنت‌ها، لباس‌ها، مراسم و زبان محلی منطقه، ارزش‌های معنوی و فرهنگی، هویت و اصالت شخصیت‌ها در روایت‌ها اشاره کنم. 

موضوعات کلیدی در «ندای کوهستان» وجود دارند، عبارتند از: 
1. نقش محیط طبیعی و جغرافیا
2. میراث فرهنگی و سنت‌ها 
3. معنای خانواده، عشق و وفاداری  
4.مبارزه با سختی‌ها و امید به آینده 
   
البته، در کنار تمام تحسین‌هایی که کتاب «ندای کوهستان» دریافت کرده، نقدهایی هم به آن وارد شده است. این نقدها بیشتر بر جنبه‌های ساختاری، روایی و تا حدی هم محتوایی کتاب تمرکز دارند. در مواردی ساختار غیرمتمرکز و پراکندگی روایی وجود دارد. به این دلیل که داستان از چندین روایت مختلف تشکیل شده و بین شخصیت‌های گوناگون در طول زمان جابجا می‌شود و فاقد یک محور اصلی قوی است که همه داستان‌ها را بهم پیوند دهد. حسینی در پرداختن به بعضی از شخصیت‌های کتاب به خوبی نتوانسته تعادل ایجاد کند و گاهی بروز عواطف و احساسات در یک سطح غیرواقعی به نظر می‌رسد. در مقایسه با دو رمان دیگر حسینی که بیشتر به مسائل سیاسی و اجتماعی افغانستان پرداخته بود در این اثر تمرکز بر روی روابط انسانی و تجربیات فردی است با اینکه روایت‌ها همچنان در افغانستان اتفاق می‌افتند. این بخش از نقد من کاملا سلیقه‌ای است و دوست داشتم در کنار فهم از زندگی و آداب ورسوم مردم افغانستان با مسائل دیگر سیاسی و اجتماعی که حقیقتا آمیخته است با زندگی مردم است، روبرو شوم. 
با این حال، کتاب ندای کوهستان یک رمان خواندنی و تامل‌برانگیز است که مخاطب را با خود تا آخرین صفحۀ کتاب همراه می‌کند. 
________________
فاطمه ملکی 
9 تیرماه 1404
      

        کتاب بادبادک باز (The Kite Runner) اثر خالد حسینی است که در سال ۲۰۰۳ منتشر شد و اولین رمان او محسوب می‌شود. این کتاب نیز با ترجمه مهدی غبرایی به فارسی در دسترس است و موفقیت جهانی قابل توجهی کسب کرد. بادبادک باز، داستانی عمیق و گیرا دربارۀ دوستی، خیانت، گناه و رستگاری در بستر تاریخ پر فراز و نشیب افغانستان است.

خلاصه داستان:

داستان از زبان «امیر»، پسری از خانواده‌ای مرفه در کابل در دهۀ ۱۹۷۰ روایت می‌شود. او بهترین دوست و همبازی خود، «حسن»، پسری از طبقه هزاره را دارد که خدمتکار پدر امیر است. امیر و حسن پیوندی عمیق و ناگسستنی دارند و بیشتر وقت خود را با ساختن خانه گلی، خواندن داستان و مهم‌تر از همه، شرکت در مسابقات بادبادک‌بازی که در زمستان‌های کابل بسیار محبوب است، می‌گذرانند. امیر به پدرش که مردی قدرتمند و مورد احترام است، بسیار وابسته است و همواره در تلاش برای جلب رضایت اوست.
نقطه عطف داستان در یکی از مسابقات بادبادک‌بازی رخ می‌دهد. امیر در این مسابقه پیروز می‌شود و حسن، به عنوان "بادبادک‌باز"، وظیفه دارد بادبادک پیروزی را برای امیر پیدا کند. اما در این حین، حسن مورد تعرض و خشونت چند پسر قلدر قرار می‌گیرد و امیر که شاهد ماجراست، از ترس و بزدلی، هیچ اقدامی نمی‌کند و حسن را تنها می‌گذارد. این عمل، گناهی بزرگ در ذهن امیر باقی می‌ماند که سالیان سال مرور آن صحنه و آن روز، باعث آزارش می‌شود. 
پس از این اتفاق و به دلیل حس گناه و همچنین فشارهای اجتماعی (که در آن زمان، هزاره‌ها مورد تبعیض بودند), حسن و پدرش، افغانستان را ترک می‌کنند. امیر که احساس می‌کند با رفتن حسن، بار سنگین گناهش نیز کم می‌شود، ظاهری آرام دارد اما در باطن ویران شده است.
سال‌ها بعد، با وقوع انقلاب ثور و سپس حمله شوروی به افغانستان، امیر و پدرش مجبور به ترک وطن شده و به آمریکا مهاجرت می‌کنند. امیر در آمریکا بزرگ می‌شود، تحصیل می‌کند و نویسنده می‌شود. او با ثریا دختری افغان که او نیز در آمریکا ساکن است، ازدواج می‌کند. اما گذشته همچنان امیر را رها نمی‌کند.
در اواخر دهه ۱۹۹۰، امیر نامه‌ای دریافت می‌کند که او را به بازگشت به افغانستان (که اکنون تحت کنترل طالبان است) و انجام کاری برای جبران گذشته دعوت می‌کند. این دعوت، فرصتی برای امیر است تا با گذشته خود روبرو شود، گناهش را جبران کند و به دنبال حسن و پسرش بگردد. سفر بازگشت به کابل، امیر را با واقعیت‌های تلخ افغانستان تحت طالبان و همچنین حقایقی تکان‌دهنده دربارۀ گذشته خود و خانواده‌اش روبرو می‌سازد.
خالد حسینی در این اثر تلاش کرده تا مفاهیمی از بروز واکنش و عواطف بیرونی تا لایه‌های درونی و پیچیده را به مخاطب ارائه دهد. به نظر من این مفاهیم عبارتند از:
1. دوستی و وفاداری: رابطه عمیق و ناگسستنی بین امیر و حسن، قلب تپندۀ داستان است. وفاداری بی‌قید و شرط حسن به امیر، در مقابل بزدلی و خیانت امیر، تضاد عمیقی را شکل می‌دهد. در این بخش از روایت‌ها، به عنوان یک مخطب، عمیقا معنای وابستگی به دوستی و خیانت و پشیمانی را درک کردم و رنج پشیمانی امیر به عمق جانم نشست.
2. گناه، شرم و رستگاری: گناه امیر در قبال حسن، او را در تمام طول زندگی‌اش عذاب می‌دهد. سفر او به افغانستان، سفری برای یافتن رستگاری و جبران گذشته است. درک من از پشیمانی امیر در نهایت به باورپذیری‌ام در جبرانی که امیر به همین قصد به افغانستان سفر کرد را عمیق‌تر کرد. 
3. روابط پدر و پسر: رابطه پیچیده امیر با پدرش، تلاش او برای جلب رضایت بابا و کشف رازهایی درباره پدرش، از جنبه‌های مهم داستان است.
4. طبقه اجتماعی و نژاد: تبعیض علیه هزاره‌ها در جامعۀ افغانستان، یکی از بسترهای اصلی داستان است که شکاف بین امیر و حسن را تشدید می‌کند.
5. تاریخ و سیاست افغانستان: رمان به طور غیرمستقیم، تأثیرات مخرب انقلاب ثور، حمله شوروی و روی کار آمدن طالبان بر جامعه و زندگی مردم افغانستان را به تصویر می‌کشد.
خالد حسینی با روایتگری گیرا و احساسی، خواننده را به دنیای کابل قدیم می‌برد. شخصیت‌هایی که حسینی خلق کرده هر کدام ویژگی‌های قابل باور دارند و می‌شود در مسائلی مخاطب با این شخصیت‌ها همذات‌پنداری کرد.
نویسنده در این اثر به مسائل و مفاهیم انسانی ورود دقیقی داشته است. او از عشق و دوستی و در عین حال خیانت و بخشش به خوبی نوشته است.
خالد حسینی در این اثر خود هم کمی اغراق‌آمیز از رنج، سختی و قسمت‌های تاریک زندگی در افغانستان روایت کرده است و تا حدودی مسئلۀ جبران خطای گذشته قابل پیش‌بینی بود. با این حال پس از خواندن این کتاب، ذهن شما مدت‌های طولانی با زندگی امیر و حسن باقی خواهد ماند.
      

        کتاب هزار خورشید تابان (A Thousand Splendid Suns) اثر خالد حسینی، نویسنده افغانستانی که در سال ۲۰۰۷ منتشر شد، داستانی عمیق و تاثیرگذار از زندگی زنان افغان در دوره‌های مختلف تاریخی، به‌خصوص در دوران جنگ و حضور طالبان است. هزار خورشید تابان با ترجمۀ مهدی غبرایی که یکی از ترجمه‌های خوب است توسط انتشارات ثالث روانۀ بازار نشر شده است. حسینی در این اثر خود، نشان می‌دهد که چگونه سرنوشت افراد در بستر تاریخ و اتفاقات سیاسی رقم می‌خورد، اما همزمان بر اهمیت انتخاب‌ها و اقدامات انسانی نیز تأکید می‌کند.

خلاصه داستان:
رمان هزار خورشید تابان، داستان زندگی دو زن افغان به نام‌های «مریم» و «لیلا» را دنبال می‌کند که سرنوشتشان به شکلی غیرمنتظره در شهر کابل به هم گره می‌خورد.
شخصیت اول؛ مریم، دختری که در روستایی دورافتاده و به دور از چشم جامعه، حاصل یک عشق نامشروع پدرش با زنی خدمتکار است. او از کودکی احساس تنهایی و طردشدگی می‌کند و در نهایت بعد از فوت ماردش، مجبور می‌شود با مردی به‌نام رشید {شخصیت دوم} که مسن است و در کابل زندگی می‌کند، به‌اجبار ازدواج کند. زندگی مریم در کابل پر از سختی، تنهایی و تحقیر است و او در حسرت داشتن فرزندی می‌سوزد.
شخصیت سوم؛ لیلا، دختری جوان و باهوش از خانواده‌ای تحصیل‌کرده در کابل. او آرزوهای بزرگی دارد و برخلاف بسیاری از زنان هم‌عصر خود، می‌خواهد تحصیل کند و در جامعه نقش داشته باشد. لیلا عاشق مرد جوانی به نام طارق می‌شود، اما با وقوع جنگ و در جریان حملات، پدر و مادرش را از دست می‌دهد و طارق نیز زخمی و گم می‌شود. لیلا که باردار است و تنها و بی‌کس مانده، به ناچار به خانه رشید پناه می‌برد و با مریم روبرو می‌شود.

موضوعات اصلی که نویسنده می‌خواهد در این کتاب به مخاطب بشناساند، عبارتند از:
1. تاثیر جنگ و حضور طالبان: خالد حسینی به خوبی نشان می‌دهد (در کتاب بادبادک باز هم به خوبی عیان است) که چگونه جنگ‌های داخلی و روی کار آمدن طالبان بر زندگی روزمره مردم، به‌خصوص زنان، تأثیر ویرانگر گذاشته است. قوانین سختگیرانه، ممنوعیت تحصیل و کار زنان و ایجاد فضایی از ترس و خفقان، هستۀ اصلی روایت است.
2. قدرتِ تاب‌آوری زنان: رمان به شدت بر قدرت درونی، استقامت، صبر و توانایی زنان افغان در مواجهه با ناملایمات، خشونت، تبعیض و شرایط سخت زندگی تمرکز دارد. مریم و لیلا با وجود تمام سختی‌ها، برای بقا و محافظت از آنچه برایشان ارزشمند است، می‌جنگند.
3. مادرانگی: مفهوم مادرانگی، چه مادری بیولوژیکی و چه مادرانه به معنای عام از عناصر کلیدی داستان هستند. رابطۀ پیچیده مریم و لیلا که ابتدا با حسادت و رقابت آغاز می‌شود، به مرور زمان به یک پیوند عمیق و مادرانه تبدیل می‌شود.

کتاب خالد حسینی اثری ارزشمند است. به این دلیل که خالد حسینی در اثر خود تلاش کرده تا تصویر واقع‌گرایانه‌ای از جامعۀ افغانستان، فرهنگ و رسم و رسوم مردم در آن دهه‌ها را ارائه دهد. او در این اثر شخصیت‌پردازی باورپذیری از لیلا و مریم با فراز و نشیب‌های زندگی‌شان آورده است. روایت‌های حسینی بسیار پرکشش است و خواننده را تا آخرین صفحۀ کتاب با خود همراه می‌کند. 
با این حال از نگاه من خواننده، نقدهای جزئی به این کتاب وارد است. رنج‌هایی که حسینی در رمان خود آورده گاهی بیش از حد غم‌انگیز و تلخ به نظر می‌رسند. این نویسنده در آثار خود- بادبادک باز، هزار خورشید تابان و ندای کوهستان_ همواره تمرکز خود را بیشتر بر روی سختی و رنج گذاشته است. البته این رویکرد برای انتقال رنج و مصیبت به خواننده است اما گاهی بیش از اندازه و خسته کننده شده است.  بخش گره‌های داستان در نیمه‌های دوم کتاب قابل فهمیدن است و حس تعلیق برای مخاطب را از بین برده است. شخصیت دوم یعنی رشید به عنوان فردی ضد قهرمان، تک بعدی و گاها نفرت‌انگیز است اما می‌شد خالد حسینی ابعاد و پیچیدگی‌های درونی بیشتری از این شخصیت برای مخاطب ارائه دهد.  
با این حال، کتاب هزار خورشید تابان اثری ارزشمند است که توانسته دریچه‌ای از زندگی زنان افغان را به مخاطبین باز کند... 
________________________________
فاطمه ملکی
9 تیرماه 1404