یادداشت‌های طه (86)

            حق الیقین همتای گلشن راز شیخ محمود شبستری است. هر بخش از این کتاب به یک یا چند بیت از گلشن راز شباهت دارد، و به نوعی این دو مفسر یا مکمل هم هستند. 
کتاب به زبان فارسی است و به نظر من بسیار خواندنی، البته برای فهم کتاب باید اندکی فلسفه اسلامی و همچنین تصوف ابن عربی دانست.

تصحیح کتاب خوب نیست. غلط‌های چاپی فراوانی هم دارد. به گمانم این رساله را دکتر صمد موحد هم تصحیح کرده باشند، که علی القاعده آن تصحیح باید بهتر باشد.
          

            برای مقاله‌ای مجبورم این کتاب و برخی از دیگر کتاب‌های آقای طاهرزاده را تورق کنم. واقعا انگار دارند به روحم سنگ‌پا می‌کشند.
مجموعه‌ای از سخنان بی‌استناد و مبهم و با عرض پوزش بی‌سر و ته.
ایشان نه تحصیلات دانشگاهی مرتبط داشته اند و نه تحصیلات حوزوی جدی. 
سبک نوشتار آخوندی است، اما قوت یک آخوند درس‌خوانده ملا را هم ندارند.
نمی‌دانم به کدام پشتوانه علمی حدود ۷۲ کتاب تا به حال منتشر کرده اند!

مرده از بس بهم افتاده کفن نتوان کرد!
چهار پنج تا مقاله دانشگاهی درجه اول درباره ابن عربی یا یکی دو تا از کتاب‌های امثال چیتیک و شوتکویچ و مانند ایشان را بخوانید، و ببینید تفاوت ره از کجاست تا به کجا! 
رویکرد امثال آقای طاهرزاده فقط منجر به نوعی کج‌فهمی از متون می‌شود.
موجی است که آمده و به زودی هم فرو می‌نشیند. کما اینکه پدر فکری ایشان، احمد فردید، هم چنین بود. جوانان دهه‌ی سی و چهل و پنجاه را مدتی شیفته خود کرد. اکثر قریب به اتفاق فلسفه خوانده‌های جوان نسل دهه شصت و هفتاد دیگر تره هم برای فردید خرد نمی‌کنند. 
          

            بنده برای استاد شفیعی کدکنی احترام فراوانی قائل هستم و به‌واقع ایشان را دوست دارم.
اما رویکرد ایشان به تصوف را اصلا و ابدا نمی‌پسندم. ایشان صرفاً به جنبه ادبی تصوف توجه دارند، غافل از آنکه صوفیان ادیب نیستند اند و تصوف هم یک مکتب ادبی نیست!
البته انتظار بیشتری هم نمی‌رود، ایشان ادیب هستند و آشنایی‌ چندانی با فلسفه و خود تصوف ندارند...
رویکرد خاص ایشان به تصوف واقعا باعث کج‌فهمی‌های فراوان شده است.

برخی قسمت‌های کتاب بسیار ژورنالیستی است. در برخی قسمت‌ها متأسفانه به ابن عربی و شارحانش و دیگر بزرگان جریان عرفان/تصوف توهین‌های زشتی کرده اند...

کوتاه سخن اینکه، این کتاب به لحاظ تحقیقی در حد یک ستاره و نصفی بیشتر ارزش ندارد. بیشتر شبیه تکه یادداشت‌هایی است که شتاب‌زده و بدون بازنگری منتشر شده اند. 
          

            میناگران گزارشی داستان‌وار از حشر و نشر چهل‌روزه‌ی نویسنده با صوفیان طریقت نقشبندی حقانی و مولانا شیخ ناظم حقانی است.
اگر می‌خواهید اندکی با حال و هوای صوفیان آشنا بشوید، کتاب مغتنمی است.
شیخ ناظم از مشهورترین مشایخ طریقت نقشبندیه بودند و چند سال پیش به رحمت خدا رفتند. شیخ از سراسر دنیا، از آمریکا و اروپا و آفریقا و ایران و هند و...، مرید داشت.


شخصا از مطالعه‌ی کتاب بسیار لذت بردم.

          

            «نه مخلوق است آن کو گشت واصل/نگوید این سخن را مرد کامل»

گلشن راز یکی از زیباترین و دلکش‌ترین منظومه‌های عرفانی به زبان فارسی است. شیخ محمود شبستری گلشن‌راز را طی مدت زمان بسیار کوتاهی سروده‌ است. و گویا پیش از این، همانطور که خود می‌گوید چند اهل شاعری نیز نبوده است.
باری، گلشن‌راز به صورت پرسش و پاسخ مرتب شده است. شیخ در این رساله به پرسش‌هایی صوفیانه از قبیل چیستی خود، نسبت هستی و خدا، سیر و سلوک، معنای رخ و بت و زلف و خال و لب و مانند آن، و برخی مسائل دیگر می‌پردازد. 
اگر چه حجم رساله کم است، مطالب بسیار عمیق و دقیقی دارد.
بسیاری شبستری را ذیل ابن عربی خوانش می‌کنند، البته این خوانش مخالفانی همچون استاد پورجوادی دارد.
گلشن راز شرح‌های بسیاری دارد که مشهور ترین‌شان شرح لاهیجی است، لاهیجی از مریدان سید محمد نوربخش، ر
قطب طریقت نوربخشیه بود.
گلشن راز چندین بار به انگلیسی هم ترجمه شده است، پیشنهاد می‌کنم ترجمه‌ی وینفیلد را، با آنکه برای حدود دویست سال پیش است، ببینید.
مقالات و کتاب‌های بسیاری درباره‌ی شبستری و گلشن راز به نگارش درآمده است. 
در فارسی دستکم دو کتاب نسبتا خوب درباره‌ی شبستری داریم که هر دو را استاد صمد موحد تألیف کرده اند.
مرحوم پروفسور لویزن هم تحقیقاتی درباب گلشن راز دارند.

خسته شدم، شب بخیر!
          

            «علم التصوّف» یکی از کهن‌ترین متون صوفیانه است. این کتاب همانند «رساله‌ی قشیریه»، «التعرف»، «البیاض و السواد»، «اللمع» و مانند آن یکی از دستینه‌های صوفیانه است.
دستینه‌ها در واقع گزیده‌ای موضوعی از سخنان صوفیان متقدم، در باب موضوعاتی مانند: زهد، تصوف، اخلاص، محبّت، مرقّع، خلوت، سکوت، انس، وحشت، سماع و مانند آن هستند.
به نظرم دستینه‌های کهن یکی از بهترین کتاب‌ها برای آشنایی با تصوف زاهدانه‌ی آغازین هستند.
          

            بسیار به سفرنامه‌خوانی علاقه دارم. با این حال چندان سفرنامه نخوانده‌ام. 
به گمانم سومین سفرنامه‌ای باشد که می‌خوانم.
نخستین سفرنامه‌ای که خواندم به گمانم «از گناباد تا ژنو» بود.
دومین سفرنامه‌ای منظوم به نام «یورک‌نامهٔ نو» از استاد کزازی بود.
سفرنامه‌های استاد کزازی بسیار خواندنی هستند‌. برای شخصی مثل من که امکانات سفر کردن را ندارد، سفرنامه خواندن مانند خوردن آب دریاست. هم توهم سیرابی می‌دهد و هم تشنگی را افزون می‌کند!
          

            به نظرم این نخستین باری است که از عین صاد می‌نویسم، از عین صادِ عزیزِ دوست‌داشتنی.
۱۵-۱۶ ساله بودم که با عین صاد آشنا شدم. یکی از دوستان قدیمی عین صاد، معلم دینی ما بود.
ارتباطی قلبی-عاطفی با عین صاد داشتم، قم که می‌رفتم یکی از پاتوق‌هایم مزار عین صاد در گلزار شهدای قم بود. مدت‌ها کنار قبر سفید رنگ‌اش می‌نشستم و درد و دل می‌کردم. بعدها با برادر زاده‌اش هم رفاقت نزدیکی پیدا کردم. سال‌ها عین صاد اول شخص فکری-معنوی زندگی‌ام بود.
کم کم با کتاب‌های عین صاد هم آشنا شدم. درست یادم نیست چند تا را خواندم، اما کم نخواندم. 
بیش از همه‌، از کتاب‌ آیه‌های سبز و کتاب‌های دیگری که درباره‌ی خاطراتش بود خوشم آمد و هنوز می‌آید.
آن زمان گمان می‌کردم عین صاد بسیار عمیق است و از آب و خاکی دگر است. اما به مرور زمان نظرم عوض شد.
عین صاد انسان محققی نبود، خیلی هم اهل مطالعه نبود، سلوک عرفانی به آن معنای خاص‌اش نیز نداشته است، اما قلم روانی داشت و بی‌پیرایه می‌نوشت. خوش‌ذوق بود و اهل درد، اما نه عمیق...
هنوز هم از مطالعه‌ی کتابِ خاطراتش لذت می‌برم. از انسان‌هایی بود که بنظرم رفتارشان پندآموزتر از افکارشان است. ‌

آن سال‌ها عین صاد اینقدر معروف نبود. کتاب‌‌هایش چندان پرتیراژ نبود، برای سالگرد هایش ۱۵-۲۰ نفر بیشتر سر خاکش نمی‌آمدند. نمی‌دانم یکدفعه چه شد که عِده و عُده پیدا شدند و اینقدر طرفدار پیدا کرد.
عزیزی می‌گفت که ماجرأت نداریم دیگه در قم عین صاد رو نقد کنیم!!!


پ.ن: چند کتاب از مرحوم عین صاد هنوز در کتابخانه‌ام دارم. اگر کسی از دوستان ساکن تهران خواست تقدیم می‌شود.
          

            یکی از جذاب‌ترین و لذت‌بخش‌ترین کتاب‌هایی بود که در دو سه سال اخیر مطالعه کرده‌ام.
پیشنهاد می‌کنم اصلا از دست ندهید، به خصوص اگر به تاریخ علاقه‌مند هستید.
ترجمه‌ی کتاب هم بسیار روان و درخشان است.


در یکی از قسمت‌ها نویسنده بیان کرده بود که مطالعه‌ی تاریخ ابن خلدون برای یک عربِ فرهیخته یکی دو هفته بیشتر زمان نمی‌برد.
در جای دیگر هم از نگرانی خانواده‌اش گفته بود...نگران از اینکه سطح کتاب‌های که مطالعه می‌کرده در سنین کودکی بعضا پایین بوده.
متأسفانه در میان ما کتاب‌های کلاسیک کم خوانده می‌شوند. چه در میان قشر دانشگاهی و چه قشر غیر دانشگاهیِ کتاب‌دوست.
در آمریکا دوره‌ای به نام تحصیلات عمومی دارند که ۱-۲ سال طول می‌کشد، در این دوره کارشان کلاسیک‌خوانی است.
از افلاطون گرفته تا نیچه و ابن‌سینا و ابن خلدون و روسو و مارکس و....

از آنجایی که ما از این تحصیلات محروم هستیم و دانشگاه‌ها و حوزه‌هایمان تقریبا حرفی برای گفتن در زمینه‌ی علوم انسانی ندارند، باید خودمان دست بکار بشیم و کمی کلاسیک‌خوانی کنیم.
          

            روزها در راه از زیبا‌ترین و همچنین تلخ‌ترین دفترچه‌ خاطراتی است خوانده ام. از آن‌هایی‌ است که می‌توان با آن همدلی کرد. مسکوب به اندازه‌ای که حقش بود زندگی نکرد...
به یادِ ایوب میفتم: «[خداوند خدای] مرا فرصت نمی‌دهد که نفس بکشم بلکه مرا از تلخیها سیر میگرداند.»


پ.ن: همسر یکی از صمیمی‌ترین دوستانم درگیر سرطان شده. همین دیروز فهمیدند که سرطان داره و الان توی اتاق عمل زیر تیغ جراحی است. بیست و سه چهار سال بیشتر سن نداره...
اگر امکانش هست رفقا دعا کنند، شاید فرجی شد.
          

            در جنبه‌های عملی تصوف/عرفان اسلامی اصل بر استاد است. بدون استاد، کتاب و... بیشتر شبیه به قصه هزار و یک شب است. بیشتر برای سرگرمی است.
در تصوف/عرفان اسلامی استاد معنوی همه چیز است، بدون استاد قدم از قدم نمی‌شود ورداشت. ذکرهایی که خود شخص از پیشِ خود بگوید، اعمال عبادی‌ای که خودِ شخص مثلاً از مفاتیح الحیات و مفاتیح الجنان ببیند و انجام بدهد، اثر چندانی ندارد.
اگر واقعا دل در گرو این چیزها دارید، وقت خودتون رو با کتاب تلف نکنید.
این سخنانِ یک عمر بر باد داده بود.

البته بحث‌های پژوهشی کاملا متفاوت است. می‌توان پژوهشگر عرفان علمی/نظری بود، و اشتغال عملی به عرفان نداشت، کما اینکه برترین محققان حوزه عرفان اسلامی اصلا مسلمان نیستند.
          

            به گمانم سومین یا چهارمین باری است که به سمت این کتاب می‌روم. دفعات پیش موفق نشدم که کتاب را مطالعه کنم.
ترجمه آقای خرمشاهی واقعا درخشان است، از معدود کتاب‌های مترجَمی هستند که با خیالِ راحت می‌توانم بخوانمش، چرا که با اصل اسپانیایی‌اش هم مقابله شده است.
شروعِ مطالعه‌ی این کتاب تقریباً مصادف شد با اتفاقاتی که به نوعی با موضوع کتاب پیوند دارند. هر دو نوعی فراروی از آن عقلانیتِ خشکِ فلسفی است، که البته در درون خود فلسفه‌ای دارد...

امیدوارم بتوانم این‌بار کتاب را به پایان ببرم. از آن دست کتاب‌هایی است که یک بار خواندن‌شان کفایت نمی‌کند و باید هر از چند گاهی بازخوانی هم بشود.
          

            مقدمه مفصلِ استاد ملکیان و قسمتی از کتاب را همان چند ماه پس از انتشارِ کتاب خواندم و بسیار لذت بردم.
به نظرم رویکردی گراسمن می‌تواند به حل/تسکین برخی مشکلات روحی بسیار کمک کند.
یکی از عواملی که سبب شد از دشوارترین و زجرآورترین دوران زندگیم زنده بیرون بیام، ایده اصلی این کتاب بود(البته در کنارِ اندکی یوگا و دمنوش و درد و دل با اساتید و رفقا و گاهی آرام‌بخش و مشاور و..‌.)

ایده اصلی کتاب این است که ما از دو ساحت بدن و نفس تشکیل شده ایم، و هیچ علیتی میان این دو ساحت بر قرار نیست. بنابراین ما در واقع بی خودی احوال درونی خودمون رو با شرایط پیوند می‌زنیم، در واقع گمان می‌کنیم که علیت میان‌شان برقرار است، اما نمی‌تواند باشد...
پیشنهاد می‌کنم دستکم مقدمه استاد ملکیان را بخوانید، تمام کتاب را به صورت نظام‌مند توضیح داده است.