یادداشت‌های محمد مهدی شاطری (60)

          تیغ و عسل روایتی شیرین و حماسی از یاران پیامبر و حضرت علی (ع) هست. واقعا نمی‌دانم چگونه از کتاب بگویم که حق مطلب ادا شود. قلم شیوا و البته قدرتمند، شخصیت‌پردازی‌ها به اندازه و مناسب، نوع نگاه نویسنده نو و جذاب...

کتاب یک جان به جان‌هایم افزود و در طول خواندنش مدام گریه‌ام می‌گرفت. مفهوم ولایت و ایستادگی برای آرمان بسیار در کتاب پررنگ بود و حقیقتا به جان می‌نشست. تنها ایراد جدی آن تصویرگری‌های ضعیف‌اش بود که واقعا اذیتم می‌کرد اما باز هم این اثر را از جمله آثاری کرد که اگر نویسنده‌اش را ببینم دوست دارم روی ماهش را ببوسم و بگویم:
انصافا دلم را با این کتاب خوبتان جلا دادید! 

        

          کتاب سعی دارد به بچه‌ بیاموزد که «تو نباید برای دوست داشته شدن ظاهرت را عوض کنی» بلکه باید بجایش «دنبال کسی بگیردی که تو را با همین ظاهر دوست داشته باشد». این پیام کتاب در جهانی که انسان‌ها را به جان ظاهرشان می‌اندازد و مدام در سنین مختلف برایشان بحران‌های فراوانی می‌آفریند و با هر احساس تنزل زیبایی آن‌ها را مضطرب می‌کند بسیار مهم و حیاتی است. هرچند بهم ریختگی‌های چاپی داشت کتاب و رنگش قاطی پاتی شده بود ولی باز هم به دل می‌نشست و ارزش خواندن برای خواهر کوچیکه را داشت. 
        

          از جمله کتاب‌هایی که منکر کاربرد آن نمی‌شوم اما اصولا در جهان کتابی «کاربرد» به معنای رایج در لیست اولویت‌های من قرار نمی‌گیرد. آنچه در این سبک کتاب‌ها برایم مهم است «منبع معنا»‌ی کتاب می‌باشد. من این اثر را دوست مهربانی می‌بینم که کنار انسانی مضطرب نشسته و با زبانی لطیف با دادن خط مشی سعی دارد او را آرام کند. من بابت قصد خیر و کمک آن دوست باید سپاسگزار باشم اما نمی‌توانم منکر آن شوم که «چنگ بر معنویت» می‌زند، نه به این دلیل که لزوما آن وجود دارد، بلکه به این‌خاطر که «کاربرد» دارد. 

مدام این صدا در مدت خواندن کتاب در ذهنم پخش می‌شد که:
مهم نیست این حرف‌هایم ریشه حقیقی دارند. مهم این است که می‌توانند حالت را خوب کنند...
        

          کتاب را یکی از دوستانم معرفی کرد که خود در مدرسه به تدریس آن همت داشت. اما بعد از خواندن کتاب فهمیدم که باید بهش بگویم که حلقه کتاب‌خوانی از تدریس در این مورد خیلی بهتر است. چون کتاب متن روانی دارد و اصلا ساختارش خودخوان است. از اصول خوبی هم برای یادآوری مطالب و پرداختن به آن استفاده کرده و به نظرم می‌تواند نمونه خوبی برای کتاب‌های آموزشی باشد. 

نکات خیلی عجیب و غریب و پیچیده‌ای ندارد. شاید خیلی از آن‌ها را قبلا شنیده باشیم ولی خواندن آن در این قالب و به صورت منسجم به شدت به فرایند یادگیری‌مان کمک می‌کند.  من خودم یک دفتر کنارم گذاشتم و نکات مهم را نوشتم و تصمیم دارم هرچند وقت یک‌بار کتاب را مرور کنم.

اما یک مشکل خیلی بزرگ با این کتاب و کتاب‌هایی از این دست دارم. معمولا نویسندگان با ادعای علمی بودن کتاب این تصور را ایجاد می‌کنند که یک منبع منسجم علمی و بدون اختلاف وجود دارد که در آن نظر دیگری و متضادی راه ندارد. برای مثال کتاب در بخشی می‌گوید که موقع یادگیری «از بخشی شروع کنید که دوستش ندارید» و به قولی غورباقه خود را قورت دهید.  این کار می‌تواند مفید باشد به نظر من اما نه برای همه. چون مثلا اگر بجای آن با بخشی که دوست داریم شروع کنیم و در پایان با بخشی که دوست داریم تمام، رغبت‌مان برای استمرار و ادامه دادن بیشتر می‌شود و در نتیجه راحت‌تر سراغ یادگیری در شروع می‌رویم. 

این کتاب را با حفظ دید نقادانه به معلمان، دانش‌آموزان و اصولا هرکه دوست دارد یادگیرنده بهتری باشد پیشنهاد می‌کنم. در کنار آن صوت‌های چگونگی یادگیری محمد رضا شعبانعلی در سایت متمم نیز می‌تواند کمک‌ کننده باشد. 
        

          نمی‌دانم چرا بعد از خواندن این کتاب به شدت احساس نیاز کردم به اینکه یک «فراستی» باشم رو به روی یک دوربین و انقدر بد و بیراه بگویم که دلم خنک شود. باشد باشد قبول. من بی‌سواد. من کج‌فهم که نمی‌توانم اثر نویسنده‌ای مانند «سوسه کی ناتسومه» را درک کنم و به عمق آن پی ببرم. 

اما حداقل من را آن بچه‌ای تصور کن که علاقه وافری به بستنی دارد و همه تعریف برندی خاص را برایش کردند. برندی که بستنی‌هایی با طعم بهشتی دارد. اما وقتی اولین گاز را به بستنی می‌زند شوری آن چشمانش را مچاله کرده و داغی آن زبونش را می‌سوزاند. حق بده که بچه ناراحت شود. من از داستان قبل از اینکه عینک خوشگل موشگل متفکر آمیز بزند، داستان می‌خواهم، شخصیت می‌خواهم، فضاسازی می‌خواهم، جذابیت می‌خواهم و... 

توقع زیادی است؟ 
        

          مدتی بود که خواندنش را عقب می‌انداختم. فکر می‌کردم تمرکز زیادی می‌خواهد و حوصله‌ام را سر می‌برد. اما پری‌روز که کتاب را شروع کردم ناگهان فضای داستانی من را به درون خود فرو برد و حال که کتاب را تمام کردم احساس می‌کنم عزیزانم را از دست داده‌ام.

نمی‌گویم کتاب ایراد نداشت. مثلا پردازش شخصیت مردم روستا انقدر در ابهام شکل گرفته بود که من توان تصورشان را نداشتم و بی‌رحمی وجودی‌شان را درک نمی‌کردم. نفرت نیز در داستان برای من توجیهی نداشت و سیری منطقی را طی نمی‌کرد. اما کار به این نکات فرمی و محتوایی ندارم. الان به این فکر می‌کنم که چگونه؟ چطور؟ چرا؟ 

نمی‌فهمم. نمی‌فهمم چرا ما آدم‌ها...

اصلاحیه:
من نظر خود را بنا بر احساس مطرح کردم. از نظر محتوایی در اثر خدشه‌های زیادی می‌توان وارد کرد. 
        

          بعد از یک روز پر دغدغه و با سری سنگین می‌رسم خانه. طاقچه را باز می‌کنم این کتاب بهم پیشنهاد می‌شود. روی تخت می‌خوابم و کتاب را ورق می‌زنم. وارد سفر با پاندای بزرگ و اژدهای کوچک می‌شوم. در چند دقیقه شاید یک سال می‌گذرد. می‌خندم. ناراحت می‌شوم. دلم می‌گیرد و «بغضی می‌شوم». پاندا و اژدها به من یاد می‌دهند که چگونه «دوست داشته باشم» چگونه «حس کنم» و چگونه «آرام گیرم». 

عجیب است که بعد از اینکه وارد بهخوان می‌شوم تا بنویسم، کتاب را در دسته خوانده شده‌ها می‌یابم. من کی آن را خواندم؟ مگر می‌شود چنین کتابی را فراموش کنم؟ شاید زمانی آن را خوانده‌ام که نیازی به آن نداشتم و حال است که می‌فهمم و درکش می کنم...
زندگی عجیب و غریب است.
و من نیز...
        

          از کودکی تا همین یکی/دو سال پیش با شخصیت امام ارتباط برقرار نمی‌کردم. بی‌تعارف از او خوشم نمی‌آمد. با خودم می گفتم:
_اخمالو است
_بد اخلاق است
_انگار وقتی می‌بینی‌اش می‌خواهد کتکت بزند

اما هرچه می‌گذرد و بیشتر با این شخصیت آشنا می‌شوم، حلاوت وجودی‌اش را بیشتر درک می‌کنم و بیشتر دوستش می‌دارم. امروز که این کتاب را تمام کردم از خود پرسیدم:
آیا تو در دوره معاصر کسی را بیشتر از امام دوست می‌داری و خواهان رسیدن به ویژ‌گی‌هایش هستی؟ 

من خودم را امروز در حالی یافتم که مهر شخصیت امام در دلم نشسته و تا عمق جان فرو رفته است. چقدر این کتاب را دوست داشتم اما چه حیف که من را نه او و نه کتاب روح‌الله هادی حکیمان راضی نمی‌کند. یک چیزی کم است گویا! یک چیزی که دقیق نمی‌دانم چیست... 
        

          جگرسوز بود. اما آن‌جایی که مأمون گفت:
من ابوالحسن را زهر دادم. نه بخاطر ترس از حکومتم، بلکه از ترس دل‌هایی که می‌ستاند...
_دلم را آتش زد...
        

          با نگاه بسیار منفی‌ای کتاب را شروع کردم. چرا که قبل از آن «دارویی برای پدر» را خوانده بودم. اما داستان کتاب و چینش محتوایی نویسنده با وجود ضعف‌های بسیار برایم جالب توجه بود. 

خرگوش نامه‌ای دریافت می‌کند که شخصی نوشته؛ فردا به خانه‌اش برای میهمانی می‌آید. ابتدا خرگوش به خاطر آموزه‌های خانوادگی‌اش از آمدن میهمان خوشحال می‌شود اما رفته رفته ابهاماتی برایش پیش‌ می‌آید که؛
این میهمان کیست؟
برای من خطری دارد؟
با چه خوراکی‌ای از او باید پذیرایی کنم؟
و...
و بعد به دنبال جواب سوال هایش می‌رود. 

این نگاه و چینش خیلی برای کودک می‌تواند مفید باشد. هرچند تصویرگری‌های کتاب خیلی جذاب نیست و نویسنده در بیان داستان خلاقیتی به کار نمی‌گیرد. ابهام نیز در اثر به شکل پررنگی وجود دارد که اصلی ترین سوال این است که: «خرس چرا خودش را معرفی نکرد». و البته سوالات دیگری نیز وجود دارد. 

از طرفی من هیچ توجیهی بر وجود این همه سوال در اثر نمی‌بینم. به نظرم کتاب فضایی را برای تأمل ایجاد می‌کند و نیاز به آموزشی و حوصله‌سربر کردن آن با آوردن این سوالات نیست.

با تمام این‌ها محتوای اثر به قدری قوام دارد که آن را بتوان با خیال آسوده و محکم معرفی نمود. به نظرم به مسئله «میهمان» از دریچه جدیدی نویسنده نگاه کرده است. 
        

          فکر می‌کنم طبیعی باشد که از یک کتاب انتظار رود که آنگونه که عنوان و خود در قدم اول بیان می‌دارد عمل کند. من کتاب را به این نیت شروع کردم تا با شیوه‌های مختلف نقد هنری آشنا بشوم در صورتی که بیان این انواع شیوه‌ها بسیار نسبت به کل مختصر بود و از هر دری در کتاب سخن می‌رفت به شکلی که من نظم اثر را درک نمی‌کردم و چینش آن را نمی‌فهمیدم. 
        

          کتاب نفسم را برید. اعصابم تا به حال سر یک کتاب انقدر خرد نشده بود. مدام در اوج بود و زمان نفس کشیدن به آدم نمی‌داد. به پیشنهاد خانم منصور مصطفی زاده در لیست برای روزهای سخت خواندم اما فکر نمی‌کنم چنین کتاب در آن موقعیت جنگی صلاحیت معرفی را می‌داشته است. 

از حق نگذریم نکات خوب زیادی داشت. درس تلاش، امید و مرام و معرفت از همه پررنگ تر بود. اما هرچه تلاش می‌کردم بسیاری از وقایع را نمی‌توانستم درک و باور کنم و جهان داستان علت و معلول را برایم به وضوح روشن نمی‌ساخت. از طرفی دو شخصیت اصلی را هم نتوانستم درک کنم. 
        

          می‌دانی به چه فکر می‌کنم؟
اینکه چقدر حیف در این جهان میگل‌های زیادی زیست می‌کنند که نمی‌نویسند و ما را در تجربه‌های خود شریک نمی‌سازند:(
        

          فراغتی یافتم و در عین حال، کمی دلم گرفته بود. توی طاقچه به دنبال کتاب شعری می‌گشتم که این حال را بهبود بخشد و مرحمی باشد. این کتاب را با صفحات اندک یافتم و گفتم بجای شعر خواهم خواند. و شریعتی با قلم خود در نثر روح شعر دمید و من را به مقصود خود رساند.

او در این کتاب به سراغ مصر و عظمت او می‌رود به این بهانه درمورد تمدن‌های پلید و زیاده‌خواه سخن می‌گوید و انسان‌هایی که به اسم سعادت و رشد بردگی را برای این جهان به همراه آوردند. اما در این میان انسانی با احوال و رویکردی متفاوت برمی‌خیزد...
        

          در میانه کتاب سید مهدی شجاعی درمورد این حرف می‌زند که از ابوالفضل العباس در صفحه تاریخ قبل از کربلا حتی ۲ صفحه اطلاعات موجود نیست. 

و در ادامه قریب به مضمون می‌گوید:
چرا که حضرت عباس در کربلا تولد یافت و زیستن خود را شروع کرد...

و این حرف چقدر برایم جگرسوز بود...
        

          مدتی دست دست کردم تا کتاب را با اندک صفحاتش تمام کنم. می‌خواستم سر حوصله و فرصتی برای تأمل مطالعه کنم و به راستی که این گمانم که کتاب نیاز به تفکر بسیار دارد کم بیراه نبوده است. 

علی صفایی در عاشورا کمی از مشهورات زمانه فاصله می‌گیرد و از دریچه‌ای متفاوت به حرکت امام حسین (ع) نگاه می‌کند. او در بخش‌هایی از حرف‌های خود کتاب شهادت علی شریعتی را مورد نقد قرار می‌رود و بخشی از حرف‌های علی شریعتی را به زعم خود اصلاح می‌کند. 

حرف‌های علی صفایی در مقابل علی شریعتی در باره نکات مطرح شده برایم منطقی‌‌تر جلوه می‌کرد هرچند گفتم:
نیاز به تامل بسیار است.
        

          کلاس پرحاشیه قدم مهمی است. طنز ظریفی دارد و با جلو رفتن مسیر این طنز قوام بیشتری پیدا می‌کند. از نظر محتوایی نویسنده در بسیاری از قسمت ها در سطح باقی مانده و به همین دلیل شخصیت‌ها را نیز در پرسش‌ها و شک‌های خود به سطح رسانده است. فاصله بین طرح سوال و رسیدن به جواب هم کوتاه است و مخاطب را به تامل وا نمی‌دارد و به سمت جواب‌های مشخص و قابل پیش‌بینی هدایت می‌کند. از طرفی برخی از سوالات بنیادین اعتقادی را نادیده می‌گیرد. برای مثال قطعا از جمله پرسش‌های مهم نوجوانان مسئله تکامل و تقابل و یا عدم تقابل آن با آفرینش هست و نادیده گرفته شدن چنین سوالاتی که ارجحیت زیادی نیز دارند ضعف بزرگی را در کتاب پدید آورده است‌.