حمیدرضا آتش‌برآب، مترجم ادبیات روسی‌زبان، در ادامه‌ی پروژه‌ی خود در ترجمه‌ی داستان‌های کلاسیک به همراه نقد و تفسیر مفصل آن‌ها، دو کتاب در انتشارات علمی و فرهنگی منتشر کرده است: رمان یادداشت‌های زیرزمینی اثر فیودور داستایفسکی. این مترجم پیش‌تر کتاب داستان هفت نفری که به دار آویخته شدند (هرمس: ۱۳۹۱) را از اندری‌یِف منتشر کرده بود. کتاب یادداشت‌های زیرزمینی داستایفسکی هم مجهز است به چهارده تفسیر به قلم منتقدان مشهور که ما را در فهم بهتر اثر نویسنده‌ی قرن نوزدهم روسیه یاری می‌کنند.



ماه‌نامه‌ی شهر کتاب، شماره‌ی نهم، سال ۱۳۹۵.
        

          کتاب به معنایی دقیق کلمه یک شاهکار است. از آن جنس کتاب هایی است که باید مکرراً و متناوباً به آن رجوع کرد. برای من «یادداشت های زیرزمینی» نه تنها یک رمان که یک نظریه رمان بسیار دقیق بود. جوانبی که داستایوفسکی از شخصیت محوری خویش ترسیم می کند به طور قطع در حد او محدود نمی ماند و خطاب ها و عتاب های او کل زندگی انسان و انسانیت جدید را نشانه می رود. نکات درخشانی که از نبوغ سرشار او سرچشمه می گیرد و فرم منحصر به فردی که وی به نوشته خود می زند اساساً حرکت در کرانه های آن چیز صلب و سختی است که امروز به نام رمان شناخته می شود. حقیقاً این گفته که رمان برای داستایوفسکی کم است را با «یادداشت های زیرزمینی» به خوبی فهمیدم.
از ریحانه خانم سپاس فراوان که در حرکتی فرسایشی و فداکارانه مسیر تهران تا مشهد و بالعکس را با خواندن این کتاب و اتمام آن، برای من بسیار لذیذ و مفید و به یادماندنی کرد.
        

          «یادداشت های زیر زمینی» اثر فئودور داستایوفسکی، یک رمان معمولی نیست،کتاب از‌ دو قسمت تشکیل شده که بخش اولش حتی داستان نیست!
در بخش‌اول‌این اثر که از‌ پر بحث ترین آثار داستایوفسکی به‌شمار می‌رود نویسنده به بررسی و تحلیل‌‌ گونه ای‌از روشنفکران عصر خود می‌پردازد و به‌شدت از متد فکری انها انتقاد می کند(شبیه کاری که جلال آل احمد در یک از کتاب هایش انجام داد)،در بخش دوم با دو‌ ماجرا مواجه می شویم، در اینجاست که با ناقهرمان قصه که فردی به غایت روان پریش و اهل تعقل و تحلیل و مضطرب می باشد آشنا می شویم. گزاره های متناقض و تصمیم گیری های در لحظه و فوران احساسات ژرف و خشم و عصیان ناگهانی او به بهترین شکل ممکن روی‌اعصاب خواننده راه می رود! و من را به یاد قهرمان داستان «ناطور دشت» انداخت.
اینکه‌اخلاق چیست؟مبدا آن چیست؟‌مروت،شهامت،تواضع،احترام‌به خود در شرایط مختلف زندگی چه معنا و مفهومی می یابند و عقلانیت کجا کارکرد مناسب خود را دارد؟ شاید از مهمترین دغدغه های فکری نویسنده برای خلق این اثر بوده است.
شخصیت عاقل و اهل فکر داستان که براحتی در مواجهه با یک‌دختر هرزه تمام شخصیتش را می بازد و خود راحقیر تر از آن دختر می یابد‌و تمام ظرافت ادبی و زیبا شناسی و تفکرش را که پوششی برای فراموش کردن نقایص ذاتی خود قرار داده بود به یکباره بی معنا می بیند.
تا‌ قعر موجودیت سقوط کردن و شکست خوردن و عیان دیدن روح خود و بزنتافتن این برهنگی‌شخصیتی و همانندی اش را با دیگران ،همانا و اذیت شدن ذهن مخاطب از این بی‌قراری ها همان. 
پ: مطالعه این‌اثر ژرف را به همه توصیه نمی‌کنم،مخصوصا اگر نمی‌خواهید پس از مطالعه آن حالتان خراب شود!
پ۲:‌ترجمه و‌اطلاعات خوبی که با همت اقای آتش برآب ‌در اختیار خواننده قرار میگیرد،در نزدیک شدن مخاطب به دوران نگاشته شدن این اثر کمک شایانی می کند.
        

          در ورودی شاهکار های چهارگانه داستایفسکی 

        

          خلاصه کل اثر: هماهنگی محتوا و فرم توی یک اثر
تنها ایمان به خدا میتواند معنا را توی زندگی ما نجات دهد

(مثل همیشه اطلاعات حمیدرضا آتش برآب لذت خواندن اثر را دو برابر کرده و تفسیر هاش عمق مطلب را تا نهایت خودش برده)
        

          به نام او

یک رمان خارق العاده اصلا این لفظ هم برای وصف این رمان کمه نمیدانم چه بگویم
به نظرم یادداشتهای زیرزمینی بهترین رمان کوتاه فیودور داستایفسکی بزرگه
رمانی که با هنرمندی  هرچه تمام زوایای روحیِ یک  آدمِ زیادی را به تصویر میکشه و مخاطب را قدم به قدم با او همراه میکنه و هم او را زجر میده و هم مخاطب را 
واقعا وصف خوبیهای این رمان برایم سخت است باید مدتی بگذرد در موردش بیاندیشم سبک سنگین کنم ببینم خود من چقدر تا ادم زیادی شدن فاصله دارم و نسبتم با این رمان چیست
باز هم میگویم هیچ نویسنده ای به اندازه داستایفسکی بزرگ نفس اماره و متعاقبا انسان را نمی شناسد.
یادداشتهای زیرزمینی یکی از بهترین جلوه های قدرت قلمی این غولِ روسه
        

          من ترجمه حمیدرضا آتش برآب را خواندم...

🔅 سوژه بسیاری از داستان‌های داستایفسکی، «انسانِ زیادی» است! یک انسان طفیلی، بی‌هویت، پا در هوا، ابری و متوهم، بریده از ریشه، بریده از وحدت و دل‌بسته به کثرت، ناکام، سرخورده، بی‌عمل، منفعل، ترسان از رویارویی با واقعیت، ملول، و در یک کلام، انسانِ مدرن!

🔅 «یادداشت‌های زیرزمینی» شاهکار دیگری از داستایفسکی است که نتیجه‌ی نهایی بریدن از «ریشه» و «خودبنیادشدن انسان» را به نمایش می‌گذارد. داستانی که در آن، تمامی اشکال رنج و عذابِ حاصل از بی‌ثباتی اخلاقی و چهره‌ی کریه و بی‌رتوش انسان مدرن به خودش نمایش داده می‌شود. با این اوصاف، طبیعی است برخی‌ها از «یادداشت‌ها» خوششان نیاید! خواننده‌‌ی مدرنیته‌زده‌ای که همیشه از مواجهه با حقیقت پوچی، ملال و بی‌خبری‌اش فراری بوده، بدیهی است که از حرف‌های عمیق داستایفسکی و شوک‌ها و تکانه‌های حیرت‌آور او آزرده‌خاطر شود؛ چرا که داستایفسکی اعماق اندیشه او را روی میز گذاشته و در برابر چشمانش شرحه شرحه می‌کند! بدیهی است که وقتی تشبیه انسان مدرن به «حباب صابونی در هوا» را بشنود، یاد خودش بیفتد. بدیهی است وقتی بخواند «آدم خودش برای خودش ماجرا می‌تراشد که قدری خوش باشد و حوصله‌اش سر نرود» یاد تهی‌بودن زندگانی‌اش از معنا و سرگرمی‌زدگی‌‌هایش بیفتد. انسان مدرنی که در برابر مواجهه با تناقضات رفتاری و اندیشه‌ای خویش محافظه‌کار است، در این کتاب یقیناً از داستایفسکی خواهد ترسید. در یک کلام، داستایفسکی در این کتاب بنیادهای تفکر مدرن غرب را به توبره می‌کشد.

🔅یادداشت‌های قهرمان زیرزمینی ما، صراحتاً در نقد بنیان‌های اندیشه مدرن است و شرح و تفصیلش در کپشنَک‌های اینستا نمی‌گنجد. بخش اول کتاب، ممکن است برای داستان‌خوان‌‌ها کمی حوصله‌سربر باشد لکن یقینا برای اهل اندیشه یک شاهکار تکان‌دهنده است. بخش دوم، داستانی است در تکمیل بخش اول. داستانی که شخصیت رویاپرداز «شب‌های روشن» را می‌توان در آن پیدا کرد و «سونیا»ی جنایت و مکافات را در «لیزا» یافت! داستایفسکی در تمام داستان‌ها سر نخی از ابعاد وجودی خود به‌جای می‌گذارد؛ انگار که دارد فریاد می‌زند لعنتی‌ها تمام این‌ها خودِ منم! این‌ها سرگذشت من است!

🔅 فصل دوم کتاب، طوری شخصیت‌ها را از عرش به فرش می‌کشد و بالا پایین می‌کند که تا بخواهی شخصیتی را قضاوت کنی، زبانت لال شود! چنان تو را در میان کلمات به رقص وا می‌دارد که از شدت شور و شعف کتاب را ببندی، بلند شوی و حرارت مغزت را فریاد بزنی و به احترام این قلم، این هنر و این اندیشه، ساعت‌ها کف بزنی و اشک بریزی و رشک ببری!
        

          "آقایان، من هم میخواهم چند خطی برای شما بنویسم،
از دوستان و زندگی خسته ام.
اما همچنان ادامه میدهم..."
        

          به شدت دوسش داشتم و خوشبختانه یا متاسفانه نمیدونم، به شدت با کاراکتر داستان همزاد پنداری میکردم
        

          یک رمان نیست..
یک طرزِ اندیشه است، یک آیینه روبه رویِ خودمان.
        

          یادداشت‌های زیرزمینی – داستایفسکی – بابک شهاب
( این نوشته نظر شخصی و غیر تخصصی بنده و عاری از مطالعات لازم برای نقد و بررسی اثر است. )
داستان از زبان خود شخصیت اصلی و در سبکی وهمناک درباره زندگی، رخداد ها و اندیشه های این فرد غیرعادی روایت میشود. این شخصیت عجیب در بخش اول بصورت مونولوگ‌وار به بیان اندیشه هایش میپردازد که در این اندیشه ها به دنبال پاسخی برای رنج ها و دلیل هستی‌اش هست. خواندن این بخش اول براستی بسیار سخت و مانند یک رساله فلسفی میباشد. در بخش دوم رخداد های اصلی ای که محصولشان این اندیشه ها بوده را بازگو میکند. در ظاهر ما با یک شکواییه و روایتی دردناک و غر امیز روبرو هستیم، اما در باطن ما با یک ضد روشنفکری زمانه روبرو میشویم. در این اثر داستایفسکی از اندیشه های ترقی خواهانه اش کناره جسته و صادقانه و شجاعانه تمام این اندیشه ها را هیچ میشمارد. و در جایی نقل به مضمون میکنم که میگوید حاضرم تمام اندیشه های مترقیانه و جهان را اب ببرد ولی ارامشم در هنگام خوردن چای حفظ شود. پس همانطور که روس ها همیشه به نقد اجتماعی معروف بوده اند، در این اثر هم ما با یک روشنفکر و مسئولیت هایش در قبال جامعه روبرو هستیم. 
با ترجمه بابک شهاب خواندم و لذت بردم. 
زروان ( علی رستمی شاهراجی )
        

          فردی رو خواندیم که تجربیات درون خودشو به دیگران نسبت می‌داد. برای مثال احساس حقارتی که تجربه می‌کرد رو اینطور بیان می‌کرد که دیگران می‌خوان اونو تحقیر کنن و بعد واقعا کارهایی رو مرتکب می‌شد که تحقیرآمیز بودن.

فقط قضاوت خویشتن بار سنگینیه پس با قضاوت کردن دیگران این بار رو کمتر میکنیم و عذاب کمتری می‌کشیم. ادای دانای داستان رو درمیاریم و به نادانی دیگران (البته اگر واقعا نادان باشند) زل می‌زنیم تا مبادا چشممون به خودمون بیوفته!!!
        

          بچه‌ها این بار حرفای زیادی برای گفتن دارم :)
توی بخش اول راوی ذهن ما رو با استدلال‌های جالبی درگیر یه سری از ابعادِ وجودیِ انسان می‌کنه. این که مهم‌ترین عامل برای تصمیم‌گیری، مصلحتش نیست بلکه میل و اراده و اختیار ماست!
و واقعا هم بیراه نمی‌گه! بهش که فکر کنیم می‌بینیم خیلی اوقات کاری رو که کاملا به غیرمنطقی بودنش آگاه بودیم انجام دادیم تا فقط بگیم ما حضور داریم و این اراده ماست که کار رو پیش می‌بره.
و یا مثلا از روی عشق و دوست داشتن فداکاری‌هایی کردیم که برای ما هیچ منفعتی نداشته و دلیلش صرفا میل خودمون به انجام اون کار بوده.
و بعد می‌گه چنین خصوصیتی در انسان (میل و اراده و اختیارش) رو نمی‌شه با عقل و منطق محدود کرد به این که همیشه در جهت مصلحت و قوانین پیش بره.
حالا توی بخش دوم کتاب قسمتی از زندگی راوی رو می‌بینیم که دقیقا منعکس کننده تمام حرف‌هایی هست که توش بخش اول بهمون گفته.
باید بگم این اثر مثل شیاطین (جن‌زدگان) از نظر معنی و مفهوم خیلی گسترده هست و جزئیاتش رو توی نقدهایی که روی کتاب نوشته شده می‌تونید بخونید که من از تکرارشون صرف نظر می‌کنم.
اما چیزی که جالب بود شباهت‌های متعدد این کتاب با آثار موخر اون هست مثل شیاطین و جنایت و مکافات و ...
شاید برای همین هست که می‌گن این کتاب پایه تمام آثار بزرگ بعدی داستایفسکیه. هرچی از موشکافانه بودن این اثر و نفوذش به روح و روان آدمیزاد بگم کم گفتم :)
اما درباره ترجمه!
من قبلا گارد شدیدی نسبت به حمیدرضا آتش‌برآب داشتم. چون بنا به سلیقه خودم دوست داشتم آثار کلاسیک به همون شکل ترجمه بشن و از امروزی سازی کتاب پرهیز شه.
وقتی این کتاب رو خوندم دیدم نه! این مسئله تنها فاکتور برای انتخاب ترجمه کتاب نیست. جناب آتش‌برآب نقدهای بسیار خوبی به کتاب اضافه کردن که کمک کرد بهتر درکش کنم. پس چیزی که این ترجمه رو با این که طبق سلیقه من نبود برام با ارزش کرد اطلاعات مترجم از جزئیات کتاب و سبک نگارش نویسنده بود.
امیدوارم این متن براتون مفید بوده باشه ^^
        

          نویسنده های روس کلا زیاد حرف می زنند. داستایوفسکی هم که گل سر سبد این ماجراست ولی خب حرف زدن داریم تا حرف زدن.
مثلا تو برادران کارامازوف وقتی نویسنده وسط داستان ده صفحه بیانیه میده، خواننده اذیت نمیشه.
این کتاب کلا بیانیه ست. نمیگم من رو اذیت کرد اما گاهی حوصله م رو سر برد؛ به ویژه در حرف های تکراری.
خلاصه که اگر نوشته ی دیگه ای از دایستایوفسکی خواندید و با این سخنرانی های طولانی ازتباط برقرار نکردید، اصلا سمت یادداشت های زیرزمینی نرید. اگر هم نوشته های دیگه ش رو دوست داشتید و مشکلی با گزاف گویی و اطناب و تکرار ندارید، این کتاب براتون دلچسبه.

پ.ن:
این "آقایان" هایی که نویسنده های روس تو نوشته هاشون میگن رو اعصاب شما هم هست یا فقط من رو دیوانه می کنه؟ 
هر جا میخوان با خواننده صحبت کنند (که تعدادش کم هم نیست!) میگن آقایان آقایان. خب زهر مار و آقایان. الان من که خانمم چی کار کنم؟ کتاب رو ببندم بذارم کنار؟
        

          داستان‌های داستایوسکی تب‌آلودند؛ این بهترین واژه برای توصیف آن‌هاست. در یک لحظه شخصیت‌ها از خودبی‌خود شده و از پوسته‌ی شناخته‌شده در جامعه‌ی خود بیرون آمده و در نطقی بلندبالا و پرخروش، حقایقی درهم‌پیچیده دفن‌شده از روح و شخصیت خود را افشا می‌کنند.

یادداشت‌های زیرزمینی، نمونه کوتاه و جامعی از این ساختار است. شخصیت اصلی، از انسان‌های پیرامونش بسیار نفرت دارد. وی که همچنان بنابر طبیعت غریزی انسان موجودی اجتماعی است، تلاش‌هایی برای ارضای این غریزه‌ی خود می‌کند و در اثنای این تلاش و موفق‌نشدن، بدتر و بدتر در انسان‌ستیزی فرو می‌رود. هرچه بیشتر اضطراب موقعیتش باعث می‌شود در ارتباط با دیگران -که باور دارد قطعاً از او کِه‌ترند- شکست بخورد، بیشتر به آن‌ها تنفر می‌ورزد.

نسخه‌ای که من از این کتاب در دست دارم، ترجمه‌ی شیوایی از حميدرضا آتش‌برآب همراه با چهارده تفسیر است. برداشت خودم از کتاب رو پس از خوندن تفسیر‌ها، به این برداشت نخستین اضافه خواهم کرد:)

        

          یادداشت‌های زیرزمین بی‌بروبرگشت جزو وحشی‌ترین صنایعی از ادبیات هست که تا حالا وجود داشته
شب‌های روشن بی‌بروبرگشت جزو لطیف‌ترین صنایعی از ادبیات هست که تا حالا وجود داشته
        

          یاداشت‌های زیرزمینی اثری است عجیب. بیشتر بذر است تا میوه. درست همان طور که می‌گویند است: سرآغازی برای تمام شاهکارهایی که قرار است فئودور خلق کند. بذر آشفته تمام میوه‌هاییست که قرار است ادب دوستان جهان طعمش را زیر دندان حس کنند:
۱. انسانی آواره میان خیر و شر
۲. دختری به نام لیزا
۳. و خدایی که در این نزدیکی است
نویسنده درست همان  "ابلهی" است با سری مالامال از حرف، اما مجبور است آنها را با حود به دیار دگر ببرد، که در وصف نگنجد...
داستایوفسکی انسان‌ها را به دو دسته تقسیم می‌کند:
اول آدم‌های احمقی که سریع در هر موقعیت تصمیمی عاقلانه می‌گیرند و مثل یک گاو وحشی هر مانعی را می‌شکنند تا به دیوار بربخورد.
و دوم، آدم‌های عاقلی که عالمانه دیوار پشت هر موقیعت طلایی را می‌بینند و مثل یک موش ترسو از خیر آن می‌گذرند. حقیر می‌شود، کثیف می‌شوند و در نهایت  در به در و درمانده در لاک بی‌حاصلی خود غرق می‌شود.
پس در این تعریف آدم‌ها یا گاوند یا موش... چقدر تلخ که آدم ته دلش می‌گوید، خیلی بی راه هم نمی‌گوید.
        

          داستایفسکی عزیزم 
نیاز به انتقاد و نظر نیست به نظرم
روابط یه انسان تنها با دوستان و اجتماع
منزوی، فقیر و به نظرم دانا.
کتاب جالبی بود مکالمه‌ی های آخرش با لیزا رو هم خیلی دوست داشتم!
        

          «آدمیزاد فقط بردهٔ خواستهٔ خودش است؛ و این استقلالش را به هیچ قاعده و قانونی نمی‌فروشد. فقط هم خدا می‌داند که این خواسته و میل چیست و چه ماهیتی دارد...»

🔺یادداشت های زیرزمینی را سرآغاز آثار مهم و ماندگار داستایِفسکی می‌دانند. تمام آنچه در این داستان ساخته می‌شود، بعدتر در جنایت و مکافات و آثار بعدی او بزرگتر و کامل‌تر می‌شوند.
یادداشت ها از آن دسته آثاریست که هنگام مطالعه‌شان مدام از جملاتش سر وجد می‌آمدم و هر بار نبوغ داستایِفسکی در شخصیت پردازی و روانکاوی انسان مدرن را می‌ستودم.
🔸اینکه اسم شخصیت اصلی داستان تا انتهای کتاب فاش نمی‌شود و انتخاب روایت اول شخص، باعث می‌شود مرد زیرزمینی خود ما باشد. خود ما انسان های عصر مدرن.
در جای جای کتاب جملات، شخصیت ها و کنش هایی هست که یادآور اثر بعدی داستایِفسکی است؛ جنایت و مکافات.
تیپ شخصیتی مرد زیرزمینی در راسکولنیکاف تکمیل می‌شود و ذهن و روان انسان منزوی و خودبرتر بین برای ما تشریح می‌شود.
🔹داستایِفسکی مخاطب را پشت میزی در مقام روانپزشک می‌نشاند و شخصیت اصلی داستان را همچون بیمار روبروی ما می‌نشاند تا شرح حالش را بشنویم و به اعماق روحش نفوذ کنیم.
از نوع پوشش تا چینش اشیا، از خانواده و مدرسه تا محل کار و همکاران و... را برایمان شرح می‌دهد و ما را با ابعاد ذهن این شخصیت که چه بسا تا حد زیادی خودمان هستیم، آشنا می‌کند.
🔺حرف و نکته راجع به این کتاب بسیار زیاد است و مترجم محترم با انتخاب ۱۷ یادداشت متنوع تلاش کرده است جنبه های مختلف اخلاقی، روانی، روایی، زیبایی‌شناسی و... داستان را برای مخاطب روشن کند.

▪️یادداشت های زیرزمینی طبقه اول عمارتی است که داستایِفسکی در جهان ادبیات خلق کرد. عمارتی که عمیق ترین احساسات بشری را در خود جای داده است. 

گورکی در مورد این نابغه گفت:« داستایِفسکی، وجدان دردناک روسیه است.» اما او براستی وجدان دردناک بشریت است.
        

          یادداشت‌های زیرزمین به‌عنوان یه داستان زیاد جذاب نیست، اما حرفای زیادی برای گفتن داره. تم فلسفی پررنگی داره که برای اهلش می‌تونه خیلی جذاب باشه.
اما شب‌های روشن واقعاً داستان زیبایی داره. حس غم‌انگیزی که بهت می‌ده رو هیچ‌وقت فراموش نمی‌کنی.