یادداشت‌های محمدرجا صاحبدل (65)

          حیف کاغذ
حیف عمر
حیف چشم
آن نیم ستاره  هم به خاطر بعضی عبارات و جملات زیبایش است.
        

          ⚠️ خواندن این کتاب به بیماران قلبی، زنان باردار و آسیب‌دیدگان روحی به هیچ وجه توصیه نمی‌شود.

به زعم نویسنده این سطور، جامعه ایرانی در فقر شدید روایت از رویدادهای واقع شده در بستر اجتماع به سر می‌برد. خواه این رویدادها در داخل رخ داده باشد و یا خارج از ایران.
زهرا کاردانی، با کنار گذاشتن کلیشه‌های جنسیت‌زده به سراغ سوژه‌ای بسیار سخت و جانفرسا می‌رود. به نظر می‌رسید که نهادها و سازمان‌های ذینفع همراهی و مساعدت اثرگذار و پیش‌برنده‌ای با نویسنده داشته باشند و حال آنکه برای لحظه فراموش کردم اینجا ایران است؛ جایی که عوض تحلیل و موشکافی و آسیب‌شناسی، تمرکز بر لاپوشانی و مجمل‌گویی است.
فکر می‌کنید اگر واقعه منا در ایران رخ می‌داد، چند نفر و از کجاها در صدد روایت و مستندنگاری برمی‌آمدند؟
فکر می‌کنید تمرکز مضمونی در آثار مکتوب تولید شده‌است چه صبغه و رویکردی داشت؟
        

          خون مردگی، داستان زن ایرانی است که واپس‌زده شده است. نویسنده کتاب، دوست دارد زن ایرانی را آویزان و متکی به مرد نشان بدهد؛ خواه این مرد پسر باشد یا همسر یا داماد.
زن‌های خون‌مردگی، خاکستری تیره‌اند، چیزی که با همه حقیقت جامعه ایران مغایر است.
        

          به زعم نویسنده این سطور، دهه شصتی‌ها با پرونده شاهرخ و سمیه نیمه تاریک‌شان تکان خورد. این که می‌شود هم‌خون‌ات را بکشی چون می‌خواهی به خواسته‌هایت برسی.
کتاب در تلاش است تا با تورق نوشته‌ها و باز بیان گفته‌های آن سال‌ها به ریشه‌یابی دلایل وقوع رویداد بپردازد و جوابی به مخاطب امروز ارائه کند؛ و این مسئله پاشنه آشیل این کتاب می‌شود. جوابهای نویسنده متکی بر سوگیری‌های سیاسی است و همین مسئله جمع‌بندی کتاب را را باور ناپذیر می‌کند.
اگر جنگ نمی‌شد، قتل در خیابان گاندی رخ نمی‌داد؟
اگر دولت سازندگی بر سر کار نمی‌آمد، قتل در خیابان گاندی رخ نمی‌داد؟
اگر اختلاف طبقاتی نبود، قتل در خیابان گاندی رخ نمی‌داد؟

فکر می‌کنم جامعه‌شناسان و تحلیلگران آن ایام دچار این خطای شناختی شدند که با یک واقعه درصدد نسخه‌پیچی برای تمام جامعه برآمدند، درست همان اشتباهی که نویسنده مرتکب شده و تلاش کرده تا با این پرونده به مقابله با انقلاب و جمهوری اسلامی برود.

آنچه گفته شد مانع نمی‌شود تا از قوت قلم روایتگر نویسنده چشم پوشید. کتاب تو را مجاب می‌کند تا علی‌رغم علم به کل ماجرا، همراه بشوی و تا آخر، آن را بخوانی.

        

          «یک روز قشنگ بارانی»؛ کتابی برای همه روزها 

آدم کم‌صبری هستم و حرفی را که باید آخر بزنم در همین ابتدا می‌گویم: «اگر می‌خواهید داستانی بخوانید که در صفحه آخرش، شگفت‌زده شوید، این کتاب را بخوانید!»

کتاب، مجموعه‌ای از پنج داستان کوتاه است.

1⃣ «یک روز قشنگ بارانی» اولین داستان این مجموعه است که به سرگذشت «هلن» می‌پردازد؛ کسی که در ایام جوانی ماجراهای عاشقانه بسیاری داشته است ولی هیچ‌کدام از آن ماجراها منجر به ازدواج‌اش نشد تا زمانی که به «آنتوان» رسید. هلن علی‌رغم لیست بلند بالایی که از معایب آنتوان در ذهن داشت اما او را عامل آرامش خود می‌دید. در نهایت با هم ازدواج می‌کنند و این ازدواج آغاز تحول زن می‌شود.

2⃣ «غریبه» دومین داستان این مجموعه است و در آن به غریبه شدن افراد از خود در سنین بالا می‌پردازد، اما پرداخت نویسنده چنان است که تا دو صفحه مانده به پایان داستان اصل ماجرا مشخص نیست.

3⃣ «اُودِت معمولی» داستان یکی از ما هزاران‌هزار آدم معمولی است که در مواجهه با آثار نویسندگان، یک تصویر ذهنی از نویسنده می‌سازیم ولی در تعامل مستقیم با آن فرد، حقیقت وجودی‌اش بر ما نمایان می‌شود. اودت یک بیوه کاملاً معمولی است ولی شرایطی را مهیا می‌کند که زندگی از هم فروپاشیده نویسنده بزرگ را سامان بدهد.

4⃣ «تقلبی» داستان زنی به نام امه‌فاوار است که بعد از بیست‌وپنج سال رابطه با ژرژ، کنار گذاشته می‌شود. این مسئله، امه را بر آن می‌دارد تا تحمل دریافت محبت و توجه از دیگران را نداشته باشد لذا ابراز محبت دختر دانشجویی را که مستاجرش بود باور نمی‌کند! و همین مسئله امه بر آن می‌دارد تا درصدد انتقام از دخترک باشد.

5⃣ «زیباترین کتاب دنیا» آخرین داستان این مجموعه، زنان زندانی سیاسی را به تصویر می‌کشد که وجه مشترک همۀ آنها، داشتن فرزند دختر است. زنان زندانی، تصمیم می‌گیرند تا هرکدام طی نامه‌ای سه صفحه‌ای، برای فرزندانشان یادگاری از خود به‌جا بگذارند ، ولی با این مشکل مواجه می‌شوند که  «چه بنویسند؟»

📱🔊 گفتنی است نسخه صوتی این کتاب در برنامک‌ نوار و نسخه الکترونیک آن در برنامک طاقچه در اختیار علاقمندان است.
        

          شرفی خبوشانی را با «داود داله» شناختم. بعد از آن موهای تو دریاست را از او خواندم و «عاشقی به سبک ون‌گوگ» آخرین اثری بود که از او خواندم. 
فضاسازی پرتصویر و توصیفات بدیع از ویژگی‌های بارز قلم خبوشانی است. در عاشقی...، نویسنده ارتباط بین یک  بچه کلفَت و بچه تیمسار را روایت می‌کند که علی‌رغم تمام فاصله‌های اجتماعی و فرهنگی با یکدیگر ارتباط خوبی داشتند. داستان از سالهای مبارزه پیش از انقلاب شروع می‌شود و بعد از سه فصل به سرگذشت کودکی پسر کلفَت پرداخته می‌شود.
در کنار امتیازات کتاب، باید به پیچیدگی‌هایی در روایت اشاره کرد که گاه مخاطب را اذیت کند. 
از طرح جلد خلاقانه مهدی زارع نباید چشم پوشید، هر چند در میان کارهای زارع موارد برجسته‌تر دیگری را می‌توان یافت ولی تاکید بر گوش و زهدان (=رحم) که از عناصر پرتکرار در داستان است، به خوبی در طرح جلد بازنمایی شده است.
به زعم من این کتاب در میان سه‌گانۀ مطالعه شده از خبوشانی، پایین‌ترین امتیاز را از آن خود می‌کند.
        

          کتاب همه چیز تمامی است. شخصیت‌پردازی، داستان‌گویی، پی‌رنگ استخوان ‌دار. وقتی بعضی کتابهای دارای برچسب برگزیده بودن در رویدادهای مطرح ادبی را می‌خوانی، پیش خودت می‌گویی :«نوش جان نویسنده‌اش! چه اثر جان‌داری.» این کتاب از آن دسته آثار است.
کتاب، روایتگر جنگیدن یک زن برای اثبات خویشتن خویش و رسیدن به اهداف و آمال زنانه یک زن است؛ نویسنده موفق است زیرا هم دچار شعار زدگی نشده‌است و هم توانسته حرف‌اش را بزند.
        

          بعضی اتفاق‌ها، برای فئودور میخایلویچ داستایفسکی مسخره است و همان‌ها برای ما می‌شود یک داستان جذاب.
        

          داستایفسکی، یک Nضلعی است. حالا N چیست؟ مجموع همه آثارش. اگر می‌خواهیم او را بشناسیم باید همه آثارش را بخوانیم در غیراینصورت اگر از ما پرسیدند داستایفسکی را می‌شناسی یا نه؟ باید بگوییم به تعداد آثاری که خوانده‌ام او را می‌شناسم. مثلا بله می‌شناسم به اندازه شب‌های روشن و ابله. 

یکی از کوچکترین اضلاع نامنتظم این قله ادبیات جهان، تمساح است. داستانی که در سبک طنز تلخ سیاسی اجتماعی به رشته تحریر درآمده است. 

کتاب هم نسخه الکترونیک و هم نسخه صوتی دارد و مواجهه با آن ساده و راحت است.
        

          مجموعه داستان پاییز ۳۲، کتابی در همان اتمسفر آثار رضا جولایی است؛ داستان تاریخی با تکیه بر اواخر قاجار و پهلوی اول و دوم.
سبک روایت‌گری در داستان اول، جذاب و جدید بود.  مطالعه کارهای جولایی برای علاقمندان به داستان‌نویسی در زمینه داستان تاریخی توصیه شدنی است.
        

          خمره، داستان جنگیدن است!

شاید اگر این جمله را به خود هوشنگ مرادی کرمانی بگویید تعجب کند. حق دارد. اما در دفاع از جمله پیش گفته‌ام، اضافه می‌کنم، خمره داستان جنگیدن است؛ جنگیدن با جاهلیت مردم، جنگیدن با خود برای ماندن و مقاومت کردن در برابر حملات ناجوانمردانه عده‌ای عوام.

آنچه داستان را باورپذیر می‌کند، به تصویر کشیدن یک معلم، شبیه همه معلم‌هایت! عصبانی می‌شود، فریاد می‌کشد، کتک می‌زند، پشیمان می‌شود، ایثار می‌کند، ندار است.
باور دارم که خمره، تجربه زیسته نویسنده است. 
        

          مردی با آرزوهای دور برد، کتابی پیشامقدمه‌ای بر زندگی پدر موشکی ایران

نمی‌دانم تا چه حد با قلم و روایتگری فائضه غفارحدادی آشنایی دارید؛ اگر شناختی ندارید پیشنهاد می‌کنم آثارش را بخوانید تا بدانید، وی نویسنده‌ای کاربلد است اما اینکه شهید طهرانی مقدم در این کتاب خوب معرفی نشده است جای تعجب دارد. پاسخی که با آن خودم را قانع کردم این بود که حتما بسیاری موارد، بدلایل امنیتی و نظامی قابل بیان نبود و دیگر اینکه این کتاب پیش‌مقدمه‌ای بر کار دیگر و معظم‌تر است.
از قطع و صفحه‌آرایی خوب کتاب نباید غافل شد؛ البته اگر تصاویری از برخی روایت‌ها (البته با لحاظ کردن دقت‌های امنیتی و نظامی) در انتهای کتاب گنجانده می‌شد بی‌شک کتاب را جذاب‌تر می‌کرد. 
به امید شناساندن بهتر و دقیقتر چهره‌های اثرگذار و گمنام ایران زمین عزیزمان
        

           کتاب را که خواندم، مات طرح جلد کاربنی ‌اش ماندم. چطور یک نویسنده در چنین دنیای تیره و تار و کثیفی دوام آورده است؛ خیانت، زن‌کشی، مرگ، تجاوز، ناامیدی. همه و همه بن‌مایه‌ی داستان‌های صمد طاهری است. طاهری خود را وام‌دار گلشیری و محمود می‌داند ولی به نظر می‌آید تمام معایب و گره‌ها و مشکلات آن نویسنده‌ها در او تشدید شده‌است. جالب اینکه نویسنده، شکار شبانه را بهترین اثر خود می‌داند.
        

          بندها، روایتگر بندهای ارتباطی میان آدم‌هاست. بندهایی که گاه در ابتدا راضی هستند و رفته رفته عادی و در ادامه نارضایتی در بردارد. نکته قابل تامل در کتاب، به تصویر کشیدن تحول فرهنگی روابط دختر/پسر و زن/مرد های ایتالیایی است. نوع جذاب روایتگری و لو ندادن داستان تا چند صفحه آخر از امتیازات برجسته کتاب است.  در انتقال درست و دقیق معنا، از نقش برجسته ترجمه عالی نباید چشم پوشی کرد.
        

          معروفی-اشمیت
این تقاطع اسامی باعث شد دنبال کتاب بگردم و آن را بخرم. اما از آنجایی که هر کتاب وقتی مقرر برای خوانده شدن دارد، ماند تا نوروز ۴۰۳. 
پیشتر نمایشنامه ضبط شده‌اش را دیده بودم. جالب بود. البته که برخی محدودیت‌ها باعث شده بود اجرا با متن کتاب تفاوت داشته باشد. 
نویسنده با تلقی‌ خاص‌اش از دین، چنین به مخاطب القا می‌کند صرفا جنبه معنوی، رها شدگی از قالب‌ها را ایجاد می‌کند و این اثرگذاری تا آنجاست که یک یهودی‌زاده به تصوف و مسلمانِ باورمند به آن متمایل می‌کند.
        

          جلال را دوست دارم. دلایل دوست داشتنش را تا بحال نه برای خودم و نه هیچ‌کس دیگر برنشمرده‌ام. جلال دوست داشتنی است حتی وقتی درشت گویی می‌کند؛ حتی وقتی در برابر سیمین زیرآبی می‌رود؛ حتی وقتی نمی‌نویسد؛ حتی وقتی تلخ کی‌نویسد؛ حتی وقتی روی برمی‌گرداند از اصول پدر. 
دید و بازدید، داستان خود جلال است. همان‌ها که دیده، همان‌ها که شنیده، همان‌ها که گفته.
و راستی! جلال را دوست دارم چون جلال است.
        

          آبنبات هل‌دار را خوانده بودم و شیرینی‌اش در پیچ واپیچ مغزم بود. به محض اینکه در نوار، نسخه صوتی آبنبات دارچینی را دیدم، شروع کردم به گوش گرفتن. 
به این کتاب می‌توان یک اشکال محتوایی گرفت آن هم اینکه به واسطۀ مثال‌هایی که در کتاب ذکر شده مخاطب دهه شصتی به قبل بیشتر با محتوا ارتباط برقرار می‌کند.
طنز تمیز، مصداق‌اش این مجموعه کتاب  است.
        

          ۱۱۶۳ صفحه تمام شد. به همت دوستی عزیز، با بودجه‌بندی روزانه ۳ تا ۴ صفحه، یکسال قدم‌به‌قدم از سیرۀ پیامبر مهربانی‌ها خواندیم؛ 
خواندیم و به خود بالیدیم از اینکه مومن به چنین پیامبری هستیم؛
خواندیم و شرمنده شدیم از اینکه زیست‌مان از او اینقدر فاصله دارد؛
خواندیم و فهمیدیم چقدر از «او» نمی‌دانیم؛
▫️▫️▫️
آن روایتِ حلالیت‌طلبیدن حضرت در روزهای پایانی عمر شریف‌شان را در کتاب دینی ایام تحصیل خوانده بودم ولی کیفیت روایت قاف، با من چنان کرد که قاف‌خوانی آن بخش‌ام بیشتر از همیشه به درازا کشید.
▫️▫️▫️
کتاب به جمله‌ای عجیب تمام شد:

``رسول گفت:
اسلام پدید آمد و غریب بود. و بعد از این، به عاقبت، هم غریب شود.``

که اگر اسلام اینهمه سال و امروز غریب نبود، ظهور آخرین وعده حق، اینقدر طولانی نمی‌شد.
        

          سالها پیش از این، ابراهیم حاتمی‌کیا در مورد آژانس شیشه‌ای‌اش گفته بود: در همان ایام اکران، با گروهی  در مورد فیلم به گفتگو نشسته بودم؛ برداشت‌هایی از فیلم‌ام داشتند که اصلا منظور من نبود. یا یکبار امیرخانی در برنامه تلویزیونی شهیدی‌فرد گفت: می‌خواهید دکور برنامه‌تان را به شکلی تحلیل کنم که نمادهای ماسونی / شیطان پرستی از آن دربیاورم! (حالا دکور چه بود؟ زمینه سفید با تعدادی زیادی پرچم تشریفات ایران) 
امشب وقتی با نویسنده گفتگو داشتم، متوجه شدم برداشتی داشتم که گویا مد نظر صاحب متن نبود (یا اگر هم بود بیان نکرد؛ والله اعلم)

داستان را اگر از پیچ یک‌سوم آغازش رد کنید، می‌توانید امید داشته باشید که جذب می‌شوید وگرنه بعید می‌دانم دل و دماغ به پایان رساندن‌اش را داشته باشید. 
این کتاب اولین کاری بود که از مجتبی تقوی‌زاد می‌خواندم. ضمنا بگویم که متن، تک جمله‌ها و توصیفات پراکنده بسیار زیبایی داشت.

بعدالتحریر:
نام کتاب، شبِ بازی است، نه شب‌بازی!
        

          بیضایی ذهنم، مساوی بود با مسافران و سگ‌کشی. آثاری با اجراهای نمایشی و فیلمنامه‌ای وزین و سنگین. به مناسبتی قلاب نگاهم به مرگ یزدگرد گیر کرد. خاطره خوبی از ساسانیان و هخامنشیان و دسته‌بیلیان تاریخ، به سبب درس تاریخ ایام مدرسه نداشتم و می‌خواستم صرفا اجرای تئاتری‌اش را ببینم اما چه متنی! چه تعلیقی! چه کششی! چه توصیفاتی!
کتاب لاغر اندام است به قد و قامت؛ راحت‌الحلقوم است به کام.

از هرگونه پیشنهاد برای ادامه مطالعات در اتمسفر بهرام خان بیضایی استقبال می‌کنم.