امیرخانی را بیش از اینکه داستان نویس بیابم یک متفکر اجتماعی یافته‌ام. یک جستارنویس خوش‌قلم و در نفحات نفت بیشتر
شاید بهتر از این نشود دردهای اقتصادی این مملکت را که گندش مثل بوی سولفید هیدروژن به همه جا سرایت کرده تشریح کرد.
امیرخانی در این کتاب توضیح داده چرا هر چه بیشتر پیش می‌رویم گره کورتر می‌شود؟ او به خوبی نشان داده فرهنگ،کتاب،قابلامه و آنچه در اوست،احزاب سیاسی خاصتاً حزبِ شمس‌الله کوره،مهر و تسبیح،فوتبال،مذاکرات هسته‌ای و هر ایکسی چگونه نخش وصل می‌شود به گوساله سامری یا همان ملک سلیمان خودمان!
بگو از کجا و چگونه پول در‌میاوری تا بگویم چطور فکر می‌کنی،تا بگویم اصلاً چی هستی!
و  مهمتر اینکه  چطور پول مُفت اقتصادِ نفتی دولتی ناخودآگاه همه چیز را خفه می‌کند، حتی خودش را! 
جوانه‌های نفحات نفت برمی‌گردد به اواخر دهه هفتاد اما بیشتر حاصل تاملات نویسنده در دهه هشتاد است و حالا ده یازده سال پس از اولین چاپش، برای هر ایرانی، به واقعیتی کاملاً قابل لمس و غیر قابل انکار تبدیل شده است.
          

            «مادر یعنی وطن. طلا یعنی نفت. پدر یعنی دولت... این ملک پدرانی داشته است که برای حکومت، نه طلای مادر که خودِ مادر را نیز فروخته اند! در چنین خانواده ای تنها مایه ی نجات، همتِ فرزندان است... از پدر کاری برنمی‌آید»
نفحات نفت نقدی است به فرهنگ نفتی ما. بیانی زیبا و جذاب، سبب می شود که خواندنش راحت شود. البته قبل از قلم امیرخانی، شیوه ی تفکرش را می پسندم. ذهن منسجم و خاطری دغدغه‌مند دارد، از آموخته هایش زیبا استفاده می کند –به خصوص سفرش به آمریکا.
          

            اگر بگویند کدام کتاب امیرخانی را از همه بیشتر دوست داری نفحات نفت را می‌گویم (البته با رقابتی تنگاتنگ با نشت نشا).
وارد شریف که شدم مدام دنبال مسیر بین مسجد و دانشکده مکانیک که روند شکل گیری اش در کتاب شرح داده شده می‌گشتم و در ذهنم ماجرا را تصور می‌ کردم که اگر تمام دانشگاه را چمن کنیم و بعد مسیر پاکوب شده را راه بسازیم چه می‌شود!
و اینکه هماره به دنبال بابا رجب گشتم بین باغبان‌های دانشگاه!
          

            تحلیل‌های این کتاب در مورد صنعت نفت بیش‌تر کشکی است. این را با متخصصین و دانشجویان نفت اگر صحبت کنید، که بنده کرده‌ام، بیش‌تر متوجه خواهد شد.
در عین حال آن بخش کتاب که «اول‌العلم معرفت النفت» بوده و حذف شده، و محتوای‌ش را آقا رضا برای‌م توضیح می‌داد، اگر چاپ می‌شد محتوای کتاب باز مقداری غنی می‌شد.
          

            از شروع بیوتن که اولین کتابم از این نویسنده بود تصمیم گرفتم تا همه ی آثارش را بخوانم، فصل‌های قانان / بی‌کارآفرین / افق / و زمین صاف... به اندازه‌ی کافی راضی‌ام کردند تا این کتاب را به همه دانشجوهای اطرافم توصیه کنم که گاه شده غم و حرص از و به دولت را با هم دارند، و شاید هم تقصیر خودشان نیست که ما جوانان بازتاب بی‌رنگ و جونی هستیم از خانواده‌هایمان... به هر طریق تلاش نویسنده و تا به اینجا حتی اگر برای فقط و فقط خودش هم بوده باشد ارزشمند است، چون از من که بابت امانت گرفتن این کتاب از کتابخانه چیزی کم نمی‌شود، اما قطعاً به قول هانا آرنت، عقیده داشتن بدون آگاهی ممکن نیست.

تلاش امیرخانی برای انتقال بینشی نسبت به قانون، کار و اندیشه، جذابیت و اهمیت بینش را نشان داد، برماست که بدون گرفتن یقه‌ی نویسنده بینش را بچسبیم
          

            میگم یه وقت بد نباشه اگه بگم  من این کتاب رو امسال (مهر ۱۴۰۲) و برای بار اول خوندم؟ کتابی که چاپ سال ۸۹ بوده، قبلش نشت نشا و ارمیا و بیوتن و خرده‌داستان‌های امیرخانی منتشر شده، من هم با قلمش آشنا بودم. اما با همه این اوصاف ۱۳ سال طول کشیده تا بخونم.

وقتی می‌خواستم بخونمش از خودم پرسیدم آیا با توجه به ماهیت مطالب کتاب، قرار نیست یه مطلب بیات و از دهن‌افتاده و حتی تاریخ‌مصرف گذشته بخونم؟

در هر حال، برای پاسخ به همین سوال هم باید شروعش می‌کردم. و باید بگم از خوندنش خوشحالم، به چند دلیل:

اول، دلم برای خوندن متن و نوشته‌ای از امیرخانی تنگ شده بود. ابراز عقیده و واژگان اختصاصی امیرخانی چیزی نیست که هر جایی و تو قلم هر کسی پیدا بشه. فارغ از درست یا غلط بودن نظر و حرفش، از جسارتش همیشه لذت می‌برم. جسارتی که متعهده و دور از ولنگاری یا اشاعه ناامیدی است. پنج ستاره‌ای هم که دادم در وهله اول به خاطر ادبیاتشه و بعد به خاطر موشکافی و تحلیل‌هاش.

دوم، کتاب تاریخ مصرف گذشته نبود. سال ۸۹ کتابی پیشرو و پیشگو بوده و الان دقیقا سر وقت اون‌ حرفها رسیده. شاید تنها قسمت بیات‌شده بخش‌هایی بود که درباره توسعه اینترنت در جهان گفته و هم الان همه دنیا کم و زیاد به همون‌ مرحله رسیدن. حتی بعضی کشورها ازش رد شدن.

سوم، بررسی‌ها، تحلیل‌ها، پیش‌بینی‌ها و مقایسه‌های امیرخانیِ جوان خیلی جذاب بود. زمان نگارش کتاب، مردی بوده اواخر دهه سی زندگی و این همه تسلط به اتفاقات و رویدادها و آمارها اون‌هم از جانب کسی که به عنوان رمان‌نویس و سفرنامه‌نویس شناخته شده، قابل تحسینه.
امیرخانیِ این‌ کتاب، مثل مگس روی زخم ننشسته. او نویسنده‌ی تراز مسلمان، انقلابی و متعهده که سعی کرده درد رو ببینه، درمان رو هم پیشنهاد بده. در ضمن در قسمت ارائه راهکار و درمان، از ماهیت ایرانی و اسلامی جامعه‌اش غافل نبوده و خواسته متناسب همه اون ویژگی‌ها راه‌حل ارائه بده. این‌که دردهای برشمرده درسته یا نه، درمان‌های پیشنهادی کاربردیه یا نه در این مرحله مهم نیست. دغدغه‌مندی نویسنده ورای همه اینها ارزشمنده. امیرخانی نه اهل دولت (سه‌لت!) بوده، نه در زمره قانونگذاران. ولی از منظر اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آسیب‌شناسی موجزی کرده و زمینه‌های مختلف رو به تفکیک بررسی کرده.

متاسفانه هنوز اکثر حرف‌هاش درسته. به انضمام اینکه در اون سال‌ها حجم تحریم‌ها به این شدتی که تو ده سال اخیر تجربه کردیم، نبوده. اگر از سال‌ها قبل، از دهه هفتاد که رهبری هشدار می‌داد به جدایی از اقتصاد تک‌محصولی تا اواخر دهه هشتاد که یه نویسنده اومده خطرات این معضل رو برشمرده، مسئولان سه‌لتی به فکر بودند، شاید بعد تحریم‌های همه‌جانبه و شدید دهه نود کمتر آسیب می‌دیدیم. اگه سیستم کارآفرینی تغییر می‌کرد، اگه سامانه دریافت مالیات خیلی زودتر از اینها قانونمند می‌شد و تلاش هایی که الان تازه شروع شده، اون موقع شروع شده بود، الان داشتیم ثمراتش رو می‌دیدیم.

من خیلی گشتم نقدهای حسابی درباره این کتاب بخونم. نقدی که بیاد بگه مثلا فلان قسمتش رو اشتباه گفته یا فلان تحلیلش نادرسته. ولی مطلب خاصی پیدا نکردم. پس در مورد درستی و نادرستی همه حرف‌هاش نظری ندارم. اما اونهایی که به تجربه یا با گذشت زمان دیدم و درک کردم، خیلی دردناک بود.

فصل "کدام استقلال و کدام پرسپولیس" رو خیلی دوست داشتم.
فصل "افق" رو از این جهت که به تفاوت ماهوی انسان ایرانی با چینی، هندی، مالزیایی و آمریکایی پرداخته بود، می‌پسندیدم. این نوع بررسی متاسفانه همیشه مغفوله. امیرخانی تو کتاب "نیم‌دانگ پیونگ‌یانگ" هم این نوع بررسی رو ادامه داده بود.
و البته فصل "زمین مسطح، گرد و مشبک" همون فصل پیشگوی جذابش بود که الان محقق شده. و ما هنوز اندر خم زمین گردیم. شاید در آستانه ورود به مشبک. 


          

            یکی از معدود کتاب‌هایی بود که من رو وادار کرد موقع خوندن نکته‌برداری کنم ازش.براش کلید واژه بذارم و عمیقا بهش فکر کنم و حتی آخر شب خواب‌هایی دربارش ببینم.
وقتی کتاب رو می‌خونی، احتمالا فصل‌های اول رو سریع می‌گذری. فصل‌هایی که کاملا به ساده‌ترين بخش‌های زندگی ما ایرانی ها اشاره داره. اما وقتی به فصل‌های آخر می‌رسی حس می‌کنی فصل‌های اول خیلی مهم بودن و نشون می‌دادن چطوری این نفت تو قسمت قسمت زندگی ما ریشه کرده.
توی صنعت، توی ورزش، توی جامعه، توی قانون تو هر چیزی حتی توی روابط آدم‌ها با هم دیگه.
شاید الان خیلی غصه‌دار بشم که چرا وقتی با شور و حرارت کتاب‌های ملی شدن صنعت نفت رو می‌خوندم به نفحات نفت نرسیدم. اما می‌دونم که همه‌مون باید بخونیمش و باید به قول استاد یکی از دوستانم دعا کنیم این نفت زودتر با همین روند مصرفی تموم بشه تا بلکه به خودمون بیایم.
          

            اصل دغدغه کتاب بجاست و مثالهای کاربردی بسیاری را به کار می‌برد. پژوهش و تفکر برای تکمیل این «یادداشت اخوینی» به قول امیرخانی از ویژگی‌های بارز این کتاب است. خواندنش روحیه عدم وابستگی به نفت را به ویژه برای جوانان تقویت می‌کند. هر چند بعضی جاها اغراق دیده می‌شود اما در مجموع کتاب خوبیست
          

            کتاب صوتی این کتاب با صدای آقای پیمان قریب پناه گوش دادم.

خب به طور کلی استراتژی خصوصی سازی و در زمان حاضر «مولدسازی» را در کشور شاهد هستیم البته خب طبیعی است ایراداتی دارد و با هدف خصوصی سازی که مدنظر قانون اساسی است متفاوت است و فرمان رهبری مبنی بر سیاستگذاری و هدایت و نظارت به نظر رعایت نشده است که فرض بر این است نویسنده این نوع از واگذاری را مدنظر دارد و نه رهاسازی. تعاونی هم ظاهرا زیاد توجه نمی شود.

دقیق نمی دانم ولی شنیدم درآمد نفت ۳۲۰ همت است و درآمد امسال مالیات ۱۰۰ همت فلذا دغدغه مهندس امیرخانی! تا حدودی دغدغه مسئولان هم بوده است که این چنین درآمد مالیات بالا رفته است. فکر کنم این کتاب در زمان قبل از تحریم نفت ایران در سال ۱۳۹۰ نوشته شده است و زمان درآمد سرشار نفتی منتها به طورکلی مدیریت نفتی و دولتی را محل اشکال می داند.

حقیقتش حس می کنم حرف مفت زده است! حرف کوچه بازاری که نمی زنیم، طراحی خودرو نقاشی نیست هزارتا مکافات دارد و اندازه پول خونتان باید هزینه کنید، برویم دانشگاه کمک کنند؟ :) مگه دانش آبمیوه گیری است که دکمه بزنید کار حل شود؟ قربون دستت یکی دوتا جنگنده هم طراحی کن! سطح فناوری کشورها باهم متفاوت است از طرفی ما تنهاییم...

در مرحله بعد رقابت کامل باید باشد احسنت، مثلا کشور زیر تحریم فرضا اینقدر ارز دارد که ماشین وارد کند و رقابت شکل می گیرد خب رقابت توسعه می خواهد فلذا مثلا چطور طراح اِلمان محدود به ما می دهند؟ آهان کشورهای تحریم کننده به ما آموزش می دهند ... بعد مثلا فولاد UHSS چطور تولید می شود؟(خداروشکر قرارداد با چینی ها بسته شده است) آره دیگه شرایط رقابت کامل را فرضا ایجاد می کنیم خود به خود تولید می شود! بله دیگر فرض این است بخش خصوصی از زیر گل هم این ها را پیدا می کند ... وقتی اندازه صنعت از حیث بازار و فناوری ما در اندازه آن ها نیست باز کردن درهای کشور مساوی است با نابودی این صنایع که نتایج واضحی دارد.
فکر کردید صنعت شماره یک کشور با میلیون ها کارمند و کارگر و متخصص را می شود بست؟ شما را به تعطیل کردن هپکو و هفت تپه حواله می دهم(خصوصی سازی بد) که با چند هزار کارگر مشکل امنیتی برای کشور درست شد آنوقت ...

بعد برای اقتصادی شدن و کاهش قیمت، تولید باید انبوه باشد وقتی همین بازار را ازش گرفتید با کی رقابت کند؟ خلاصه خودرو و مسائل دیگر خیلی پیچیده است کار من و شما نیست :)

درباره قانون که باید نشات گرفته از نظر مردم و سبب یک فضیلت  و مزیت باشد را قبول دارم به شرط اینکه در چارچوب شارع مقدس باشد.

درباره مناطق آزاد متاسفانه درست می گوید. اوضاع در منطقه ما خیط است دیگر چیزی به اسم مردم محلی را متصور نیستم. نکات مهمی را درباره دبی گفت البته درباره خرمشهر و بحث راهیان نور باید فرهنگی هم نگاه کرد و نگاه صرفا مالی کار را بدتر می کند.

یک نکته هم درباره ورود دولت و گازکشی می گوید و باید بگم از جهت دیگری درست می گوید کشور ما روی دو منبع انرژی یعنی نفت و گاز سوار است درحالی که کشورهای مختلف سبدانرژی خود را بسیار متنوع کرده اند و با این که ما هیزم و ذغال و ... را مسخره می کنیم و به پوشش بالای 90 درصدی گاز افتخار می کنیم باید بدانیم ما هم به سبد انرژی متنوع نیاز داریم سبدی که به اروپا کمک کرد با هر بدبختی از زمستان بگذرد.

درباره کتاب و فوتبال همانطور که در «فوتبال علیه دشمن» گفتم چیزی نمی دانم. 

خلاصه که نقد نمی نویسم یک نظر ساده است، خیلی زیاد شد ... اصولا اگر پشه هم نیشتان زد تقصیر نفت و دولت و مدیر است :))
ولی جدی دغدغه ارزشمندی است.
          

            .

به این راحتی از نفت جداشدنی نیستیم.