یادداشت‌های حسین وحدانی (26)

          عجیب است که عاشقانه‌ها هنوز هم می‌توانند آدم را تا آخر داستان بکشانند، حتی اگر هیچ غافلگیری در انتظارمان نباشد. این رمان کمتر خوانده‌شده از رولان، یک هملت به‌روزشده در ایام جنگ جهانی اول است، در فضایی که چیزهای ساده‌ای مثل عشق و زندگی زیر آوار جنگ و نفرت روزنه‌ای برای نفس کشیدن ندارند. خواندن آن در این روزهای تجاوز روسیه به اوکراین، که نشان می‌دهد هنوز پس از یک قرن در بر همان پاشنه می‌چرخد، لطف و حسرت دیگری برایم داشت.
        

          هم‌نوایی رشک‌آلود یک روان‌درمان‌گر عالی و یک نویسنده‌ی خوب - که از قضا یک نفر هستند - آثاری فوق‌العاده آفریده، از جمله مامان و معنای زندگی.
اگر صرفا دنبال داستان هستید  داستان‌های بهتری در دنیا خواهید یافت، و اگر می‌خواهید درباره‌ی روان‌درمانی چیزی بخوانید، کتاب‌های تخصصی‌تری وجود دارند. اما در تلفیق این دو ژانر، یالوم نظیر ندارد. اگر باور داریم که بهترین داستان‌سرایان تاریخ ادبیات از جمله تولستوی و داستایوسکی و کامو و کوندرا، روان‌شناسانی بالفطره بودند، و همچنین بهترین و مجرب‌ترین درمان‌گران روان، علاوه بر گوش‌های شنوا برای صدها بلکه هزاران قصه‌ی سرگذشت آدم‌ها،  از مهارت بالایی در قصه‌سرایی نیز برخوردارند، آثار یالوم را به عنوان تجلی مشترک این دو حرفه، بیشتر خواهیم ستود.
        

          هم نمی‌دانم و هم می‌دانم چرا به این کتاب چهار ستاره داده‌ام! در قیاس با بسیاری کتاب‌های دیگر، کتاب روایت عجیب و غریب یا نثر ویژه‌ای ندارد. حرف‌های نویسنده از قول استادش - موری - شبیه جملاتی تکراری و پیش‌پاافتاده در رثای زندگی و عشق و ازدواج و خانواده و بخشش و از این قبیل است. اما در عین حال، سه‌شنبه‌ها با موری راوی صادق و مستند روزهایی از زندگی است که آدمی‌زاد هیچ شیله‌پیله‌ای ندارد؛ اندک اندک عریان می‌شود و با حقیقت زندگی و مرگ خود روبه‌رو می‌گردد. این تجربه‌ی بی‌نظیری‌ست که روایت میچ آلبوم و البته صراحت تمام‌عیار مربی‌اش به ما هدیه می‌دهد: مستندی از بی‌پیرایه‌ترین لحظات زندگی‌مان، روزهای منتهی به پایان.
        

          درباره‌ی ایشی‌گورو چه می‌توان گفت؟ او با کلمات شعبده‌بازی می‌کند؛ اما هر بار به نوعی، به گونه‌ای که آدم گمان می‌برد حتی خودش را هم غافلگیر کرده است!
ایشی‌گورو را باید با روایت عصاقورت‌داده‌ی بازمانده‌ی روز، با نثر مطنطن و طنز به‌اندازه‌اش، به جا آوریم، یا داستان‌پردازی لایه‌لایه‌ی مرموزش در شام خانوادگی، یا حالا در این عاشقانه‌ی علمی-تخیلی تازه، کلارا و خورشید؟شعبده در این است که همه‌ی این‌ها از کلاه یک نویسنده درآمده‌اند، با آن‌که در ظاهر شباهتی به هم ندارند. برنده‌ی ژاپنی‌الاصل نوبل، بدون شک سلطان بلامنازع صحنه‌ی تغییر ژانر است؛ شعبده‌بازی که هر بار پرده را می‌اندازد و اثر جدیدش را رو می‌کند، ما با شاهکاری در ژانری تازه روبه‌روییم.

و مثل همیشه از ترجمه‌ی درخشان امیرمهدی حقیقت نباید گذشت، که در نزدیک کردن ترجمه به سبک و زبان نویسنده، حق مطلب را ادا می‌کند.
        

          زاویه دید تازه، نگاه دقیق و قلم طناز نویسنده، نتیجه‌ای کم‌نظیر در پی داشته و اثری فوق‌العاده آفریده است. در انبوه کتاب‌های به اصطلاح استارتاپی که فقط داستان موفقیت و شکست سوپراستارهای کارآفرین و سلبریتی‌های اکوسیستم استارتاپی را روایت می‌کند، نوع نگاه یکی از هزاران هزار کارمند ساده، با رویاها، دغدغه‌ها، آرزوها و نگرانی‌های متفاوت و کمترشنیده‌شده، به شدت خواندنی و آموختنی است.
        

          فیلیپ کاتلر با کتاب «اصول بازاریابی»اش دین بزرگی بر گردن بازاریابان چند دهه‌ی گذشته دارد. جامع‌نگری، آینده‌نگری و صورت‌بندی دقیق او از مفاهیم و مسائل بازاریابی، نوشته‌های وی را به [شاید] بهترین مرجع یادگیری بازاریابی تبدیل کرده است. اما در کنار این‌ها، تا این اندازه به‌روز بودن نویسنده‌ای که اکنون ۹۰ساله است، و درک عمیق و والای او از آنچه زیر پوست پیشرفت‌های هرروزه‌ی تکنولوژی اتفاق می‌افتد، اعجاب برانگیز است! این ویژگی‌ها به خوبی در کتاب «نسل چهارم بازاریابی» مشهود است.

کتاب که حدود ۴ سال پیش نوشته شده، تصویری عالی از روند تغییرات بازاریابی به شما می‌دهد؛ تغییراتی که فقط در ابزارها و روش‌ها نیستند، بلکه نشان از تحول فلسفه‌ی پشت بازاریابی (و در واقع کسب‌وکارها) دارند. خواندن این کتاب هم برای بازاریابان سنتی واجب است، که بیش از این از روند سرسام‌آور تغییرات و پیشرفت‌های مارکتینگ در دنیای مدرن و نیاز مشتریان نسل‌های امروزی عقب نمانند، و هم برای «مارکتر»ها و «دیجیتال‌مارکتر»ها امروزی ضروری است، که منطق پشت ابزارها و تکنیک‌هایی که استفاده می‌کنند را درک نمایند و در سطح نمانند.
        

          کیمیاگر شاهکار نیست، اما دوست‌داشتنی است و دست‌کم آدم را از خواندنش، البته در دوران جوانی، پشیمان نمی‌کند! پی گرفتن سفر شخصی خمیرمایه‌ی این رمان است و مفاهیمی مثل عشق، ثروت، آرزو، امید، آزادی، خطر کردن و نظیر آن، برای هر خواننده‌ای از هر فرهنگ و جغرافیایی آشناست. بنابراین عجیب نیست که این رمان به ده‌ها زبان ترجمه شده و شهرتی جهانی پیدا کرده است. نگرش هیپی‌وار پائولو کوئیلو به زندگی، که در زندگی سانتیاگوی چوپان (شخصیت اصلی داستان)، متجلی است، باب طبع روزگار جوانی است؛ هرچند شاید در واقعیت کمتر کسی باشد که بتواند به قول کوئیلو، «افسانه شخصی»اش را زندگی کند.
        

          یرواند آبراهامیان در این کتاب با استناد به منابع دست اول تاریخی (و البته برداشت‌های شخصی خود از وقایع تاریخی) نشان‌مان می‌دهد که مساله‌ی اصلی سیاست در ایران چیست؛ مساله‌ای که در لایه‌های زیرین فرهنگی/تاریخی/جغرافیایی این سرزمین ریشه دارد و شاخ و برگ‌های ظاهری‌اش همچون تقسیم‌بندی‌های باب روز سیاسی، فقط یک تصویر سایه‌وار و بسیار ناقص از آن است که به درد جنجال‌های انتخاباتی و بحث‌های روزمره و بی‌حاصل سیاسی می‌خورد. آنچه در زیر پنهان است، ساختار قبیله‌ای جامعه‌ی ایران است که تازه ۱۰۰ سال است وارد دنیای مدرن شده و همان تفکر قبیله‌ای را در دوگانه‌ی شهری-روستایی پی گرفته است.
بعد از خواندن این کتاب به این نتیجه رسیدم که هر کس این کتاب را نخوانده باشد (مگر اینکه خودش پژوهشگر تاریخ معاصر ایران باشد و با منابع دست اول سر و کله بزند) نمی‌تواند درباره‌ی فضای سیاسی امروز ایران به درستی قضاوت کند. البته این به معنای تایید کامل نگاه نویسنده نیست. به نظر من آبراهامیان روی نقش حزب توده و نیروهای چپ بیش از حد تکیه می‌کند (فصلی طولانی از کتاب به حزب توده اختصاص دارد) بدون اینکه به زمینه‌های دینی/مذهبی وقایع صد سال اخیر توجه کافی داشته باشد. همچنین استنادات کتاب به منابع خارجی (مثلا گزارش‌های وابستگان انگلیسی و امریکایی) ارجاعات بسیاری دارد که به خودی خود اشکالی ندارد، اما وقتی آن را با کمبود ارجاع به منابع فارسی مقایسه می‌کنیم، احتمال جهت‌دار بودن گزارش‌ها و مستندات (که مبنای تحلیلی نویسنده را تشکیل می‌دهد) بیشتر می‌شود و قضاوت را مخدوش می‌کند.
با وجود این، تحلیل و تصویری که در «ایران بین دو انقلاب آبراهمیان» از وضعیت ایران در پایان قرن نوزدهم و آغاز قرن بیستم به دست می‌آوریم، به نظر من نقطه‌ی شروعی جدی برای بازنگری در تلقی و تصور ما از وضعیت سیاسی امروز ایران و شناخت لایه‌های زیرین وقایع و اتفاقات است.
        

          شخصیت‌هایی که رومن گاری می‌شناسد و به خواننده می‌شناساند از فرط سادگی، عادی بودن و بی‌شیله‌پیله‌گی شگفت‌انگیزند. نمی‌شود دوست‌شان نداشت، همراه‌شان نشد و دل به دل‌شان نداد. برای رومن گاری «انسان» مهم است؛ فارغ از دین و نژاد و دارایی‌اش. در «زندگی در پیش رو» به معنای واقعی کلمه زندگی را درمی‌یابیم و حس می‌کنیم. ترجمه‌ی لیلی گلستان بسیار روان و راحت است؛ همان‌طور که چنین رمانی اقتضا می‌کند.
        

          نحوه‌ی روبه‌رو شدن آدم‌های دیگر با سوگ از دست دادن عزیزان‌شان، موضوع کنجکاوی‌برانگیزی برای من است؛ و آن‌قدر که می‌دانم برای خیلی‌های دیگر. جذابیت اصلی کتاب جولین بارنز همین است. هرچند جاهایی دور و دراز بودن شرح حالی که از خود می‌دهد برای من حوصله‌سربر بود (که شاید اتفاقا اقتضای آدمی در این شرایط است) اما پیچیدگی جالبی که بین سرگذشت عکاس، بالرین و بالون‌سوار داستانش ایجاد می‌کند و دست آخر نشانه‌های این پیچیدگی را در موضوع  اندوه  از دست دادن همسرش بازخوانی می‌کند، تاثیرگذار  و به یاد ماندنی است.
همچنین تجربه‌های شخصی نویسنده بعد از مرگ همسرش، کارها و روابط خیلی ساده و روزمره‌ای که دستخوش تغییرات عظیم می‌شوند، تکان‌دهنده‌اند. تجربه‌هایی که از دور به ظاهر پیش‌پاافتاده و کم‌اهمیت به نظر می‌رسند، اما احتمالا برای هر کسی که در این شرایط قرار می‌گیرد، زندگی را از این رو به آن رو می‌کنند.
        

          طنز ناب! خودانتقادی صادقانه‌ای که نویسنده درباره‌ی تقابل خودش، خانواده‌اش و فرهنگ ایرانی که از آن آمده با فرهنگ امریکایی دارد، موقعیت‌های خیلی خنده‌آوری خلق می‌کند. نویسنده ساده و بی‌تکلف درباره‌ی «گاف»های خانواده‌ی اصالتا ایرانی‌اش حرف می‌زند. کتاب با زبان طنزش، مثل یک نگاه از بیرون به ما و فرهنگ ماست؛ «جور» که یک ایرانی بزرگ‌شده در فرهنگ غربی  ما را می‌بیند، بهتر بگوییم یک امریکایی که با ایران و خانواده‌ی ایران غریبه نیست و احساس تعلقی هم به آن دارد.
من عنوان اصلی کتاب (Funny in Farsi/خنده‌دار در فارسی) را بیشتر دوست دارم؛ چون بهتر نشان می‌دهد ما با چه چیزی طرف هستیم. 
        

          رمانی که بتواند با تکیه بر فرم تو را این‌چنین دنبال خودش بکشد، دست‌کم در میان رمان‌های ایرانی که من می‌شناسم کمیاب است. «من او» فارغ از اینکه دوستش داشته باشیم یا نه، قطعا یک «تجربه» جدید و منحصربه‌فرد در مواجهه با قصه است.
        

          رمان شگفت‌انگیزی که از ابتدا تا انتهای آن ما اسم حتی یک نفر از شخصیت‌ها را هم نمی‌دانیم! تصویری هولناک از جامعه‌ای که در آن مردمان «نخواهند یا نتوانند ببینند». بی‌اسم بودن شخصیت‌ها زمینه‌ی هم‌ذات‌پنداری ما را با آن‌ها قوی‌تر می‌کند؛ ما را ناخودآگاه دعوت می‌کند که - هرچند با اکراه - خودمان را جای آن‌ها بگذاریم؛ چیزی که به واسطه‌ی تنوع آدم‌های رمان از طبقات و مشاغل مختلف، به سهولت اتفاق می‌افتد.
نمادشناسی در کوری بسیار اهمیت دارد. در عین اینکه با داستانی روان و همه‌فهم سروکار داریم، نشانه‌ها و ارجاعات پرتعدادی در لایه‌ی زیرین داستان وجود دارند که یک جامعه‌ی کامل را ترسیم می‌کنند؛ جامعه‌ای که تحققش فانتزی  و ناممکن به نظر می‌رسد، اما  اتفاقا خیلی به واقعیت جهان ما نزدیک است!
        

          به ندرت با ترجمه‌ی شعر ارتباط برقرار می‌کردم، اما این کتاب از شیمبورسکا سلیقه‌ام را تغییر داد. اگر چیزی به نام نگاه شاعرانه وجود داشته باشد، او حتما آن را دارد!
یکی از اشعار مجموعه با عبارت «هر دو بر این باورند که دستانی ناگهانی آنان را به یکدیگر پیوند داده است/ چنین اطمینانی زیباست/اما تردید زیباتر است» و در ادامه با یک شاهکار روبه‌رو می‌شویم. این شعر را نزدیک به بیست سال است در ذهن دارم؛ به مثابه‌ی نمونه‌ای درخشان از نگاه شاعرانه به زندگی.
        

          از معدود مجموعه داستان‌های نویسندگان ایرانی که بسیار دوستش دارم. توصیفات نجدی و تصویرهایی که از فضا و اتفاقات می‌دهد بدیع و شگفت‌آور است. همزمان با اینکه قصه‌ی قرص و محکمی برای روایت دارد (چیزی که در خیلی از رمان‌ها و داستان‌های ایرانی غایب است) شاعرانگی سبک نوشتاری‌اش آدم را مجذوب می‌کند. 
        

          درخشان‌ترین کتاب سلینجر. به گمانم برای همه‌ی روزگاران تازه است.
        

          نمی‌دانم کتابی از این بهتر برای دسته‌بندی و حالی کردن تکنیک‌های تاثیرگذار کردن ایده‌ها و پیام‌ها پیدا می‌شود یا نه! هر کسی که می‌خواهد روی دیگران تاثیر بگذارد و پیامش در ذهن مخاطبش ماندگار شود، باید این کتاب را بخواند؛ چه پدر یا مادری که می‌خواهد فرزند نوجوانش حرف او را گوش کند، چه مدیری که می‌خواهد تیمش را به سمت تحفق اهداف و تیده‌هایش رهبری کند، چه فعال اجتناعی یا سیاستمدادی که می‌خواهد مردم را حول شعارهایش متحد کند، و چه یک بازاریاب یا طراح تبلیغات که می‌خواهد موثرترین کمپین‌ها و شعارها را خلق و طراحی کند.

از این کتاب در کارگاه‌ها و کلاس‌هایم پیرامون تولید و بازاریابی محتوا، مدیریت شبکه‌های اجتماعی، کپی‌رایتینگ و نویسندگی خلاق، استفاده‌ی زیادی برده‌ام.