بریده‌های کتاب حسین درویش‌خادم

در ادبیات پس از مشروطه، مقاله را «گفتار» نام نهاده‌اند و امروز آن را «جستار» می‌خوانند. در هر دو عنوان، همچنان فعل حاکم است. اما در لفظ «جستار» منش جستجوگری و چندمعنایی متن است که برجسته می‌شود. چیزی را می‌جویم و ادعایی بیش از این ندارم. یافتن بماند بر عهدهٔ خواننده، و وابسته به افق‌های معنایی دیگر. (بابک احمدی)

حسین یاران را می‌گفت «شکیبایی کنید ای بزرگ‌زادگان. که مرگ نیست مگر پلی، که شما را از رنج و سختی به باغ‌های گشاده و فراخ و نعیم جاودانی برد. کیست از شما که نخواهد از زندان به کوشک منتقل گردد؟ و مرگ برای دشمنان شما چنان است که کسی از کاخی به زندان و عذاب رود.»

حسین [علیه‌السلام] روی به اصحاب کرد و گفت «مردم بندگان دنیایند و دین لیسیدنی‌ای است روی زبان ایشان نهاده. تا مزه از آن می‌تراود، نگاهش دارند و وقتی بنای آزمایش شود، دینداران اندک باشند.»

یک عادت یا خلق عجیبی داشت که از کنار هیچ‌کس همین‌طوری نمی‌گذشت. می‌خواست یک بچهٔ ده‌ساله باشد یا زنی خانه‌دار یا یک پیرمرد یا جوانی سربه‌هوا. برای هرکسی چیزی داشت که تعریف کند. قصه‌ای یا حرفی داشت که انگار فقط نگه داشته بود و حفظش کرده بود تا وقتی او را دید بهش بگوید. تک‌تک آدم‌ها برای او وجود داشتند و مهم بودند چون جهان را تک‌تک آدم‌ها می‌سازند. چون تک‌تک آدم‌ها می‌توانستند در جهان اثر بگذارند و چون بابا [امام موسی صدر] دنیا را و نقش خودش را در آن این‌طوری می‌دید. این‌طوری که آدم باید روی عالم اثری بگذارد.

واقعیت این است که دگرگونی‌های عظیم در تاریخ بشری [...] همگی گواه این واقعیت‌اند که با کنش هماهنگ بین‌المللی و محلی، عمر آپارتاید اسرائیل نیز به سر خواهد آمد. سؤال این است که کی و چگونه؟ ما حالا کجای این روایت ایستاده‌ایم؟

زندگی واقعاً کوتاه است. و از مرگ که بگذریم، هیچ‌چیز نمی‌تواند به خوبیِ سفر این را به آدم ثابت کند.

پس مخلص کلام اینکه در هر مرتبه که هستی، آن نیم‌رمق که داری آن‌قدر را که می‌توانی به‌عمل آوری، اگر در آن مسامحه نکردی، آن را به‌جا آوردی، یک چنین هم بر قوت تو می‌افزاید، بلکه زیاده؛ زیرا که فرمود: «تو یک وجب بیا، من یک ذراع.» وگرنه مسامحه کردی، آن مقدار قوت هم در معرض زوال است. [...] مثلاً در مجلسی نشستی، خیلی لغو و بیهوده گفتی، دلت سیاه شد، اما می‌توانی نیم‌ساعت زودتر پا شوی، به تدبیر و حیل؛ پس این نیم‌ساعت‌ها را از دست مده، پاشو برو و مگو چه فایده‌ای دارد من از صبح به خرابی مشغولم؟ باز می‌توانی به این جزئی خیلی از کارها پیش ببری. ان‌شاءالله تعالی.

دکتر گفت: «نباید این‌قدر به گذشته فکر کنی.» نباید، نباید، بی‌خود نبود که کم‌کم داشتم به این نتیجه می‌رسیدم این دکترهای روان‌شناس یا فکر می‌کنند آدم هیچی نمی‌داند یا فکر می‌کنند اگر می‌داند خب پس باید کارهاش دست خودش باشد. مثلاً اگر می‌دانی نباید این‌قدر به گذشته فکر کنی، فکر نکن دیگر، و اگر نمی‌دانی نباید این‌قدر به گذشته فکر کنی، بدان و بعد فکر نکن دیگر. به‌همین راحتی. یکی نیست بگوید آقا من به گذشته فکر می‌کنم و می‌دانم نباید به گذشته فکر کنم و باز هم به گذشته فکر می‌کنم.

اگر کسی کاردی تیز توی قلب آدم فروکند، آدم بلافاصله از پا نمی‌افتد؛ ما نیز نفهمیده بودیم که فقدان او* را هنوز در درونمان احساس نکرده‌ایم، که لطمه‌اش بعداً به ما وارد خواهد شد، که بعداً از پا خواهیم افتاد. *در متن کتاب اسم شخصیت آورده شده.

در بازگشت به خانه با این تجربهٔ آزاردهنده مواجه شدم که خبری دربارهٔ مرگ و زندگی داشتم و هیچ‌کس نبود این موضوع را با او در میان بگذارم. جدِّ نئاندرتال ما، اولین بار که پیروزمندانه ایستاده بود بالای سر گاومیشی که کشان‌کشان تا خانه آورده بودش و پی برده بود کسی نیست تا از ماجراجویی‌هایش برای او بگوید یا غنایمش یا حتی زخم‌هایش را نشانش دهد، فهمید چاره‌ای نیست جز اینکه بنشیند و بزند زیر گریه.

«که هنر همان تفکر نیست» و بینش و هوش در عمل می‌تواند مخل کار داستان‌نویسی باشد وگرنه هر منتقد باهوشی می‌توانست یک رمان قابل خواندن بنویسد.

والتر بنیامین گفته بود که «تحت تأثیر زحل» قدم به این جهان گذاشته است؛ «ستاره‌ای که کندترین چرخش را دارد، سیارهٔ تأخیر و ول‌گشت.»

روایت با تمام ویژگی‌های شکلی‌اش [...] همچون محرکی عمل می‌کند که با درگیر کردن ذهن مخاطب، او را به اندیشیدن سوق می‌دهد.

جز درآوردن زبان کاش شما را هنر دیگری نیز بود.

استراگون: خواب می‌دیدم که... ولادیمیر: تعریف نکن برام! استراگون: (به جهان اشاره می‌کند.) همین یکی واسه‌ت بسه؟ (سکوت.)

برای همین است که در غیاب آن تن خاکی باید تنی زوال‌ناپذیر از جنس کلام برایش نوشت تا همچنان که شیخ یحیی کندری می‌گوید، به هنگام قرائت هر غایب یا که نیامده‌ای که شکل چشمان اقلیما را می‌خواند، آن هوشیاری در مردمکانش مثل آفتاب بدرخشد. تا در مجال بود و نبودِ شکل خاکی تنش، حضور زوال‌ناپذیرش در کلمات سربی حلول کند و آن هوشیاری قرائت شود.

در من هزار شاعر تنها نشسته‌اند حیران نشسته‌اند که زیبایی تو را...

یک چیزی را می‌دانستی؟ اینکه اگر تکرار چیز بدی بود، الرحمن هیچ وقت عروس کتاب خدا نمی‌شد. تو تکراری‌ترین قیافه‌ای که من کل یوم بیشتر عاشقش می‌شوم.

و از ترس بد نوشتن گنگ می‌شوم.