یادداشت‌های حنانه علی پور (41)

          بالاخره کرگدن بشویم یا نه؟ 

-شخصیت اول نمایشنامه «برانژه» است. کسی که نا امید و بی‌هدف زندگی میگذرونه. بقیه‌ی شخصیت‌ها یا در تقابل با برانژه هستن ( دوستش ، ژان) و یابه پرورش شخصیتش در طول داستان کمک میکنن ( منطق دان  ، همکارانش در اداره ، دزی ) 

شاید اسپویل‼️ : 
-برانژه نه میدونه کرگدن شدن چیه و نه  نظری داره که چرا کرگدن ها دارن تو محله دیده میشن. ولی با زیاد شدن کرگدن ها و تبدیل یکی یکی همکارانش ، دوست عاقلش- ژان ، منطق دان و خلاصه همه ی آدمای اطرافش به کرگدن ، براش سوال ایجاد میشه که چرا داره این اتفاق میفته و «نمیخواد» در دام کرگدن شدن بیفته .   
-مثل اینکه تغییر انسان ها به کرگدن در واقع نمودی بوده از تبدیل گروه های ضد فاشیست ( که اوژن یونسکو هم عضوی از این گروه بوده ) به فاشیست ها و این سیر رو من اینطور درک کردم : 
در پرده اول ، منطق دان ، راجع به گربه بودن منطق میچینه ( اینکه هر موجودی که چهار پنجه داره گربه است ) ؛ بعد از یه مدتی یه کرگدن گربه ای رو جلوی چشم این عده له میکنه . موضوع تغییر پیدا میکنه به اینکه این کرگدن یک شاخ داشت یا دو شاخ ؛ آفریقایی بود یا آسیایی . بعد از یه مدت موضوع بحث دوباره تغییر میکنه و توجه ها میره به این سمت که چرا تعداد کرگدن ها داره زیاد میشه . و در نهایت آخرین تغییر جهتی که من تو داستان حس کردم این بود که همه کرگدن شدن به جز برانژه. و همین سیر سرنخ های هوشمندانه من رو به این فکر انداخت که عقاید چقدر ناپایدارند و سست. منتقد کرگدن ، بعد از مدتی خودش کرگدن میشه!


قسمت جذاب نمایشنامه برای من ، درک خودم ازش بود : 
۱. بعد از تموم شدن نمایشنامه تو راه برگشت ، داشتم به رمان کرگدن فکر میکردم.  
۲. تو اسنپ اگه درست یادم بیاد یه آهنگی گذاشته بود که «جای خالیت با هیچی پر نمیشه!
کسی که تو نمیشه…» 
۳. همون لحظه هم یه اتوبوس کنار ماشین ایستاد و داخلش آدمای عادی نشسته بودن ، مردمی که انگار بودنشون تو این دنیا باز هم لازمه و کسی جای اونا رو نمیگیره.    
سنتز این سه تا محیط تو ذهنم ، شد : برانژه! (و در کل انسان ها) واقعا کسی جاتو نمیگیره و نمیتونه کاری که تو قراره انجام بدی رو انجام بده ، تو‌ حتی اگه الکلی و ناامید از زندگی باشی ، میتونی در مقابل فشار کرگدن شدن مقاومت کنی!
        

          مردی مبهم و بی نام برای ما ؛ تنها چیزی که از او می دانیم اظهارات بزرگ منشانه و غلوآمیز و بعضی اوقات غیرقابل تحمل اوست راجع به خودش و معنای زندگی. 
طبیعی است برای کسی که کل زندگی اش یک اتاق است و از قضا ذهن او خوی وحشی و سرکشی دارد ، غلیان فکری و سرریز ذهنی بر کف و در و دیوار اتاق خالی و سفید زندان. طبیعیست ولی در عین حال وقتی متوجه میشویم این مرد بی نام در انتهای داستانش کل بنای ذهنی ما را از تصویر زندگی اش به هم می ریزد و به قول خودش : «بله ، حالا دیگر می توانم صراحتا اعتراف کنم که در این یادداشتهای بی هدف و ساده لوحانه بسیار دروغ گفته ام … »، دیگر طبیعی نیست. حتی دیگر نمیدانیم دل خوش کنیم به حس حقیقت خواهی اش در عالم جوانی که می گفت :« پس خود حقیقت چی ؟ وسط این دنیای اشباح و دروغ ، خود حقیقت کجاست ؟ » یا به حرف قبل از گفتن این جمله ؛ اینکه باید دنبال چیزی شبه حقیقت بود . به قول خودش « تناسبی بین شواهد و تصورات » . احتمالا این مرد بی نام ما را دنبال تصورات خود از زندان کشیده است . دنبال « آن مربع آهنین » . 
این مرد حتی نوشته من را هم تحت تاثیر قرار داده  . چرا مثل او حرف میزنم ؟
        

          ترجمه ی این کتاب اصلا راضی کننده نبود . 
از طرف دیگه ، این کتاب راجع به «تاریخ دیالکتیک» هست و نه مشخصا دیالکتیک در معنای پسا هگلی . 
پل فولیکه از پیشاافلاطونی ها شروع میکنه و برداشت فلاسفه ی مطرح اون زمان راجع به کلمه ی دیالکتیک رو میگه. بخش مهم ماجرا از اونجا شروع میشه که پیچشی در معنای دیالکتیک از بعد هگل ایجاد میشه . تا قبل اون دیالکتیک به معنای مباحثه و در کل بر مبنای منطق صوری بود. ولی دیدگاه هگل و بعد از اون تاثیری که مارکس ازش گرفت مبناش مخالف منطق صوری هست. 
بخش جذاب تاریخ دیالکتیک برای من اینه که آیا الزاما این تضاد بین منطق صوری و دیالکتیک ( به معنای جدیدش) وجود داره ؟ نمیشه منطق صوری رو پذیرفت و هنوز هم معتقد به وجود نیروهای مخالف هم در عالم بود؟
        

          باید یه هشدار برای این کتاب نوشت: 
شما شاهد تنها و تنها یک پرده از زندگی یک آدم به اصطلاح زیادی هستید. با این وجود ، با حال مناسب و دل شکسته و قلب پرشور خوانده شود.
        

          نتونستم ادامه بدم …
نه حس کتاب تاریخی ای به من داد ، نه حس کتاب داستان نه مخلوطی از این دوتا . صرفا سلسله ای از اتفاقا که پشت هم ردیف می‌شد .
        

          لازم نیست مقاله ی « فقر و مغز در حال رشد » رو بخونم تا بفهمم تفاوت بین مغز کودک فقیر و دارا چقدره یا ساعت ها استدلال بیارم چرا سطح اعتماد به نفس یه آدم فقیر فرسنگ ها دورتر از اعتماد به سقف آدم داراست . 
حالا این وسط مشکل پولداران ؟ نه الزاما. 
فقر یا ثروت ؟ دوگانه ی غلط اندازیه . 
مناعت طبع یا حرص و طمع ؟ غلط انداز تره. 

شاید اسپویل ‼️
جالبی ماجرا این بود  مغازه ی خود ایل داشت نونوار و مرتب می‌شد ؛ دختر ایل میره کلاس تنیس و فرانسه و انگلیسی و ادبیات ؛  پسرش ماشین خریده . 
زن ایل با پول خون خود ایل یه تابلوی نقاشی سفارش داده. حالا بیایم داد سخن بدیم که شرافت کجا رفته ؟ وفاداری و محبت؟ اینجاست که فقر داد میزنه «اگه قدرتشو داری با من رو به رو شو و این حرفا رو تکرار کن» . میتونی؟ 

از بین چندتا نمایشنامه ای که خوندم ، به نظرم ملاقات با بانوی سالخورده بهترینشون بود از نظر اجرا رو صحنه و توضیحات بیشتری داشت و خلاقیت طراحی هر پلان عالی بود. 
از نقطه نظر شخصیت شناسی هم همینطور : شخصیت ها هیچ کدوم برام سیاه و سفید نبودن. همه شون انسان بودن . با اینکه مغزم حکم اخلاقی رو اول کار داد ولی قلبم راضی نمیشد و خب این هنر نویسنده است که تو رو وادار کنه بین مغز و قلبت در رفت و آمد باشی .
        

          بیشتر از اینکه دقت کنم کتاب داره با چه سیری پیش میره ، چی می‌خواد بگه یا سعیمو بکنم از سمت خودم باهاش ارتباط بگیرم ، کتاب دستمو گرفت و کشید تو خودش. اونم از وقتی که شخصیت دایی وارد قصه شد . 
داستان پردازی خاصی حس نکردم ‌و بیشتر از همه شخصیت پردازی قوی بود. 
خلاصه که هر لحظه از خوندن کتاب مشعوف بودم و خیلی جایگاهش نزدیک به « جنایت و مکافات » شد برام . یه سفر درونی بود بیشتر . همون روانکاوی خودم برای خودم. هرچی هم سعی می‌کنم بفهمم از کجاش خوشم اومد اون « جا » رو پیدا نمی کنم . کل کتاب یه سیر و سیاحت به یاد موندنی بود . 

شاید اسپویل ‼️

داستان جدال بین ۲ کاراکتر بود 
ساده دل و خوش باور و بی شیله پیله 
و 
بد طینت و آب زیرکاه و سنگدل 

از اینجاست که روانشناسی بین این دو شخصیت و اثراتی که هرکدوم در تکامل و تحول اون یکی دارن شروع میشه و هر کدوم از دوستداران رمان ناشناس تو یکی از این لایه های تحولی علاقه شون به رمان رو پیدا میکنن . 
بعضی از منتقدین میگن شخصیت فاما یه جورایی نشانگر شخصیت گوگول بوده در اواخر عمر یا نشون از جامعه ی « تازه » روشنفکران . 
به نظر من فاما فامیچ نماد هر انسان ظلم دیده ایه که نتونسته با سیاهی درونش و سیاهی درون بقیه کنار بیاد و می‌خواد به اشتباه ، تلخی گذشته رو با تلخی کردن به دیگران بشوره و ببره . توان این کار وقتی در این شخصیت به وجود میاد که رو به رو میشه با انسان ساده دلی که می‌خواد همه رو از محبت سرشار کنه و این چرخه تا انتهاش پیش میره تا وقتی یکیشون کوتاه بیاد. ( همونطور که از هر لحظه منتظر بودم دایی جلوی فاما بایسته ) 
خلاصه که دلنشین بود 👌.
        

          جمله ای که تو کل رمان خوندن به خودم و بقیه میگفتم این بود: 
دلم میسوزه ، دلم میسوزه 
دل سوختنای من البته اصلا از سر ترحم نیست . خودمو میذارم جای اون آدم و قضیه ختم میشه به مسئله ی عدالت اجتماعی و قص علی هذا .

‼️شاید اسپویل : 

داستان از نگاه من نه گره میخوره به تنبلی های بیف ، نه خیانت ویلی ، نه بی مسئولیتی هپ . داستان راجع به عدالته . هرچند جدیدا حس کردم صرف نظر از تم رمان ، اگه نویسنده اندک اشاره ای به بی عدالتی بکنه منو راضی و خوشحال و پذیرنده نگه می داره. 
داستان ویلی و خانوادش فقط دست و پنجه نرم کردن  طبقه ی پایین جامعه با مشکلاته؟ موندن این خونواده ها تو چرخه ی عادات قدیمی ؟ فقط این خونواده هان که تفاوتی تو بیست سالگی و شصت سالگیشون نمیبینیم ؟ مگه همه ی ما یه فروشنده نداریم تو وجودمون که کارش اینه که تموم عمرمون یه جنس بفروشه و اصلا نگران نباشه چیزای دیگه ای هم هست برای فروش؟ 
خلاصه که کاش یه روزی سر یه کتابی اون نقطه ی «آها» برام پیش بیاد و بفهمم «اختیار انسان» و «شرایط تحمیلی به انسان» هر کدوم چقدر رو این که مسئولیت زندگی رو به دوش بگیریم و قوی پیش بریم ، تاثیر دارن .
        

          بعد سه تا کتاب مردم فقیر ، آزردگان و جنایت و مکافات ، خوندنش لطفی برام نداشت . 
- شخصیت الکسی ، آدم اول داستان ، همون که قمار میکنه تا زندگیشو از یکنواختی دربیاره و خودشو به خودش و دنیاش «ثابت » کنه ، برام تازگی داشت. هرچند روانکاوی و موشکافی داستایفسکی نه. اصلا همین نفوذش درون احساس آدماست که میتونم بو بکشم که آره این رمان متعلق به روس هاست و از بین روس ها برای شخص داستایفسکی . 
- الکسی چندبار در سیر داستان میگه که قشنگی قمار به همینه که تو میتونی قبل قمار آدم مفلوکی باشی و بعدش یه آدم تازه و امیدوار : «ولی خب اگر از دست رفته باشم ، مگر نمی شود از نو برخیزم ؟ چرا ، چاره در این است که در مدت عمرت یک بار هم که شده حسابگر و شکیبا باشی » 
ولی مگه میشه حسابگر بود موسیو/ مستر  الکسی؟ مگه میشه چشم برداشت از این صفحه ی رنگارنگ و دیگه فکرش هم نکرد ؟ « فردا ، فردا ماجرا یکسره پایان می یابد ! »
        

          شیطان و همکارانش در ۳ پرده 

کمدی از نوع  ایرج پزشکزادی   :))) ( بعد خوندن دایی جان ناپلئون انتظار این نوع شوخی ها رو از نویسنده رو داشتم ) 
شاید اسپویل ‼️


شخصیت اول داستان نمیخواد رشوه بگیره ولی شیطان کوتاه نمیاد و کشمکش بین این دوتا تا آخرین لحظه ادامه داره . 
چیزی که برام جالب بود ، بولهوسی شخصیت اصلی در کنار قبول نکردن رشوه بود که تضاد بین این دوتا رفتار ، هم عجیب بود و هم انگار تلاش نویسنده برای دور شدن از ساختن شخصیت های صفر و صدی. ولی باز هم متوجه نشدم چرا انقدر روی رشوه گرفتن حساس بود ولی روی هوسران بودنش نه . فکر میکردم انتهای داستان دلیل این پافشاری معلوم میشه ولی من که سرنخی ندیدم … 

در طول داستان ، شیطان علاوه بر « ماموریت » ای که به دوششه ، هر از چندگاهی از رفتارهای مثبت شخصیت اول هم تعریف میکنه : شاید اشاره ای باشه به اینکه گاهی وقتا شاگردا و همکاراش کارایی میکنن که به مذاقش خوش نمیاد و تو دلش به آدم خوبا و پایان خوش عالم امیدواره ؛)
        

          این کتاب ، نه تنها چکیده ی اندیشه های رایج سیاسی که از قرن بیستم تا الان ، انسان مدرن درگیرش بوده رو بررسی نمیکنه بلکه در بررسی اون چند دیدگاه،  اطلاعات طبقه بندی شده ای نمیده که البته از داستان نمیشه انتظار زیادی داشت  . 

داستان شخصیت اول ، یعنی پروفسور کاریتا از این قراره که از کشور خودش به دلایل امنیتی فرار میکنه و سفر خودش رو از کشوری به کشور دیگه ادامه میده و ما شاهد شکل گیری روند پرسش گری پروفسور از دولتمرد های اصلی حکومت های سیاسی هستیم . 

حکومت هایی که ازشون دیدن میکنه به ترتیب فایده آباد، جماعت آباد( با مذهب اصلی کمونیسم ) ، کارگرآباد و آزاد آباد ( با منش لیبرالیسم ) هستن . 
انتقاد های ظریف از هر کدوم از این دسته ها جالبه و شما رو با باگ های هر نظریه آشنا میکنه : 
در آزاد آباد حق انتخاب کذایی شهروندان رو به سخره میگیره ، در فایده آباد ، عدالت و ارزش های اخلاقی و توجه به «انسان به مثابه ی انسان »در اولویت نیستن ، در جماعت آباد مشکل متحد کردن هزاردستگی جامعه رو نشون میده و در کارگر آباد از بین رفتن مفهوم حقوق. 
ولی در نهایت برای آشنایی با نظام های سیاسی خوندنش به صرفه نیست و قطعا کتاب های خیلی بهتری در این مورد وجود دارن. 
پ.ن : این کتاب به نام دیگه ی : «روشنگری شگفت انگیز پرفسور کاریتا » هم چاپ شده.
        

          آنچه او ریخت به پیمانه ما نوشیدیم /اگر از خمر بهشت است و گر باده مست 

دیدرو از داستانی به داستانی دیگه میره . از شخصیتی به شخصیت دیگه . وحدت و تکثر شخصیت ها براش فرقی نمیکنن .چه بسا بارها طی داستان مخاطب تشنه ی « رمان » شنیدن رو ، خطاب قرار میده و کنجکاویش رو به سخره میگیره . 
بک جای این شبه رمان، دیدرو میگه : «خواننده ی عزیز ، لازم است بدانید دیگر در اختیار من نیست حالا که خانم میزبان آمده است عذرش را بخواهم - چرا ؟ - به این خاطر که او با دو بطری شامپانی آمده است و آن بالا نوشته که هر ناطقی با چنین مطلعی ژاک را مخاطب قرار دهد ، حرفش حتما شنیده می شود»  . اشاره ی جالب و زیبا به اینکه هم جبر هست هم اختیار؛ ولی داخل این جبر قوانینی برای زمین بازی ما انسان ها هست و در واقع اختیار هم قبول میکنه ( امر بین الامرین خودمون ؟! ) و تعداد زیادی از اشاره ی پنهان و آشکار به بحث جبر و اختیار . همون بحث داغ همیشگی . 

مورد دیگه ای که بهش میپردازه و یه داستان طولانی و بلندبالا ( داستان مادام دولاپوره ) رو بهش اختصاص میده ( چون تو کتاب هزاران داستان از فلان آشنای ژاک و بهمان آشنای ارباب تعریف میکنه 😄) بحث جنجال برانگیز نا همسان بودن امکانات و شرایط انسان ها در بدو تولده ( یک نوع از جبر زندگی رو داره بهمون نشون میده ؟ )اینکه نباید کسی رو قضاوت کرد به این دلیل که ما تو اون شرایط به خصوص نبودیم.
اینکه اخلاقیات ثابت برای همه مون چیز عادلانه ای به نظر نمیرسه  : « خب ارباب ! کی میداند آن بالا چه نوشته شده ؟ آیا می شود گفت کمک کردن خوب است یا بد ؟ » 

اگه دیدرو معتقده فقط جبر و جبر و جبر ؛ پس چرا از زبون ژاک میگه : «من دعایم را می‌کنم ، هر چه بادا باد » هنوز هم داره اشاره میکنه که امیدی هست به این تفکر که ما تو زندگیمون نقش داریم ؟🤔

سخت نگرفتن ژاک رو خیلی دوست دارم و باهاش احساس هم دردی ( اگه درد محسوب بشه! ) می‌کنم . ولی به نظرم این ویژگی ساده گرفتن همه چیز ، الزاما با تفکر determinism همراه نمیشه . میشه به مخلوطی از جبرگرایی و اختیار گرایی معتقد بود و زندگی رو سخت نگرفت. 

خلاصه که از لحاظ سبک کتاب جالبی بود و اصلا چندین صفحه داستان از نامرتبط ترین شخص میخوندی و نمیتونی بگی نویسنده در قبال این شخصیت سازی های به نظر بی مورد مسئوله و باید جوابگو باشه( اینکه از داستان خوشت بیاد یا نه رو اون بالا نوشتن)  ، چون انتهای هر کدوم می‌خواد یه برگ دیگه از طومار اعظم سرنوشت باز کنه .
        

          منتظرم دانه برف هم تموم بشه ببینم این ۳ گانه ی سیلونه چطور ایتالیای اون زمان رو تصویر میکنه.
        

          کتاب رو نصفه نیمه خونده پس دادم. نه اینکه بد باشه ، نه . ولی کتاب ایده اش رو همون اول تقدیم میکنه. البته نزدیک صد صفحه پشت سر هم از خودت بگی کم چیزی نیست.
این کتاب ضربه اش رو اون جایی زد که فهمیدم نمیتونم از خودم بنویسم.پس تصمیم گرفتم یه کانال برای خودم بزنم تو‌ تلگرام با همین اسم. باعث میشه فراموش نکنم کی ام و چی دوست دارم. شاید یه روزی فراموشی گرفتم و به دادم رسید😁
        

          چیزی از این کتاب نفهمیدم ،یکی از نشونه هاش همین که آخرای کتاب به زور خودمو میکشوندم تا تموم بشه
حالا چرا اصرار به تموم کردن ؟ 
۱. چون نحوه ی روایت اش رو دوست داشتم : حضور نویسنده و حرف زدن باهات طی کتاب
۲. فضای جنگ جهانی اول و دوم تو آلمان نازی و بعدش ( اونقدری که از این فضا خوشم اومد از موضوع اصلی کتاب خوشم نیومد) 
۳. کنایه های ریز و درشت نویسنده که توی متن داستان پخشه ، نبوغ نویسنده رو نشون میده
ولی در نهایت هدف نویسنده رو متوجه نشدم از روایت این داستان
        

          سالی که نکوست از کتابی پیداست که موقع سال تحویل میخونی😄
سلیقه ام از اول رو کتابایی بوده که خودمو برای خودم و  آدما رو برام رو کنه ، بهم نشون بده این موجود دوپا دقیقا چیه و چی کار می‌کنه، به چی فکر می‌کنه ، تا کجا می‌تونه خودش رو قانع کنه و پیش بره و ... .
داستایوفسکی چه عالی این رو نشون داد و قطعا تجربیات زندگی سختش به این درون بینی نافذ و برنده کمک کرد.
از یه جایی به بعد حساب صفحه هایی که باید دوباره بخونم از دستم رفت🧑‍🦯
باید چندبار خوند این شاهکار رو.
        

          نمیتونم راجع به کتابایی که خیلی دوستشون دارم یادداشت بنویسم. 
برای هرکس یک یا چند کتاب وجود داره ( صرف نظر از اینکه اون کتاب شاهکار باشه یا نه ) که یه بخشی از قلبش رو ، یه بخشی از تجربیاتش رو لمس می‌کنه. یه بخشی از کتاب هست که کامل میفهمیش . یه جمله ای که زندگی کردیش.
این کتاب برای من اینجور بود. متشکرم آقای داستایوفسکی. 
        

          چرا یه جوری بود ؟!
ولی یه جور خوبی بود😄
جمله ی آخرش تاثیر گذار بود: آن چه زیر نشیمنت است دینامیت است. بلند شو و بزن به چاک .کار تمام است. این بار دیگر کار تمامِ تمام است.
        

          خیلی خوشخوان بود و خوب پیش رفت. نقد بلینسکی آخرش هم که دیگه هیچی . 
فقط نمی‌دونم چرا حتی بعد خوندن نقد و تشریح شخصیت کاچکاریوف ، درکش نمیکنم . چرا باید هدف یه آدم این باشه که همه در نهایت بگن «اون همه کاره است».
این کتاب کاری که کرد این بود که واقعیت لخت و عور افکار آدما رو بهت نشون میده و تو انکار میکنی . میگی مگه میشه ( و حتی به خودت میقبولونی که خب این طنزه که قاطی ماجرا هست و طبیعیه) ولی  اگه دقت کنی آروم آروم میپذیری که شاید هم بشه ... .
        

          نمیتونم انکار کنم که خیلی زیبا بود،  اونم در درجه اول به خاطر موضوعش که تا به حال جایی نخونده بودم. کلا ایده ی جدید جزء اولویت هامه. بعدش هم به خاطر رنج هاشون که خیلی ظریف و شکننده و غمگین  نشونم می داد .
 ولی چون شخصیتش یه نوجوونه فضای کتاب  ناخودآگاه شبیه کتابهای این سنین میشه.تصویر سازی هاش  منو یاد مجموعه  «مدرسه ... است » دوران راهنمایی مینداخت 😄
داشتم فکر میکردم اونقدر عمیق که همیشه مدنظرمه نژاد پرستی رو نشون نداد. مثل بیچارگان فقر رو نشون نداد. بعد گفتم دقیقا چی رو میخوام که نشون بده؟؟ اتفاقا انقدر فقر و بی عدالتی و  چه و چه رو در قالب طنز پیچید که باورش نکردم . اگه داستان صد در صد واقعی باشه چقدر سخته زندگی کردنش...