یادداشت‌های مرتضی (56)

          ۱. بررسی فنی یک کتاب ادبیات که طبیعتاً کار من نیست و در این باب نظری ندارم.
‌
۲. این کتاب یک اثر ضدِ جنگِ تمام‌عیار است. روی دیگری از سلحشوری و آرمان‌های جنگ را به گونه‌ای نشان می‌دهد که هر خواننده‌ای از ترسیم او از وقایع یک جنگ مضطرب خواهد شد.
هنر نویسنده در گره زدن این روایت به ماجرایی عاشقانه است که تأثیر آن را چند برابر می‌کند.
‌
۳. اوایل کتاب خیلی گیرا نبود، و شاید ناشی از ترجمه باشد ولی رفته‌رفته با شروع روایت امیل و لوسی، جذاب و جذاب‌تر می‌شود. نقطه‌ی قوت کتاب به تصویر کشیدن تلخ‌کامی‌های بازماندگان جنگ است. به نظرم کتاب شباهت‌هایی به «من قاتل پسرتان هستم» از احمد دهقان داشت.
‌
در کل از خواندنش راضی بودم.
        

          مسئله‌ی اصلی کتاب بررسی پروژه‌های دو اندیشمند جهان عرب است. جابری با پروژه‌ی «نقد عقل عربی» و محمد ارکون با «نقد عقل اسلامی» از مهم‌ترین و البته جنجالی‌ترین پژوهش‌های سالیان اخیر در فضای فکر عربی و اسلامی هستند. از این حیث جای خالی تالیف چنین کتابی به چشم می‌خورد.

مولف در این کتاب با توضیح دقیق روش‌شناسی این دو محقق و با واکاوی مولفه‌های پراهمیت فکر ایشان، این کتاب را تنظیم کرده است. ساختارگرایی، پساساختارگرایی، تاریخی‌نگری  و گسست معرفت‌شناختی را با نگاهی به آراء دریدا، فوکو و فیلسوفان فرانسوی بیان می‌کند.
نقطه‌ی قوت کتاب تقریر خوب و منصفانه از اندیشه‌های جابری و ارکون است. تا حدی که اقتضای این کتاب مختصر است، سعی مولف بر این بوده که مطالب را واضح توضیح بدهد. در بخش انتقادات هم بعضاً نکات دقیق و گاهی نقدهای سطحی‌ای را مطرح می‌کند.

به نظر می‌رسد پروژه‌ی فیلسوفان عرب‌زبان معاصر تاثیر قابل اعتنایی را بر فضای فکری روشنفکران ما گذاشته و این تاثیر در آینده بیشتر خواهد بود. چراکه مسئله‌ی ارکون و جابری و حتی امثال ابوزید و عبدالرحمن و دیگران، «سنت» است. دقیقاً همان مسئله‌ای که در مواجهه با مدرنیته، به آن برخورده‌ایم.

احتمال می‌دهم که اگر ساخت‌گشایی و روش‌های پست‌مدرن در فضای سنت اسلامی به کار گرفته شوند، پس از مدتی تقریباً چیزی از سنت باقی نخواهد ماند. 
حال باید منتظر بود و دید این ماجرا به کجا خواهد رسید.
        

          کتاب متشکل از سه مقاله است که پیش‌تر نیز چاپ شده بوده است؛ ۱. سودای تماشای فیل(ها)، ۲. خطر سقوط بهمن و ۳. زندگی با ارواح.
در این مقالات مولف در تلاش است تا چرایی گسترش روزافزون چاپ کتاب‌هایی که در حوزه دفاع مقدس منتشر می‌شوند را بررسی کند. از سوی دیگر دغدغه‌ی او توجه پیامدها و تبعاتی است که انتشار بدون دقت این کتاب‌ها دارد.
همچنین بین کتاب‌هایی که خاطره‌نگاری و خاطره‌نویسی هستند با کتاب‌هایی که به‌درستی می‌توان آن‌ها را «تاریخ شفاهی» دانست، وجه تمایز قائل می‌شود و تذکر می‌دهد که کتاب‌های بسیاری تحت عنوان تاریخ شفاهی منتشر شده است که نهایتاً جمع‌آوری خاطرات است و شاخص‌های لازم برای کتاب تاریخ بودن را ندارند.
در کل برای کسانی که به ادبیات حوزه‌ی دفاع مقدس و تاریخ شفاهی جنگ علاقه‌مند هستند، مفید است. احتمالا مقالات را در اینترنت به‌صورت مجزا می‌شود جست‌وجو کرد.
        

          این کتاب که ظاهراً رسالۀ دکتری تورستن هیلن است، به تحلیل روایت طبری از واقعه‌ی کربلا پرداخته است. نویسنده در یک فصل به اسطوره و اسطوره‌پردازی در تاریخ می‌پردازد و در فصلی مفصلا به ساختارگرایی لوی‌استراوس می‌پردازد. 
در فصل بعدی نیز به چند بخش منتخب از تاریخ طبری که عمدتاً ورود سیدالشهداء به کربلا و وقایع مشابه است را با مبانی لوی‌اشتراوس بررسی و تحلیل می‌کند.
نویسنده به‌نوعی همدلانه با نگاه شیعی به مسئله نگاه می‌کند و نگاه طبری را نیز همراه و همدل می‌داند.
‌
در کل اثر قابل‌توجه و خوبی است برای کسانی که به مطالعه در حوزه‌ی ساختارگرایی و تاریخ اسلام علاقه‌مند هستند.
        

          آقای ملک‌پور در طول کتاب به ابعاد مختلف تعزیه به‌طور نسبی اشاره کرده است. بررسی پیشینه‌ی نمایش‌های نزدیک به عاشورا در آیین‌های ایرانی، آگاهی خوبی از سیر تحولات هنر نمایشی اسطوره‌ای تا ایجاد تعزیه برای خواننده کتاب ایجاد می‌کند.
توجه به ابعاد موسیقیایی، صحنه‌پردازی، متن و از همه مهم‌تر ویژگی‌های منحصربه‌فرد بازیگران تعزیه و ساحت قدسی آن که تفاوت زیادی با تئاترهای معمول ایجاد می‌کند، از نکات برجسته کتاب است.
با توجه به نکاتی که مترجم در مقدمه بیان کرده است، برای ترجمه کتاب زحمت قابل‌توجهی را متحمل شده است و ترجمه‌ی قابل‌قبولی از متن ارائه شده است.
        

          «ما چگونه ما نشدیم؟» در عرض چند صفحه به‌خوبی با این فرضیه که سه چهار قرن پس از ظهور اسلام، علم (و خصوصاً علوم غیردینی) در تمدن اسلامی افول کرده، مقابله می‌کند.
گمینی با شواهدی که از پیشرفت‌ها و مکتوبات در دسترس از نجوم و ریاضیات و طب، ارائه می‌کند، نشان می‌دهد تا قرن یازده و دوازده هم این علوم در سطوح بالا، در حال تدریس و تحصیل و پژوهش بوده‌اند.
سوال اصلی کتاب این است که اگر تحولات علمی پس از رنسانس اتفاق نمی‌افتاد، و سیر علوم همچنان در تمدن اسلامی در جریان بود، آیا مسلمانان به این نتایج و دستاوردها دست پیدا می‌کردند؟

        

          تعریف کتاب را زیاد شنیده بودم. به‌عنوان  یک کتاب‌‌باز انتظارم از کتاب بالا بود؛ فکر می‌کردم قرار است با روایت‌های فوق‌العاده‌ای مواجه بشم ولی خب این‌طور نشد.
بیست، سی صفحه‌ای از کتاب را خواندم و کنار گذاشتم، اصلا نشد که ادامه بدهم.
دلیل این‌همه تعریف و تمجید را هم نفهمیدم.
        

          کتاب بسیار ساده و روان است. علی‌رغم اینکه به چیزهای مهمی اشاره می‌کند، چیزهای غیرقابل‌فهمی نیستند.
کتاب شامل ۲۱ تأمل ِ بسیار کوتاه است. هر تأمل با جملاتی از ویکتور فرانکل آغاز می‌شود که پس از هر بخشِ دوصفحه‌ای، سؤالاتی را مطرح می‌کند و جای خالی‌ای را قرار داده است برای یادداشت و پاسخ دادن.
کتاب به شیوه و سبک و سیاق فرانکل نوشته شده است. به بیست و یک مورد از چیزهایی می‌پردازد که اگر کسی به آن‌ها توجه کند، می‌تواند زندگی‌‌اش را معنا ببخشد.
        

          ۱- مخاطب این کتاب به گفته مؤلف، کسانی هستند که به نوعی از مشکلات عصبی و پیامدهای جسمی آن رنج می‌برند. خب طبق این گفته، میشه گفت تقریباً اکثر ما تا حدودی مخاطب این کتاب به شمار میاییم.
‌
۲- نویسنده در پی ارائه راهکاری عملی برای مواجهه با تنش‌های عصبی و روانی است. او معتقد است بخش زیادی از ناراحتی‌های جسمانی و ضعف‌های جسمی به امور ذهنی و تنش‌های عصبی ما برمی‌گردد که در صورت شناخت آن و یافتن یک راهکار مناسب، تا حد زیادی می‌توانیم به سلامت روان و جسم خودمان کمک کنیم.
با پرهیز از مباحث نظری و رفرنس‌های متعدد علمی و دانشگاهی، یک‌راست به سراغ راهکارهای عملی می‌رود.
‌
۳- راهکارهایی که ارائه می‌کند تا حد زیادی قابل اجراست. از پیشنهادهای غیرمعقول پرهیز می‌کند و بر این باور است که اگر بیمار راه خودش را در مقابله با تنش‌ها پیدا کند، می‌تواند به سرعت روند بهبودی را تحصیل کند.
مهمترین الگویی که ارائه می‌کند، پس از شناخت ترس، این چهار عنصر است:
«روبرو شدن    -   پذیرفتن   -   شناور ماندن    - مجال دادن»
‌‌
۴- با اینکه از زمان تالیف کتاب و ترجمه آن (چاپ اول سال ۱۳۷۳ بوده است و ویرایش دوم ترجمه برای سال ۱۴۰۱ است) مدت زمان زیادی گذشته است ولی مطالب هم‌چنان تازه و قابل استفاده می‌نماید.
        

          ایده اصلی یاسپرس در این کتاب این است که ما چه بخواهیم چه نخواهیم نمی‌توانیم از فلسفه اجتناب کنیم؛ اما برای رسیدن به حیات فلسفی، باید بتوانیم تأمل کنیم و عمیق بیاندیشیم.
فلسفه نه با دین سرِ ناسازگاری دارد نه با علم، بلکه می‌خواهد با تکیه بر سنت به حقیقت دست پیدا کند. فلسفه با روشنگری نیز مشکلی ندارد، اما نه روشنگری‌ای که اساس سنت را هدف گرفته باشد و در پی به پوچی رساندن همه چیز است. فلسفه از آغاز با انسان همراه بوده است و تا انسان هست، فلسفه نیز خواهد بود.
این کتاب، آموزش فلسفه نیست، بلکه هدف اصلی آن تبیین چیستی و حدود فلسفه است.
.
کتاب هم کم حجم است و هم به‌نظرم مترجم به‌خوبی از پس ترجمه برآمده است.
        

          کتاب مختصر و مفیدی است.
بصیرت‌هایی دارد و البته اشکالاتی. تقسیم‌بندی سه‌گانه تصحیح و متن‌پژوهی (سنتی، مدرن و پسامدرن) را به خوبی تقریر کرده است. اما در بخش‌های میانی کتاب، به‌حدی «ایدئولوژیک» و «ایدئولوژی» را تکرار می‌کند که گویی تنها مطلب کتاب همین مسئله است.
در قسمت پایانی هم نکات مفیدی در باب نسخه‌شناسی و تصحیح متون دارد.
در کل کتاب بدی نیست.
        

          خانم آمنه ودود، مسلمان‌شده‌ای است که همواره در پی تحقیق و مطالعه در مسائل اسلامی بوده است.
او در این کتاب می‌کوشد تا نشان دهد که در نگاه قرآن مرد و زن ترجیحی بر یکدیگر ندارند. او معتقد است نگاهی در تاریخ تفسیر قرآن بر تفاسیر حاکم بوده است که ما امروز تصور می‌کنیم تفاوت و یا ترجیحی بین زن و مرد وجود دارد.
آمنه ودود با فمینیست‌هایی مثل عایشه هدایت‌الله کاملاً تفاوت دارد، تفاوت از حیث روشی. او با هرمنوتیک به آیات می‌پردازد و با این روش در پی تحقیق عدالت جنسیتی است.
کتاب ترجمه خوبی دارد و بسیار قابل استفاده است برای محققین و کسانی که مطالعه دارند در این حوزه و نیاز به ذکر نیست که هر کتابی در این زمینه می‌تواند خالی از اشکال نباشد.
        

          جلد پنجم «کآشوب» هم تمام شد.
متفاوت‌تر از چهارجلد قبلی. رنگ‌وبوی روایت‌ها خیلی متفاوت‌تر بود و بعضاً در دورترین فضای ممکن از روضه‌ها قرار داشتند. من اما جز چند روایت، اکثرشان را پسندیدم.
شاید زنده‌ترین و متفاوت‌ترین‌هایشان «جست‌وجوگری در مسیر نیافتن»، «لوما عشت عاشورک» و «مسلمن بودن» است. روایت‌هایی از نبضِ زندگی اجتماعی با نگاهی به عاشورا و کربلای سیدالشهدا علیه‌السلام.
من پسندیدم‌شان.
‌
پی‌نوشت: امیدوارم قطره‌های اشکی که روی صفحات کتاب جاری شده است، روزی به فریاد این خواننده برسد.
        

          مجموعه شعر بسیار زیبایی است. البته توجه به این نکته هم مهم است که این کتاب حاصل کار شاعری جوان است و عمده اشعار سروده‌های پیش از سی سالگی اوست. در این مجموعه هم شعر آیینی وجود دارد و هم شعر اجتماعی و البته بیشتر اشعار عاشقانه است.
‌
اللهیاری در کتاب‌های بعدی مثل «بر چکاد چکامه عشاق» قوت شاعری‌اش را به‌خوبی نشان داده است، هم بر شعر فارسی مسلط است و هم با ادبیات عرب مانوس است. ترجمه ابن‌فارض کار هرکسی نیست اما او از پس این برآمده است.
        

          قبل از ساعت دوازده شب، بسیار اشک ریختم و کتاب را تمام کردم. چند روایت آخر به‌قدری پرکشش بودند که دلم نیامد نوشتن از حس و حال این تجربه ناب را به فردا بکشانم.
هرکدام از روایت‌ها به جای خودشان زیبا و خواندنی بودند، اما دو سه روایت فوق‌العاده بودند. «کانی‌مانگا» و «نشانه‌ای آفتابی برای سرزمین‌های ابری» بسیار تکان‌دهنده و گیرا بودند، خصوصاً روایت آخر که تجربه‌های دینی اربعین را به‌نحو مطلوبی نشان داده بود. تحول معنوی را با این جمله «بازی از جایی جالب می‌شود که می‌بینی در مسیری پیش می‌روی که اگر به خودت بود، پیدایش نمی‌کردی» و «انگار دستی هست که قدم‌های تشنگان را به سمت‌وسویی که باید می‌برد؛ قدم‌های سرگردان و آزاده‌شان را.» کامل می‌کند.‌
روایت آخر خیلی خوب نشان می‌دهد که عاشقانِ حقیقت خیلی بیش از آن چیزی است که ما خیال می‌کنیم؛ عاشقان حسین فراوانند.
        

          با درنظر گرفتن این نکته که هیچ‌کدام از کتاب‌های حوزۀ ویرایش کامل و جامع نیستند باید با کتاب‌های این حوزه مواجه شد. با این حال این کتاب از کتاب‌های نسبتاً خوب است. مطالب اجمالی از این که اساساً ویراستاری چیست و ویراستار کیست و انواع ویرایش را در این کتاب خواهید خواند. علاوه بر این، در رابطه با نمایه‌سازی و مسائلی مثل روند چاپ و نشر کتاب، حروف‌چینی و... که در دیگر کتب، کمتر به آنها اشاره می‌شود، نیز پرداخته شده است.
مولف کتاب از ویراستاران باسابقه و خوش‌نام است.
        

          ۱_ کتاب صد رباعی از بیدل است.
اکثر رباعیات بیدل فوق‌العاده است، مضافاً این‌که گزینش رباعی‌های این کتاب هم از سوی استاد محمدکاظم کاظمی انجام شده است.  ایشان هر رباعی را در کمتر از یک صفحه شرحی مختصری هم زده است.  این شرح مختصر شامل تفسیر مفاهیم بیدل، شرح لغات و بررسی برخی آرایه‌های موجود در ابیات است. به‌نظر می‌رسد کثیری از اشعار بیدل از دیریاب‌‌ترین اشعار فارسی باشند، لذا شرح استاد کاظمی به تسهیل فهم این پیچیدگی‌ها کمک می‌کند.
‌
۲_ این کتاب را در دوره آموزشی در پادگان همراه خودم داشتم. قبل از مراسم صبح‌گاه، هنگام طلوع خورشید و روبروی کوه‌های استوار، هر روز یکی دو رباعی از بیدل می‌خواندم تا رنج دوره را کم‌تر کنم. و اما وای به حال روزهایی که رباعی در وصف معشوق بود... .