یادداشت‌های رضا صالحی (39)

          اولین مواجههٔ من با یوسا بود؛ حتی آن‌قدر دور بودم که نمی‌دانستم ساختار این کتاب ۳ مقالهٔ کنارهم‌گنجانده‌شده است. من برای مقالهٔ هم‌عنوان با کتاب، کتاب را تهیه کردم و خواندم؛ ولی قلم خوب و محتوای دلنشین یوسا، من را برانگیخت تا ادامهٔ کتاب را در حالی که موضوعش دغدغه‌م نبود، بخوانم. 
ممکن است جاهایی زاویهٔ نگاه یوسا مورد علاقهٔ من نباشد و سوال‌ها و ابهام‌هایی داشته باشم؛ امّا نمی‌توانم انکار کنم که حتی قلم یوسا در جاهایی که مخالفش بودم، مرا شگفت‌زده می‌کرد. 
در نهایت حس می‌کنم مرحوم یوسا آدم جالبی‌ه و دوست دارم بیشتر باهاش آشنا بشم و بیشتر باهاش سر یک سفره بنشینم و یک عصری باهاش لیوانی چایی بنوشم. 
لذا اگر پیشنهادی در همین راستا دارید، ممنون می‌شوم که مرا هم بازی دهید.
        

          تعبیر «بافته» زیباترین کار نویسنده در این کتاب است. نامی که از چندین سو با فرم و محتوای داستان هماهنگ می‌شود. 
روایت‌های داستان برای من خیلی واقعی و ملموس بود؛ انگار تصویر کاملی از اتفاقات داشتم؛ حتی از خود فیلمی که نویسندهٔ داستان کارگردانی کرده، بهتر و منسجم‌تر می‌دیدم که چه می‌شود.
سرعت اتفاقات داستان خیلی زیاد است؛ به قدری که اگر این داستان به دست محمود دولت‌آبادی می‌افتاد، احتمالاً سه مجموعهٔ ۳جلدی می‌شد. یا اگر دست داستایوسکی می‌افتاد، مجموعه‌ای دوجلدیِ کلفتی می‌شد.
برای همین، گمان می‌کنم شخصیت‌ها برای من آن‌قدر عمق پیدا نکردند که احساس‌شان را از دل کلمات دریافت کنم -نه از تصورکردن موقعیت در زندگیِ خودم. 
امّا داستان را دوست داشتم. در این برهه از زندگی، برای من این داستان حرف داشت؛ هرچند دوست نویسنده‌ام که نویسندگی هم آموزش می‌دهد، اصرار داشت که روایت کتاب خط منطقی ندارد؛ ولی رها از تکنیک‌های داستان‌نویسی، این کتاب برای من حرف داشت. این بافته‌شدنِ تلاش و مبارزه و تکاپوی افراد مختلف، برای من که امروزه در لبهٔ تردیدهای زندگی ایستاده‌ام، خیلی معنادار و جهت‌دهنده بود. 
امتیاز ۳یی که دادم، به خاطر قوت این تصاویر و معنا بود و ۲یی که ندادم، به خاطر سرعت بالا و ضعف شخصیت‌ها بود.
        

          از فرم این داستان شروع می‌کنم. فرم باهاتون‌ حرف می‌زنه و خیلی شگفت‌انگیز حالات مختلف را حس می‌کنید. وقتی خواندم که موقع خواندنش به نفس‌نفس می‌افتید، باور نکردم و گمان کردم که اغراق بوده؛ ولی حقیقتاً موقع خواندنش، به نفس‌نفس افتادم و دور اتاق راه می‌رفتم و انگار خودم بلندبلند با خودم حرف می‌زدم...
آشفتگیِ داستان و روایت در این مورد، پسند من بود؛ هرچند همیشه این‌طور نیست. 
در مورد محتوا هم به زیبایی پیچیدگیِ تعامل انسان با خودش و دیگری را تصویر کرده بود، و سیر تصمیمات مغز را به خوبی بیان کرده بود.
        

          فرم این به ظاهر رمان، یک ویژگیِ مثبتی که داشت، حفظ هم‌زمان تمام روایت‌ها بود؛ به این معنا که در عین حال که می‌توانستی ببینی داستان دربارهٔ یک شهید است، می‌توانستی ببینی که گذشتهٔ این آدم چه بوده، و لحظه‌ای در این دام نمی‌افتادی که شهدا معصوم و مقدس بوده‌اند.
ولی این تنها نکتهٔ مثبت فرم این رمان بود :)
همین روایت‌های پراکنده که چنین ویژگیِ مثبتی داشتند، آزاردهنده بودند و مانع پیوستنِ راحت به داستان می‌شدند. 
از سویی حس می‌شد که نویسنده انگار در حال تلاش است که ادبی بنویسد و تشبیه‌هایی می‌آورد که به نظر لازم نبود و نکته و خیالی به روایت اضافه نمی‌کرد و حتی مخاطب را با تشبیه‌ش به شگفت نمی‌آورد.

به نظر نویسنده اگر اصرار بر نوشتنِ هم‌زمان روایت‌ها داشت، می‌توانست چند مسیر تعریف کند و بر سر هر بند، مشخص کند که مسیرش کدام است؛ مثل کتاب نادرجان ابراهیمی، سه دیدار با مردی که از فراسوی باور ما می‌آمد.
از این جهت که داستان در شهر خودمون اتفاق می‌افتاد، برای من دوست‌داشتنی بود. 
در کل پشیمون نیستم؛ ولی اگر حلقهٔ کتاب‌خوانیِ مبنا نبود، تمومش نمی‌کردم و سراغ کتاب دیگه‌ای می‌رفتم.
        

          داستان تمیزی داشت و خوشگل پیش می‌رفت. با شخصیت‌هاش درگیر شدم و انگار من هم کنارشون بودم. پایانش خیلی سریع اتفاق افتاد و انگار واسه‌ش آماده نشده بودم. خیلی یهویی و غیرمنتظره بود؛ ولی خب به نظر واقعی و طبیعی هم میومد. 
در کل ازش راضی بودم و دلم می‌خواد بیشتر فرانسوی بخونم. 
دیالوگ‌های مفید و عمیق و خوبی داشت که به تن داستان زار نمی‌زد و حل شده بود توی کار و خیلی از این خوشم اومد.
        

          نمی‌دانم. نمی‌دانم بعد از تمام‌شدنش چه می‌توان نوشت. شاید بعد از این کتاب دلِ آرومی نداشته باشید؛ شاید هم صرفاً چند روز، یا شاید هم چند ساعت، و بعد ادامهٔ زندگی و خنده‌های خودمان در زندگی‌های امن‌مان.
مطمئن هستم که مملو از کینه و نفرت و آتش خشم خواهید شد و گاه هم‌نوا با تک‌تک اعضای بدنتان فریاد می‌کشید و لباستان با اشک‌هایتان خیس خواهد شد.
احتمال می‌دهم بعد از آن دلتان بخواهد بیشتر تاریخ بخوانید؛ ولی ممکن است در عین حال همان دلتان زیر بار غمِ واقعیت کمرش شکسته باشد و توانِ روبه‌روشدن با واقعیتِ جدیدی را نداشته باشد.
نمی‌دانم بعد از این کتاب چه باید کرد! 

به خاطر ارزش و تقدس محتوا و حرمت جان‌ها و خون‌های مظلوم، شرم می‌کنم دربارهٔ فرم این کتاب چیزی بنویسم. عجالتاً کمی تحمل و صبر می‌خواهد خواندن این کتاب و آن یک و نیم ستارهٔ خاموش، ناشی از همین است.
        

          بعضی چیزها روح‌بخشِ زندگی نیستند؛ بلکه خود زندگی‌اند.
خیال و احساس حمیدرضا از این سنخ است. خیالی که از قفس تن رها شده و به پرواز در آمده و به سرزمینی رفته که اگر دل‌تان گاه از غربت وجودیِ انسان به تنگ آمده، یا گاه دل‌تان برای پرشی، پروازی آب شده، حتماً سوغاتی‌ای از آن سرزمین برای‌تان خوشایند است. همیشگان سوغاتی حمیدرضا از پرواز جانِ آزاد در تن‌ش است.
        

          «خوندن بعضی متن‌ها مثل دیدن خودته از بیرون. دردناک، ولی لازم.»
شاید این جمله‌ای باشه که باید اولِ کتاب «شب‌های روشن» نوشته بشه -هشدارگونه!
ولی من نمی‌خوام این کتاب رو تنها به افرادی معرفی کنم که به نحوی خودشون رو توی این روایت می‌بینند؛ بلکه حس می‌کنم چه جایی در این چهار شب و یک صبح دارید، چه از دور می‌خوانیدش و تماشا می‌کنید، به نظرم می‌تونید از خوندنِ این کتاب لذت ببرید.
و نه تنها لذت؛ بلکه احتمالاً چیزهای مهم و عمیقی یاد بگیرید. 
دلم می‌خواد دربارهٔ روایت و حس و حال این نوول یا داستانک حرفی نزنم؛ به قول حمیدرضا، دوستم، انگار این داستان یه رازیه که باید پیش خودت نگه‌اش داری. 
شما را دعوت می‌کنم به داشتنِ یه راز جدید توی زندگیتون.
 خواستم از زاویه‌ای که خودم ایستادم هم معرفی‌اش کنم.


        

          داستان تر و تمیز و بدونِ شاخ و برگ اضافه بود؛ ولی برای من نکتهٔ عمیق یا قابل تأمّلی نداشت. شاید چون به مسائلش قبلاً فکر کرده بودم. شاید هم چون بیشتر توان نویسنده برای فضاسازی رفته بود و محتوا نسبت به فضایی که می‌ساخت، کم بود. شاید برخی از تصاویری که نویسنده ساخته بود، اگر نمی‌بود هم به داستان لطمه‌ای نمی‌خورد.
در کل به نظرم چیز دندون‌گیری نبود و صرفاً جالب بود، همین.
        

          شاید کنار کتاب‌های کودکی که این روزها می‌خونیم، خیلی جای کار داشته باشد. شاید به شکلی که بتوان چند کتابش کرد با جزئیاتی بیشتر. نمی‌دونم! تکنیکالی که نمی‌تونم نظر بدم؛ متخصص که نیستم؛ ولی می‌تونم بگم که از این دغدغهٔ نادرجان ابراهیمی لذت می‌برم که به دنبال کشف و پرده‌برداری از فرهنگ ایرانی‌ه و این دغدغه رو خرد کرده و رسونده به سن کودکی و فهمیده برای این سن باید کاری کرد.
لذا خیلی دوستش داشتم و شاید باورتون نشه، ولی بخش‌هایی از این ۲۴ صفحهٔ کوتاه هم اشک ریختم.
        

          احتمالاً هر مدلی که باشید، جایی از داستان قلاب وجودتان به متن گیر می‌کند و و همراهش می‌روید؛ درون‌گرا باشید یا برون‌گرا، شیطون و بازیگوش باشید یا منزوی، عصبی و پرخاشگر باشید یا آروم و مهربون.
اگر هم با هویت و معنای زندگی و چیستیِ خودتون دست و پنجه نرم می‌کنید، جای‌جایِ داستان قلاب‌تان گیر می‌کند و همراه می‌شوید.
هم می‌خندید و هم گریه می‌کنید. جاهایی از ته دل می‌سوزید و جاهای آخیش عمیقی می‌کشید.
برای واقعی دوستش داشتم و از دنیای خودم جدا شدم و به دنیای خودترم پیوستم =)
        

          صرفاً خیلی تند بود و بدون دلیل. اذیتم کرد.
        

          خیلی کتاب خنگ و بامزه‌ای بود. اولین مواجههٔ من با شعر خنگ بود؛ برای همین خیلی دوستش داشتم.
ظاهر کتاب هم برام پسندیده بود.
        

          به درد این می‌خوره که جلوی پدر و مادر استفاده بشه 😅
ویرایش و جمله‌بندیِ کتاب افتضااااااااحه. یک صفحهٔ کامل، یک جمله‌ست. 
        

          اگر دربارهٔ ازدواج و زندگی کمی عمیق‌تر از اتفاقات روزمره فکر کرده باشید، شاید کتاب محتوای تازه‌ای به دست‌تان ندهد که شگفت‌زده بلند شوید و بگویید «واو! چه نکته‌ای! از الان همه چیز فرق خواهد کرد»؛ ولی کتاب مسائل جالبی دارد که می‌تواند سرنخ‌های تازه‌ای به ذهن شما بدهد تا فکرهای عمیق‌تان را ادامه دهید.

        

          به نظرم افتضاح بود. هم نثرش و جمله‌بندی‌ها، هم داستان. نه نوآوری داشت، نه ویژگیِ منحصربه‌فرد و خاصی‌... 
به نظرم مسبت به سایر آثارش خیلی ضعیف بود.


البته این‌ها صرفاً احساس شخصی‌مه، نه نظر تکنیکال و رسمی
        

          گذشته می‌تواند زندانی باشد با دیوارهایی که صوت را تکرار می‌کند؛ هر صدایی که از قدم‌هایتان، حرف‌هایتان یا هر تکان‌خوردنی تولید شود، نه‌تنها ضعیف نمی‌شود؛ بلکه بعد از هربار برخورد با دیوارهای زندانِ خاطرات، بر تعدادش افزوده می‌شود. دیری نمی‌پاید که عقل در سنگینیِ این پژواک نابود می‌شود و آدم به کالبدی متحرک و خالی از روح تبدیل می‌شود.
امّا گاه انسان می‌تواند با مرور خاطراتِ ایامِ رکود و سکون یا با مرور حسرتِ فلج‌کنندهٔ خاطراتِ پویا و پرکشش‌اش، نیرویی تازه و معنایی پررنگ برای ادامهٔ زندگی پیدا کند.
در این کتاب، نویسنده به زیبایی توانسته چنین مواجهه‌ای را با کلماتش به تصویر بکشد و چنین انگیزه و توانایی‌ای را در دل خواننده/بیننده بیدار کند.
        

          مطالب قابل تأمل خوبی داره؛ ولی بیشتر کتاب ادعاهایی بود که هر چه انتظار کشیدیم، از آن‌ها دفاعی نکرد. 
البته با توجه به اینکه رسالهٔ دکتریِ نویسنده بوده و سال نوشته‌شدنش به خیلی قبل برمی‌گرده، انصافاً کار خوب و درخوری حساب می‌شه. 
        

          این رمان حول محور «شرم» شکل گرفته و کرکتر اصلی در طول داستان با این احساس دست و پنجه نرم می‌کند؛ شرمی که از گذشتهٔ او آمده. ما سایهٔ اتفاقات گذشته را بر شخصیت لی‌لا می‌بینیم و این که چطور تلاش می‌کند با وجود آن‌ها زندگیِ جدیدی را بسازد. 
این رمان رنگ و بوی مذهبی و دینی دارد؛ امّا نه از نوع دگم آن و نه برای توپاچه‌کردن (😁). یک‌طور مواجههٔ پرسش‌گرایانه‌ست و رمان تلاش می‌کند طوری پیش رود که نشان دهد نه مذهبی‌بودن شرم‌آور است و نه پرسش و شک...

در کل جالب و دوست‌داشتنی بود و آدم را غرق فضای خودش می‌کرد؛ ولی خب هم درد داشت و هم در تعویض زوایای دید، ممکنه آدم یکم اذیت بشه وسط داستان. 
        

          به طرز جالبی سعی کرده بود تا مسائل سخت فلسفهٔ هایدگر رو با زبانی ساده، در ذهن مخاطب خودش ایجاد بکنه. 
خب مسائل صرفاً طرح شدند و هیچ نوآوری و هنری در انتقالش در دل به کار نرفته بود؛ یعنی سوال‌ها یکم لخت بودند -شاید اقتضای سختیِ فلسفهٔ هایدگر باشه...
و البته ابهام جواب‌ها هم کم نبود. اگر از بیرون نظر هایدگر رو ندونی، شاید یکم گیج بشی بین مطالب کتاب که چی شد؟!