یادداشت‌های مریم محسنی‌زاده (137)

          "جزء از کل" رمان طنزِ پُست‌مدرنی است که رابطهٔ بین پسر و پدری استرالیایی، به نام جَسپر و مارتین دین را روایت می‌کند. پدر و پسری که رفتارها و عقایدِ عجیب و غریب و البته بانمکی دارند. 
گاهی اوقات عقاید و اصول مُضحک مارتین، در ظاهر فیلسوف‌مآبانه به نظر می‌رسند و گاهی ممکن است متفاوت یا برخلاف عقایدتان باشند. تئوری‌هایی که به‌خوبی به شخصیتش نشسته‌اند و اصلاً گُل‌درشت نیستند.
نویسنده با ذهن پویا و خلاقی که دارد، به ماجراها فرازوفرود می‌دهد و شما را با داستان پیش می‌برد. درست زمانی‌که حوادث به نظرتان خسته‌کننده می‌شوند و از خواندنِ بیهوده‌گویی‌هایِ فیلسوف‌مآبانهٔ مارتین دلزده می‌شوید، با اتفاقِ هیجان‌انگیزِ جدیدی غافلگیرتان می‌کند.
"جزء از کل" اولین کتاب تولتز هست که نامزد جایزهٔ من‌بوکر شده و نویسنده، پنج سال را صرف نوشتن این کتاب کرده است.
باید بگویم خیلی دیر و با احتیاط سراغ این کتاب رفتم، اما از خواندنش لذت بردم. چون عموماً مخاطبان "جزء از کل" در دو کفهٔ ترازو هستند؛ دستهٔ اول گروهی که از کتاب خوششان آمده و دستهٔ دوم، آن‌هایی که موجِ پوچی و منفی‌گرایِ افکار و اعمال شخصیت‌ها دلزده‌شان کرده است.
از جذابیّت‌های کتاب، تِم طنزی است که در شخصیت‌پردازی‌ها، دیالوگ‌ها و موقعیت‌ها دیده می‌شود. گاهی اوقات این طنزِ تلخ و عمیق من را یاد متن‌های احسان عبدی‌پور می‌انداخت که خواننده را به فکر فرو می‌برد.
نویسنده با نور انداختن به زوایای عمیق و تاریک انسان یا با آوردن مفاهیم و تجربیاتی که در روزمره با آن‌ها سروکار داریم؛ حسِ همذات‌پنداری خواننده را بیشتر می‌کرد. البته تعابیر نو و خلاقانهٔ استیو تولتز و ترجمهٔ خوب پیمان خاکسار هم بی‌تأثیر نبود. 
از طرف دیگر مخاطب با حجمی از ناکامی‌ها، شکست‌ها، سرخوردگی‌ها و افکار پریشان شخصیت‌ها روبه‌رو می‌شود که در ناخودآگاه تأثیر می‌گذارند. درواقع همین زنجیرهٔ مفاهیم ناامیدکننده، بی‌خدایی، فروپاشی‌ها، پوچی، انسان‌گرایی، تناسخ و مرگ که در دلِ اتفاقات و کُنه شخصیت‌ها گنجانده شده عده‌ای را در دستهٔ دوم قرار می‌دهد. بنابراین مطالعهٔ کتاب، به خوانندگانی که دچار چنین حالاتی هستند توصیه نمی‌شود.
        

          مسئلهٔ تربیت در این کتاب با شفاف‌سازیِ مباحثی چون تفکر، شناخت، رشد و مسئولیت صورت می‌گیرد.‌ آشنایی با روش‌های تربیتی، معرفی روحیات مُتربّیان، طرز برخورد با هریک، ازجمله مباحث ارائه شده در کتاب هستند.
از مزیّت‌های کتاب این است که مسئله و بحث چندین‌بار به شکل‌های مختلف بیان می‌شود تا جا بیفتد. 
استفاده از آیات قرآنی، مثال‌های ملموس و راهکارهای عملی هم‌ این مبانی را برای خوانندگانی چون والدین و مربّیان کاربردی‌تر کرده‌ است.
        

          "چیزهای کوچکی مانند این" داستان مردی است که با دیدن ظلم‌هایی که به زنان می‌شود، دست به اقدامی انسان‌دوستانه می‌زند. 
شخصیت بیل فِرلانگ، تاجر زغال‌سنگ و از اهالی نیوراس ایرلند است که پنج‌دختر دارد. او به ندای قلبش گوش می‌دهد و تبعاتِ کاری که انجام می‌دهد را به جان می‌خرد. داستان حوالی سال ۱۹۸۵، در آستانهٔ کریسمس می‌گذرد و به مسائلِ ظاهراً کوچک در روزهای عادی می‌پردازد که برخلاف تصور، تأثیر بزرگی بر زندگی آدم‌ها به جای می‌گذارند. 
تقریباً اواخر رمان است که نویسنده با عبور از اتفاق‌های روزمره و کوچک، کُنش شخصیت اصلی را به نمایش می‌گذارد؛ بیل که نمی‌تواند ساده از کنار مسائل بگذرد، دست به انتخابی می‌زند که شخصیت حقیقی‌اش را آشکار می‌کند. 
این داستان برگرفته از واقعیت است و به اواسط قرن ۱۸ میلادی برمی‌گردد. زمانی‌که کلیساهای کاتولیکِ ایرلند، یتیم‌خانه‌ها و مؤسساتی را برای پناه دادن به زنان بی‌پناه می‌ساختند. رختشورخانهٔ مَگدالِن نمونه‌ای از این مکان‌ها بوده که با پنجره‌های آهنین شباهت بیشتری به زندان داشته. زن‌ها مورد خشونت، وحشی‌گری و کشتار ازسوی راهبان قرار می‌گرفتند و رنج بسیاری را متحمل می‌شدند. آمار به دست‌آمده نشان می‌دهد چیزی حدود نُه هزار کودک جانشان را در این مؤسسات از دست داده‌اند. با این حساب جای تعجب نیست اگر مردم ایرلند دیدِ بدی نسبت به راهبه‌ها داشته باشند!
کتاب، برندهٔ جایزهٔ "اورول" و نامزد جایزهٔ "بوکر" شده است. داستان، ساختار کلاسیکی دارد. یک‌سوم‌ کتاب به معرفی شخصیت‌ها و فضا مربوط می‌شود که نویسنده به‌خوبی از پسشان برآمده است.
ترجمهٔ نشرِ "گویا" معمولی است و طراحی جلدِ کتاب برگرفته از نقاشیِ بی‌نظیر "شکارچیان در برف" از پیتر بروگل می‌باشد.
نسخهٔ سینمایی این اثر در سال ۲۰۲۴میلادی، به کارگردانی تیم میلانتس و با بازی کیلین مورفی، روانهٔ بازار شد که از ریتم سرد و مشابهی برخوردار است.
        

          کتاب، برداشت و تفسیرهای متفاوتی را از فیلم ارائه می‌دهد؛ از نِسبی بودن حقیقت که ویژگیِ فیلم‌های پُست‌مدرنیست است گرفته تا راشومون‌اِفِکت و مواجهه با حقیقت. در آخر هم نویسنده با رَد یا عبور از این تفاسیر، برداشت دیگری را طرح می‌کند.
"راشومون" فیلمِ کلاسیکی است که جوایز شیر طلایی و اُسکار را از آن خود کرد‌ه و دیدِ جهان غرب را به سینمای مشرق‌ْزمین متفاوت کرده است.
این فیلم‌ با شروعی سؤال‌خیز، ابهام‌برانگیز و نوآوری در روایت، چهار برداشتِ متفاوت از یک واقعه را ارائه می‌دهد و با پیامی اخلاقی تمام می‌شود.
داستانِ فیلم با اقتباس از دو داستان کوتاه دربارهٔ ژاپنِ قرون وسطی نوشته شده که همچنان برای عده‌ای جذّاب و برای دیگران معمولی است. این فيلمنامه از معدود داستان‌هایی است که با فاکتور «بهانهٔ روایت» پیش می‌رود.
به‌شخصه تماشای این فیلم‌ و خواندن کتاب، با دیدِ سینمایی و رِوایی، برایم آموزنده و لذت‌بخش بود.
        

          از همان بِ بِسم‌الله شروع می‌کنم، اسم کتاب فوق‌العاده است؛ «خَسی در میقات».
نویسنده، شخصیت خاکستری‌ای است که به برکتِ این سفر دل به نماز و عبادت می‌دهد‌ و گاه با تلنگرِ "در بند خویش بودن" خواننده را هم برمی‌انگیزد. اگرچه به گفتهٔ خودش این سفر را بیشتر از سرِ کنجکاوی و در جستجوی قبر بی‌نام و نشانِ برادرش در بقیع کرده است. 
به بهانهٔ خواندنِ آثار جلال، کتاب را برای بار دوم‌ خواندم‌ و با صدای "مجید عسگری" شنیدم؛ باز هم برایم بسیار دلنشین، شیرین و لذت‌بخش بود. از طنزهای ریز در دل متن هم کِیف کردم.
قلم و لحن شخصیِ جلال در این سفرنامه به‌خوبی مشهود است. غالباً جمله‌ها کوتاه، شلّاقی، پُرضرب و گاه بدون فعل هستند.  دقّت کردم، نثر این مرد برایم‌ جادو می‌کند؛ هروقت از آثارش می‌خوانم قلمم هم چند پلّه ارتقاء می‌کند.
جلال از حال‌واحوالِ خودش و نگرشش، بی‌سانسور، صادقانه، نقّادانه و گاه با جزئیات می‌گوید.
همچنین با گشت‌وگذار در شهر، از اوضاع اجتماعی، فرهنگی و سیاسی، وضع معیشتِ مردم عربستان، رفتار ملّیت‌های مختلف، وضعیت اعراب فلسطینی در مدینه، وابستگی اعراب به قدرت‌ها و عدم‌توجّه به ثروت و نفت، کمبود امکانات رفاهی و بهداشت، وضعیت مدارس و معماری، حجّ و اعمال حجّ می‌گوید و آن‌ها را نقد می‌کند؛ و ایدهٔ بين‌‌المللی کردن مراسم حجّ را راهکار حلِ مشکلات می‌داند.
اگرچه با این توصیف‌ها و گزارش‌ها بخشی از تاریخ عربستان در دههٔ چهل شمسی نقل می‌شود، امّا گاه آمار بی‌فایده‌ای هم در دل متن آمده که جذّابیت ندارد.
        

          "سفر به ولایت عزرائیل" پس از فوت جلال توسط برادرش، شمس، منتشر می‌شود.  
جلال در سال ۱۳۴۱ ه.ش. دو هفته‌ای را مهمان دولت اسرائیل بوده؛ آن هم زمانی که اسرائیل مسئلهٔ مطرح‌ و پُررنگی در جهان نبوده است.
با فُرمتی که کتاب دارد، می‌توان گفت این کتاب بیشتر به مقاله شباهت دارد تا سفرنامه.
نصف بیشتر کتاب به مقدمه‌های شمس آل‌احمد و ضمائم می‌گذرد. بخشی از کتاب هم مربوط به سخنرانی جلال در موسسهٔ مطالعات می‌شود.
در مهم‌ترین بخش کتاب، جلال نظرات و تحلیل‌هایش را دربارهٔ اسرائیل، در اعتراض به روشنفکرانِ دههٔ چهلِ شمسی ایران بیان می‌کند.
همچنین با اطلاعات محدودی که دارد، پیش‌بینیِ جالبی در مورد اسرائیل و خاورمیانه می‌کند که ما امروزه درستیِ آن را شاهدیم.
        

          کتاب، شرح خاطرات یک کاروان بین‌المللی از کشورهای آسیایی در سال ۱۳۹۱ به سمت فلسطین است که نهایتاً تنها به چند کیلومتری فلسطین می‌رسند.
متن به لحاظ زبان از کیفیت پایینی برخوردار است و با نخواندن کتاب چیزی از دست نمی‌دهید. 
        

          جلال از روزمره، آداب و رسوم، قصه‌ها، مَتَل‌ها، جغرافیا، کشت‌وکار، مشاغل، تَفنّن‌ها، فرهنگ و تشکیلات اجتماعیِ مردم دهاتِ سَگْزآباد، ابراهیم‌آباد و بلوک‌زهرا می‌گوید.
بلوک‌زهرا، یکی از شهرستان‌های قزوین است و از تپه‌های باستانیِ ایران به حساب می‌آید که به اواخر هزارهٔ دهم پیش از میلاد و دورهٔ هخامنشی بازمی‌گردد. اهالی این منطقه عموماً تُرک هستند و به زبان تاتی یا لهجه‌های دیگر سخن می‌گویند.
با اطلاعات خوبی که در کتاب آمده، می‌توان داستان‌هایی از مردم آن منطقه نوشت.
        

          کتاب، از اوضاع‌واحوال دِه اورازان در حوالیِ دههٔ بیست شمسی می‌گوید. این یادداشت‌ها در ابتدا به قصد کتاب نوشته نشدند و فقط بخشی از مشاهدات جلال در وصفِ روستای پدری‌اش بودند.
اورازان، روستای پرآب و سرسبزی است که اهالی‌اش به زبان تاتی سخن می‌گویند. این روستایِ کوهستانی در کوهپایه‌های طالقان قرار دارد. 
کتاب "اورازان" برای آشنایی با آداب و رسوم، شیوهٔ معیشت، خورد و خوراک، زبان، اعتقادات، معماری و طبیعتِ اهالی این سرزمین مناسب و خواندنی است.
        

          کتاب «چهل طوطی» برگرفته از کتاب "هفتاد فسانه" و برگردانِ برخی از داستا‌ن‌های "طوطی سِحرشده" است. اصل کتاب به صورت سانسکریتِ هِندی نوشته شده و از متن "سوکه سپتاتی" می‌آید.
طوطی یا راویِ حکایت‌ها، هفتاد شب زنِ صاحبخانه را با داستان‌هایش سرگرم می‌کند تا او را از هوس‌ها در امان بدارد و او را پاک، به آغوشِ شویِ به سفررفته‌اش برساند.
بیشتر داستان‌ها دربارهٔ مَکرِ زنان است. حکایت‌ها پُر از پند و اندرز هستند و جذابیت چندانی ندارند.
جلال و سیمین در ترجمه سعی کرده‌اند، نثر را به سبک و سیاق کلیله و دمنه نزدیک کنند.
        

          مجموعه‌ای از ۱۲ داستانِ کوتاه که نقطه اشتراکشان، شخصیت‌هایی از قشر پایین جامعه و رگه‌هایی از مذهب است.
داستان‌ها نسبت به کتاب "پنج داستان"، "سه تار" و "زن زیادی" از کیفیت پایین‌تری در فُرم و زبان‌ برخوردارند.

۱_ دید و بازدید عید: در این داستان، شخصیت اصلی به قصد دیدوبازدید عید به دیدار افراد مختلف می‌رود و شرح ماوقع می‌کند.
۲_ گنج: دومین داستان به نقل از یک پیرزن است که حکایت رو آوردن بخت و اقبال به زن تنگدستی را نقل می‌کند و از آخر و عاقبتش می‌گوید.
۳_ زیارت: حال و احوال شخصیتی است که به زیارت می‌رود.
۴_ افطار بی‌موقع: زبان این داستان خیلی قصه‌گوتر بود و تِم طنز داشت. راوی قضاوت‌گر است، با تعریف کردن، داستان را پیش می‌برد و کشمکش یک روزه‌دار را بازگو می‌کند.
۵_ گلدان چینی: داستان خیلی خوب شروع شد ولی پایانش ... 🤐
۶_ تابوت: جلال در این داستان، با خودگویی به کشمکش‌های ذهنی پس از مرگ‌ می‌پردازد.
۷_ شمع قدی: این داستان به ممانعت از برپایی مراسم آیینی در زمان رضاخان اشاره دارد.
۸_ تجهیز ملّت: داستانی است که اوضاع‌واحوال آشفته اجتماع را در دهه ۲۰ شمسی نقل می‌کند.
۹_ پستچی: این داستان دربارهٔ وضعیت نابه‌سامان یک پستچیِ بیچاره است.
۱۰_ معرکه: معرکه‌گیری دو شخصیت دعانویس و مارگیر در این داستان آمده است و اتفاق چشمگیر و تحولی ندارد.
۱۱_ ای لامس‌سبا: در اینجا راوی یک واعظ را نقد می‌کند.
۱۲_ دو مُرده: داستان کوتاهی که به مقایسهٔ وضعیت دو مُردهٔ فقیر و ثروتمند می‌پردازد.
        

          این کتاب اگر رنگ داشت؛ خاکستریِ رنگی بود با تُنالیته‌های سرد.
"از رنجی که می‌بریم" داستان آدم‌هایی از سطوح مختلفِ فرهنگی و اجتماعی است که به نحوی درگیر مبارزهٔ سیاسی شده‌اند؛ شخصیت‌هایی چون کارگر معدن، تبعیدی، زندانی، کاسب و عکاس.
در برخی از داستان‌ها اتفاق و تحول دندان‌گیری دیده نمی‌شود. انگار بیشتر توصیف و گزارشی است از حال‌واحوال شخصیت، فضا و زمانه.
        

          کتاب، با تغییر نگرش، نگاه ظریف‌تر و دقیق‌تری را در مسائل توحید، نبوت و امامت به خواننده می‌دهد.
متن کتاب با اینکه برگرفته از سخنرانی‌ها است، اما روان، شیوا و منسجم می‌باشد. "طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن" باید چندین و چند بار خوانده شود و در آن تفکر کرد تا افق دید وسیع‌تری نصیب‌مان گردد.
        

          "اِخبات"، کتابی که عنوانش ثقیل و مبهم است و محتوایش هم بر فکر و قلب آدمی سنگینی می‌کند. مطالبی که نیاز است با قدری خلوت و تعمق، ته‌نشین شوند و به عمل درآیند.
مباحث کتاب از سخنرانی‌های مرحوم عین.صاد در شب‌های قدر است و توجه ظریف و دید عمیقی به خواننده می‌دهد.
به طور خلاصه "اِخبات" به معنای خشوع، تواضع و اِستغاثه است. کتاب، دعوت به اِنابه و دل‌شکستگی می‌کند و فرق بین مُتّقی، مُحسن و مُخبِت را مطرح می‌سازد.
ویژگی‌های مُخبِت را ذکر می‌کند (وَجَل، صبر، صَلاة و انفاق) و از زمینهٔ ایجاد اِخبات (فهم، ذکر، حُبّ، بلاء و محاسبه کردن اعمال) سخن می‌گوید.

جمله‌ای که تلنگر بزرگی برایم بود را ضمیمهٔ یادداشت می‌کنم: 
"ما از ذنب رهایی نداریم و از هیچ گناهی دور نیستیم، پس مغرور به رحمت حق نشویم؛ چرا که همه فرعونیم و فقط مصرهایمان کوچک و بزرگ می‌شوند."
        

          "سرگذشت کندوها" داستانی نمادین است از به‌پا‌خاستن علیه ظلم و بیداری و هوشیاریِ اجتماع زنبورها.
داستان، زبان عامیانه و روانی دارد با چاشنیِ نمکینِ طنز. همین سادگیِ زبان موجب شده تا کتاب برای مخاطبِ نوجوان هم مناسب باشد. 
به‌علاوه، چالش‌هایی که زنبورها را وادار می‌کند تا دست به انتخاب و عمل بزنند یا شیوهٔ زندگی‌شان هم برای نوجوانان جالب و آموزنده خواهد بود.
        

          کتاب "فوز سالک" دربارهٔ سلوک است و از ضرورت، اهداف، ابزار و مراحل سلوک سخن می‌گوید. 
مرحوم عین.صاد این مباحث را در شب‌های قدر مطرح کرده‌اند و با استفاده از آیات قرآن، ادعیه و روایات، مطالب را غنی‌تر کرده‌اند.
طبق کتاب، اهداف سلوک عبارتند از عبودیت، رضا به قضا و قدر و لهف اِلی جود الله.
ابزار سلوک هم شامل رياضت، تمرکز و خلوت، تدریج و تمرین، تلقین، اطاعت، سرسپردگی و تسلیم می‌شود.
کتاب بهتر است با تعمّق، تفکر و سرِ صبر و حوصله خوانده شود تا بهره‌وری بیشتری برای مخاطب حاصل گردد.
        

          کتاب "صراط" دربارهٔ سورهٔ حمد است که محور کلی بحث و صراط مستقیم را، عبودیت می‌داند.
گام‌های رسیدن به عبودیت عبارتند از: خلوت و توجه و سکوت، فکر و شناخت معبودها، عقل و سنجش آن‌ها، ملاک انتخاب، عشق و ایمان، جهاد و مبارزه، بلاء و ضربه‌ها، عجز و اضطرار، اعتصام و استعانت.
به طور خلاصه، مرحوم عین. صاد به نقل این مطلب می‌پردازد که درست است آدمی بی‌نهایت راه در پیش دارد، اما در هر لحظه بیش از یک گام برایش نیست؛ به عبارتی، عبودیت و اطاعت به امری تعلق می‌گیرد که در هر لحظه مهم‌ترین و مفیدترین کار باشد و از خدا مایه بگیرد‌.
این سوره در رابطه با صراط، آدم‌ها را به دو گروه تقسیم می‌کند؛ همین تقسیم‌بندی زیربنایِ مبارزه و درگیری را مشخص می‌سازد.