باسمه
🔰 مرحوم حسین شیخ الاسلام، از دیپلمات‌های دوست داشتنی ما بودند. اگر پیگیر اخبار منطقه‌ای بودین، معمولاً به اسم ایشون برخورد می‌کردین؛ خواه به عنوان مسئول، خواه به عنوان تحلیلگر. دیدن کتابی در مورد خاطرات ایشون، انگیزه کافی رو برای مطالعه اون بهم داد!
🔰 کتاب «سفیر قدس» در دسته تاریخ شفاهی قرار داره؛ پس باید آمادگی برخورد با اشتباهات رو هم داشت. اشتباهاتی از قبیل تاریخ وقایع، پس و پیش شدن ترتیب اون‌ها و حتی تحلیل برمبنای داده غلط در دسترس در اون بازه زمانی! نمونه اش در مورد آینده طالبان در افغانستان یا ریشه جریانی داعش یا اقدامات اخوان المسلمین. طبیعتاً اینقدر متوجه هستیم که بهترین دستگاه تحلیل محاسباتی هم در صورت ورود داده غلط، خروجی غیر از تحلیل نادرست نخواهد داشت… لذا بحث خرده گیری و این جور موارد نیست!
🔰 اما در مورد خود متن: اگه فکر می‌کنین قراره از اول و مفصل در مورد بخشهای محتلف اقدامات ایشون در منطقه و کشور یا یه سری سیاست‌های پایه‌ای ایران، اطلاعات ویژه‌ای کسب کنین، این اتفاق نمی‌افته! تازه به نظرم بیشتر لازمه از قبل اطلاعات داشته باشین که یه سری موارد رو متوجه بشین...
🔰 متن پیوستگی نداره و در مقدمه هم ذکر شده که متن از ادغام چند مصاحبه حاصل شده؛ لذا می‌بینین که در برخی بخش‌ها، اطلاعات مهم و جذاب و خط روایت وجود داره و در برخی بخش‌ها خیر... برای خودم، بخش تحصیل در آمریکا و تصرف سفارت آمریکا در تهران از همه جذاب تر بود. لا به لای هر بخش هم می‌تونین نکات قابل توجه و شنیده نشده‌ای پیدا کنین؛ مثل نحوه مدیریت کارآمد شهید رجایی (که معمولاً فقط از مردمی بودنشون صحبت شده) و توضیحات در مورد شخصیت سید حسن نصرالله و اقداماتشون.
🔰 اسم کتاب و خود مرحوم شیخ الاسلام، تداعی کننده اقداماتی حول قضیه فلسطین هستن؛ با این حال، متن واقعاً به این موضوع کم پرداخته و فلسطین به عنوان محور متن، محلی از اعراب نداشت… حتی در مورد سال‌های سفارت سوریه هم خیلی سریع و کم عمق از موضوع عبور شده… کاش لااقل پیام تسلیت رهبری برای ایشون هم در متن، ذکر می¬شد.
🔰 نمی‌تونم کتاب رو به همه توصیه کنم؛ گرچه کتاب بهتری هم درباره مرحوم شیخ الاسلام چاپ نشده. «سفیر قدس» با وجود ضعف‌های جدی، نکات مهمی در خودش داره و نام افراد ناشناسی رو آورده که تا همین الآن هم آثار مثبت خدماتشون ادامه داره. در صورت داشتن مطالعات منطقه‌ای، میتونه کتاب مفیدی براتون باشه.

پ.ن: جمعه ساعت۱:۲۰ تموم شد… اتفاقاً صفحات آخر صحبت‌ها مملو از ذکر نام حاج قاسم بود… اگه براتون ممکنه، شادی روح هر دو عزیز، صلواتی قرائت بفرمایین…
        

          خاطرات مرحوم شیخ الاسلام خواندنی و در بسیاری از مواقع دست اول است. اما مشکل این کتاب شکل مصاحبه‌ها و ویرایش و تدوین آن است. 
خیلی اوقات مصاحبه کننده انگار ضبط را روشن کرده و رفته نه سوالی نه ذکر جزئیاتی و ... .ایرادات عدیده تایپی را هم اضافه کنید به این مورد. 
علاوه بر این‌ها چیزی که بیش از هر چیز اذیت کننده است پاورقی‌های کار است. پاورقی‌ها کاملا ویکی‌پدیایی ست. مثلا در مورد کروبی که شخصی آشنا برای خواننده کتاب است کلی پاورقی آمده و توضیحات اضافه در مورد او و اتفاقات سال ۸۸ در صورتی که در مورد مقطع مورد اشاره‌ی کتاب از اقدامات یا نظرات کروبی چیزی نیامده. 
این در حالی ست که  خیلی از سیاستمداران یا مبارزان و ... ای که در کتاب نامشان آمده بدون پاورقی و توضیح مانده اند.
نا منظم بودن پاورقی ها هم آزار دهنده ست. اسمی یا مکان و اتفاقی بارها می‌آید ولی انگار نه انگار که نیاز به پاورقی و توضیح دارد اما یک هو میبینیم تصمیم بر این می‌شود که ویکی‌پدیا را به زحمت بیندازند برای توضیح!
خلاصه و بی پیرایه عرض کنم که خاطرات را حیف کردید. حیف!
        

          سفیر قدس خاطرات زندگی پرفراز و نشیب آقای شیخ الاسلامه. آقای شیخ الاسلام قبل از انقلاب توی آمریکا درس خوندن و عضو انجمن اسلامی دانشجویان بودن و بعد هم به خاطر تسلط به زبان انگلیسی، توی ترجمه اسناد لانه جاسوسی و نگهداری از گروگان ها نقش داشتن و بعد وارد وزارت امورخارجه شدن. عمده فعالیت های آقای شیخ الاسلام مربوط به منطقه فلسطین و لبنان و سوریه می شه.
این کار نشر راه یار که روایت های اشخاص رو به صورت کتاب درآورده خیلی ارزشمنده. کلا روایت ها جذاب و خوندنی ان. حالا هرچی سوژه پربارتر و خوش محضر تر و حوادث نقل شده جذاب تر و مهم تر باشه روایت خوندنی تره.
آقای شیخ الاسلامی که من توی کتاب دیدم یک آدم خوش محضر، انقلابی، باتجربه، بزرگوار، فروتن و شوخ طبعه که بخش های خیلی جالبی از تاریخ انقلاب و مقاومت رو تجربه کرده و جزئیات باارزشی از هرکدوم در اختیار مصاحبه گر و خواننده گذاشته. خیلی از مطالب کتاب درباره انجمن اسلامی دانشجویان و فضای حاکم بر مبارزات دانشجویان خارج از کشور، لانه جاسوسی و اسنادش و  فعالیت های سیاسی دوران جنگ برام تازگی داشتن.
خاطرات آقای شیخ الاسلام از تولد حزب الله و جنگ 33روزه و ارتباط نزدیکش با شهید سید حسن نصرالله و شهید عماد مغنیه خیلی شیرین و غبطه برانگیز بودن. وسط خوندن این بخش از کتاب بود که سید مقاومت شهید شد و احتمالا چشم آقای شیخ الاسلام توی اون دنیا به جمالش روشن شده.
شخصیت آقای شیخ الاسلام هم روم خیلی اثر گذاشت. انگار جلوی روش نشستی و خودشون دارن برات همه این ها رو با لبخند و لطف پدرانه تعریف می کنن. معاشرت با افراد نورانی و شهدا از این آدم یک مرد خوش فکر بزرگوار ساخته. ان شاء الله همه اون شهدا و بزرگانی که باهاشون در دنیا حشر و نشر داشتن شفیع آخرتشون باشن. 
        

          مرحوم حسین شیخ‌الاسلام در این کتاب صادقانه نظر خود را درباره بسیاری از افراد که با آن‌ها کار کرده (و به احتمال زیاد در عینک انقلابیون امروز خائن هستند) گفته و از خدمات آن‌ها یاد کرده و با همین صداقت اشتباه‌ها در وزارت خارجه و دستگاه دیپلماسی در اوایل انقلاب اسلامی و نزد انقلابیون جوان را بازگو کرده. او در این کتاب روند اهمیت‌یافتن خاورمیانه بر دیگر مناطق جهان در  دستگاه سیاست خارجی را هم توضیح می‌دهد...
 تسخیر لانه جاسوسی، دیپلماسی در دوران جنگ و تشکیل حزب‌الله سه‌بخش پر و پیمان دیگر سفیر قدس است که نکات دست‌اولی برای علاقه‌مندان دارد.
 برخلاف محتوا، تدوین کتاب شکل خوبی ندارد و نویسندگان تلاش لازم برای پیرایش محتوای مصاحبه‌ها را نکرده‌اند و مصاحبه‌ها در همان شکل، در قالب کتاب تدوین شده است. نقل چندباره یک‌ مطلب در کتابی که می‌توانست با یک سیر خطی وقایع را ارائه کند، یک پوئن منفی برای نویسندگان است. 
انتشارات راه‌یار کار شایسته‌تقدیر کرده است، هرچند برای انتشاراتی که دیگر نوپا نیست، برخی اشکالات در حروفچینی قابل قبول نیست.
 حسین شیخ‌الاسلام هم از عزیزانی بود که کرونا آن را از ما گرفت. روحش مهمان دوستان شهیدش، امام شهدا و سید شهدا باشد.
        

          تا به حال با خودتان فکر کرده‌اید مسئلهٔ فلسطین در ایران، چطور تبدیل شد به یکی از اولویت‌های دیپلماسی؟ یا فکر کرده‌اید که ارتباط ما با جبههٔ مقاومت چطور شکل گرفت؟ اصلاً جبههٔ مقاومت، چطور شکل گرفت؟ تا حالا فکر کرده‌اید تفاوت گروه‌های مختلف مقاومت چیست؟ رابطهٔ آن‌ها با هم چگونه است؟ مثلاً فکر کرده‌اید تفاوت  حزب‌الله با حزب أمل چیست؟  
تصویر ذهنی ما از فضای بین‌الملل، خیلی مواقع نادقیق و مخدوش و حتی نادرست است. مثلاً گاهی برگرفته از القائات برخی رسانه‌هاست که قصد و غرض خودشان را دارند و بدتر اینکه این تصاویر را به‌اسم بی‌طرفی به ما القاء می‌کنند. بی‌طرفی، دروغی بزرگ است. هر اثریٰ موضعی دارد. اما مشکل کجا ایجاد می‌شود؟ آنجا که برخی به‌‌اسم بی‌طرفی، موضع خودشان رو به مخاطب تلقین می‌کنند، صداقت و واقعیت، قربانی می‌شود. هر اثری باید موضع داشته باشه و در آن موضع صادق باشد و منطق خودش در روایت واقعیت را درست برای مخاطب توضیح بدهد. «سفیر قدس»، چنین کتابی است . این کتاب که برش‌هایی از خاطرات حسین شیخ‌الاسلام است، بخش‌های مهمی از روند شکل‌گیری سیاست‌خارجی جمهوری اسلامی را توضیح می‌دهد و در این کارش هم موضع دارد و هم صادق است. آقای شیخ‌الاسلام، از باسابقه‌ترین مسئولان وزارت خارجهٔ بعد از انقلاب اسلامی بود که سابقهٔ سال‌ها معاونت سیاسی وزارت خارجه، سفارت ایران در روسیه و همچنین قائم‌مقامی این وزارت‌خانه را در کارنامهٔ خود داشت. متأسفانه چندسال پیش در دوران کرونا ایشان را از دست دادیم. مدتی پیش از فوت آقای شیخ‌الاسلام، محققان این کتاب، با ایشان چند جلسهٔ مفصل گفت‌وگو  می‌کنند. نتیجهٔ این گفت‌وگوها در پنج فصل تدوین شده: «خانواده و تحصیلات و زندگی فردی»؛ «تسخیر و لانه جاسوسی»؛ «سازمان‌دهی وزارت امور خارجه تا شهادت رجایی»؛ «دفاع مقدس» و «حزب‌الله و سوریه». 
دراین کتاب، کمی با زندگی شخصی آقای شیخ‌الاسلام آشنا می‌شویم، بعد می‌رسیم به ماجرای تسخیر لانهٔ جاسوسی. مدتی بعد از ماجرای لانهٔ جاسوسی و ترجمهٔ اسناد آنجا، ایشان وارد وزارت خارجه شده و به‌جد پیگیر بحث فلسطین می‌شود و با گروه‌های مقاومت ارتباط می‌گیرد. 
چند سال اخیر، دوگانه‌ای در رسانه‌ها برجسته شد به نام دوگانهٔ میدان و دیپلماسی. ناظر به ساخت این دوگانه هم حرف‌هایی راه افتاد که میدان باید در خدمت دیپلماسی باشه یا دیپلماسی در خدمت میدان. تقریباً منظور از میدان هم بیشتر اقدامات نظامی بود. نکته‌ای بسیار مهم در این  کتاب، این است که گزاره‌های کلی ذهن ما را، در میدان واقعیت توضیح  داده و فهم ما از میدان را تغییر می‌دهد. ما با خواندن این کتاب تازه می‌فهمیم که میدان، عرصهٔ متفاوتی است از آن تصور مرسوم در دیپلماسی؛ تصوری که زمینهٔ ساخت آن دوگانه است. میدان، فقط عرصهٔ حضور نظامی‌ها نیست. میدان، عرصهٔ حضور نیروهای مختلف، اعم از علمی، فرهنگی، سیاسی، نظامی و اقتصادی است.  به این معنا، میدان و دیپلماسی در نگاه و تجربهٔ آقای شیخ‌الاسلام، درهم‌تنیده است، نه جدا از هم. در نتیجه اصلاً دوگانه‌ای وجود ندارد. 
با خواندن این کتاب، می‌فهمیم که بسیاری از منازعات و دعواهای سیاسی داخلی ماٰ چقدر بی‌اهمیت است و چه دعواهای اساسی، اصیل، تعیین‌کننده و اثرگذاری در عالم هست. دعواها و منازعات سیاست داخلی ما هم آن جاهایی اهمیت و اصالت دارند که ما را به نقاط اصلی نزاع در عالم برسانند. پاسخ سؤال‌های ابتدای متن و تفصیلِ گزاره‌هایی که بعد از آن مطرح کردم، می‌توانید در «سفیر قدس» دنبال کنید. پاسخ‌ها البته مثل لقمهٔ آماده، سرراست و روشن نیست. این برمی‌گردد به پیچیدگی‌های مسائل سیاسی و دیپلماتیک و نظامی. اتفاقاً همین پیچیدگی‌ها را هم می‌توانید در این کتاب ببینید؛ پیچیدگی‌هایی که ما را به فکر وادار می‌کند و البته به تحقیق بیشتر.
افسوس که این کتاب می‌توانست کامل‌تر و دقیق‌تر و جزئی‌تر از این باشد. اما به‌گمانم در جایی شنیدم که این گفت‌وگوها در روزهای پایانی عمر ایشان بوده و اجل مهلتی بیش از این نداده است. بنابراین نمی‌توان از این بابت خرده‌ای گرفت. دست‌مریزاد به گروه پژوهش و نگارش و انتشار کتاب. و خدا رحمت کند آقای شیخ‌الاسلام را.