یک شهروند ایرانی معاصر، حتى اگر هیچ تعلق دینی و مذهبی به موضوع ماه محرم نداشته باشد و هیچ وابستگی اعتقادی یا عاطفی به سیدالشهدا نیز او را به عاشورا پیوند ندهد، باز هم نمی‌تواند از کنار حادثه ای که در سال شصت و یکم هجری در کربلا رخ داد بی اعتنا بگذرد.    
این موضوع چنان در ابعاد گوناگون اجتماعی، سیاسی، دینی و فرهنگی جامعه ما رسوخ کرده و نقش آفریده و حضور یافته که -بخواهیم یا نخواهیم- زندگی فردی و اجتماعی هر یک از ما نمی‌تواند از آن برکنار باشد، بلکه شاید بتوان گفت هیچ حادثه ای در حیات بشر و تاریخ جهان این اندازه در زندگی نسلهای بعد اثر گذار و تعیین کننده و جریان ساز نبوده است. 
پس باید آن را درست بشناسیم و چنان که بوده بفهمیم و بسیار و سزاوار از آن بخوانیم، هر چند که در باره موضوعی چنین مهم و سرنوشت ساز کتابهای متعدد و متنوع نیز نوشته اند و برخی چالش آفرین و جنجال برانگیز شده و بعضا تناقض ها و اختلاف های جدی هم برانگیخته است.  
یکی از مهمترین، مشهورترین و جدی ترین آثاری که در این حوزه انتشار یافته و با استقبال گسترده نخبگان نیز مواجه بوده، کتاب "پس از پنجاه سال" با عنوان فرعی "پژوهشی تازه پیرامون قیام امام حسین علیه السلام" است. 
دکتر سید جعفر شهیدی مؤلف دانشمند و فرزانه این اثر به دلایل گوناگون بخت آن را پیدا کرد که کتابش با چنین توفیقی روبرو شود. 
او از یکسو فقیه و مجتهد برجسته ای بود که پیشینیه تحصیل ممتاز در حوزه علمیه نجف اشرف داشت و از سوی دیگر پس از بازگشت به ایران فرصت تحصیل و تتبع در فضای دانشگاهی را پیدا کرد و به سرعت در این فضای جدید و تازه درخشید و متمایز گشت. 
این موقعیت موجب شد که او دانش گسترده دینی خود را در قالب و چارچوب پژوهشها و تحقیقات نوین به خدمت بگیرد و با تسلط عمیق به زبان عربی و متون کهن، دسترسی بیشتری به منابع اصیل بیابد و بتواند رویکردی متفاوت برای بررسی تاریخ اسلام اتخاذ کند. 
او تنها خود را -متواضعانه و از سر فروتنی- معلم ادبیات می‌دانست و از کم توجهی استادان حوزه تاریخ به این مقطع زمانی مهم و اثر گذار شکایت داشت و می‌گفت که از سر اضطرار کوشیده تا به سهم خود جای خالی کار آنان را پرکند، گرچه در عمل آثار برجسته و ماندگار آن مرحوم در حوزه تاریخ اسلام تصویر یک متخصص کم نظیر در عرصه تاریخ نویسی به یادگار گذاشت. 
او که از سالهای کودکی دغدغه این موضوع را پیدا کرده و از نگرش سطحی و غیر عالمانه رایج در فضای دینی و مذهبی به وقایع تاریخ اسلام گلایه مند بود، کوشید تا بدون موضع و پیشداوری به پرسشهایی جدی و اساسی پاسخ دهد که معتقد بود پیش از هر کسی برای خودش مطرح بوده و دهها سال ذهن و فکر او را به خود مشغول داشته است.
او باور داشت که برای تحقق این هدف باید هم دوره زمانی گسترده تری را بررسی کرد و هم حوزه های موضوعی متنوع تری را در نظر گرفت و خطای غالب نویسندگان و پژوهشگران را در این می‌دانست که مثلا حادثه کربلا را اولا فقط در وقایع چند ماه منتهی به روز عاشورا و ماههای بعد از آن جستجو می‌کنند و ثانیا بیشتر به جنبه های اعتقادی یا نظامی واقعه می‌پردازند، درحالی که برای فهم عوامل و اسباب حادثه کربلا و شهادت امام حسین علیه السلام باید دهها، بلکه صدها سال قبل را کاوید و همه عناصر و اجزای جغرافیایی و زیست محیطی و اقتصادی و مردم شناسی شبه جزیره عربستان را مورد نظر و مطالعه قرار داد. 
او با این رویکرد توانست کتابی متفاوت و اثری بدیع بنگارد که با نثر فارسی زیبا و قلم دلنشینش طراوت و حلاوتی افزونتر یافت.          
این کتاب که صورت بندی اولیه اش -بعد از دهها سال اندیشه و اشتغال ذهنی مداوم ایشان- همزمان با پیروزی انقلاب اسلامی شکل گرفته و در جلسات حضوری برای مخاطبان جوان عرضه شده بود، نخستین بار در روزنامه ها انتشار یافت و پس از استقبال گسترده به صورت کتاب درآمد. 
از آن زمان تا کنون طی حدود چهل سال، این کتاب در دفتر نشر فرهنگ اسلامی پنجاه و چهار بار به چاپ رسیده (حدود پانصد هزار نسخه) و بارها نیز مورد نقد و بررسی قرار گرفته و در رسانه ها معرفی شده و مرجع و منبع بسیاری از محققان و نویسندگان از جمله شهید سید مرتضى آوینی -در کتاب فتح خون- بوده است. 

(به تاریخ ۱۳۹۹/۶/۶ از سری یادداشت‌های «صد کتاب قبل از صدسالگی!» در روزنامه‌ی شهرآرا)
        

          بدون شک، «پس از پنجاه سال» در زمان انتشارش اثری بکر و حتی فراتر از زمان‌اش بوده است، اینکه در پی این باشید که چیستیِ واقعۀ کربلا پرسشی پیچیده است، چندین علل و عامل دارد، و در جستجوی گسترۀ گوناگون این علل هم داده‌ها را به‌زیبایی جمع کنید و هم تحلیل معقول و شیوایی از این داده‌ها به دست دهید. سعی می‌کنم تصویری کلی از شیوۀ کار مرحوم شهیدی و تحلیل‌های ایشان را در ادامه بیاورم.

1. روش نویسنده
نویسنده به چراییِ واقعۀ کربلا در سال 60 و 61 هجری نمی‌پردازد، آن را ساده‌انگاری می‌داند. معتقد است باید تا سال‌ها قبل را واکاوید. چرا؟ چون با پرسشی بزرگ و مهیب روبرو هستیم: چطور می‌شود پس از پنجاه سال امتِ رسول خدا (ص) نوۀ ایشان را از دین خارج دانسته، او را به شهید کنند و خاندانِ ایشان را به اسارت ببرند؟ هر چه هست در این پنجاه سال است. از طرفی با یک یا دو علت و دلیل سروکار نداریم، همچنین عواملِ رنگارنگی هم دخیل است. نه فقط مناسبات سیاسی و اقتصادی مطرح است بلکه عوامل قبیله‌ای و جمعیتی، اقلیمی و جغرافیایی، فرهنگی و غیره هم دیده می‌شود. این وسط نویسنده چه می‌کند؟ در قالَب حدود سی فصل کوتاه و بلند (که شبیه ستون‌های روزنامه است) «داده‌»هایی را مطرح می‌کند و آن‌ها را تحلیل کرده و به «اطلاعات» بَدَل می‌کند. مجموع این‌ها چیزی می‌شود که به اعتقاد خود ایشان «تاریخ» هم نیست، تحلیل‌هایی از تاریخ است.

2. تحلیل‌های نویسنده
با اینکه مرحوم شهیدی مورخ سخت‌گیری است اما تحلیل‌های‌شان بسیار متنوع است. این تحلیل‌ها اگرچه در فصل‌های زیادی پشت سر هم ردیف شده‌اند اما با نخ تسبیحِ «جامعۀ اسلامی» به هم وصل‌اند. با این توضیح که ایشان اعراب پیش از اسلام را در قالَب نظام اجتماعیِ قبیله‌ای تحلیل می‌کند، اینکه اعراب خصوصیات اخلاقی خوب و بدی داشتند که پیامبر (ص) همۀ این‌ها را در ارزش‌ها و آداب اسلامی حلّ کردند. پیامبر حکومت اسلامی را تشکیل دادند، چیزی که امری نوین در ساختار اجتماعی و قبیله‌ای اعراب بود. پس از پیامبر چند حادثۀ مهم رخ می‌دهد، یک، سقیفه روی می‌دهد، اجتماعی که به اعتقاد نویسنده اولین سنگ‌بنای کجِ مسلمانان بود، دوم، در زمان خلیفۀ دوم کشورگشایی‌های حکومت اسلامی آغاز می‌شود. در نتیجۀ این کشورگشایی‌ها ثروت سرشاری سرازیر جامعۀ مسلمانان شد. اینجا دومین انحراف، که بس انحراف بزرگی بود، رخ می‌دهد، فرمول تقسیم بیت‌المال خلیفۀ دوم. و سوم، فربه‌شدنِ ملغمه‌ای که ساخته شده، خصوصاً در زمان خلیفۀ سوم. به حدی این بنا حجیم شده و کج رفته که حتی علی (ع) هم چندان موفق نیست. چهارم، تغییر حکومت به سلطنت از سوی معاویه. جامعۀ زمانِ معاویه آنقدر تغییر کرده است که مطلقاً با اجتماع سال دهم هجرت شباهتی ندارد. در مسلمانان ارزش‌های عصر جاهلی زنده شده، انحطاط‌های فراوانی رخ داده (نویسنده بزرگ‌ترینش را رغبت به مال‌اندوزی می‌داند)، حتی معاویه عقلانیتِ جمعی‌ای که حاصل زمان خلفا بود نیز محو کرد و نظام متملق‌واری را بنا نهاده بود. در چنین شرایطی حسین (ع) احساس خطر می‌کند، برمی‌خیزد، و صد البته چنین جامعه‌ای نمی‌تواند کنار او علیه ظلم‌های آشکار و نهانِ حاکمیت ضداسلامی اموی، چون حسین، بایستد.
        

          هم سید جعفر شهیدی را دوست دارم هم مطالعه پیرامون عاشورا را. کتاب حاضر این هر دو را توأمان دارد: نویسنده ای پاک و موضوعی اندوهناک. سال ها این مختصر را تورق و امسال نیز به بهانه ای آن را مطالعه کردم. اگر به جعفر شهیدی علاقه نداشتم، ناگزیر باید کتاب را بی ارزش ارزیابی می کردم. علاقه ام اما سبب می شود نقاط قوتش را برجسته کنم: پرسش های ابتدایی که حداکثر در 2 یا 3 فصل اول مطرح می شوند، عالی است. عالی تر این که علت وقوع عاشورا را در دوره ای پیش از قیام حسین(ع) و بیعت حسن(ع) و حکومت علی(ع) جست و جو می کند؛ حتی پیش از خلافت خلفا و بعثت محمد(ص). او ریشه عاشورا را به دوره جاهلیت می رساند؛ به اختلاف میان قبایل. با این حال نمی تواند این ارتباط را به خوبی موشکافی کند و بسط دهد. در آغازین بخش های پژوهش متذکر می شود که این مختصر بی طرفانه است و به حق این بی طرفی به چشم می آید هر چند عنوان «پژوهشی تازه» نهادن بر آن شاید بی انصافی به نظر برسد به سیاهه دیگرانی پیش از شهیدی. باری این مختصر مفید فایده است برای آن ها که کم حوصله اند و کم صبر؛ برای آن ها طی 10 روز می خواهند بدانند چه گذشته است بر تاریخ سیاسی اسلام تا روز عاشورا. برای آن ها که هم کمیت و هم کیفیت برایشان مهم است؛ کمیت کم و کیفیت کیف. آغازین سطور آخرین فصل از قیام حسین(ع) این گونه می آید: #زمان جنایت کار است اما جنایت پیشه نیست. زمان نیز مانند تاریخ که خاطره زمان را نگاه می دارد، جنایت می کند اما کمتر جنایتی را بی مکافات می گذارد. اگر جنایت تاریخ در مواردی حساب نشده است، #مکافات آن حساب دارد؛ حسابی بی نهایت دقیق. 
        

          پژوهشی روشمند درباره واقعه کربلا. در این کتاب اشخاص و گروه‌ها از نزدیک بررسی شده‌اند و مولف به دنبال این نبوده که طبق نگاه مرسوم عده‌ای حیوان دوپا که تماما پلیدی بودند ترسیم کند و سپس نتیجه بگیرد که چنین قومی طبیعتا حسین ع را خواهد کشت. او در تاریخ شبه‌جزیره عقب رفته و تعصبات و دشمنی‌ها را ریشه‌یابی کرده، روحیات حاکم شده بر مردم روزگار را روشن ساخته و پس از ترسیم دقیق بستر حوادث کوفیان را، بلکه تمام مسلمین را، در آن قرار داده و ترسیم کرده است که چگونه امت اسلامی پس از پنجاه سال از رحلت پیامبر ص، نوه او را اینگونه سر بریدند. کتاب می‌خواهد ما را آگاه کند، مردمی که شاید در مجموع خیلی بهتر یا بدتر از ما نبودند چنین اتفاقی را رقم زدند.
        

          پژوهشی کامل و در عین حال نسبت به سایر منابع مختصر و بسیار مفید از جریان‌شناسی کوفه و مردم کوفه و عوامل منجر به واقعه‌ی عظیم سال ۶۱ هجری است. 
        

          خوندن این کتاب رو یه دوست در سوال‌های من نسبت به واقعه‌ی کربلا توصیه کرد و چقد خوب بود که تونستم با خوندنش با نگاه جدیدی به واقعه‌ی کربلا فک کنم.
        

          نام اصلی این کتاب (پس از پنجاه سال) است و یکی از منابع قدیمی و با ارزش درباره حادثه کربلا است که مورد استفاده کتاب‌های زیادی هم قرار گرفته است و چاپ اول آن مربوط به سال 1355 شمسی است.
اما آنچه که این کتاب را با سایر منابعی از این دست متفاوت می کند تحلیل و بررسی حوادث آن تاریخ است. همانطور که از اسم کتاب هم پیداست این کتاب پژوهشی تازه پیرامون قیام امام حسین است تا مشخص شود که چه شد مردم آن زمان پس از پنجاه سال از زمان پیامبر این قدر تغییر کردند که حاضر شدند در برابر کشتن فرزند پیامبر سکوت کنند و تماشاگر باشند و یا حتی از این هم فراتر رفته و پسر پیامبر خود را بکشند. در این کتاب فرهنگ مردم و فرهنگ شهرها و رفتار زمامداران به دقت مورد تحلیل و بررسی تاریخی قرار می گیرد و دلیل اصلی هر حادثه و اتفاق مورد نقد و بررسی قرار می گیرد و بعضاً رد و گاه تایید می شود. 
مزیت اصلی کتاب در این است که شما فقط خواننده یک سری حوادث تاریخی و تکراری نیستید بلکه از دلیل اصلی حادثه اطلاع پیدا می کنید. و به احتمال زیاد به مردمان شام و دمشق و کوفه حق می دهید که در چنین فرهنگ و محیطی چنان رفتاری از خود نشان دهند. 

مزیت دیگر کتاب داشتن فهرست اعلام و اماکن و اشخاص در آخر کتاب است.
        

          این کتاب آن طور که یادم می آید حاوی نکاتی ناب و جدید در باب ارتباطات پشت صحنه کربلا بود. از مصیبت کربلا که کم نمی کرد؛ بی‌گمان می‌افزود اما سادگی روضه ها را به چالش می کشید. می فهیمدی که چنین واقعه بزرگی پشتوانه های بسیار بزرگی هم دارد و همین طور ساده خلق نشده است. بیش از ۴ سال از خواندن کتاب گذشته و جزئیات دیگر آن قدر در ذهنم نیست که از آن ها هم بنویسم
        

          پس از پنجاه سال، کتابی پژوهشی است در باب علل و عوامل حادثه عاشورا. شهیدی، یافتن علت این حادثه را در بررسی تمام تاریخ 50 ساله پس از فوت پیامبر تا حادثه عاشورا می داند. بنابراین به بررسی عوامل و اتفاقات سیاسی،فرهنگی، اجتماعی و سیاسی روزگار پس از مرگ پیامبر می پردازد تا بتواند حادثه ی عاشورا را تحلیل نماید. تحلیلی که با وسواس زیاد از دل منابع تاریخی در می آید و در بستر زمانه خود می نشیند و با حوادث آن روزگاران انطباق میابد. پژهشی که سعی دارد تا به دور از تعصبات دینی و مذهبی به واقعه عاشورا بپردازد.
        

          نویسنده می‌گوید پنجاه سال از رحلت پیامبر اسلام گذشت و تقریبا از دین‌ش چیزی باقی نماند. یعنی مردم همان‌طور فکر و رفتار می‌کردند که در زمان جاهلیت.

ظاهرا کتاب، حوالی زمان انقلاب تدوین شده و حاصل نوشته‌های گذشته است. من در آن زمان و پس از آن در دوران جنگ نبودم و ایثارگری یک ملت را ندیدم، مگر به تعریف دیگران. اما متاسفانه این اندیشه شوم وارد ذهنم شده که ۴۰ سال از آن شور و حماسه گذشته است و ما داریم به دوران قبل از انقلاب گرایش پیدا می‌کنیم.

البته رهبر این مردم که در آن دوران مبارزه کرده و در این زمان سختی بسیار کشیده با اطلاع بسیار زیاد از احوال امت، حال و آینده را امیدوار کننده و روشن می‌داند و من هم به او ایمان دارم.
        

          نزدیک به بیست سال پیش خواندم این کتاب را. ریشه های اجتماعی و فساد اقتصادی شکل گرفته در دوران خلفا که منجر به واقعه عاشورا و شهادت امام حسین علیه السلام می‌شود را بسیار خوب روشن کرده است.
        

          بیش از آنکه تاریخ قیام حسین باشد، بررسی جامعه‌شناسانه جامعه مسلمانان پس از مرگ پیغمبر است به عنوان بستر جامعه‌شناسی که در نهایت ختم می‌شو به جامعه اسلامی خلافت یزید و قیام حسین. طبعا در چنین بستری بهتر می‌شود ماهیت و حقیقت قیام حسین را درک کرد.
        

          مسلمین پس از رحلت رسول خدا چه مسیری را انتخاب کردند که اگر به چیزی جز کربلا و عاشورا ختم می‌شد ما باید تعجب می‌کردیم ...؟
قاتل حسین ( ع ) کیست؟
نقش خواص جامعه در رخداد واقعه عاشورا چیست؟
و...
        

          کتابی فوق العاده در بررسی علل وقایع عاشورا بصورت منطقی و مستدل
        

          مرحوم دکتر سید جعفر شهیدی، یکی از انسانهای جامع الاطرافی بود که دانشگاه امام صادق علیه السلام افتخار می کند در دهه اول عمر خود از چنین اساتیدی بهره می برده است. استاد بزرگوار در هر زمینه ای که وارد شدند، اثر جاودانه ای خلق کردند. ذخیره ای برای آخرتشان. کتاب پس از پنجاه سال ایشان که به بررسی قیام امام حسین می پردازد بیش از هر چیز در پی تبیین علت قیام است از راه تبیین و بررسی زمینه های اجتماعی فرهنگی تاریخی. دقیقا همان چیزی که ما در اصطلاح تخصصی خودمان می گوییم context.

حالتهای مختلفی را بحث می کنند و توضیح می دهند و گویی یک مباحثه شکل گرفته و دلیلها رد می شوند.

30 یادداشت علمی کوتاه که طی این سی سال بعد انقلاب بارها چاپ شده و من پارسال چاپ چهل و یکم آن را خواندم. 

کتاب را بخوانید، استاد با شما صمیمانه و بدون پرده و تعارف سخن خواهد گفت.

کتابشناسی:

کتاب پس از پنجاه سال، پژوهشی تازه پیرامون قیام حسین علیه السلام، استاد دکتر سید جعفر شهیدی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ چهل و یکم، 1387.
        

          «این مردم پس از ۵۰ سال به خوی دیرین خود برگشتند؛ به زندگی جاهلیت. به زندگی‌ای که جز خشم و شهوت چیزی راهبر آن نبود. ۵۰ سال قرآن و حدیث و سیرت بزرگان صحابه و رفتار مسلمانان راستین در مدت چند ساعت به یک سو نهاده شد. طبیعت درنده‌ای که در زیر این قیدها محدود و محصور بود، رها شد؛ طبیعتی که نه تنها از خوی مسلمانی بهره‌ای نداشت، بلکه میان آن و طبیعت انسانی نیز فاصله‌ای عمیق دیده می‌شد.»
(صفحه  ۱۴۵ کتاب)
.
از بهترین کتاب هایی که در مورد جامعه شناسی، پیوند وقایع و توالی اتفاقات تاریخی در مورد قیام آقا امام حسین (علیه السلام) می‌توان مطالعه کرد.
قلم شیرین و رسا، بررسی منابع دست اول و مهمتر از همه زاویه دید جدیدی که مرحوم دکتر شهیدی به وقایع ۵۰ ساله منتهی به عاشورا دارند؛ این کتاب را برای مطالعه خواندنی کرده است...
        

          این کتاب را بخوانید
شاید تکلیف تان با انتخابتان مشخص شد
انتخابی که ۱۳۸۷ سال قبل پیش روی مسلمانان بود.
انتخاب عاشورا
اینکه در سپاه حسین (ع) باشی و یا در مقابل او.
این کتاب تفسیر میکند که چطور میشود لبیک گفت و امام را دعوت کرد و در نهایت راضی به قتل امام بود و خشنود از آن.
انتخاب ها حاصل  گذشته اند و این کتاب میگوید بر این مسلمان ها چه گذشت.
بی گمان ما هم انتخاب خواهیم کرد.



        

          مقدار یک شتر کشتن، پنج ساعت یا ده‌ساعت یا هفتادودوساعت، هر چه بود گذشت. آن روز صد هزار تن یا سی‌هزار تن یا هجده‌هزار تن که در خانه مختار پسر ابوعبیده با پسر عقیل بر سر جان خود بیعت کردند، از آن گروه که از شهر‌های عراق و حجاز به این کاروان پیوستند، تنها پیکر‌ه‌هایی پاره پاره و آغشته در خون هفتاد‌و دو تن در این سوی و آن سوی بیابان وحشتناک دیده می‌شد. اینها چه کسانی بودند؟ مسلملنان راستین! مسلمانانی که به سر جلسه امتحان آمدند و از عهده‌ آزمایشی به آن سختی به خوبی برآمدند. نه‌تنها خود در امتحان سربلند شدند، بلکه تا جهان باقی است به طالبان شرکت در چنین آزمایشی فهماندند اگر پیروزی می‌خواند باید پاکباز باشند.
 آن چند ده هزار تن دیگر که از ایشان نشانی نمی‌بینیم چه‌سان؟ مقصودم بیعت کنندگان است. آنها مسلمان نبودند؟ چرا! آنها هم مسلمان بودند، اما مسلمانی را تا آنجا می‌خواستند که به مال و جانشان زیانی نرسد.
 و به راستی چگونه مسلمانانی این‌چنین از عدالت خواه بودن منتهی می‌شوند به خواه‌ش و از عدالت‌‌ش نشانی در آنها باقی نمی‌ماند . مسلمانانی که تنها از مسلمانی میم و نون ‌اش را برمی‌دارند و امامشان را آنگونه در کارزار با باطل رها می‌کنند تا خون‌ش ریخته شود. چه شده‌است بر این جماعت؟
 ماجرا برمی‌گردد به پنجاه سال قبل، زمانی که محمد(صلی‌الله علیه وآله وسلم) مردم را به دین اسلام دعوت کرد. دعوتی برای رهایی از جور ظالمان و زر پرستان قریش. 
 دکتر سید جعفر شهیدی پس از پنجاه سال را در بیست سال پژوهش در تاریخ اسلام از تاریخ های مجمل و مفصل، قدیم و جدید و حتی منظومه‌ها و مقتل ها انجام دادند تا این اثر عالی و پر محتوا را به رشته‌ی تحریر درآوردند. اثری جدید در زمانه‌ی خود که نگاهی نو به قیام امام حسین(علیه‌السلام) دارد.
 به عقیده‌ی ایشان بخش مهمی از حادثه های تاریخ اسلام_ به خصوص از آغاز تا عصر اول عباسی_ نه چنان است که تاریخ نویسان گذشته به قلم آورده‌اند و آیندگان آن را به عنوان اصل مسلم پذیرفته‌اند.
 و اگر تاریخ اسلام با بینشی نو برسی شود، پرده از روی بسیاری از وقایع پر اهمیت برداشته خواهد شد.