یادداشت‌های درسا احیا (67)

            در روند خوانش تاریخی ادبیات انگلستان، این اولین رمان سیاسی اجتماعی بود که خواندیم و همین نکته بسیار برای من ارزشش رو بالا می‌برد. مهم‌ترین بخش‌های متن به نظر من گفت‌وگوهای بین جما، خرمگس، محفل جلسات ایتالیای جوان و از همه مهم‌تر صحبت‌های نهایی بین خرمگس با مونتانلی به ویژه درباره دوراهی‌های اخلاقی انتخاب بین سیاست و مذهب به عنوان یک حرفه و رسالت یا خانواده بود.
اما در خوانش کتاب به شدت به مشکل تمرکز برمیخوردم، متن سنگینه و نیاز به سکوت و توجه بالا برای خوندن داره اما از اون مشکل‌تر، پرش ناگهانی بین زمان‌ها بدون هیچ اطلاع قبلیه که باید خیلی در زمان خوندن کتاب حواست جمع باشه تا گم نکنی و گیج نشی
          

            «این review حاوی زیاده‌گویی درد و دل‌طور و کلی حرف بی‌ربط به خود کتابه در نتیجه اگر حوصله ندارید، نخونید!!»

اول اینکه نمی‌دونم چرا هنوز «عروس دریایی» الی بنجامین رو نخوندم با اینکه مدت‌هاست خریدمش و توی کتابخونه‌ام جلوی چشممه، شاید چون کشش ورود به ماجرای تاریکش رو بعد از خوندن خلاصه داستان نداشتم یاااا خیلی ناخودآگاه و الکی از هر پیشنهاد اوریتدی خودداری می‌کنم. مدت‌هاست موقع انتخاب هر نویسنده، معروف‌ترین کتابش رو اول نمی‌خونم؛ گرچه که این روش می‌تونه خیلی هم اشتباه باشه
اما بعد از خوندن این کتاب، قطعا عروس دریایی میشه جز اولویت‌های ادبیات نوجوان که باید سراغش برم، چون حالا که این کتاب الی بنجامین کاملا خوب و رضایت‌بخش بود، قطعا عروس دریایی عالی و محشره

دوم اینکه، از زمانی که تشویق شدم به خوندن کتاب‌های نوجوان در بزرگسالی، هر بار حیرت‌زده میشم از پیشرفتی که ادبیات نوجوان نسبت به زمان ما داشته…
من توی ۲۲ سالگی اولین بار نظریه غار افلاطون رو شنیدم اما توی این کتاب به زبان ساده برای بچه‌ها شرح داده شده، از اون مهم‌تر و کاربردی‌تر، رفتارهای انسانی‌ای که به بچه‌ها یاد میده همیشه ممکنه بازی تغییر کنه و تو دیگه اون دختر جذاب توی یک گروه باحال در مدرسه نباشی و حالا تو توی یک جامعه جدید باید مسیر خودت رو پیدا کنی
اینکه بچه‌ها می‌فهمن هر چقدر هم از یکی توی ذهنشون اسطوره بسازن، ممکنه اون فرد در واقعیت سرشار از ضعف باشه
اینکه بدجنسی کردن با بچه‌های ضعیف‌تر اتفاقیه که توی مدارس زیاد پیش میاد و اینکه حتی یک نفر با خوندن این کتاب احساس کنه اصلا چراااا من اینکار رو با هم‌کلاسی‌ام کردم معجزه ادبیات نوجوان در دنیای امروزیه

در نهایت هم که باید بگم این کتاب رو در یکی از سیاه‌ترین روزهای زندگیم خریدم و توی خیابون، روی پله‌های کنار شهرکتاب نشستم و شروع کردم به خوندنش و در اولین صفحه‌ها، مواجه شدم با دختری که برای اینکه واقعیت از حد تحملش فراتر می‌رفت، سعی می‌کرد درونش رو به یک سنگ سفت و سخت تبدیل کنه تا جلوی بقیه گریه‌اش نگیره، همون حالی که من در اون لحظات داشتم
          

            تصویر دوریان‌گری هم مثل دکتر جکیل و مستر هاید از به تصویر کشیدن و مجسم کردن شر و پلیدی درون انسان به صورت عینی به  زبانی خارق‌العاده و با تخیلی شگفت‌انگیز سخن میگه
وقتی انسان بتونه تصویر شر و پلیدی درون خودش رو ببینه آیا تصورش از خودش مخدوش میشه؟ رفتارش تغییر می‌کنه؟ به وجدانش بیش‌تر رجوع می‌کنه؟
          

            میدل مارچ، برای من حکم انقلابی در ادبیات انگلیس از ابتدای خوانش تاریخی‌مون رو داشت؛ توصیفات زیبا و جامع، شخصیت‌پردازی‌های متعدد و نزدیک به واقعیت، با شک و تردید‌هاشون، انگیزه‌های زشت و زیباشون و اتفاقات بسیار زیاد و فراتر از مثلث‌های عشقی رمان‌های پیشین انگلستان در این کتاب بسیار ستودنیه. نثر زیبا و پخته‌ی الیوت در کنار پرداختن به موضوعات سیاسی و اجتماعی و روابط پس از ازدواج تحول عظیمی بین این کتاب با رمان‌های قبلی‌ انگلستان ایجاد می‌کنه که احساس ورود به ادبیات به معنای واقعی و هنری رو در خواننده ایجاد می‌کنه
          

            در وهله‌ی اول، نثر زیبای الیوت بسیار شگفت‌زده‌ام کرد؛ کمی که بیش‌تر پیش رفتیم، تسلط نویسنده به تغییر زوایای دید و شخصیت‌پردازی‌های دقیق و متعدد داستان ذوق‌زده‌ام کرد. 
الیوت با دانایی بسیار به شرح و تفصیل داستان افراد مختلف در یک شهر می‌پردازه که با پیچیدگی‌های درونی زیادی با عشق، مرگ، بلندپروازی، حسادت، حسرت، ترس و … روبه‌رو ‌می‌شوند. بخش‌هایی از توضیحاتش در خصوص احساسات و درونیات افراد، در دوره‌ی زمانی نویسندگی‌اش، شگفت‌انگیز و متحیر‌کننده‌ان.
غم درونی داروتیا در مواجهه‌اش با نداشتن نقش موثر در جهان، حسرت کازابن از تلاش‌های ناکام و بیهوده‌اش و حسادتش نسبت به لادیسلا برای جوانی‌اش، عشق لیدگیت به دنیای حرفه‌ای پزشکی و دنیای کوچک رزامند در عاشق شدن، مواجهه‌ی بروک با واقعیت دیدگاه مستاجرانش نسبت بهش و از همه زیباتر، خانواده‌ی با فرهنگ گارت و به روز بودن زنان و دختران این خانواده، همه و همه بسیار ملموس و نشانگر خارق‌العاده بودن ذهن نویسنده در ساخت و پرداخت رمانه.
آماده برای خوانش جلد دوم
          

            نویسنده با استفاده از یک موقعیت تخیلی، به تصویرسازی حکومت‌های مطلقه و دیکتاتوری پرداخته و مهم‌ترین مشکل کتاب تکراری بودن این توصیفاته. نه به این علت که برای ما به دلیل زندگی در شرایط مشابه این توصیفات تکراریه، بلکه به این دلیل که پیش از این در ادبیات و سینما زیاد به اون پرداخته شده. 
بخش ابتدایی کتاب که خفقان و ترس ناشی از نظارت شدید بر جامعه رو نشون میده مشابه کتاب ۱۹۸۴ اوروله. (و احتمالا سرگذشته ندیمه آتوود که من نخوندم) و بخش دوم که رفتارهای جنون‌آمیز دیکتاتور رو نشون میده احتمالا شبیه بسیاری از آثار دیگه (از کمدی Dictator گرفته تا مطالب درست و حسابی‌ و قابل استناد) البته این بار ما از موقعیت معشوقه دیکتاتور به بلبشوی داخل کاخ داریم نگاه می‌کنیم، موقعیت یک فرد برتر.
نوآوری کتاب توی بخش‌هاییه که گروه خارجی حامی حزب فمینیسم از این امپراطوری زنان دیدن می‌کنند و تلاش امپراطوری برای سانسور واقعیت روایت شده. همین‌طور تلاش بازدیدکننده‌ها برای کور بودن و ندیدن واقعیت که با تصوراتشون بسیار فاصله داره و اون‌ها رو از موقعیت ایدئولوژیکی که در حزب دارن دور می‌کنه؛ این بخش دیگه دقیقا مشابه لحظاتیه که ما این ماه‌های اخیر زندگی کردیم و دیدیم که واکنش‌های جهان به آنچه درون یک دیکتاتوری می‌گذره چه شکلیه
          

            قطعا نوشتن از این کتاب سختمه چون اعتماد به نفس متفاوت بودن و داشتن سلیقه‌ی متفاوت رو ندارم
اما این کتاب رو دوست داشتم، چون نثر زهر‌آگین این چنینی در ادبیات فارسی رو دوست دارم
شاید جهان پیرامون زندگی من این‌قدر تاریک و مبهم نباشه، اما باور دارم که این تاریکی‌های واقعی‌ان و در جهان وجود دارن؛ توصیف عشق اروتیک شاید مورد پسند خیلی از کسانی که کتاب دست میگیرن نباشه اما به نظرم واقعیه و در دنیای واقعی وجود داره پس باید خونده بشه
پرده برداشتن از واقعیات ترسناک سیاسی هم همیشه در اعماق وجودم یک زخمی به جا میذاره که دردناکه، اما باید ایجاد بشه و این کتاب نمونه‌های وحشتناکی از این خاطره‌ها رو روایت می‌کنه که کاااش بشه گفت اغراق شده
          

            نوشتن درباره این کتاب بسیار سخته چون در هر صفحه و هر فصل احساس متفاوتی داشتم؛ نیمه ابتدایی کتاب رو به زور پیش بردم و از توالی اتفاقات بدون رابطه علت و معلولی واضح عصبانی بودم اما در نیمه‌ی دوم کتاب با روشن شدن خیلی از موضوعات و دقیق شدن داستان در احساسات شخصیت‌ها احساس همدلی بیش‌تری داشتم.
در کل معتقدم خواندن این کتاب در ادامه روند خوانش ادبیات داستانی انگلستان به ترتیب تاریخی بسیار تاثیرگذار بود چون بعد از خواندن رمان‌های عاشقانه آستن در فضای روستایی و دغدغه‌های پیش پا افتاده‌ و بعد ادامه این روند با رمان‌های خواهران برونته در فضای خانواده‌های هم‌چنان پولدار و زمین‌دار در حاشیه شهرها، حالا میشه فهمید چرا نوشتن دیکنز از زندگی کودکان فقیر، زندگی در شهرهای آلوده، تاریک و پر جرم و جنایت پس از انقلاب صنعتی انگلستان و حکایت نرسیدن‌ها ارزش زیادی داشته و داره. اگر چه احتمال زیادی داره اگر به تنهایی سراغ این کتاب بروید و در این روند مشخص پیش نرفته باشید بسیاری از قسمت‌ها خسته بشین و احساس کنین این داستان‌ها بارها و بارها براتون تکرار شده

اما اون چیزی که برای من از این کتاب ارزش بسیار بسیار زیادی داشت متن دلنشین و ادبیات بسیار آهنگینش بود که چیره‌دستی ابراهیم یونسی در ترجمه رو هم به زیبایی تمام به نمایش میگذاره
اگر مثل من از خوندن کلمات سنگین و نوشته‌های کمی دارای ادبیات قدیمی لذت می‌برید از این ترجمه هم خیلی خیلی خوشحال خواهید شد
          

            نوشتن درباره این کتاب بعد از بار دوم خواندنش برام بسیار سخته؛ این کتاب هر دو بار برای من بسیار عزیز بوده
کتابی که در ادبیات معاصر ایران نسبتا با کیفیته و روایت ادبی زیبایی داره، برای انتخاب کلمات، عبارات، فضاسازی و اندیشه‌هایی که به کلمه درآمدن فکر شده و این برای من لذت بخشه
اما آن‌چیزی که کتاب رو برای من عزیز می‌کنه، پرداختن به جهان درون فکر و خیال و احساسات بی‌شمار آدمیه، دختری که جهان رو از طریق لامسه، بویایی و شنوایی می‌شناسه و دنیاش به چهاردیواری‌ خانه، توضیفات مادرش از بیرون و متون کتاب‌هایی که مادرش براش میخونه محدود شده و در نهایت به دلیل این زندانی شدن که تازه یک روز به اون پی میبره، جنون تمام وجودش رو فرا می‌گیره و  خشونت درونش فوران می‌کنه
جنون یک دختر ۲۲ ساله که از جهان به زور جدا شده و در بی‌وزنی و بی‌زمانی غوطه میخوره احتمالا قابل درکه و همین جهان کتاب رو سیاه و سیاه‌تر‌ می‌کنه
          

            من که همیشه ترس عجیبی از شروع کتاب‌های بزرگ و معروف ادبیات دارم، در این وضعیت که همه سراغ کوری و طاعون رفتن، این کتاب رو شروع کردم. روزی که خریدمش از نوشته و توضیحاتش که دیدم راجع به روستایی صحبت می‌کنه که همه ارتباطش با دنیا خارج از خودش قطع شده، اول به کشور خودمون و تحریم‌ها فکر کردم و بعد به یک هفته بی‌اینترنت بودن. اما الان که در شرایط کرونا و قرنطینه بودن خوندمش دیدم ترکیبیه از تمامی این شرایط. سرخوردگی‌های ناشی از بیکاری آدم‌ها، بی‌قانونی‌های ناشی از مشروعیت قائل نبودن برای شهردار، ترس از قحطی و گرایش به تفکرات خرافی و ... همه شباهت عجیبی به ما و شرایط زندگیمون داشتن. گرچه که کتاب کمی در توصیف احساسات افراد و فضاسازی‌های طرز تفکر آدم‌ها و دلزدگی‌هاشون کم‌کاری کرده، اما شاید بشه گفت کتاب دوست‌داشتنی‌ای از داستانی جدیدتر و به روزتر از طاعون و کوریه. 
«آنچه مرا مجذوب می‌کند، قابلیت سازگاری‌مان است. مورد ما بی‌نظیر است، شرایط زندگی‌مان زیر و رو شده، بینش‌مان نسبت به دنیا کاملا زیر سؤال رفته اما همچنان به زیستن ادامه می‌دهیم. اگر مسائل را با بی‌اعتنایی می‌نگریستیم، واکنش منطقی این بود که به زانو دربیاییم، گریه کنیم و منتظر مرگ بمانیم. اما نه. ما محکم ایستاده‌ایم. آیا متوجه شده‌اید که در خیابان‌ها مردم کمتر و کمتر از این رویداد و هرچه بیش‌تر از چیزهای دیگر از بچه‌هایشان، باغ‌هایشان، همسایه‌هایشان و سلامتی‌شان حرف می‌زنند؟ حبس در بی‌یر به بخش معمولی زندگی تبدیل می‌شود به نحوی که دیگر تقریبا آن را به حساب نمی‌آورند. اینجا تا یک یا دو سال دیگر اگر مرزها دوباره باز شوند، دستیابی مجدد به بیرون است که برایمان عجیب خواهد بود. حیوان ناطق این گونه است: دنیا جلو چشم‌هایش واژگون می‌شود و بعد از لحظه‌ای حیرت، جریان زندگی‌اش را از سر می‌گیرد؛ انگار هیچ اتفاق نیفتاده است. اوضاع همیشه دوباره آرام می‌شود.»
          

            تموم کردن این کتاب به سختی یک امتحان بود برای من. کتابی که علی‌رغم نثر بسیار روانش که به نظر نمی‌رسید ترجمه باشه و انگار با ادبیات فارسی نوشته شده بود، به دلیل دردهای زیادی که به من وارد می‌کرد خواندنش را سخت می‌کرد.
کتابی که نیمه‌ی اولش شما رو از توصیف‌های بسیار دقیق و فضاسازی بی‌نظیرش حیرت‌زده می‌کنه و نیمه‌ی دومش از دردی که هر لحظه بر روح و روان شما وارد می‌کنه. نیمه‌ی اول احساساتی رو برای شما ترسیم می‌کنه که می‌تونید تصور کنید روزی به اون‌ها دچار بشید و می‌تونید تصور کنید چه عذابی به همراه داره و نیمه‌ی دوم کابوس‌هایی رو به تصویر می‌کشه که شاید ۱۰سال یک‌بار ببینید، کابوس‌هایی که برای افرادی در این جهان، و حتی در نزدیکی ما، تجربه‌ی زیسته محسوب میشه.
و در نهایت آنچه این کتاب رو برای ما بسیار تاثیرگذارتر، مهم‌تر، و البته دردناک‌تر می‌کنه اینه که با وجود اینکه داره داستانی رو در تاریخی تقریبا دور و در جغرافیایی متفاوت روایت می‌کنه، اما بسیار برای ما در این بازه‌ی تاریخی و در این سرزمین قابل فهمه.
          

            بخوام بنویسم از لذتی که از این کتاب بردم، مجبور میشم حرف‌های این چند روزم رو تکرار کنم
اما می‌نویسم برای به یادگار موندن برای خودم، تجربه‌ی بسیار دوست‌داشتنی من از کتاب صوتی با این کتاب رقم خورد، تقریبا پیش از این اصلا از «شنیدن» هیچ کتاب صوتی این‌قدر لذت نبرده بودم و برای این موضوع، حتما سراغ بقیه کتاب‌هایی که بهار کاتوزی خوانش آن‌ها رو انجام داده میرم.
خود کتاب هم به دلیل علاقه‌ی من به خواندن تجربه‌ی افراد در دوران حکومت کمونیست‌ها و تجربه‌های جنگ جهانی بسیار دوست داشتنیه
روایت دست اول فردی که زندگی‌اش و آرامشش رو برای ایدئولوژی‌های ویرانگر جهان از دست داده
          

            نمی‌دونم چطور در همین دقایقی که تازه کتاب رو تموم کردم بگم چقدر دوستش داشتم، چقدر توصیفش از فضای زندگی در سال‌هایی که حتی نبودم و ندیدم دقیق بود و من رو در زمان جا‌به‌جا می‌کرد. 
ترلان در این کتاب به شدت از هر نوع وابستگی عقیدتی، فکری و رفتاری به یک ایدئولوژی، گروه یا تفکر و مسیر مشخصی می‌ترسه و من به شدت این ترس رو درک می‌کنم: ترسی که تو رو وادار به میانه‌روی در هر مسئله‌ای و موضع‌ نگرفتن و بی‌طرفی و … می‌کنه در حالی که این شرایط برزخ بی‌انتهاییه. ترس از اینکه طرف اشتباه ماجرا بایستی تو رو از مرز‌های مداخله‌ دور می‌کنه و همواره عذاب وجدان منفعل بودن تو رو داغون می‌کنه
          

            این کتاب زیبایی ستودنی‌ای داره که نوشتن ازش رو سخت می‌کنه. کتابی بی‌اندازه شگفت‌انگیز، نورانی، واقعی و در عین حال رویایی.
شاید عجیب و مسخره به نظر بیاد که این تنها کتابیه که شرایط ایجاب کرد برای بار دوم به صورت کامل بخونمش؛ اما باید بگم برای بار دوم بسیار زیباتر بود چون این‌بار کلمات رو مزه‌مزه کردم و در اتاق کوچک، ساده و خلوت رُنه‌ی دوست‌داشتنی غرق شدم.
باید بگم به نظر من همه‌چیز در این کتاب به اندازه است و هیچ بخشی اغراق‌آمیزتر از سایر بخش‌ها نیست؛ دنباله‌دار بودن خط داستانی، توصیفات فضا و مکان و ویژگی‌های ظاهری، شرح و بسط افکار و عقاید و درگیری‌های ذهنی کاراکترها و همین نکته است که کشش خوانش دوباره‌ی کتاب رو در من ایجاد می‌کنه.

باید باز هم برای همه‌ی کسایی که دوستشون دارم این کتاب رو هدیه بخرم.

(پ.ن: نشر آگاه بسیار بسیار ناامیدم کرد، در چاپ جدید کتاب حتی یک ساعت برای ویراستاری کتاب زمان اختصاص داده نشده و کتابی به این زیبایی پر از غلط‌های ویرایشیه. من دفعه اول کتاب رو ۳ سال پیش در فیدیبو خوانده بودم ولی این‌بار نسخه چاپی کتاب رو تهیه کردم تا بتونم به راحتی بنویسم و خط بکشم و توی کتاب‌خونه‌ام این کتاب شگفت‌انگیز رو داشته باشم اما توقع‌ام از انتشارات بسیار بالاتر از این حرفا بود!!)