بریده‌های کتاب بینوایان (جلد اول)

سال به سال، روح او آرام آرام ، اما به طرزی اجتناب ناپذیر، بیش از پیش خشکیده بود. دل که بخشکد، چشم نیز می‌خشکد. هنگام خروج از زندان، نوزده سال بود که اشکی نریخته بود.

به هرکس که می‌نالید و هرکس که کیفر می‌کشید توجه می‌کرد. در نظرش جهان سرای دردمندان بود. همه جا احساس تب می‌کرد، همه‌جا نبض رنج را می‌گرفت، و، بی‌ آنکه درصدد حل معما برآید، می‌کوشید بر زخم مرهم گذارد.

هر هفته یک دفعه انجمن عمومی تشکیل می‌شود. مادران صاحب رأی حاضرند. هر خواهر مقدس نیز به نوبت روی تخته سنگ ممتازی زانو می‌زند و گناهانی را که در هفته مرتکب شده است با صدای بلند در حضور همه اعلام می‌کند. مادران صاحب رأی پس از هر اعتراف به مشورت می‌پردازند، سپس با صدای بلند کفاره های گناهان را اعلام می‌کنند.

مقدس بودن امری استثنایی است. قاعده بر عادل بودن است. حتی اگر خطا می‌کنید، دچار لغزش می‌شوید و گناه می‌کنید، عادل باشید. قانون آدمی این است که تا سر حد امکان کم‌تر گناه کند. به هیچ‌روی گناه نکردن، رویای فرشتگان است. خاکیان در معرض گناه‌اند. گناه جاذبه ای نیرومند دارد.

ژان والژان با نگاهی وحشیانه به میزبانش چشم دوخت و با صدایی درشت گفت: ببینم؟آهای؟واقعا!...مرا در خانه‌تان و نزدیک خودتان جا می‌دهید؟ و کلامش را قطع کرد و با خنده ای که چیزکی از توحش در آن وجود داشت بر گفته اش افزود:خوب فکرهاتان را کرده‌اید؟که به شما گفته است که من آدم نکشته‌ام؟ اسقف چشمانش را سوی سقف بالا برد و گفت: این به خدای مهربان مربوط است.

هنگامی که میخ غلش را بر پشت گردن ژان والژان، با ضربات سخت چکش پرچین می‌کردند، می‌گریست، اشک‌ها خفه‌اش می‌کردند، از حرف زدن بازش می‌داشتند و او فقط گاه به گاه موفق میشد بگوید:"من در فاورول درخت تراش کن بودم". سپس هق هق کنان، دست راستش را بلند می‌کرد و متدرجا هفت دفعه، مثل آن که هفت سر نامساوی را پیاپی لمس میکند، فرود می آورد و از این حرکت حدس زده میشد که کاری که کرده هرچه بوده برای پوشاندن و غذا دادن به هفت بچه ی کوچک بوده است.

یک آسیابان با صدای بلند گفت: مگه هرچی توی کیسه ی گندم هست ما مسئولیم؟ما تو این کیسه یک کپه از دونه های کوچک پیدا می‌کنیم که نمیتونیم وقتمونو صرق پاک کردنشون کنیم و ناچار باید ول کرد همینطور بره زیر آسیاب. تو اینا قره موق هست،تلخه هست،سیاه دونه،گرسنه،شاهدونه. ماش سیاه، دم روباه و یک عالم از دواهای دیگر. حالا بگذریم از سنگریزه که تو خیلی از گندما فراوونه،خصوصا تو گندمای برتانی. حالا فکر کنین که همه این چیزا چقدر گرد و خاک قاطی آرد میکنه. این میشه که مردم از آردها شکایت دارن.اشتباه میکنن؛ بدی آرد تقصیر ما نیست.

هرگز نه از دزدان بترسید نه از آدم‌کشان. این‌ها خطرات بیرونی‌اند، خطرات کوچک‌اند. از خودمان بترسیم. دزدان واقعی پیش‌داوری‌های ما هستند. آدم‌کشان واقعی شرارت‌های ما هستند. خطرهای بزرگ درون ما هستند. چه باک از آن کس که جان ما یا کیف پولمان را تهدید می‌کند! فقط از آنچه روحمان را تهدید می‌کند بیمناک باشیم.

"... ژان والژان گفت:«شما مرد خوبی هستید. با این که من گفتم از کجا آمده ام، شما به من توهین نکردید. مرا به خانه تان راه دادید و شمعدانی های تان را برای من روشن کردید.» اسقف که کنار او نشسته بود، آرام دستش را روی دست ژان والژان گذاشت و گفت:« این جا خانه ی من نیست. خانه ی عیسی مسیح است. مسیح از کسانی که به خانه اش وارد می شدند، اسم شان را نمی پرسید، بلکه می پرسید گرفتاری شان چیست..."

وجدان سرودن منظومه‌ای درباره‌ی وجدان انسانی، هرچند فقط راجع به یک فرد باشد و گرچه این فرد از پست ترین افراد آدمی به شمار رود، عبارت از گردآوردن همه حماسه ها در یک حماسه عالی و قاطع است. وجدان، مرکز اختلاط اوهام ، علائق و ابتلائات، کوره‌ی احلام و کنام افکاری‌ست که شخص از آنها شرم دارد. این جولانگاه سفسطه هاست. این عرصه ی جدال سوداهاست.

در آسمان برای چهره‌ی غرقه در اشکِ یک گناهکارِ پشیمان، شادی بیشتری هست تا برای قبای سفید صد درستکار.

وقتی که قلب خشک شود، چشم نیز خشک می‌شود. هنگامی که از جبرگاه بیرون آمد نوزده سال بود که یک قطره اشک نریخته بود.

ما کلیسایی که آکنده از دسیسه است را نکوهش می‌کنیم، معنویتی را که در گذر زمان تندخوست حقیر می‌شماریم، اما همه جا انسان اندیشمند را ارج می‌نهیم. ما به کسی که سجده می‌کند درود می‌فرستیم. ایمان برای بشر ضروری است. بدا به حال کسی که به هیچ چیز ایمان ندارد.

اسقف بعد از حضور در صحنه ی اعدام با خود حرف میزد. این یکی از آن قبیل است که خواهرش شنید و یادداشت کرد:"گمان نمیکردم که این کار، چنین وحشیانه باشد. خطای بزرگی است که شخص چنان در قوانین الهی غوطه‌ور افتد که متوجه قوانین بشری نشود، مرگ جز به خداوند متعلق نیست. آدمیان به چه حق در این امر مجهول دخالت می‌کنند؟"

منظور از جنگ داخلی چیست؟ایا اصلا جنگ خارجی داریم؟مگر همه ی جنگ ها بین انسان ها برادرکشی نیست؟ جنگ فقط به خاطر هدفی که دارد جایز است. چیزی به اسم جنگ خارجی یا داخلی نداریم، بلکه صرفا جنگ عادلانه و جنگ ظالمانه وجود دارد.

گمان نمی‌کردم که اعدام چنین هولناک باشد. این خطاست که آدمی چنان در قوانین الاهی غرق شود که متوجه قوانین بشری نشود. تنها خداوند حق دارد جان آدمی را بستاند. به چه حقی آدمیان در این امر ناشناخته دخالت می‌کنند؟