جن‌زدگان ایبسن از آن دست آثاری است که از بسیاری از آثار مدرن به ما نزدیک‌تر است. این که اثری قرن نوزدهمی در شمال اروپا به وضعیت امروز ما شبیه است بیش از همه به دلیل تنش‌ها و شکاف‌های عمیق درون اثر است که مدام بحرانی‌تر می‌شود. 



ماه‌نامه‌ی شهر کتاب، شماره‌ی هشتم، سال ۱۳۹۵.
        

          کتاب حاضر از مهمترین نمایشنامه های هنریک ایبسن شاعر و درام نویس بزرگ نروژی است. در جایی خواندم کتاب جن زدگان را باید نمایشنامه‌ی تقابل ها دانست و با خواندن آن به خوبی پی به تقابل خیانت و وفاداری، عشق و عقل، جنون و خرد بردم. نویسنده در این کتاب به زندگی انسان‌هایی پرداخته که با ناگواری‌های زندگی اخلاق و صلابت خود را از دست داده اند.
اگر چه این کتاب در زمان انتشارش با نقدهای زیادی مواجه شد ولی اکنون جزو بهترین‌های دنیای ادبیات است.چراکه ایبسن توانسته با مهارت بالایی دغدغه های انسان عصر جدید را بازگو کند. 
یکی از نقاط قوت این کتاب نشان دادن جهان‌های متفاوت نمایشی است. اگر موج نیهیلیسم در نمایشنامه را کنار بگذاریم توصیف نویسنده در خط به خط کتاب فضایی واقع گرایانه از زندگی فردی، اجتماعی و روزمره را به صورت شگفت آوری بیان می‌کند. این کتاب را به دوستداران نمایش نامه خوانی پیشنهاد میکنم.
        

          🟢📖نمایشنامه «جن زدگان»نوشته هنریک یوهان ایبسن نروژی🇳🇴درسه پرده است.سومین اثری که بعد از «خانه عروسک» و«دشمن مردم» از ایبسن خواندم.
📗نمایشنامه کم شخصیت است وکه تنها یک مکان دارد درهمه پرده‌های نمایش جابه جایی مکانی نداریم.جن‌زدگان دارای 5شخصیت است وتمام وقایع آن در ملکی روستایی متعلق به خانم آلوینگ اتفاق می‌اُفتد.این شخصیتها عبارتند از: خانم آلوینگ، ماندرش(کشیش)، اسوالد(پسرخانم آلوینگ)، رگینه پیش‌خدمت جوان و ژاکوب انگستراند. هیچ یک از این شخصیت ها ویژگی ­های قهرمان کلاسیک را ندارند و ضد قهرمان هم نیستند. آنچه در نمایشنامه از این شخصیت ها به تصویر کشیده می­ شود، ضعف ­ها و نقصان ­های شخصیتی­ شان است و بنابراین هیچ­ یک با ویژگی ­های قوی قهرمانانه نشان داده نمی­ شوند. 
♂️آثار ایبسن از قهرمانان اسطوره‌ای‌وقایع شگفت‌انگیز فاصله دارند و به آدم‌‌های شهرنشین و مسائل روزمره و عادی آن‌ها می‌پردازند.اینجا در این نمایشنامه، به طور مشخص ورود یک شخصیت جدید بر صحنه موجب ایجاد بحثی جدید می­شود که یک «بخش» را پدید می­‌آورد و با خروج آن شخصیت و پایان آن بحث، این بخش تمام می­ شود. نمایشنامه­ ی «جن زدگان» در وضعیتی به پایان می­‌رسد که بحران هنوز پایان نپذیرفته است. یعنی بحث همچنان باز است و برای من مسائل هنوز تمام نشده که نمایشنامه به پایان می ­رسد. 
📝چکیده‌ نمایشنامه: «جن‌زدگان» درباره‌ی خانواده‌ی آلوینگ است. پدر خانواده که سرهنگ خوش‌نام و درباری بوده، فوت شده‌است.داستان خانواده‌ای با رازهای سربه‌مُهر؛ هنریک ایبسن در نمایشنامه‌ی جن‌زدگان داستان زنی به نام هلنه آلوینگ را روایت میکندکه اکنون در تدارک برگزاری مراسم یادبودی برای اوست و قصد دارد طی این مراسم پرورشگاهی را هم افتتاح کند. در همین حین، اُسوالد، پسرِ خانواده از سفرطولانی به خارج از کشور رسیده‌است. اُسوالد نقاش است و بیماری‌ای دارد که آن را از مادر خود پنهان می‌کند. رازی دیگر هم در میان است؛ راز زندگی آقای آلوینگ و نیت همسرش از ساختن پرورشگاه. در ادامه حادثه‌ای رخ می‌دهد، رازها برملا می‌شود و به موازات این‌ها ماجرای عشق میان پسر و مستخدمۀ خانه نیز در جریان است. دراین نمایشنامه کشیشی هم هست به نام ماندرش که فردی محافظه‌کار وفرصت طلب است و خانم آلوینگ نقطه‌ی مقابل اوست. 
🌵 پسرش اُسوالد پس از سال‌ها دوری اجباری از خانه، از فرانسه بازگشته و با بازگشت او و تصمیم مادر خانواده برای نگهداشتن پسرش نزد خود، حالا که پدر مرده است، رازهای سربه‌مهری برملا می‌شود. نمایش درحالی شروع می‌شود که خانم آلوینگ پرورشگاهی به نام همسرش و با کمک کشیش ماندرش احداث کرد و از طرفی کشیش می‌خواهد رِگینه، خدمتکار خانه را راضی کند تا نزد پدرش انگستران نجار بازگردد. در طول نمایش، از عشق خانم آلوینگ به کشیش در جوانی و عیاشی سرهنگ آلوینگ بزرگ، پرده برداشته می‌شود. خانم آلوینگ که بار زیادی در این سال‌ها به دوش کشیده چندباری از تسخیرشد‌گی خانه‌اش و حضور جن‌ها با کشیش سخن می‌گوید.اُسوالد از همه جا بی‌خبر به رِگینه خدمتکار خانه نیز دلباخته است و او را منبع الهام جدید خود برای دوباره نقاشی‌کردن می‌یابد اما در پایان همه‌ی رازها برملا می‌شود. رگینه دختر سرهنگ و خدمتکار قدیمی خانه است. اُسوالد با بیماری ارثی فلج مغزی که از پدر عیاش‌اش به او رسیده، دست و پنجه نرم می‌کند و کشیش باعث آتش‌سوزی پرورشگاه که بیمه نیست می‌شود.تا زمین را برای استفاده کلیسا وخودش بردارد.درپایان رگینه نیز با پدرخوانده‌اش به شهر می‌رود.
✅قبل ازشروع دوره کتاب جن‌زدگان با جناب آقای خطیب درمورد نام کتاب ودلیل تفاوت نام کتاب در نشرهای مختلف صحبت کردم چون این نمایشنامه با استناد به Ghosts در زبان انگلیسی یا Gespenster در زبان آلمانی به اشباح ترجمه شده است،بعداز آن به دنبال نظر جناب دکتر قادری مترجم کتاب رفتم که متوجه شدم جناب قادری مترجم کتاب اعتقاد دارند که این مفهوم تمامی معانی موردنظر ایبسن را نمی‌رساند. در زمان ایبسن، این اثر با نام Les Revenants به زبان فرانسه ترجمه شد که به مفهوم مورد نظر ایبسن نزدیک‌تر است. واژه نروژی  Gjengangere به معنای کسی یا پدیده­ای است که دوباره به جایی باز می‌گردد یا رویدادی که دوباره رخ می‌دهد. به همین دلیل، «اشباح» این مفاهیم را نمی‌رساند و ترکیباتی چون «بازآیندگان» یا «بازگشته‌ها» معادل‌های بهتری‌اند،وواژه «بختک­‌ها» تا اندازه‌ای مفهوم «بازگشت» را دارد، اما این بازگشت بیشتر یادآور کرختی اعصاب و منگی حاصل از آن است. در نگاهی دیگر، «جن‌زدگی» هر دو مفهوم تسخیر روانی فرد و حضور مکرر و پوشیده موجوداتی در جایی یا در روان کسی را می‌­رساند.
✅فیلم ایرانی اشباح ، ساخته‌ی داریوش مهرجویی، اقتباسی از همین نمایشنامه‌ی ایبسن است.
✅ایراد اصلی به نسخه‌ی ایرانی است که نمایشنامه را اسیر سانسورکرده و همچنین به ترجمه‌ی وارد است که برای خواننده بعضی مباحث گنگ ومبهم باقی‌ می‌ماند.
        

          نثر کتاب خوب و ویراستاری هم خوب است. ماجرای کتاب از منزل «ناخدا آلوینگ مرحوم» و یک روز پیش از دهمین سالگرد درگذشتش آغاز می‌شود.

«خانم آلوینگ» بیوۀ ناخدا و «کشیش ماندِرش»، دوست ناخدای مرحوم تصمیم گرفته‌اند برای یادبود وی، پرورشگاهی بسازند تا در خدمت مردم شهر باشد...

اولین نمایش‌نامه‌ای را که در «هامارتیا» خواندیم، «خانۀ عروسک» از «هنریک ایبسن» بود و این هم یک اثر خواندنیِ دیگر از او است.

به نظرم «خانۀ عروسک» در تمام بخش‌ها، باورپذیرتر از این داستان «جن‌زدگان» بود. گفتار و رفتار آدم‌های قصه در این داستان، کمی نامتناسب‌تر از اندازۀ آدم‌های داستان است.

به نظر می‌رسد که نجار یک فیلسوف باشد که در گفتار و رفتارش، بسیار حساب شده عمل می‌کند و زیرک است و در کارش مهارت دارد.

و برعکس، کشیش پایین‌تر از نقشش در قصه ظاهر شده است. اما «خانم آلوینگ»، «اُسوالد» و «رگینه»، تقریبا در جای خود قرار گرفته‌اند.

زن قصۀ «خانۀ عروسک» هنگام مایوس شدن از همسرش، فرار را بر قرار ترجیح می‌دهد و از خانه می‌رود؛ اما زن قصۀ «جن‌زدگان» نه تنها نمی‌رود که تا پایان می‌ماند و می‌کوشد، برای پسرش «اُسوالد» مادری کند و هم خود و خانواده و حتی همسرش را هم مهار کند و راه بِـبَـرَد.

قصه خوب بود و خواندنی؛ گویا در آن زمان خیانت و بی‌بندوباری و فساد و فحشا، تازه در بعضی نقاط اروپا مثل فرانسه آشکارا رایج شده بود و در جایی مثل نروژ هنوز پرده‌های حیا کاملا فرو نیفتاده بود، هرچند خیانت در بعضی خانواده‌ها به صورت پنهان وجود داشت... .
        

          خوندنش بعد از «عروسک‌خانه» خیلی جالب بود. اما همچنان به‌نظرم خیلی گل‌درشته حرفا و نظرات. شاید نمایشنامه‌های متأخرتر ایبسن این‌طور نباشند.
        

          جن زدگان 
مساله گذشته انسان ها در داستان های ایبسن نقشی تاثیر گذار دارند. گاهی یک عشق شروع نشده و ناتمام، رازی سر به مهر و یا دروغی که به مصلحت کتمان ‌شده دستمایه طرح اولیه او برای پی ریزی داستان و در نهایت انتقال مقصود نهایی اش می باشد.

جن زدگان که در مقدمه کتاب به شباهت های آن با "تسخیر شدگان" داستایفسکی نیز اشاره شده (کتابی که مع الاسف نخوانده ام)مملو از لحظاتی است از مواجه شخصیت ها با عاقبت تصمیم هایی که در گذشته گرفته اند. افرادی که خود گذشته ای دارند که با از آن فرار می کنند و یا سعی در ارائه تفسیری متفاوت از آن دارند. 

حضور کشیش در این نمایشنامه فرصت مغتنمی است برای طرح بسیاری از مجادلات اعتقادی و اجتماعی که در میان تغییر سبک زندگی در شهرهای بزرگ اروپا و نفوذ افکار به ظاهر مترقی نسل نو، سبب جذاب ‌شدن اثر شده است. طرح مسائلی همچون حفظ آبروی فرد خطاکار، آرمان خواهی نهاد دین، اصول گرایی  کشیک در مواجهه با خانواده ای که به ظاهر در آرامش به زندگی می پردازند بی شباهت به دوران گذار جامعه خود ما نیست.

پ: نمایشنامه های ایبسن خوش مضمون  است و فهم لایه های ابتدایی داستان های او چندان  دشوار نیست لذا مخاطب می تواند به راحتی با آن ارتباط برقرار کند. ناگفته نماید که ترجمه جذاب و خوش لحن مترجم محترم به دلم نشست.

پ٢:مقدمه کتاب که از بهترین مقدمه هایی است که دیده ام متاسفانه حاوی بخش هایی از مکالمات داستان است.
سیدعلی مرعشی
        

          آن روی دیگر سکه 

اولین باری که با اسم ایبسن برخورد کردم در جلد سوم تاریخ تئاتر بود که با این تیتر از این نویسنده یاد کرده بود :

" طلیعه های تئاتر نوین با ایبسن ".

طبیعتا وقتی آثار این نویسنده رو بخونید ، متوجه میشید که این واژه خیلی بی راه نیست. ایبسن نویسنده ای بزرگ در عرصه هنرهای دراماتیکه که از کنار اسمش نمیشه به این راحتی گذشت . آثار ایبسن نشان از تحولی جدید در تاریخ تئاتر میدن ، تراژدی های جدید و رویکردهای جدید و نگاهی نو و تازه به جنبه های زندگی مخصوصا زنان از نکات بارز آثار ایبسنه. 

سومین اثری که در باشگاه هامارتیا از ایبسن خوندیم ، جن زدگان بود. قبلا این نمایشنامه رو تحت عنوان " پرهیب ها " خونده بودم که چیز زیادی ازش توی خاطرم نمونده بود اما به لطف باشگاه هامارتیا ، این اثر تحت عنوان نام دیگری برام مرور شد . گرچه این دو نام و دو اسم بودن ترجمه باعث شده بود که کتاب رو دوبار بخرم و فکر کنم آثار متفاوتی هستند. 

جن زدگان ، روی دیگر سکه زندگی یک زنه که مشابه اون رو در عروسک خونه هم دیده و خونده بودیم. در معروف ترین و جنجالی ترین اثر ایبسن ، نورا ، زنِ قصه ، از یک عکس منفعل در زندگی ، تبدیل به یک کنشگر میشه و با عکس العملی عجیب که اروپا رو به لرزه آورد ، زندگی رو ول میکنه و میره. 
در جن زدگان ایبسن ، خانم آلوینگ رو در نقطه مقابل نورا قرار میده. خانم آلوینگ ، تصمیم می‌گیره بمونه و دندون روی جیگر بذاره و تحمل کنه . گرچه هلمر هیچوقت به بدی و سیاهی کاراکتر مستر آلوینگ در جن زدگان نیست اما نورا اون رو ترک میکنه. 

داستان جن زدگان ، داستان یک زندگیه که باید زودتر از هم می پاشید اما نگه داشته شده و عاقبت خوبی پیدا نکرده. 

داستان ابتدا خیلی آروم و ساکن شروع میشه و همه چی عادی پیش میره تا اینکه کشیش شروع به بازخواست خانم آلوینگ میکنه . خانم آلوینگ ابتدا با صبوری به حرف های کشیش گوش میده اما در جواب از راز هولناکی پرده برمیداره که زندگی خودش رو مدت ها تحت تاثیر قرار داده. 

ایبسن به خوبی در این درام ، شخصیت پردازی ، قصه ، هیجان،  تراژدی و کمدی رو در هم تلفیق کرده و یک اثر خوب رو تونسته خلق کنه.
 اثری نه همپایه عروسکخونه اما بهتر از دشمن مردم .

ترجمه نشر بیدگل با سانسور نسبتا زیادی همراهه و جاهایی گنگ میشه اما در کل به نظرم خوندنیه ولی احتمالا خوندن پرهیب ها انتخاب بهتری باشه . 

توصیه می کنم حتما دو نمایشنامه عروسکخونه و جن زدگان رو مطالعه کنید و دو روی یک سکه رو ببینید و در کنار لذت بردن از قلم ایبسن،  درباره ش فکر کنید. 
        

          "Mother, Give me the sun.."
        

          پرهیب ها مثل عروسک خانه داستان سرکشی از عرف زن ستیز بود، ابتدای کتاب آورده است که شاه اسکار دوم به ایبسن گفت: ولی کاش پرهیب هارو نمی‌نوشتی‌.
خانم آل وینگ، زن داستان برعکس نورای عروسک خانه از کشیش شهر قبول می‌کند که هر چقدر زندگی سخت است «برگرد پیش شوهر قانونی ات» حالا نمایشنامه سالهای بعد از مرگ این مرد را در سه پرده به تصویر می‌کشد.
        

          سلام و نور 
نمایشنامه‌ی جن زدگان در سه پرده به آسیبهای حاصل از زندگی گنهکارانه‌ی آقای آلوینگ می‌پردازد.
 ایبس در این اثر به ما میگوید پایبند نبودن به تعهدات، داشتن روابط آزاد و نداشتن اخلاقیات  نه تنها زندگی خودمان را تباه میکند بلکه زندگی اطرافیانمان را هم نابود میکند و حتی زندگی عزیزترین عزیزانمان یعنی فرزندانمان را . 
او در این اثر از تاثیر فرد بر اجتماع و تاثیر اجتماع بر فرد میگوید.از اینکه نبود امکانات مورد نیاز هر فرد میتواند برای او چه آسیبهایی  داشته باشد و نداشتن اخلاقیات و حد مرز در زندگی شخصی میتواند چه آسیبهایی به خانواده و اجتماع بزند.
او همچنین به کلیسا و کشیشها و روش منسوخشان که بیشتر به دور کردن انسانها از دین می‌انجامد و اینکه نشاط زندگی را از انسانها می‌گیرد  اعتراض می‌کند.
در گزارش مطالعه ام  گفتم واقعا داستانش تلخ بود اما مثل آثار دیگری که از ایبسن خواندم بسیار قابل تامل و گفت و گو .