اگر زندگی نامه و خاطره نویسی رو از حوزه ادبیات دفاع مقدس  جدا کنیم، این کتاب به همراه گرای 270 درجه جز رتبه های تک رقمی برترین کتاب های ادبیات دفاع مقدس قرار می گیرند.

کتاب روایتی خاص از آدم هایی خاص در محاصره جنگی دارد که به زبان اول شخص نوشته شده و از نگاه یک رزمنده بسیجی 17 ساله نوشته شده.
          

            این کتاب یه «رمان» دفاع مقدسیه، یعنی زندگی‌نامه و خاطرات نیست بلکه رمانه (اینقدر اصولا هر چی دفاع مقدسی هست خاطراته که باید اینطوری تأکید کنیم 😅)

ماجرای کتاب سه روز از زندگی یه نوجوون هفده ساله رو در شهری محاصره‌شده توسط عراقی‌ها روایت می‌کنه (به نظرم آبادان دیگه ولی یادم نیست دقیق اینو گفت یا نه). یه نوجوون بسیجی که کار اصلیش دیده‌بانیه ولی به دلایلی مجبور میشه وظیفهٔ تحویل غذا رو هم برعهده بگیره، کاری که خیلی ازش بدش میاد و اونو کسر شأن خودش می‌دونه. 

در جریان این تحویل غذا کارش به دو تا شخصیت غیرنظامی گیر می‌کنه که هر کدوم برای خودشون داستانی دارن... گیتی، یه روسپی سابق، و مهندس، کارمند بازنشستهٔ شرکت نفت. 

ماجرای اصلی کتاب، تلاش برای پیدا کردن و یا خنثی کردن یه رادار فوق پیشرفتهٔ عراقی‌هاست که می‌تونه با دقت بسیار زیادی جای قبضهٔ خمپاره‌انداز ایرانی‌ها رو تشخیص بده و با این مختصات توپ‌های اونا به راحتی قبضه رو با هر کی کنارشه پودر کنه بفرسته هوا. یه راداری که ایرانی‌‌ها اصلا نمی‌دونن چه شکلیه که حالا بخوان پیداش کنن! 

به نظر من داستان تا وسط‌هاش خیلی کند پیش می‌رفت و اونقدر نتونست جذبم کنه ولی ۳۰-۴۰ درصد آخر که قضیهٔ عملیات خنثی‌سازی رادار جدی‌تر شد داستان هم برام جذاب‌تر شد. 

یه مقدار هم از اینکه اینقدر این نوجوون رسوندن غذا رو کسر شأنش میدونست یکه خوردم چون تو ذهنم اون حالت والای کار برای خدا تو جبهه‌ها حاکم بود. ولی بعد که واقع‌بینانه‌تر نگاه کردم دیدم خیلی انتظار زیادی نمیشه از یه نوجوون هفده‌ساله داشت و به نظرم منطقی اومد. 

شخصیت گیتی بسیار بسیار بدزبان و به شدت عصبی بود! با اینکه خیلی گذشتهٔ ناراحت‌کننده‌ای داشت و اصولا آدم باید دلش براش می‌سوخت ولی تو کل داستان رو اعصابم بود و نمی‌تونستم این هجم از بی‌ادبی رو هضم کنم :) دیگه به آخرِ آخر کار که رسید تازه یه کم دلم نسبت بهش نرم شد! 😅

مهندس هم از یه حالت دیوونه‌طور خل‌وضع شروع کرد و رسید به یه فلسفه‌باف جبرگرای نیمچه‌آتئیست! :)) بسیار زیاد در مورد خدا و دنیا و بهشت و جهنم چرت و پرت می‌گفت :) با تمام اینها من اصولا دلم برای شخصیت مهندس می‌سوخت، احساسی که اصلا نسبت به گیتی نداشتم!
چرت و پرت‌های مهندس هم تا آخر آخر کتاب جوابی نگرفت تا اینکه بالاخره قاسم، فرماندهٔ بسیجی‌ها، اومد و یه سری حرف‌هایی زد که تقریبا جواب خوبی به فلسفه‌بافی‌های مهندس بود :)

یه دو تا کشیش مسیحی هم البته این وسط بودن که نقش صلح‌طلب‌های دست به هیچی نزدن رو بازی می‌کردن :)

یه چیزی که خیلی دوست داشتم و بدجوری به دلم نشست بیت‌های یه نوحهٔ جنوبی بود که جا به جا تو کتاب استفاده می‌شد. چقدر این بیت‌ها قشنگ بودن... 
مثلا این بیت‌‌ها:
هنگامه‌ای بر پا کنم عالم پر از غوغا کنم/تا نور حق پیدا کنم ببریده از دنیا حسین
اکنون شما ای کوفیان بر بسته قتلم رامیان/هشدار می‌گویم عیان هیهات ذلّت را حسین
رسم شهادت خوی من شد مصطفی الگوی من/ گو مرگ آید سوی من آماده سرتاپا حسین
من زادۀ پیغمبرم فرزند پاکِ حیدرم/صد چاک اگر شد پیکرم چون کوه پا بر جا حسین


نکته اینجاست که گویا این کتاب خیلی نمادین بوده. اینو من وقتی فهمیدم که مقدمهٔ مترجم انگلیسی که آخر کتاب اومده رو خوندم. کلا اینکه این کتاب اینقدر برد برون‌مرزی داشته یکی از نکاتی بود که ترغیبم کرد بخونمش. مثلا تو توضیحات طاقچه اینو براش نوشته بود: «پال اسپراکمن نایب رئیس مرکز مطالعات دانشگاهی خاورمیانه در دانشگاه راتجرز امریکا این رمان را به انگلیسی ترجمه کرده است. هم اکنون این رمان در رشتهٔ زبان و ادبیات فارسی برخی از دانشگاه‌های آمریکا تدریس می‌شود. گفتنی است این کتاب به زبان‌های عربی و فرانسه نیز ترجمه شده است.»

این آقای اسپراکمن یه تحلیل مفصلی از کتاب تو مقدمه‌ش ارائه داده که البته تا مقدار زیادی داستان رو لو می‌ده (کلا من نمی‌فهمم چرا تو مقدمه‌ها داستان رو لو میدن!‌ البته این مقدمه تو این نمونه آخر کتاب آورده شده ولی تو نمونهٔ انگلیسی اصولا اول کتابه).
نکتهٔ جالب اینجاست که بیشتر این نمادها برگرفته از کتاب مقدسه، یعنی یهودی و مسیحیه، مثل اینکه اسم بی‌سیمی این نوجوون موسی است که اشاره به حضرت موسی است، یا مریم مجدلیه، یا شام آخر و یهودا و ... اول کتاب هم یه تیکه از باب آفرینش تورات (قضیهٔ آدم و حوا) و یه تیکه از انجیل متی (قضیهٔ شام آخر و خیانت یهودا) آورده شده که من اولش که خوندم اینطوری بودم که چی شد؟! الان اینا چه ربطی دارن؟ و تا آخر کتاب اصلا یادم نبود که این تیکه‌ها اول کتاب بودن تا اینکه مقدمهٔ آقای اسپراکمن رو خوندم!

تو خود کتاب البته به این دقت کردم که چرا چرت و پرتایی که مهندس در مورد آغاز آفرینش و خدا می‌زنه کپی نسخهٔ یهودی-مسیحی این ماجراست؟ که خب گویا عمدی بوده. در نهایت هم به نظرم قاسم خیلی جواب درست و درمونی به اینا نمیده.
کلا هم مطمئن نیستم مخاطب مسلمون بتونه خیلی ارتباطی با این نمادها برقرار کنه. بحثم خود داستان نیست بلکه این نمادپردازی‌ها منظورمه. یه جورایی انگار اینا کلا برای مخاطب اونور آبه!

در مجموع ولی کتاب جالبی بود. فکر نمی‌کنم هیچ کتاب دفاع‌مقدسی دیگه‌ای دیده باشم که توش اصل جنگ رو اینطوری زیر سوال برده باشه با این اوصاف که شما همه‌تون یه مشت مهره‌ٔ بدبخت شطرنج هستید که تو این نمایشی که خدا درست کرده گیر کردید و اختیاری از خودتون ندارید و اینکه خشونت خشونت میاره و این حرفا! این چیزا رو تو کتابای دیگه میشه دید و حرفای جدیدی نیست ولی مطرح کردنش در مورد جنگ ما به نظرم جدید و جالب بود (البته جدید برای من وگرنه خود کتاب واسه ۲۰ سال پیشه 😅). 
هر چند که دیگه اینقدر داشت ادامه پیدا می‌کرد و جوابی نمی‌داد جدا داشتم فکر می‌کردم همینا رو به عنوان نتیجهٔ نهایی می‌خواد در نظر بگیره که تهش یه جوابایی داد. این جوابا هم به نظرم شاید اونقدری که باید نبود، مخصوصا اینکه سخنرانی‌وار از زبون فرمانده ادا شد.
          

            شطرنج_با_ماشین_قیامت  یکی از اون رمان هایی هست که به شدت آدم رو درگیر خودش میکنه.
پیرنگ، شخصیت پردازی و به خصووووووص صحنه پردازی رمان‌ به شدت قویه.
ماجرای این رمان، دو سه روز در دل جنگ تحمیلی اتفاق میفته. اتفاقات جالب و گاهی فانتزی. اما با توصیفات بسیار قوی و سوژه های جذابی که توی جنگ آشنایی زدایی خوبی برای مخاطب داره و خیلی هم جالبه که ترجیح میدم توضیح بیشتری راجع بهش ندم. حبیب احمدزاده باز هم عالی کار کرده که از حداقل صحنه تونسته بهترین بهره ها رو ببره‌ که هنر بزرگیه.
          

            کل رمان روایت سه روز از زندگی یک دیده بان بسیجی 17 ساله است  در حصر آبادان. البته داستان به نوعی فارغ از مکان هاست، اسامی مکان ها و کشورها به ندرت در داستان ذکر می شوند و در ابتدا از روی شواهدی مانند پالایشگاه و محاصره ی شهر خواننده متوجه مکان وقوع داستان می شود. جنس داستان جوری ست که حتی قبل از خواندن نقل قولی از نویسنده درباره ی اینکه از ابتدا آن را برای آن طرف مرزها نوشته هم می توان حدس زد که مخاطب این رمان می تواند هر کسی در هر جایی از جهان باشد.

داستان در ابتدا سخت پیش می رود و باید اندکی جلو رفت تا جذابیت های داستان کم کم پیدایشان شود و به تدریج اوج بگیرند. مسئله ی اصلی که شخصیت ها با آن مواجهند جنگ در شرایط نابرابر است. یک رادار -ماشین قیامت ساز- که رد تک تک گلوله هایی که شلیک می شوند را می گیرد و بلافاصله شلیک کننده را نابود می کند. ماشینی که مشخص نیست کجاست و چه شکلی است و یا اصلا وجود خارجی دارد؟! در این حین سرو کار پسر دیده بان به نحوی به یک مهندس بازنشسته ی قهرکرده با خدا،  یک زن سابقا بدکاره و دخترش، دوکشیش طرفدار صلح و یک پدر و مادر شهید پیر می افتد و دقیقا وسط حرکات شطرنج مانند برای مغلوب کردن ماشین قیامت باید با این ها هم سرو کله بزند.

در طول داستان دو تقابل با حرکاتی شطرنج گون در جریانند. یکی تقابل مردم و رزمنده ها با سلاح های پیشرفته ی دشمن و دیگری تقابل فکری و فلسفی پسردیده بان و همرزمانش با تفکرات دیگر شخصیت های حاضر در داستان. و به گونه ای تقابل دفاع مقدس با جنگ.

 

"خب، با این تفاصیل که گفتم، شما، چرا باید در این نبرد نابرابر، که مرگ درش حتمی یه، شرکت کنید؟ حتی بنده، با کمترین اطلاعات نظامی، می تونم ادعا کنم که شما شکست خورده اید، از پیش شکست خورده. درست مثل حضرت آدم و همه آدم های قبل و بعد از ما! و چرا من هم باید در این نبرد احمقانه شرکت کنم؟ اون هم وقتی که هیچ اعتقادی بهش ندارم؟ "

 

"با این که خیلی چیزا تو این دنیا جواب دو دو تا چهارتا نداره؛ ولی من نظر خودم رو می‌گم. فقط این رو بدون که مهم‌ترین مهره‌ی تأثیرگذار، روی صفحه‌ی شطرنج‌، وزیره. ما وزیر رو، حاکم مطلق در بازی شطرنج می‌دونیم. حالا اگر همون هشت مهره‌ی سرباز ِ ـ به قول مهندس- سیاهِ جبرزده‌ی بدبخت، در یک حرکت دسته جمعی سنجیده، به هم کمک کنن و یکی‌شون به انتهای صفحه‌ی مقابل برسه؛ وزیر می‌شه. این‌جاست که کل روند بازی عوض می‌شه."
          

            کتاب داستان در مورد اتفاقات دو روز یک نوجوان در زمان جنگ و محاصره آبادان هست. داستان خوش خوانیه و خوب جلو میره. هم یه مقدار تم طنز داره و هم حال و هوای نوجوانی. خیلی هم مثل داستانهایی مثل "دا" قسمت خون و خونریزی توی ذوق نمیزنه.
همیشه سعی میکنم بعد از کتابهای استدلالی و سنگین، یه کتاب داستان راحت الحلقوم به خودم جایزه بدم
          

            ماجرای بسیجی ۱۶-۱۷ ساله ایه که در میانه ی جنگ ایران و عراق در آبادان هم دیده بانه و هم به طور اتفاقی میشه راننده ی ارسال غذا. در این بین با آدم هایی آشنا میشه که هر کدوم نماینده ی قشری از آدم های اون سرزمین هستند و تلخی های جنگ رو از دید یک روسپی، یک مهندس پالایشگاه و حتی دو کشیش به تصویر میکشه. تعلیق های کتاب خیلی خوب بود و نویسنده خیلی خوب شک و تردیدهای یک نوجوون رو به تصویر کشیده بود. البته بعضی جاهاش یه سری اصطلاحات نظامی داشت که من متوجهشون نشدم به اضافه اینکه بعضی از گره های داستان تا آخر باز نشدن. پایان بندی می تونست خیلی بهتر باشه و اینقدر  حالت شعاری پیدا نکنه.
          

            به عنوان یک رمان دفاع مقدس کتاب جالبی بود، به خصوص که تلاش داشت به صورت فلسفی به مسائل بپردازه. تصویرسازی‌های کتاب رو من خیلی تاثیر گذاشت. ولی حس کردم داستان ناقص موند. انتظار داشتم بیشتر در مورد داستان آدما حرف بزنه و گذشته‌ی مهندس و گیتی رو توضیح بده. درسته این مسائل به جنگ مربوط نبود ولی من دوس داشتم بدونم‌. ویرایش کتاب خوب نبود و یه جاهایی خوندن و فهمیدن کتاب رو برام مشکل میکرد.
          

            رمانی با وجوه مشترک فراوان. در عین هیجان و نقاط عطف فراوان و کشش داستانی بالا، در لوکیشن های کم و تعداد کم شخصیت.
و مهم ترین ویژگی رمان، درگیر شدن مخاطب درباره فلسفه زندگی و جنگ و سوال های فراوان یک جوان که سوال های ما هم میتواند باشد. 
یک رمان خواندنی به معنای دقیق کلمه.
          

            آثاری که قبلاً در ژانر دفاع مقدس خوانده بودم، خاطره گویی و یا خاطره های خودنوشت بودند و فکر می کنم این اولین بار بود که یک رمان می خواندم در ژانر دفاع مقدس؛ آن هم یک رمان تمام عیار. رمان جذابی که همه ی اصول رمان نویسی را رعایت کرده و آن قدر خوب نوشته شده که دکتر پال اسپرکمن نایب رییس مرکز مطالعات دانشگاهی خاور میانه در دانشگاه راتجرز آمریکا آن را به انگلیسی ترجمه کرده است.
رمان خیلی بی مقدمه شروع شد و البته شاید این هنر نویسنده باشد که مستقیم به دل داستان می رود و بدون مقدمه چینی های طولانی خواننده را از وسط یک فیلم سینمایی با خودش همراه می کند.
داستان را از زبان و از زاویه ی دید نوجوان هفده ساله ای می شنویم که حتی نام واقعی اش را نمی دانیم و به دنیا و آدم ها از دریچه ی چشم و مغز او نگاه می کنیم. ما حتی از دل نوجوان هم خبر داریم! شرایط جنگی برای یک نوجوان هفده ساله اصلاً مناسب نیست و نکته ی تناقض آمیز داستان همینجاست که هرچه قدر وضعیت سخت تر و بحرانی تر می شود، اراده ی نوجوان قوی تر می شود و حتی لحظه ای از جنگ و از سختی های آن نمی نالد بلکه از این ناراحت است که چرا مسئولیت های سنگین تری به عهده اش نگذاشته اند و یا چرا نتوانسته وظیفه اش را به خوبی انجام بدهد.
  اما برای من چند صفحه ای طول کشید تا با فضای داستان، شخصیت های مختلفی که از دید نوجوانِ قهرمان داستان معرفی می شوند، گفت و گوهایشان و نوع توصیفات نویسنده و نوع نگارش خاصی که دارد، آشنا بشوم و به آن عادت کنم. ولی از یک جایی به بعد وقتی روابط بین شخصیت ها، نوع تعاملشان با همدیگر و اصطلاحات خاصی را که به کار می بردند وبه طور کلی فضای داستان در ذهنم جای گرفت و شکل پیدا کرد، داستان کاملاً برایم جذاب و هیجان انگیز شد و سرنوشت این نوجوان برایم اهمیت پیدا کرد. 
در خلال گفت و گوهای شخصیت ها، مسائل معما گونه و نمادینی مطرح می شد که وادارم می کرد برای پیدا کردن پرسش هایی که ذهنم را درگیر کرده بود، به خواندن ادامه بدهم. مثل اینکه چرا پرویز مقداری از غذای رزمنده ها را به داخل شهر می برد و به آدم های ناشناس مشکوک می دهد؟!
چرا تابلوی شام آخر داخل کلیسا و تندیس آن زن اینقدر برای شخصیت اول داستان جالب است؟
چرا کشیش هایی که از شهر رفته بودند، در دل تاریکی شب دوباره به شهر برگشتند؟!
نکند ستون پنجم هستند؟
چرا نام رمان" شطرنج با ماشین قیامت" است؟!
بالاخره رزمنده های ایرانی موفق می شوند عراقی ها را فریب بدهند؟!

از اینکه نویسنده علاوه بر محتوای خوب، به فرم اثر و تکنیک های داستان نویسی هم اهمیت داده خیلی خوشحالم و از خواندنم لذت بردم . فقط یک نکته ی کوچک منفی نگارشی در کتاب وجود داشت که مخصوصاً اوایل کتاب برایم آزار دهنده بود و نمی دانم چطور از دید ویراستار پنهان مانده؟!  
نویسنده دربعضی جاها، فعل هایی را که با هم قرینه نبودند، حذف کرده است. مثل: صفحه   ۱۸
" مسح پاهایم را کشیده به طرف بلوک ها رفتم"
در حالی که باید بگوید مسح پاهایم را کشیدم و به طرف بلوک ها رفتم.
چون کشیدم و رفتم فعل های مشابه هم نیستند که بخواهیم اولی را به خاطر دومی حذف کنیم.
یا در پاراگراف بعد گفته:" برگشته و وارد راهروی مقر شدم."
در حالی که باید بگوید برگشتم و وارد راهروی مقر شدم. 
اگر قصد مطالعه ی کتاب را دارید، حتماً تحلیل رمان را که در آخر کتاب چاپ شده، بخوانید.

          

            اسمش به نظرم جذاب اومد و تعریف‌هایی که ازش شنیده بودم و نویسنده این رمان، آقای حبیب احمدزاده، باعث شد که به سمتش جذب بشم.
اینکه کتاب به زبان‌های زیادی ترجمه شده بود و در دانشگاه‌های آمریکا تدریس می‌شد دلیل دیگه ای بود برای خوندنش
کتاب پر از نماد بود و من آخرش فهمیدم مفهوم این نمادها رو😅
نمی‌دونم چرا یه نگاهی به صفحات آخر ننداختم
ولی فکر می‌کنم داستان واقعی خود آقای احمدزاده بود.
یه پیشنهاد خواندنیست...
          

            کتاب را اوایل دهه نود خریدم. نخواندم چون آن موقع خیلی اهل کتابخوانی و بعد کتابخواری نشده بودم. یک ماه پیش بدجور دلبری کرد. دست گرفتم و خواندم. 
من را عجیب به یاد فیلم ملکه ساخته باشه آهنگر انداخت.

کتاب نگاهی غیررسمی به جنگ در معنای عرفی‌اش دارد. تشکیک در درست بودن و نبودن، تردید در شلیک کردن و شلیک نکردن، تامل در مجبور و مخیر بودن.
شخصیت مرد شطرنج باز، کار راوی را راحت کرده‌است. هر آنچه او می‌خواهد بگوید و روایت کند و بنویسد را در دهان او می‌گذارد. نمی‌دانم چه تعداد از رزمندگان و حاضران در جنگ تحمیلی دچار این شک‌های عقل ویران‌کن‌ شده‌اند اما به جرات می‌خواهم بگویم سخت است.
          

            از رمان‌های سرگرم کننده با جان مایه دفاع مقدس و جنگ است. بدون ایجاد تصویر فرازمینی و آسمانی از رزمندگان و شهدا داستان زندگی یک دیده‌بان نوجوان و دغدغه‌ها و روزمرگی‌هایش را بیان می‌کند.
کتاب دنبال ایجاد پیوند بین چند برش از تاریخ معاصر ایران و فرهنگ حاکم به آبادان است.
اشغال ۱۳۲۰، کودتای  ۱۳۳۲ و ...
          

            داستان و روایتی متفاوت از دفاع مقدس، و این بار بسیجی ای که فرشته نیست! بسیجی ای که اشتباه می کنه، داد می زنه، قضاوت می کنه و البته در نهایت هپی اند و همه چی به خوبی و خوشی تموم می شه!

خوندنش خالی از لطف نیست...
          

            کتاب شطرنج با ماشین قیامت، یه کتاب با ایده جذاب و وسوسه کننده، پر کشش و هیجان انگیزه. شخصیت های کتاب که همگی نماد هایی از گروه ها و تفکرات مختلف هستن و همچنین نگاهی نو به همه مسائلی قبلاً بحث ها و شیوه های یکسانی ازشون شنیدیم، در عین پایبندی به اعتقادات سبب می‌شه رمان بیشتر و بیشتر جذاب بشه. شرایط هیجان انگیز جنگی که به واسطه تجربه احمدزاده به وجود اومده و شوخی های گاه و بی گاه و مناسب لحظات، فضا و حال و هوای مدنظر نویسنده رو بهتر در ذهن خواننده پدید میاره و انسجام می‌بخشه. تصویرسازی عالی از شرایط و تقابل بین کنش های ذهنی شخصیت اصلی به داستان روح تازه‌ای می‌ده و لذت و غرق شدگی در داستان رو بیشتر می‌کنه. امیدوارم شما هم لذت ببرید.