کمتر از توقعم بود. 
هجو بنیادگرایی برای نویسنده‌ای که تحصیلات تخصصی در حوزه‌ی دین دارد، می‌توانست خیلی عمیق‌تر و جذاب‌تر باشد. تلاش شده بود فضایی شبه‌فانتزی هم در کنار پیرنگ اصلی شکل بگیرد، اما خیلی رها و نیمه‌کاره و درهم‌ریخته بود. استعاره‌ها و تمثیل‌های فضای ایران در دوره‌های متفاوت، با نام حکومت صفوی و نشانه‌های واضحی از وضع فعلی و تقلیدهایی از خاطرات اسدالله علم و... جذاب بود، اما انسجام کافی را پیدا نکرده بود.
        

                سزاوارش چهار ستاره یا حتی چهارونیم ستاره بود، اما رمانتیسم متن به مذاق من خوش نمی‌آید. توصیفات اضافه، جملات عاطفی بسیار، عبارات ذهنی محمل و اطناب متن (به‌خصوص در نامه‌های پیش از عشق لوته) یا حوصلۀ بسیار می‌خواهد یا حس و حال شاعرانۀ جوانی و بلکه نوجوانی. 
ترجمه به نظرم بسیار عالی آمد، اما اهل فن و آلمانی‌بلدان باید نظر قاطع دهند. 
        

                شاهکار است. خودمان را محروم کرده‌ایم از خواندن این کلاسیک‌ها. 
کتاب چهار بخش دارد. بخش اول ضعیف‌ترین قصه‌اش است که حضور گالیور در میان لی‌لی‌پوت‌ها را روایت می‌کند، همان ماجرایی که گالیور را با آن برای ما به ابتذال کشیده‌اند. سه بخش بعدی، قصه‌ی حضور گالیور در میان انسان‌های غول‌پیکر، جامعه‌ی دانشمندان انتزاع‌زده و سپس جامعه‌ی آرمانی هویهنهنم‌ها یا همان اسب‌هاست. کتاب بخش به بخش جذاب‌تر می‌شود و در جامعه‌ی اسب‌ها به اوج می‌رسد.

سفرهای گالیور هرچند تأثیری جدی بر ژانر فانتزی و علمی‌تخیلی داشته و اولین رمان پادآرمانشهری هم دانسته‌اندش، صراحتا هجویه‌ای است بر سفرنامه‌های دروغ‌آلود عصر اکتشافات. اصلا می‌توان گفت همین «هجو» هنر بی‌نظیر سوییفت است (دریغ‌آمیز است که سوییفت را در جایگاه یکی از طنزنویس‌های برتر جهان حداقل به ما ایرانی‌ها معرفی نکرده‌اند). 
کتاب داستانی کاملا فلسفی است با نشانه‌های آشکار انتقاد فلسفی و سیاسی و اجتماعی. رذالت و حقارت نوع بشر را نشان می‌دهد و بر طبل عقل محض می‌کوبد، عقلی که آن را (بیش از همه در بخش سوم) از مباحثات بیهوده و انتزاعی نیز پرهیز می‌دهد. 
در واقع، در سه بخش اول بر سه جنبه‌ی متفاوت از ویرانی بشر تأکید می‌کند و ویرانشهرهایش را به تصویر می‌کشد و در بخش آخر جامعه‌ی آرمانی‌اش را نشان می‌دهد، جامعه‌ی اسب‌های فرهیخته که نوع بشر را حقیرترین و پلیدترین جانوران می‌دانند و آن‌ها را به گاری می‌بندند، جامعه‌ای که برای دروغ و بدی و خیانت هیچ واژه‌ای ندارند.
بخش سوم کتاب، جامعه‌ی احمقانه‌ی دانشمندان، به جهان امروز ما بیش از همه‌ی بخش‌ها طعنه می‌زند. 

از سوییفت خیلی کم ترجمه شده تاکنون. اما قصد دارم به سراغ همه‌ی آثارش بروم. شد یکی از محبوب‌ترین نویسنده‌هایم. 

(آن نیم‌ستاره را هم به خاطر همان بخش اول کم کردم.)
        

                به نظرم از بهترین رمان‌های بعد از انقلاب ایران است. رمانی سرراست، روان، پرقصه و دل‌نشین. قصه‌ای واقعی از زندگی نسل مرفه تهرانی متولد دهۀ بیست و سی. 
بیشتر از این‌ها باید معروف می‌شد. 
        

                اغلب ایرانیانی که در حوزه‌ی جامعه‌شناسی ادبیات می‌نویسند، مغلوب و مقهور نظریه‌اند و مقلد و مترجم حرف‌های فرنگی‌ها درباره‌ی ادبیات آن‌ها که به هزار وصله‌ی ناجور همان‌ها را به ادبیات فارسی می‌چسبانند. از همین جهت است که فکر می‌کنم دلال رحمانی کاری کرده است کارستان.
مشخص است که بخش وسیعی از ادبیات داستانی معاصر را با دقت خوانده و به تحلیلی مستقل و عمیق و دقیق از تاریخ داستان معاصر فارسی رسیده است. 
شاید تنها دو نقص داشته باشد که در برابر کیفیت کار ناچیز است: 
یکی اینکه به آثار خارج از جریان اصلی ادبیات و جریان‌های موازی کم‌توجهی کرده (هرچند خود به این نکته اشاره کرده) و دیگر اینکه لحن و زبانش متأسفانه، طبق معمولِ اهالیِ علوم اجتماعی، از جنس همان آکادمیسین‌های ترجمه‌زده است.
امیدوارم کتاب به‌خوبی خوانده و دیده شود.
        

                برای امتحان با خود حضرتش خواندم. نگارشش کلافه کننده است بس که اطناب دارد. صد صفحه اول بدکی نیست، هرچند فهم مولف از پساساختارگرایی به شدت مشکوک است، اما همین هم میتواند برای کسی که میخواهد فهم دانشمندان ادبیات ایران را از این مقولات محک بزند، نمونه جالبی باشد. 
تفسیر مورنامداریان از تغییر مخاطب و حتی متکلم در مثنوی و غرلیات مولوی به نظرم جالب و کارامد است.
        

                دقیق نوشته شده و جالب. همانطور که آدم از یک کتاب تاریخی تحلیلی امروزی میخواهد. اما بیش از حد یکسویه است. هنرمندانه بی انصاف است. و این بر حرفه ای بودن آجودانی میفزاید، اما حق جای دیگر نشیند!
        

                یک داستان ضعیف چرا با آنهمه هیاهوی سیاسی میتواند این همه شهرت و مقبولیت به دست  بیاورد؟ تنها فرض خوشبینانه م اینست که در نیمه اول دهه هشتاد، روایت سوررءال و قسمتهای سیال راوی خواب، کمسابقه و جالب بوده، که باز در این صورت هم باید افسوس خورد بر حیرتزدگی همیشه داستان نویسی معاصر.
        

                بیشتر از جلد اول دوستش داشتم. 
مبنای ین جلد هم آیۀ "یا ایها الذین آمنوا قوا انفسکم و اهلیکم نارا" است. در بیست و پنج جلسه.
        

                وای این کتابه!!! 
این کتاب نقطۀ آغاز کار بازیگری تئاتر من بود و گمانم -با این که تجربۀ موفقی بود- آخرین تجربه‌ام هم. در مهدکودک ایمان شیراز (نزدیک پل حر) در حوالی سالهای ۷۴-۷۵. چند نوبت هم اجرا داشتیم گمانم. و بنده نقش سلیمان را ایفا میکردم و شاید از همان زمان بود که خواب‌آلودگی در من عمیق شد! به هرحال بازیگری سختی‌ها و آثاری دارد.
من نقش سلیمان را بازی می‌کردم و یکی از دخترهای خوشکل و بامزۀ کلاسمان هم نقش هدهد. عکس‌هایی از این هنرمندی تاریخی تا چند سال پیش در آلبوم‌های کودکی‌ام موجود بود، اما دربارۀ اینکه این اسناد تاریخی هنوز وجود دارند یا نه، در تحقیقات اولیه، هنوز به اطلاعات کافی‌ای برنخورده‌ایم.

خدا بیامرزد منوچهر احترامی را. اغراق نیست اگر بگویم بیشترین تاثیر را در خردسالی نسل ما نوشته‌های همو با نام گمشدۀ نویسنده‌شان داشتند.
        

                کتابهای دکتر شفیعی را اگر ادبیاتی باشی, چاره ای نداری جز این که بخوانی. بی انصاف اگر نباشیم, ارزش خواندن هم دارند.
این کتاب, انگار اصل همه حرفهای گفته و نوشته و ننوشته دکتر شفیعی درباره عرفان و ادبیات عرفانی است. در واقع بعد از موسیقی شعر و صور خیال, سومین کتاب بسیار مهمی است که از او چاپ شده. 
اما استاد روش جالبی را برای تحکیم حرفهایش انگار پیدا کرده است. استاد ادعاهایی میکند, اما آنها را اثبات نمیکند, بلکه با تکرار فراوان آن ادعا و ساختن نتایج و مشتقات فراوان از آن, کاری میکند که آن ادعا برای خواننده بدیهی جلوه میکند. ادعای بنیادین کتای یعنی "عرفان نگاه هنری به دین است" یا مدعیاتی چون "تمثیل خردورزانه و استعاره شهودگرایانه است" از این جنس است. 
یا مثلا استاد, در یک بخش از اواخر کتاب, با نام "استعاره های مرکزی یا استعاره های اصلی", مفهوم دال مرکزی در تحلیل گفتمان را بدون ارجاع به آن, مثل همیشه به کار میگیرد, در آن تصرف میکند و حتی هر مفهومی را "استعاره" میخواند, مثلا "وحدت وجود" را. 
در بخشهای زیادی از کتاب هم ادعایی مطرح میشود و سعی میشود آن ادعا در متنی نشان داده شود. قسمتهایی از متن میاید و من منتظرم که حالا بخوانم که چگونه آن ادعا در این متن اثبات شده, اما چنین اتفاقی نمی افتد و مطلب با پایان آن متن, پایان مییابد. به نظرم میرسد اینها یادداشتهای استاد برای مجلاتی چون بخارا بوده اند که سریع نوشته شده اند و حالا اینجا گرد هم آمده اند. 
اما همه اینها و خیلی چیزهای دیگر از ارزش کتاب نمیکاهد. در زمانه ای که هیچ فکر و نظریه پردازی و تحلیل قابل اعتنایی درباره تاریخ ادبی وفرهنگیمان نوشته نمیشود هر کار اینچنینی ارزشمند است, هرچقدر هم که پراشکال و مدعیانه باشد.
        

                قبل از این کتاب، چندین سالی بود که از میرشکاک جز کتاب شعر چاپ نشده بود. البته بازچاپ "غفلت و رسانه های فراگیر" هم بود که بازچاپ کتابی از حوالی سال 70 است. 
میرشکاک در این کتاب، ایده های چندسال اخیرش دربارۀ اخوان و به ویژه شاملو را نوشته است. در واقع همان دیدگاه همیشگی اش (اینبار جاافناده تر، شاید از سر سن و سال) در شعر معاصر فارسی بازنمود شده و البته به شاملو هم نگاهی متفاوت از نوشته های دهه 60 و 70ش انداخته شده است.

این کتاب شاید منسجم ترین و "کتاب"ترین کتاب درویش باشد، هرچند هرگز از او نباید آن انسجام معهود کتاب را انتظار داشت. این هم چون قبلیها مجموعه مقاله است، اما با انسجام و توالی و ترکیبی بهتر. 
نیست انگاری و شعر معاصر در سه بخش تدوین شده:
بخش اول، با نام اجمال و تفصیل چندمقاله در باب شعر و حوالت با تمرکز بر نیما و فروغ است که با چند مقاله از کتاب «اجمال و تفصیل" ترکیب شده است.
بخش دوم، بخش اصلی و عمدۀ کتاب با همان عنوان کتاب است. میرشکاک در این بخش حضور نیست انگاری در جهان ایرانی معاصر و فروبستگی تاریخی آن را در شعر دو شاعر برجستۀ آن، یعنی شاملو و اخوان با توجه به دو رویکرد متفاوتشان نشان میدهد. میرشکاک اخوان را شاعر حوالتگویی میخواند که برای گریز از نیست انگاری سعی میکند که به تاریخی باستانی اما خیالی و من درآوردی پناه ببرد، اما نهایتا میداند که راه به جایی نمیبرد. اما شاملو نیز تماما خوداگاه و ناخوداگاه بازگوکننده حوالت نیست انگاری ماست، اما او نیز راهی برای گریز از آن میجوید، و البته مییابدش، هرچند تنها در ساحتی فردی. شاملو با پناه بردن به آغوش معشوق-مادر آیدا، سعی میکند خود را از عالم نیست انگاری و مردمانش برهاند. و همین گریز و همین راه، عشق، است که او را شاملو میکند و شاید این تنها راه گریز بشر ایرانی از نیست انگاری باشد. 
بخش سوم کتاب، مقاله هایی از مجله سوره است که میرشکاک در آنها بی نسبتی با ادبیات، تاملاتش  درباب نسبت انسان، ایمان، سنت، مدرنیته و تکنولوژی را نوشته است.

کتاب احتمالا برای کسانی که با قاموس میرشکاک و یا جریان شاگردان مرحوم فردید، و اصطلاحاتی چون حوالت و فروبستگی تاریخی و نیست انگاری و تقدیر تکنولوژیک و غربزدگی و مرگ آگاهی، آشنایی نداشته باشند، کمی سخت خوان است. اما به هر حال در این وانفسای بیفکری در مورد هرچه، از جمله ادبیات معاصر، این کتاب نه تنها برای همزبانان میرشکاک، بلکه برای همه اهل فکر و ادبیات میتواند مفید و جالب باشد به گمانم. 

--- 
قبل از این، ریویوی مفصلتری نوشتم، اما قبل از ثبت پاک شد و این بار مفصلتر از این مقدور نشد.
        

                فکر میکردم فاجعه ست، نبود. خوب بود.
        

                خب خاطرات خانم دباغ واقعا خواندنی و جالب و بعضا حیرت‌زا ست.
 اما چند مشکل دارد: نخست این‌که روند خاطرات خیلی سریع می‌گذرد که به خاطر فاصلۀ سال‌ها و سن و فراموشی ایشان است که از جزئیات و لذت کتاب کم می‌کند. 
و دوم این‌که این کتاب از نسل اول خاطره‌نگاری‌های معاصر است، هم‌نسل عزتشاهی و احمد احمد. قبل از نسل دا و متاخرین. که زحمت آن نسل را اکثرا  محسن کاظمی می‌کشید. اما نثر این کتاب‌ها به شدت ناپخته است و پر از اشکال. و مثل همیشۀ سورۀ مهر پر از اغلاط املایی و تایپی هم. 
این دو مشکل شأن و ارزش کار را کم می‌کند.
اما با همۀ این احوال، مطمئنا این کتاب ارزش خواندنش را حتما دارد. حتما.
        

                استاد کریم محمود حقیقی، از اساتید اخلاق و عرفان شیراز و از شاگردان آیت الله نجابت و میرزا جواد انصاری همدانی. 
کتاب را به شیوۀ آن جماعت، با نثری ادبی و مملو از اشعار فارسی، در تذکر و آموزش نکات عرفانی نوشته است. نثر جامانده از دورانی در گذشته و البته روان، اما به هر حال موجد فاصله.

*
بچه که بودم، حوالی سنین دبستان گمانم، پدر و مادرم -که حالا تازه یادم افتاده انگار آنها هم سیری در جستجوی حقیقت داشته اند- پامنبری جلسات هفتگی استاد حقیقی بودند. آنجا من پیرمردی را میدیدم که زیر درخت نارنجی حرف میزد و مردها و زنها که نشسته بودند و گوش میکردند و من با یکی دو بچه دیگر اینور و آنور میدویدیم و یادم هم هست که یک بار آنقدر دویدیم که پیرمرد گفت: «این بچه ها را بنشانید». 
پدرم -ابوالمشاغل- حتی مدتی دست به کارگردانی مجموعه ای تلویزیونی از سخنرانیهای کوتاه اختصاصی استاد زد که مثل همه کارهای دیگرش، نصفه کاره ماند و تنها میز کوچک فلزی دکورش، تا سالها در خانه مان ماند. 
غیر از اینها از او چند جلد کتاب تزکی، تخلی، تحلی و تجلی در کمدهای خانه، یادگار دوران ارادت پدر و مادر به او بود. همین.
*

کتاب را به شیوه این روزها، شنیدم، نخواندم. اتفاقی توی اینترنت دیدمش و همه آن خاطرات یادم افتاد. در روزهایی که سخت دور از آن فضا بودم و البته سخت مشتاق که حوصله ای بیابم برای ارتباط با آن. آدم خیلی وقتها که از چیزی بسیار دور است، باید تنها خودش را در آن بیندازد. عموما دیگر آن فاصله از بین میرود. من هم که همیشه همین عادت را دارم، پس شروع کردم به شنیدنش.
*

 "صفیر عرش" کتابی است از گزیده هایی از نوشته های استاد .
انگار موسسه ای در قم صوتی اش کرده اند و خیلی هم خوب! آغاز و پایان هر بخش، چند دقیقه ای از حرفهای استاد با صدای خودش، و میان اکثرشان، یکی دو آواز خیلی خوب و متناسب. یعنی اصلا هر بخش را با این دو قسمت افزوده، عالی کرده اند.