بریده‌های کتاب معصومه توکلی

در آن زمان [اواخر قرن چهارده میلادی] هیچ‌کس به نگه داشتن پرتره‌ی کودکان نمی‌اندیشید. چه کودکی که زنده می‌ماند و رشد می‌کرد و مردی جوان می‌شد و چه کودکی که در دوران نوزادی می‌مُرد. در مورد اول، کودکی تنها مرحله‌ای بی‌اهمیت تلقی می‌شد که هیچ ضرورتی برای ثبت آن وجود نداشت و در مورد کودک مُرده، این‌گونه انگاشته می‌شد که چیز کوچکی که آن‌قدر زود از زندگی رفته ارزش یادآوری ندارد؛ کودکان بسیاری بودند که بقای آن‌ها با مشکل مواجه بود. تا مدت‌های مدیدی رویه‌ی متداول این بود که شخص چندین کودک به دنیا می‌آورد تا بتواند تعداد کمی از آن‌ها را نگه دارد. در قرن هفده، در «وراجی‌های زن زائو»، همسایه‌ای در کنار مادر پنج «کوچولوی لوس و بازیگوش» که به تازگی کودکی به دنیا آورده ایستاده و نگرانی‌های زن را با گفتن این جملات آرام می‌کند: «پیش از آن که آن‌قدر بزرگ شوند که بخواهند تو را اذیت کنند، نیمی از آن‌ها را از دست خواهی داد، یا شاید هم همه را». یک دلداری عجیب و غریب! در آن زمان مردم به خود اجازه نمی‌دادند به چیزی که از بین رفتنی انگاشته می‌شد دل ببندند. از همین روست که برخی از این اظهارات ما را با درک و احساس متفاوتی که امروز داریم، غافلگیر و هراسان می‌کند.

می‌اندیشید: و چشم موهبت اشک را دارد.اشک شادی، اشک شوق، اشک غم، و هستی اشک «حیرانی عارفانه» را هم افزود. بله، اشک، عصاره و تبلور همهٔ تلخی‌ها، همهٔ شادمانی‌ها، همهٔ سردرگمی‌های روح آدمی بود. اما اشک، شور بود، چرا که شوربختی آدمیان بیش از بختیاری آن‌ها بود. سالیان دراز بود که سلسلهٔ اشکانیان منقرض شده بود، اما سلسلهٔ اشک‌های آدمی انقراض نمی‌یافت.

سیمین یادش داده بود که هر مدلی برای نقاشی برمی‌گزیند بیش از همهٔ اجزای بدن، به چشمهایش توجه کند. سیمین گفته بود از نگاه به راز روح مدل پی می‌بری. از قول هگل گفته بود «چشم کالبد است و نگاه روحی که در آن دمیده شده» مثل جواهر در دل سنگ است. جواهر، روح سنگ است، اما یافتنش دشوار است. می‌بایستی از ورای سنگ یعنی از تکاثف جسم به مکنونِ جواهر دست بیایی. و گفته بود: چشم از همهٔ حواس برتر است و موهبت نگاه و نظر و نظاره و چشمک و تماشا و نگریستن و خیره شدن و چشم دوختن و دیدن از کلام، از لبخند،از لمس، از چشیدن، از بوییدن یعنی از همهٔ دریچه‌هایی که ما را به این جهان پیوند می‌دهند، برتر و اسرارآمیزتر است.

اولین بار بود که چنین اصطلاحی را می‌شنید.اولین باری بود که کسی حالات او را بررسی کرده بود و نامی بر آن حالات گذاشته بود. اندیشید: نامگذاری مهم است. وقتی نامی بر چیزی یا بر حالتی گذاشتی، یک قسمت از مسأله حل شده است.

مادربزرگ تو آمد. لباسش را عوض کرده بود و چادر نماز عیدش به سرش بود. صورتش را پاک شسته بود و قیافه‌اش با آن موهای سفید، روحانی می‌نمود. مثل کسی که همین الان نمازش را سلام گفته باشد.

آدم خودش نمی‌فهمد اما رنگ‌ها، منظره‌ها، لمس‌ها، بوها، مزه‌ها به شرطی که حواس را بنوازند، دلهره را می‌رانند. بر خلاف، تاریکی، هیاهو، زشتی، خشونت، عفونت، رنگ‌های چرک، حواس را می‌آزارند و پس از مدتی اعصاب را داغان می‌کنند.

مادر برایش چای آورده، اما هرچه نازش را می‌کشد در را باز نمی‌کند. بابا خودش وقتی سرحال باشد می‌خواند: «آسایش دو گیتی تفسیر این دو حرف است زندگی خوبه با چای؛ چایی بدون سیگار» تعجب می‌کنم که حاضر شده از خیر چای بگذرد!

بال روئرر بود که به صفوف گابلین‌های کوه گرام در نبرد دشت‌های سبز حمله برد و سر شاه آنها گُلفیم‌بال را با ضربهٔ یک گرز چوبی کاملاً از تن جدا کرد. این سر صدمتری توی هوا پرواز کرد و داخل یک لانهٔ خرگوش افتاد، و به این ترتیب پیروزی در نبرد به دست آمد و درست هم‌زمان با آن بازی گلف اختراع شد.

عمه مرمر گفت: «حتم دارم که هرگز کسی را آن‌قدر دوست نداشته‌ای که با دلت با دل او حرف بزنی. من و خانم‌گل چنین دوستانی هستیم. دل‌های ما با هم حرف می‌زنند و حالا دل او به من می‌گوید که برایش اتفاقی افتاده است.»

فرهنگ شامل حقایقی است که ما آنها را مسلم فرض می‌کنیم، مجموعه‌ای از فرض‌ها که ما معمولاً بدون پرسش جدی آن‌ها را می‌پذیریم.

نمی‌دانم در این لحظه باید چه‌کار کنم. قبلاً فکر می‌کردم که می‌شود روی لحظه‌ها اسم گذاشت. مثلاً می‌شود گفت لحظه‌ی مرگ، لحظه‌ی جدایی،لحظه‌ی شگفتی و ... اما حالا مطمئنم که نمی‌شود. لحظه‌ها قبل و بعد دارند اما مرز ندارند و در آن لحظه نمی‌دانستم چه بکنم یا چه بگویم. فقط احساس می‌کردم جوانه‌های تمام درختان روی کره‌ی زمین توی دلم باز شده‌اند.

بندیکت قدیس در زمانه‌ای که کتاب‌ها نسبتاً نادر و گران‌قیمت بودند، به راهبان خود دستور داده بود «اگر مقدور است کتاب‌هایی را که می‌خوانند در دست چپ بگیرند و آن را در پارچهٔ آستین ردای خود بپیچند و روی زانوهای خود بگذارند؛ دست راست نیز باید خالی باشد تا با آن بتوان کتاب را محکم در دست گرفت و‌ به راحتی ورق زد.»