«هویت سفری طولانی و فردی است. هر مسافر چمدانی با خود دارد. چمدانی که نمی‌بینی‌اش. ناپیداست ولی هست. این چمدان طی زندگی‌ات از دیدارها، اشیاء، خاطرات و تجربیات خوب و بد پر خواهد شد. برای این‌که زیاده از حد سنگین نشود و بتوانی به راه خودت ادامه بدهی، باید بعضی چیزهای بی‌مصرف را دور بریزی و مهم‌ترین‌ها را نگه داری. باید از بین آن‌ها سوا کنی، چون شانه‌های مسافر زیر بار واژه‌ها، دیدارها، ناملایمات، عشق و نفرت، پیروزی‌ها و شکست‌ها هم می‌شوند. پسرم، هویت سیاحتی طولانی است. باید تا حد امکان سبک و صادقانه‌تر به این سفر بروی. بدان که ما ما نیستیم، ما می‌شویم.»

باید اعتراف کنم اولین کتابی بود که از ادبیات عراق می‌خواندم. راستش از این‌که با ادبیات خاورمیانه آن‌قدر نامأنوسم احساس شرم می‌کنم، ولی خب دست‌کم خوشحالم که این کتاب همچون تلنگری به من یادآوری کرد که باید حواسم باشد مرزهای ادبیاتی‌ام را وسیع‌تر کنم و حواسم به آثار سرزمین‌هایی که روزگاری مهد تمدن بودند بیشتر باشد. از حالا به بعد حواسم هست که در سیرهای مطالعاتی‌ام حتماً چنین آثاری را نیز بیشتر بگنجانم.
اما این کتاب نازنین. من از عراق فقط داستان‌هایی دربارۀ جنگ می‌دانستم. بااینکه به‌واسطۀ دنیا آمدن در خانواده‌ای مذهبی، هر سال اقوام نزدیکم عازم کربلا و نجف‌اند، همیشه می‌دانستم همان‌طور که ایران آن ایرانی نیست که رسانه‌های غربی به‌تصویر می‌کشند، سرزمین‌های همسایه هم لزوماً شبیه تصاویری نیستند که از طریق اخبار دست چندم به گوش ما می‌رسند، اما خب هیچ شناختی هم از آن‌ نداشتم. خواندن این کتاب در این راستا از چندین جهت برای من روشنگر بود؛ شنیدن داستان آدم‌هایی که در نسل‌های مختلف در بغداد و فلوجه زیسته‌اند، آشنایی با میدان تحریر، خیابان الرشید با قهوه‌خانه‌های معروفش که پاتوق روشنفکران و محافل سیاسی و به‌نوعی قلب بغداد  بوده است، مواجهه با تأثیر شگرف رودهای دجله و فرات که پیش از این فقط دو اسمی بودند که کتاب‌های بی‌سروته جغرافیای مدرسه را به یادم می‌آوردند و حالا برایم تبدیل شدند به رودهایی به واقعی بودن رودی همچون زاینده‌رود، همه و همه باعث شدند عراق و مردمانش برایم زنده‌تر از پیش شوند.
وقتی جستاری، داستانی، یادداشتی از نویسندگان خاورمیانه‌ای می‌خوانم حس تلخ و شیرینی دارم؛ تلخ از بلاهایی که انگار قرن‌هاست این سرزمین‌های کهن و عزیز را از نفس انداخته و شیرین از جهت همدلی برخاسته از تجربه‌های زیستۀ مشترک، برخاسته از این حس که ما تنها نیستیم و مردمانی در همین نزدیکی نیز تجربه‌هایی کمابیش مشابه را از سر می‌گذرانند و همچنین فرهنگ و سنت‌ها و حتی زبان تا حدودی مشابه.

اما به جز ابعاد جغرافیایی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و تاریخی، این داستان از جنبه‌های دیگر نیز برای من ارزشمند و به‌یادماندنی شد. داستان دربارۀ رامی، مردی عراقی است که در ۲۹ سالگی به فرانسه می‌رود و حالا که در پیری به سرطان پیشرفتۀ ریه و فراموشی تؤامان دچار شده است، پسرش که نویسندۀ کتاب هم هست سعی دارد از رازهای نهفتۀ زندگی پدرش سردرآورد. نتیجه روایتی چند لایه است که در میان شخصیت‌ها در زمان‌ها و مکان‌های مختلف به‌نرمی سُر می‌خورد و بدون درازگویی با قلمی انسانی و همدلانه ما را در مواجهه با این زندگی‌ها قرار می‌دهد. ما خاورمیانه‌‌ای‌ها با مسئلۀ مهاجرت در تمامی اشکالش بی‌واسطه یا باواسطه در ارتباطی دائمی هستیم و این روزها زیادند ایرانی‌هایی که والدین‌شان در جوانی مهاجرت کرده‌اند و آن‌ها به دور از سرزمین و زبان مادری به دنیا آمده  و رشد کرده‌اند و بااین‌حال گویی همیشه دنبال نوعی حلقۀ گمشده‌اند تا آن‌ها را به ریشه‌هایشان برگرداند و فرات، پسر رامی، نیز از این قضیه مستثنی نیست. فرات که نامش از روی همان رود معروف گذاشته شده می‌خواهد پدرش را قبل از آنکه برای همیشه ترکش کند بشناسد و در این میان سرنخ‌هایی را برای بازشناساندن خودش، هویتش و ریشه‌هایش نیز پیدا کند.
کتاب بسیار خواندنی، قابل‌تأمل و انسانی است. تمام مدتی که می‌خواندمش به پدر خودم می‌اندیشیدم و به فداکاری‌های عظیمی که در زندگی کرد تا من و خواهرم زندگی آسوده‌تری داشته باشیم. کاش من هم بتوانم مثل فرات العانی روزی روایت پدرم را کامل بشنوم و چه‌بسا بازگویش کنم.
        

          +چطور کتابی بود؟
-نمیدونم، تو یه روز 190 صفحه‌اش رو خوندم!
+همین که بعد این همه مدت کتاب نخوندن تو یه روز این همه‌اش رو خوندی، پس کتاب خوبی بوده.
(از مکالمات من و معصومه)

شروع و پایان کتاب: جمعه 18 آبان ٠٣
        

          هر چه با کتاب به پیش میرفتم، این سوال بیشتر در ذهنم پررنگ می‌شد که تا حالا از پدرم خواسته‌ام درمورد زندگیش با من حرف بزند؟ چرا هیچ وقت از او نپرسیده‌ام چطور بزرگ شده؟ چطور ما را بزرگ کرده؟ هرگز پرسیده‌ام که رنج‌‌های زندگیش چه بوده و چطور با آنان ساخته؟ دوست دارم بپرسم تا حالا از زندگی ترسیده‌ای؟ اگر جوابش آری باشد من هم میتوانم مانند فرات از لحظاتی که گمان می‌کردم خواهم مرد اما زهی خیال باطل زنده ماندم، با او صحبت کنم؟ راستش حتی حالا که دلم می‌خواهد جملات را ردیف کنم و پشت هم بپرسم، نوعی شرم در دلم دارم که اجازه نمیدهد سوال‌هایم را از میان لبانم به بیرون پرت کنم و بگویم تو چطور؟ من تا ابد مأخوذ به حیای سکوت صمیمانه میانمان خواهم ماند.
        

          232 صفحه در 6 ساعت.

«فرات العانی» در کتاب «من فلوجه را به یاد می‌آورم»، خواننده‌اش را به بررسی عمیق حافظه، همچنین به سیر تاریخ عراق از قبل از حکومت حزب بعث و صدام حسین، تا اشغال آمریکا پس از جنگ دوم خلیج‌فارس می‌برد. داستان از دو منظر روایت می‌شود: یک عراقی تبعیدی که اکنون در پاریس زندگی می‌کند و پسرش. کتاب سفری‌ست غنایی برای به خاطر سپردن، سفر پسری برای نجات خاطرات محو شده‌ی پدری که دچار فراموشی شده و برای این، گذشته‌ای را کنار هم می‌گذارد که آنقدر شخصی و ارزشمند است که نمی‌توان فراموشش کرد. عراقِ «فرات العانی» فقط یک کشور نیست. هر جایی که من و شما از آن رانده شده‌ایم، تبدیل به خانه‌ای می‌شود که من و شما آرزوی بازگشت به آن را داریم.
برای خیلی‌ها شاید با شنیدن نام «فلوجه»، جنگ و اشغال به ذهن متبادر شود اما «فلوجه»، چیزی بیش از یک شکل گفتاری‌ست. شهری‌ست که مدت‌ها قبل از تهاجم و اشغال وجود داشته است، با تاریخ و عشق‌ها، تولدها و مرگ‌ها، و مدت‌ها بعد از خاطرات جنگ و اشغال نیز وجود خواهد داشت. «من فلوجه را به یاد می‌آورم»، اولین رمان «فرات العانی»، به ما یادآوری می‌کند که فلوجه بیش از هر چیز، شهری‌ست که عراقی‌ها در آن زندگی می‌کرده‌اند...

رمان «العانی» هم زیباست و هم زخم‌خورده و می‌توان به عنوان حماسه‌ای چند نسلی در پس‌زمینه‌ای از آشفتگی سیاسی توصیفش کرد. اما در پس این رمان چندنسلی، و در حالی که سیاست عراق، و سرگردانی و بیگانگی مهاجرت، پس‌زمینه‌ای را تشکیل می‌دهند که شخصیت‌هایش در آن زندگی می‌کنند، صمیمیتی نهفته است که باید با دقت بیش‌تری مشاهده‌اش کرد. کتاب بیش از آن‌که بزرگ باشد، صادق است. زمانی‌که زندگی‌ها بی‌دلیل جویده می‌شوند، «العانی» آنقدر حساس هست که به خواننده‌اش بفهماند که در پس پشت این همه معنایی نهفته است.

رمان، رمان خاطره و جستجوی خاطره است. راوی اصلی آن، «فرات احمد»، متولد و بزرگ شده در فرانسه، از پدر سرطان‌زده‌ی خود، «رامی»، مراقبت می‌کند. «رامی»ای که در فلوجه متولد شده، جایی که قبل از مهاجرت به پاریس در آنجا زندگی می‌کرده، از فراموشی بسیار عمیقی رنج می‌برد که دیگر نمی‌تواند حتی پسرش را بشناسد. و همین از دست دادن است که به او مهلتی می‌دهد حرف بزند و داستان زندگی‌اش را برای پسرش تعریف کند؛ داستانی که او همیشه درباره‌اش سکوت کرده بوده است.

همچنان که رمان باز می‌شود، چشم‌انداز بین پدر و پسر می‌چرخد. نیمی از کتاب به «فرات» اختصاص دارد که سعی می‌کند رابطه‌ی خود را با پدرش درک کند؛ رابطه‌ای دوست‌داشتنی و چالش‌برانگیز که در آن پدرش مردی آرام و شکسته بوده که هرگز درباره‌ی گذشته‌ی خود صحبت نمی‌کند و در نیمه‌ی دیگر کتاب، فرد مبتلا به فراموشی‌ست که داستان خود را با جزئیاتی بلورین بیان می‌کند.
«فرات العانی» در «من فلوجه را به یاد می‌آورم»، پرتره‌ی بسیار تکان‌دهنده‌ای از مبارزه‌ی یک خانواده‌ی مهاجر در تبعید همراه با خاطراتشان از جایی که از آن‌جا آمده‌اند خلق کرده است، به زیبایی نوشته شده است، با هم‌دلی و شفقتی باورنکردنی، نوری را به گوشه‌های بسیار تاریک تاریخ مدرن می‌تاباند و به ما کمک می‌کند تا تک‌تک انسان‌های جامانده از مبارزه و جنگ را به یاد بیاوریم.
        

          کتابی زیبا با ترجمه‌ای عالی بود.
دوستش داشتم و چیزهای زیاد و مختلفی می‌توانم در مورد این کتاب بگویم  اما به جهت طولانی نشدن یادداشت، کلیتی می‌نویسم.
اگر بخواهم توصیفش کنم می‌گویم شبیه سیگار بود :) از آن سیگارهایی که پیرمردهای عراقی پشت هم می‌کشند؛ تلخ، غلیظ و گس که فقط برای فراموشی تلخی زندگی دست به دامن نیکوتینش می‌شوند.
داستان تلخ بود اما چیزی مانند نیکوتین در بطن جملاتش وجود داشت که تلنگر می‌زد، آنچه از جریان زندگی واقعی گفت، آنچه از تلاطم حس وطن‌دوستی در فرات جوان گفت باعث می‌شد آدم بخواند و بخواند و بدون وقفه جلو رود.
تأمل برانگیز، عمیق و واقعی بود.
عمقش نوعی حس آشنای مشترک برای کسانی بود که در تحولات غرب آسیا زیسته و غمِ وطنِ رنج دیده‌شان را به دوش کشیده‌اند.
        

          کتابی از ادبیات جنگ که اواسط هفته پیش شروع کردم و با وجود اینکه از خواندنش لذت بردم👌📚  اما الان خودمان داریم در شرایط جنگی زیست می‌کنیم. در جنگ با اسرائیل متجاوز 🥺🥲
        

          گاهی فکر می‌کنم چه می‌شد اگر خاورمیانه نماد صلح و شادی بود، نه اینکه با شنیدنش جنگ و ترور و فقر و عقب‌ماندگی به ذهن متبادر شود، نه اینکه نکبتش حتی فرسنگ‌ها دورتر هم دامان فرزندانش را بگیرد. در این کتاب می‌بینیم که چطور حتی اگر از عراق فرار کنند، عراق باز هم سراغ پدر و پسر می‌آید.
«مهاجرت هرگز گذشته را پاک نمی‌کند.» فرار کردن از عراق و در برهه‌هایی پناه بردن به آنجا، از کلیدی‌ترین روایت‌های کتاب است.
در این کتاب با سرگذشت داستان‌وار اما واقعی نویسنده و پدرش آشنا می‌شویم. از رامی، پدری می‌خوانیم که سال‌هاست به فرانسه مهاجرت کرده اما هیچ‌گاه کلمه‌ای از گذشتۀ خود بر زبان نمی‌آورد. بارها از رازی یاد می‌کند که با خود به گور خواهد برد. اما این چه رازی است که از افشای آن واهمه دارد و یک عمر با سرسختی تمام آن را مخفی کرده؟ کانون این درد قدیمی چیست؟
حالا که رامی در اثر ابتلای همزمان به سرطان ریه و آلزایمر در آستانۀ مرگ و فراموشی است، پسرش فرات می‌خواهد یک بار برای همیشه با زندگی پنهان پدرش، هویتش و ریشه‌هایش آشنا شود، تا بلکه این‌گونه پازل گمشدۀ زندگی خودش را تکمیل کند. مثلاً بفهمد چرا پدرش نامی متفاوت روی کارت شناسایی قدیمی‌اش دارد؟ چرا نام رودی را روی پسرش گذاشته است که زمانی نزدیک بود او را در کودکی غرق کند؟ فرات تشنۀ دانستن است. بارها به عراق سفر می‌کند، اما گرۀ آخر جز به دست پدرش باز نمی‌شود.
ما هم با فرات راهی سفری برای کشف هویت می‌شویم، همان هویتی که رامی در صفحات آغازین از آن به چمدان ناپیدایی تعبیر کرده بود که برای اینکه زیاده از حد سنگین نشود و بتوان به راه خود ادامه داد، باید بعضی چیزها را دور ریخت و مهم‌ترین‌ها را نگه داشت، وگرنه «شانه‌های مسافر زیر بار واژه‌ها، دیدارها، ناملایمات، عشق و نفرت، پیروزی‌ها و شکست‌ها خم می‌شوند.» آیا رامی توانست چمدان خود را سبک کند؟
از دیکتاتورهای ملی و دیکتاتورهای خانوادگی می‌خوانیم. از رؤیای موفق شدن رامی، رؤیایی که تمام آرمان و آرزوی او بود. «من در زندگی‌ام موفق بوده‌ام؟» رامی تا آخرین لحظه در بستر مرگ هم این سؤال را از خود می‌کند. از تروماهای بین‌نسلی می‌خوانیم، مثل ترس از شکست که فرات هم ناخودآگاه آن را تجربه می‌کرد، یا تگناهراسی‌ای که فرات تا سال‌ها نمی‌دانست از درد پدرش به ارث برده است. از عذاب وجدان جبر جغرافیایی می‌خوانیم هیچ‌گاه گلوی فرات را رها نمی‌کند. از اینکه او در فرانسه به دنیا آمد اما باید در عراق متولد می‌شد، جایی که هم‌نسلانش یک عمر در رنج دست‌وپا زدند. جایی که «بعد از دوازده سال محاصرۀ اقتصادی که نفس عراق را گرفت، سازمان ملل متحد و حقوق بین‌الملل را به زباله‌دان انداخت.»
تلخی این کتاب خیلی آشنا بود. شنیده بودم که خیلی‌ها در پایانش گریه کرده‌اند. من هم گریستم، بسیار. زمانی که عزیزی را از دست می‌دهم تا مدت‌ها به این فکر می‌کنم که چقدر جایش در جهان خالی است. رامی هم تا همین چند سال پیش، تا 2019 در قید حیات بود. من یک‌باره او را شناختم و یک‌باره او را از دست دادم. ممنونم از رامی که بالاخره زبان گشود و سرگذشتش را تعریف کرد، ممنونم از فرات العانی که با نوشتن این کتاب به یاد پدرش ادای احترام کرد، آن هم این‌قدر باشکوه. 
ما به یاد خواهیم آورد و او جاودانه خواهد زیست.
        

          📚 از متن کتاب:
«احساس می‌کردم که ناپیدا و تنها و بی‌قطب‌نما هستم.»

نمی‌دانم که «من فلوجه را به یاد می‌آورم» را بایستی ادبیات فرانسه در نظر گرفت یا ادبیات عرب؟ اما مثل باقی آثاری که از ادبیات عرب خوانده‌ام قصه‌ی این کتاب هم در جانم نشست و به ذهنم چسبید. من کتاب را بی‌وقفه و یک‌روزه خواندم و می‌توانم چنین ادعا کنم که اگر به کناری گذاشتن کتاب غیرممکن هم نباشد؛ حکما دشوار خواهد بود!
«من فلوجه را به یاد می‌آورم» روایتی است شخصی و مستند از زندگی نویسنده، پدرش و خانواده‌های‌شان و آنچه که بر عراق در طول سال‌های محاصره اقتصادی و جنگ و اشغال توسط آمریکا گذشته است.

«رامی احمد» کمونیستِ سابق در حالی که برای درمان سرطان ریه‌ی درجه‌ی چهار در اتاق شماره‌ی ۲۱۹ درمانگاه بیزه بستری است، رو به پسرش می‌کند و از او می‌پرسد:
«سیگار می‌خواهی، رفیق؟»
در حالی که فرات هرگز سیگاری و رفیق او نبوده! این‌جاست که فرات به سرگیجه می‌افتد و متوجه می‌شود که پدرش علاوه بر سرطان ریه با فراموشی نیز دست‌به‌گریبان است!

📚از متن کتاب: 
«عراق فقط یک کشور نیست. عراق سرزمین نجواهاست. سرزمینی است که آدم بدون دروغ گفتن نمی‌تواند در آن زنده بماند.»

کتاب روایت خطی ندارد. در رفت‌وآمدهای متعدد به گذشته و اکنون، از فرانسه به عراق و بلعکس؛ نویسنده با زبانی ساده و صریح به جستجوی گذشته‌ی خود و پدر محتضرش می‌پردازد و تکه‌های مختلف این پازل را کنار هم می‌چیند. از این‌رو ما در بخش‌هایی از کتاب با کودکی «رامی احمد» روبرو می‌شویم، در بخش‌هایی او را در قالب جوانی انقلابی می‌بینیم و سپس او را مهاجری بی‌نوا می‌یابیم.

کتاب به خوبی و بدون افتادن به دام روایت‌های کلیشه‌ای، همدلی خواننده (به‌خصوص خوانندگانی چون ما که در تجربه‌ی زیست در خاورمیانه را داریم!) را برمی‌انگیزد و تصویری احساسی و انسانی از رنج‌ها و امید‌های مردمان عادی در روزگار جنگ و مهاجرت را به نمایش می‌گذارد.

همچنین نویسنده با بیانی شیوا و شجاعانه به سیاست‌های قدرت‌های جهانی در برابر کشورش (عراق) می‌تازد و آن‌ها را مسئول رنج و ویرانی کشور و هموطنان‌ش معرفی می‌کند.

📚 از متن کتاب:
«پانزده ساله بودم که فهمیدم عراق دیگر حق واردات کالاهای اساسی یا حتی مداد را ندارد. سرزمینی که خط را ابداع کرده بود از مداد محروم شده بود...»

در مورد «من فلوجه را به یاد می‌آورم» بسیار سخن می‌توان گفت؛ اما من سعی کردم که نوشته‌ام کوتاه و بدون اسپویلر باشد و به تمام علاقمندان به تاریخ معاصر، مسائل خاورمیانه و ادبیات داستانی، مطالعه‌ی این اثر فوق‌العاده را توصیه می‌کنم.

پی‌نوشت:
در پایان، از مترجم اثر جناب آقای «ابوالفضل الله‌دادی» بابت ترجمه‌های فوق‌العاده‌شان و سلیقه و وسواس‌شان در انتخاب آثار برای ترجمه قدردانی می‌کنم. در روزگاری که آثار ادبیات کلاسیک برای چندمین بار مجددا ترجمه می‌شوند، حضور مترجم‌هایی مثل ایشان که خواننده‌های فارسی‌خوان را با آثار روز ادبیات جهان آشنا می‌کنند، غنیمت است!
        

          حافظه بویایی حساس ترین و مستبد ترین حافظه است.در پیچ و خم یک عطر،یک دیدار،یک مکان ناغافل  به کار می افتد.بی خبر به سراغ ما می آید.
        

          یک کتاب فوق‌العاده که ۵ تا ستاره براش کمه. حدودا ۲۵۰ صفحه اینطوری بتونه درگیرت کنه! واقعا محشر بود
        

          کتاب درمورد پدری که دچار آلزایمر شده و پسری که دنبال ناگفتهای پدر میگرده ،این ناگفتها روزهای سختی بوده که پدر در عراق گذرونده از دوران بچگی تا زمانی که تصمیم به مهاجرت میگره.. و سایه سنگین مهاجر بودن و تعلق نداشتن  به جایی که در اون هستی 
ولی خاورمیانه نباید برای همه مردمانش انقدر غم انگیز و دردناک باشه