یادداشت‌های مهرنوش (27)

          فلسفه پرندگان، نگاه ما را به سمت موجودات کوچکی بر‌می‌گرداند که عمدتا از آن‌ها غافلیم.. هر پرنده می‌تواند چیزی برای آموختن به ما داشته باشد اگر نخوت گونه غالب بودن رو کمی از خودمان دور کنیم.
        

          چقدر قهرمان فیل می‌تواند شبیه هریک از ما باشد.. که انگار سنگینی دیگران مثل فیلی را بر شانه‌هایمان حمل می‌کنیم..
مثل همیشه کارهای کارور رو دوست داشتم..
        

          من چاپ مجدد این کتاب رو که نشر جامی چاپ کرده بود خوندم- افتضاح بود.
پر از ایرادهای املایی..
بیشتر از هر زمان دیگری بهم وابت شد، زبان موجودی زنده است و ترجمه هم هر چهل پنجاه سال باید تجدید شود. کتاب خوبیه اما پیشنهاد می‌کنم با این ترجمه اصلا نخونید!
        

          یک روز معمولی برای پسری کتابخوان و سربه‌راه که حرفهای مادرش را آویزه گوشش می‌کند به کابوسی هراسناک بدل می‌شود. موراکامی با تصاویر فانتزی، ماجرایی غریب را به تصویر می‌کشد. اما عشق‌های پسرک راه نجاتش می‌شوند. سال‌ها بعد زمانی که دیگر مادری ندارد و ‌پرنده‌ای، به تاریکی کابوسی می‌اندیشد که در درونش حس می‌کند.
        

          موسی خیزک‌کنان در روستایی دورافتاده تمام پنجره ماست از آنچه در این سی‌سال بر افغانستان گذشته است.  موسی پسرک مظلوم با پاهای عیبی‌اش با همه حاشیه‌های که حول شخصیتش شکل می‌گیرد، رویای معصومانه‌ای دارد : بلندشدن از خاک، دیدن و تجربه کردن جهان.. گویی افغانستان !
استخوان‌ها، ریشه‌ها اما راه رسیدن اویند به خواسته‌اش..

ما به خواندن ادبیات همسایه‌هامان محتاجیم پیش از آنکه تمامی استخوان‌ها را از خاک‌هایمان بیرون بکشند و ما ریشه‌هایمان را فراموش کنیم..
        

          قصه ابتر است و روایت شتاب‌زده. مضامین تکرار شونده مثل رابطه مرشد و شاگردی نوجوان و بزرگسال سرخورده از رنج روزگار، عشق، خانواده و حضور پررنگ آیکن‌های شهری مشخصه‌های نوشتار دادخواه به حساب می‌رود. اما آنچه «قطعه‌ی نایاب برای تعمیر ریش‌تراش» به ضعیف‌ترین اثر سینا دادخواه بدل می‌کند، غفلت او از قصه‌پردازی است. شخصیت‌های شتابزده و ناشکیبا پرداخته شده‌اند و از فرط تکرار و شباهت به پرسوناژهای آثار قبلی‌اش لوث‌شده به نظر می‌رسند.  استاد دانشگاه دلزده، کلیشه‌های ناکامل و سطحی از گردش عقیدتی و باوری، و حتی توصیف‌های ارائه شده از شهر، همگی نشان از شتاب‌زدگی و سرهمبندی اثر است. جملات حتی در بسیاری از جاها بی‌دلیل درگیر لفاظی و پیچیدگی شده‌اند، گویی نویسنده فراموش کرده ساده‌نویسی هنر بزرگ‌تری است. راستش بعد از خواندن شاهراه انتظار کار قوی‌تری داشتم.
تنها نکته مثبت به نظرم توانایی غریب و شگفت‌انگیز سینا دادخواه برای توصیف صحنه‌های معاشقه و روابط جنسی شخصیت‌ها برای فرار از تیغ سانسور است.
        

          ما در نزدیک دویست صفحه کتاب از روش کار و نگاه فیلم‌ساز بزرگی مثل لینچ زاویای کوتاه و ناکافی‌ای می‌بینیم و از تاثیر مدیتیشن بر کارش زیاد می‌شنویم، ولی در پایان نمی‌دانیم قرارست چه بفهمیم ؟ صرفا اینکه مدیتیشن خوب است؟ ما هم  اگر می‌خواهیم ماهی بزرگ و ایده‌های خوب صید کنیم، مدیتیشن کنیم ؟  چجور مدیتیشنی به کار ما می‌آید ؟ برای هر کس روش مخصوصی هست ؟ 

این مثالی‌ست که بعد از خواندن کتاب به ذهنم رسید : اگر مجسمه‌سازی با معروفیتی جهانی کتابی در این باره بنویسد که چقدر آشپزی را دوست دارد و چقدر این کار ذهنش را خلاص می‌کند و گاهی ترکیب بوها و رنگ‌ها به او ایده‌های نو می‌دهد چه کمکی به منِ مثلا خیاط می‌دهد ؟ ادعا نمی‌کنم این مثال خوبی‌ست چرا که قطعا مدیتیشن با آشپزی، تفاوت‌های بنیادی دارد ..  

اما مساله اساسی این است که به نظر من کتاب به قدری شخصی‌ست که خواننده خودش را در جایی از کتاب پیدا نمی‌کند.
        

          خانوم بودن به چه کار میاد ؟
رمان با این جمله آغاز می‌شود.. با به چالش کشیدن زن بودن - شخصیت‌ها در ذهن‌شان در زندگی کوچک و تنهایشان - مدام در حال تکرار بیهودگی و روزمرگی‌ان - پری‌های کوچکی آمده‌اند که علت خوشبختی‌های کوچیکی باشند که در آسمان یافت نمی‌شود .. آدم‌ها اما بی‌توجه‌ان به صدای بچه‌پری‌ها
دست‌های شخصیت‌ها خالی است - خوشبختی را گم کرده‌اند - 

رمان خوش‌خوان است و به لطف فیدیبو در محیط کار یک روزه تمام شد - 
در مجموع رمانی نه چندان درخشان
        

          نویسنده خود تاکید می‌کند که نمی‌توان آینده را پیش‌بینی کرد و تمام سناریوهای موجود در کتاب هم باید به عنوان احتمالات در نظر گرفته شوند نه پیش‌بینی .
یادآوری این نکته برای من خوشایند بود که در جهان امروز با حجم غیرقابل کنترل اطلاعات، شاید توانمندی ما  در این خلاصه شود که بتوانیم بفهمیم باید بر چه چیز تمرکز کنیم و چه اطلاعاتی را حذف کنیم..
بین سناریوهای ترسناک و محتمل آینده انسان خردمند، برای من از همه ملموس‌تر، بدل شدن انسان به موجودی‌ست که تمام ارزشش محدود به تبدیل  کردن تجاربش به داده‌هاست. این مساله بقاست: ما باید به خود و نظام ثابت کنیم که هنوز دارای ارزش هستیم.  ارزش به داشتن تجربیات نیست بلکه تبدیل کردن این تجربیات به جریان آزادانه داده‌هاست.
        

          روایت‌ها می‌توانند بر اساس جنسیت دسته‌بندی شوند ؟  روایت زنانه از مردانه متمایز است ؟ پیش از این وقتی با موضوع نوشتار زنانه و نظرات موج سوم فمینیسم فرانسوی درگیر بودم به این سوالات فکر کردم - کتاب «جنگ چهره زنانه ندارد» کتاب منحصر بفردی است. نه صرفا از جوابی که به تجربه به سوالاتی از این دست می‌دهد بلکه به سبب مستندنگاری، روش‌شناسی و آشنایی نزدیکی که با مفاهیم وطن‌پرستی، کمونیسم می‌دهد. خواننده بی‌شک بعد از خواندن این کتاب شوروی را بهتر می‌شناسد.
        

          بیشتر آدم‌های دنیا دیوانه بودند. آن بخشی هم که دیوانه نبودند، عصبی بودند. آن بخشی هم که دیوانه یا عصبی نبودند، احمق بودند. هیچ شانسی نداشتم. انتخابی نداشتم. 
فقط ادامه بده و منتظر پایان باش. کار سختی بود.
- از متن کتاب-

راوی با موقعیت‌های غریب مواجه می‌شود، موقعیت‌های احمقانه و فانتزی.. اما همانطور که می‌گوید سختی کار همین ادامه دادن است، ادامه دادن پوچی تا انتهای یک گردباد..
        

          ترجمه فوق‌العا‌ده احمد شاملو و به کار بردن زبان عامه در‌ ترجمه خصوصا شعرهای فولکلور بی‌نظیر بود.. 
بخشی از کتاب که بعد از چند هفته هنوز با من مانده تاثیر سیاست بر دوستی‌ها و روابط انسانی است.. بیهوده‌ی جنگ‌ها و این آرزوی کهنه که کاش آدمی با آدمی قدری مهربان‌تر بود..
        

          «کدام تکه ذغال است که پیشاپیش بداند به الماس بدل خواهد شد؟  در جایی که تعداد سگ‌ها زیاد است، یک تکه چوب - هرقدر هم که دور پرتاب شود - باز خود را کنار کسی خواهد یافت که پرتابش کرده.»
تمام شد.
تنها یک مانع بین زندگی بیرون و من، بین زندگی من و تاریکی این دالان، باقی مانده است. دستم را دراز می‌کنم  تا آن را کنار بزنم و به روشنایی برسم. می‌گیرمش و...
جسم بی‌جان همسرم دستم را می‌سوزاند... زیر نور غبارآلودی که از بیرون می‌تابد، به دستانم نگاه می‌کنم. نوک انگشتانم را روی صورتم می‌کشم و تاره می‌فهمم مدت‌هاست که گریه نکرده‌ام.
- از داستان نقطه خروج از همین مجموعه - 

هر داستان بیانگر شکلی از مواجه آدم‌های قصه با تنهایی است. از این مجموعه داستان لذت بردم و باعث شد ترغیب بشم که رمانی هم از  همین نویسنده با نام «تفریگاه خانوادگی» نشر ماهی چاپ کرده بخونم، امیدوارم اونم کار خوبی باشه.
        

          «این هم زنده بودیِ ماست. به یکدیگر می‌رسیم و از کنار هم می‌گذریم . یادی-چیزی از خودمان در دیگری باقی می‌گذاریم یا باقی نمی‌گذاریم؛ و هر کدام از کنار شانه‌ی هم در پاشنه‌ی پای دیگری گم می‌شویم» - از متن کتاب-
داستان اسب‌ها از کنار یکدیگر، داستان تن‌های تنهایی است که از سر اتفاق و تصادف در مسیر یکدیگر سبز شده‌اند.. چندی کنار هم هستند و باز به تنهایی خودشان برمی‌گردند. داستان گم‌شدن و پیدا نشدن و جواب نگرفتن.. و حتی آنکه گمان می‌کند که پاسخش را گرفته، در هاله از ابهام و تردید به جا می‌ماند. انگار داستان بیشتر از آنکه داستان جستن و یافتن باشد، داستان گم شدن و زیستن در تردید است بی امیدی از قطعیت.
        

          اگر قهرمان «مردن با گیاهان دارویی» زنی نابیناست، قهرمان دومین رمان عطارزاده مردی لال است و اگر راه ارتباط با جهان برای زن رمان نخست بوست و برای دیوانه رمان دوم، نقاشی  است.
نویسنده به خوبی از پس چالش روایت داستان از ذهن یک روانی برآمده است. نیمه عاقل و هوشمند قهرمان، نمی‌گذارد ما در هزارتوی ذهن آشفته‌اش غرق شویم و مسیر داستان را گم کنیم.
روایت دیوانه‌وار داستان که با بالا رفتن تدریجی آشفتگی راوی در مواجهه با بحرانی که در میانه کتاب با آن دست به گریبان می‌شود، ریتم مناسبی به اثر داده است.  جملات کوتاه و بریده هستند و قطع ارتباط ممتد و کامل ذهن راوی از واقعیت را تداعی می‌کند. به عنوان اثری متفاوت و  نسبتا پخته به خواننده علاقه‌مند به ادبیات داستانی پیشنهادش می‌کنم.

- دوباره کم‌کم نقاش می‌شوی، دوباره به چیزهایی فکر می‌کنی که نیست.  نگفتم هرکس باید یک آسو داشته باشد ؟ - 
از متن کتاب
        

          شناخت ادبیات و زنان نویسنده عرب، فارغ از ارزش‌های روایی و داستانی از این جهت برای خواننده ایرانی می‌تواند مهم باشد که راوی تناقض‌ها و درگیری بین بافت سنتی و مدرن است و این تلاش برای یافتن صدای و جای خود بی‌شباهت به روزگار ما در این جغرافیا نیست. بعضی از داستان‌های مجموعه چنان ارزش ادبی نداشتند و در کلیشه‌ها و روایت‌های کهنه جا مانده بودند اما چنین مجم‌عه‌هایی به لحاظ آشنایی مخاطب ایرانی با فضای داستان‌نویسی زنان عرب می‌تواند ارزشمند باشد. کاش ترجمه آثار به روزتر و جدیدتری از نویسندگان عرب ببینیم و بخونیم.
        

          رمانی خوش‌خوان که متاسفانه شخصیت‌پردازی‌اش، از تیپ‌سازی چندان فراتر نرفته -داستان از زبان سه زن با شخصیت‌هایی متفاوت از هم و آشنا روایت می‌شود -  داستان مواجه این زن‌ها با رفتن- ماندن - انتخاب کردن  و انتخاب شدن.
        

          نسیبه گفت  : «توی جنگ جنازه‌ی یه بچه رو دادم به مادرش. دستش نبود. مادرش جنازه‌یه دید. نشست رو خاکا. گفت بچه‌م غصه میخوره بی‌دست. فقط می‌گفت دستشه پیدا کن.  صورتش یادم نمی‌ره. چشماش هم. برگشتم سردخونه‌ی بیمارستان. یه دستی پیدا کردم. نمی‌دونستم مال کیه. پیچیدمش تو پارچه و بردم گذاشتم تو بغل مادرش. دستمه بوسید، جنازه‌شه برداشت رفت. فرداش که بیدار شدم صورتم ئی ‌طور بود.»
نوال نگاه کرد به صورت نسیبه. ماه‌گرفتگی‌اش انگار جای سیلی دستی خونی بود که به صورتش زده باشند. گفت«از جنگ نگو. باید جنگ یادم بره.»
-از متن کتاب-

قصه داستان شاید قصه‌ی همین «باید» است. مرد فرزند مرده‌ای که گمان می‌کند «باید» گذشته را پشت سر بگذارد و زنی که نمی‌تواند صداهای گذشته را نبیند، نشنود..
در جایی عاقله زنی به مرد می‌گوید  : « زن نباید ببینه بچه‌هاش مرده‌ن، خونه‌اش رمبیده، زمینش پوکیده. مردا برن زمینا بمونن. ما آدم نیستیم رسول. برده‌مون ته‌ته سیاهیه نشون‌مون دادن و آورده‌ن‌مون زمین. ما از جهنم برگشته‌یم. نگاه‌مون کن؛ ما مرده‌یم. »

قصه باور کردن این مرد و پذیرفتن این حقیقت زندگی‌اش است: که بعد از جنگ هیچ‌چیز به حالت قبلش بر نمی‌گردد.
پذیرفتن این حقیقت که نیمی از سال عفرا پیش عمران است و مادرش می‌گرید و پاییز و زمستان لاجرم سهم زندگان می‌شود.
        

          دست آخر ، مثل همیشه، از او شکست می‌خورم. نمی‌توانستم بفهم که آدمی هرگز در نبرد با یک مرده پیروز نمی‌شود.
- از متن کتاب -