یادداشت‌های نعیمک (247)

          از کتاب‌هایی است که دیزنی چاپ می‌کند و شخصیت‌هایش را در قالب کتاب عرضه می‌کند. کتاب خیلی قدیمی است و نمی‌دانم نوز چاپ می‌شود یا نه! طرح قدیمی «فندق» نشر کودک افق روی جلد خودنمایی می‌کرد و جلد سخت و ورق گلاسه یادآوری می‌کرد و یک زمانی کتاب‌ها با چاپ بهتری روانه می‌شدند. مثل اکثر این گونه کتاب‌های قصه خیلی ساده است و جمعاً سه قصه در کتاب هست. برای کسانی که با دانلد داک آشنا باشند یا دنبال قصۀ تصویری ساده باشند گزینۀ خیلی خوبی است.
        

          ادامۀ داستان بود و این را باید به فال نیک گرفت که لااقل یک کمیک دو جلدی کامل چاپ شده و داستان نیمه‌کاره رها نشد. همان هیجان و داستان‌پردازی جلد قبلی را دارد. رنگ‌ها و پنل‌بندی و صفحه‌بندی خوب بود و آدم گمراه نمی‌شد که از کجا به کجا برای ادامه برود. با همین استاندارد خیلی راحت می‌تواند تبدیل به انیمیشن شود. خیلی خوب روی ژانر حرکت می‌کند و داستانش را بیان می‌کند. تنها مشکل در چاپ بود که متاسفانه کتاب من چاپ خوبی نداشت و یک حالت پیکسل‌پیکسلی داشت.ادامۀ داستان بود و این را باید به فال نیک گرفت که لااقل یک کمیک دو جلدی کامل چاپ شده و داستان نیمه‌کاره رها نشد. همان هیجان و داستان‌پردازی جلد قبلی را دارد. رنگ‌ها و پنل‌بندی و صفحه‌بندی خوب بود و آدم گمراه نمی‌شد که از کجا به کجا برای ادامه برود. با همین استاندارد خیلی راحت می‌تواند تبدیل به انیمیشن شود. خیلی خوب روی ژانر حرکت می‌کند و داستانش را بیان می‌کند. تنها مشکل در چاپ بود که متاسفانه کتاب من چاپ خوبی نداشت و یک حالت پیکسل‌پیکسلی داشت.
        

          یک کمیک تاریخی که بهتر از کمیک‌های این شکلی بود. کمیک‌هایی که خیلی ضایع و یک‌بعدی سعی می‌کنند قهرمان بسازند و فقط دری‌وری می‌گویند. اینجا همه‌چیز بهتر بود. لااقل داستان با یک فلش‌بک شروع می‌شد و دوست داشتیم بدانیم که جلوتر چه اتفاقاتی می‌افتد. تا جای ممکن هم شخصیت‌های منفی که خب، رومیان هستند به شکلی تصویر شده بودند که به داستان کمک کنند و فقط یک سری احمق و آشغال بی‌شعور نبودند که نهایتاً هم ایرانیان بر آن‌ها فائق بیایند. کمیک دو جلدی است و خدا را شکر جلد دومش هم چاپ شده و داستان کامل می‌شود. تصویرسازی و رنگ‌گذاری خیلی شبیه کتاب‌های قدیمی بود و انگار داشتی متنی کهن را نگاه می‌کردی. در شخصیت‌سازی هم خوب عمل کرده بود و زیبا کشیده شده بودند. نهایتاً یک کمیک استاندارد خواندنی بود.
        

          از کمیک‌های ایرانی که خیلی قدیمی است و همین باعث شده بود که یک ویژگی خوب داشته باشد. شبیه مانگاها و کمیک‌های امروزی نشده بود و تلاش کرده بود خودش گلیم خودش را از آب بکشد بیرون. در تصویرسازی خیلی خوب عمل کرده مخصوصاً که سیاه‌وسفید بود اما مثل همیشه در پرداخت بعضی شخصیت‌ها و صحنه‌ها هنوز هم ضعف داریم یعنی نمی‌فهمیم کجا هستیم یا این شخصیت چه قیافه‌ای دارد. وقتی داستان شخصیت منفی را گفت واقعاً دوست داشتم و ایده و اجرا نقشه هم باحال بود. متاسفانه خیلی کوتاه بود و احتمالاً به خاطر اقبالی که بهش نشد ادامه پیدا نکرد اما خب، در یک جلد تمام قصه را گفت و اینکه پایان داشت و برعکس کمیک‌های امروزی فارسی که باید منتظر باشیم نبود، و خیال‌مان را راحت می‌کرد. واقعاً کمیک ایرانی خواندن خیلی می‌چسبد و هیجان خیلی زیاد داشت.
        

          کتاب‌هایی شبیه این با اینکه برای بچه‌ها طراحی می‌شوند اما مخاطب‌شان بزرگ‌سال است. به این دلیل که چه در انتخاب لحن و چه تصویرسازی و چه شکل پردازش خیلی شیک و بزرگ‌سالانه کار می‌شود و آن را تبدیل به اثری روشنفکرانه (به معنای منفی) می‌کند. اثری که انگار برای یک سری از بچه‌های خاص است. در مقدمۀ کتاب هم این به روشنی هویدا است که مثل همیشه بزرگ‌سالانی در تلاش هستند تا «آن چیز خوب» را به بچه‌ها عرضه دارند. از این‌رو کتاب موفق است چون در سری کتاب‌هایی قرار می‌گیرد که «به‌درد بچه‌ها می‌خورد».
اما خود کتاب... کتاب بسیار با دقت و زیبایی و کیفیت بالا چاپ شده است. تقریباً برای تمام صفحاتش زحمت کشیده شده و تصویرگری هدا حدادی آن را به کتابی ارزشمند تبدیل کرده که از تماشایش حظ ببریم. حتی اگر علاقه‌مند به فروغ باشیم می‌توانیم کتابی باشد که گاه‌وبیگاه برش داریم و تورق کنیم.
        

          کتاب‌هایی شبیه این تقریباً دیگر در ایران تولید نمی‌شوند چون هزینۀ خیلی زیادی دارند و مخصوصاً وقتی کپی‌رایت نداریم می‌شود کتاب‌های خیلی راحت‌تری را چاپ کرد. البته ای کاش کتاب با کپی‌رایت چاپ می‌شد چون رنگ‌ها کمی بی‌رنگ و رو هستند و با توجه به انتخاب رنگ‌ها در نسخۀ اصلی این اشکال بیشتر هم خودش را نشان می‌دهد.
کتاب تصویرگری خیلی گوگولی و بانمکی دارد و از کتاب‌هایی است که بیشتر شبیه یک تجربه است تا خواندن و گذاشتن کنار طاقچه. هر بار می‌شود برش داشت و تماشایش کرد و نکته‌های جالب تازه‌ای را پیدا کرد. کتاب یک برگ بسیار بلند شبیه تومار است که یک یک تصویر خیلی بزرگ از شهر گربه‌ها است و تمام این ضفحات بهم وصل است. انگار از بالا بخشی از این شهر را می‌بینیم و اتفاقات خیلی مختلف بانمکی در جریان است. یک طرف تومار هم همان تصویر ولی سیاه‌وسفید است. در کل تجربه‌ای است که با آدم‌های مختلف این کتاب بزرگ را باز کنیم و درباره‌شان حرف بزنیم و از کشف چیزهای تازه کیف ببریم.
        

          حیف! یک عالمه حیف که این تصویرسازی‌های زیبا این قدر بی‌رنگ و رو چاپ شدند. کتاب را به خاطر تصویرسازش خریدم و تقریباً هر بار از تماشای آثار یگانه یعقوب‌نژاد ذوق‌مرگ می‌شوم این قدر که قلم زیبایی دارد و همه‌چیز در تصویرهای ساده‌اش هم رنگ‌وبویی جادویی دارد. تقریباً تمام صفحات حرض خوردم که این زحمت‌ها نتوانسته به خوبی چاپ شود و همه‌چیز هاله‌ای از رنگ خاکستری گرفته. کتاب کمی پیچیده است چون دارد دوتا روایت را با هم پیش‌ می‌برد و اتفاقاً نخی که آن‌ها را بهم وصل می‌کند و به ما می‌گوید که ماجرا چیست تصویرسازی است. خود قصه هم بانمک و باحال است. ای کاش کمی فانتزی‌اش بیشتر بود و دوباره حس‌وحال کانونی داشت. یک جور تلخی و بدبختی که شاید هم من ناخودآگاه هر کتابی از کانون می‌خوانم می‌گیرم. کتاب از آن تجربه‌هایی است که اگر فرزند کتاب‌خوانی داریم با کمی کلنجار و وقت گذاشتن می‌تواند تبدیل به تجربه‌ای دلچسب برای خوانش باشد. 
و یک بار دیگر فحش و فضاحتم را بر این چاپ بد کانون بفرستم که آدم را دق می‌دهد.
        

          هنوز هم نمی‌فهمم این داستان چی به چیه! اینکه حرفش چیه! حتی برایم حس ناخوشایندی دارد. کتاب را برای تصویرسازی‌اش خریدم. با اینکه به نظرم ریشه در تصویرسازی‌های ترسناک دهۀ شصتی دارد اما قلم و رنگ‌گذاری فراهانی برایم خیلی جذاب است. در کتاب دیگرش که «خانه‌ها» از سری مرغک کانون است هم تصویرگری‌اش جالب بود. با اینکه همه چیز رنگی است برای من هر صفحه‌اش تلخ بود. نه لزوماً به دلیل گم شدن لی‌لی، بلکه انگار داستان و تصویر در کنار هم می‌خواهند یک تجربۀ «کانون»ی به من بدهند. تجربه‌ای که اغلب در فیلم‌های کانون پرورش در دهۀ شصت و هفتاد داشتیم و همه‌چیز یک بدبختی خاصی درونش داشت حتی وقتی داشتیم از خوشی می‌گفتیم. انگار می‌توانم بگویم که کتاب نه این است و نه آن است و نه... یعنی می‌توانم بگویم چی می‌خواسته باشد احتمالاً و نیست؛ نهایتاً حتی بین کتاب‌های ایرانی هم چیزی برای من نداشت و بدون تعارف برایم کتاب خوبی نیست.
        

          شاید برای دوران ما کمی تکراری به نظر برسد اما مثل همیشه کی. دیک پر از شگفتی و خوشایندی است. داستان چند صفحه نیست اما با مهارت تمام به قصه‌اش پروپال می‌دهد و بدون هیچ حرف اضافی آن جهان و ویژگی را که می‌خواهد بسازد. حالا که هوش مصنوعی و اینترنت بخشی از زندگی ما شده یک جاهایی از قصه دقیقاً با جهان ما مطابق می‌شود. دیک می‌رود سراغ «حافظه» و چقدر خوب این مفهوم را به بازی می‌گیرد. خیلی سریع فضاسازی می‌کند و می‌رود سراغ اصل ماجرا. انگار که بعدش با خودت فکر کنی آره، دیگر! اگر هم آدم‌فضایی‌ها بین ما باشند عمراً بفهمیم چون چیزی در حافظه‌مان نیست. به همین سادگی و به همین خوشمزگی!
        

          کتاب‌هایی که مجموعه داستان از نویسنده‌های مختلف هستند می‌توانند این خطر را داشته باشند که اگر از داستان نویسنده خوش‌مان نیاید کلاً آن نویسنده را بی‌خیال شویم و دنبال بقیۀ آثارش نرویم. کلاً شیوۀ بهتر چنین است که اگر از نویسنده‌ای خوش‌مان نیامد لااقل یک کتاب دیگر هم ازش بخوانیم. اما از طرفی کتاب‌هایی شبیه این یک ویژگی مثبت دارند و این است که با نویسنده‌هایی آشنا می‌شویم که قبلاً حتی اسم‌شان را هم نشنیده بودیم و این ویژگی خیلی مهمی است چون معمولاً ما دنبال ترجمۀ آثاری می‌رویم که خیال‌مان راحت‌تر باشد. 
کتاب داستان‌های بسیار متفاوتی دارد و برخی‌شان خیلی راحت می‌توانستند بخشی از یک داستان بزرگ‌تر باشند. تنوع دارند و واقعاً می‌توانند برای کسی که به نویسندگی هم علاقه دارد مناسب باشند که چطور می‌شود فضا و شخصیت را در یک فضای کوچک (داستان کوتاه) درست کرد. چیزی که برای من جالب بود به جز تنوع، باحال‌ بودن و اینکه از زاویه‌ای خاص به برخی داستان‌ها نگاه می‌کرد. یعنی قبلاً این طوری ندیده بودم و حتماً بخشی از دلیلش این است که من خیلی کم فانتزی خواندم. نهایتاً یک تجربۀ دلچسب بود که با خودم می‌گفتم ای کاش از هر کدام‌شان داستان‌های بیشتری برای خواندن در فارسی بود. «انتخاب پریان» برخلاف دیگر آثار مجموعه‌ای فقط دنبال مشهورها نرفته و بلکه واقعاً از لابه‌لای قصه‌ها داستان و نویسنده‌هایی را کشف کرده و این خیلی ارزشش را برای خود من بیشتر می‌کند. تنها مشکلم همیشه و همیشه با قلم (فونت) پریان است که ظاهراً در نسخه‌های جدیدتر بهتر شده است. هنوز نمی‌دانم.
        

          اصلاً انتظار نداشتم این قدر خوب باشد چون فکر می‌کردم چندتا داستان را جمع کردند تا نهایتاً با نویسنده آشنا شویم و کتاب‌های «مهم»ترش را بخوانیم اما واقعاً خوب بود. هر کدام از قصه‌ها جهان خودشان را دارند و این تجربه‌گرایی و نترسیدن از نوشتن واقعاً حس خوبی برایم داشت. انگار نویسنده با خودش بگوید «خب، حالا چجوری بنویسیم؟» و شکل دیگری را امتحان کند. واقعاً تجربه‌گرایی تویش معلوم بود و چه حیف که حالا تجربه‌گرایی هم فرمی از نوشتن شده و تبدیل به کلیشه که انگار فقط باید نوع خاصی نوشت. 
اما داستان‌ها روی هوا هم ول نمی‌شدند. هر کدام سازۀ خودشان را داشتند و خیلی تروتمیز شروع و پایان داشتند و یک عالمه اطلاعات بین‌مان ردوبدل می‌شد. حتی شخصیت‌هایی که می‌تواند یادم بماند و با اینکه چند صفحه دیدمشان با خواندن داستان دیگری یادشان کنم. اتفاقی که در این کتاب هم افتاد و با هر داستان یاد نویسنده‌های دیگری افتادم که داستان‌های کوتاه‌شان را خواندم. نمی‌دانم از نظر زمانی چقدر بهم نزدیک بودند اما جلوه‌هایی ازآثار لاوکرفت و پو و استوکر در این قصه‌ها هم بود و خب، سنت نوشتن بردبری هم ظاهراً با این فضا هم‌خوان‌تر است. با اینکه خیلی قدیم نوشته‌ شدند اما هنوز تروتازه هستند و خواندنشان کیف می‌دهد.
        

          خواندن هر کتاب تازه‌ای از سیلوراستاین موهبت خوشی است. کتاب برای بیست سال پیش بود و در خود بهخوان هم با طرق نامعمول پیدایش کردم. با طرح جلدی قدیمی در بخش کتاب دست‌دوم پیدا کردم و خریدم. مثل همیشه حس‌وحال شل سیلوراستاین سریعاً من را گرفت. نکته‌ها و ویژگی‌هایی که انگار فقط برای خود او هستند. به جاهایی سرک می‌کشد، و مهم‌تر از آن به شکلی زیرکانه و ریزبینانه آن‌ها را بیان می‌کند که انگار هم حرف دل ما است و هم ازش حس خوشی می‌گیریم. اتفاقاً تمام شعرها هم به‌به نیست اما شوخ‌طبعی شل آن‌ها را زیباتر می‌کند و برای همین هم هنوز وجود دارد و از یاد نرفته. این شعرها برای مخاطب بزرگسال نوشته شدند. متاسفانه تصویرسازی‌های شل را ندارند. 
ترجمه جالب بود و تلاش شده بود به همان سبک شل آهنگین باشد. اس کاش ترجمه‌های این‌شکلی خیلی بیشتر به حال‌وهوای فارسی نزدیک‌تر بود و فقط آخر شعرها قافیه نمی‌گرفت. شاملو در این یک مورد خیلی خوب عمل می‌کرد و شعرها را رنگی از ایرانی‌ بودن می‌داد که مهم‌ترین فایده‌اش این است که راحت خوانده می‌شود. برای من خواندن شعر ترجمه و نو سخت هست باز هم خواندن این شعرها راحت بود و خوشحالم که این شکلی ترجمه شده بود. متن انگلیسی تمام شعرها هم برای خواندن بود.
        

          این کتاب پژوهشی است دربارۀ مبارزات و جنبش‌‌های زنان از مشروطه تا روزهای اول انقلاب. این روزها که ما در میانۀ «زن، زندگی، آزادی» هستیم. (1402) بخشی از اسم‌ها و وقایع این کتاب به شکل‌های مختلف بازگو شده اما هنوز هم نکات خیلی مهمی در کتاب وجود دارد. تاریخ کتابت مربوط به اوایل انقلاب ایران است و عجیب که تا سال‌ها هیچ ردی از جنبش و اعتراض زنان در روایت‌های تاریخی وجود نداشته. انگار که آن‌ها هیچ کاری نکردند و اگر اتفاقی هم افتاده به خاطر قانون و تجدد و مواردی مثل این بوده. 
از منظر تاریخی لااقل این کتاب نشان می‌دهد که زنان همیشه با تمام محدودیت‌ها و نزاعی که با حکومت و دین و مردها داشتند سعی کردند صدای خودشان را بالا ببرند و افسوس که بخش زیادی از این مطالبات هنوز هم تغییر نکرده و برای حقوق بدیهی و پایه‌ای باید مبارزه کنند. شاید با خواندن این کتاب بیشتر بفهمیم که چرا جنبش اخیر یعنی زن، زندگی، آزادی مهم است و چه راهی پر بلایی را گذراندند تا به این نقطه برسند. 
بخش آخر کتاب دربارۀ اعتراضات بعد از انقلاب است که از کتاب حذف شده و تغییراتی است که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بر زنان گذشت و تلاش آن‌ها برای قبول نکردن این تغییرات که خیلی دقیق مغایرت‌ها را نشان می‌دهد و این که چرا بعد از انقلاب به ناگاه امیال و آرزوها فرو ریخت و حکومت به یک‌باره دینی شد و صداهای مخالف را برنتافت.
        

          این اولین کتابی است که به طور واقعی دربارۀ مدرسه‌داری حرف می‌زند. یعنی به معنی واقعی کلمه برای اولین بار جواب سوال «چیکار می‌کنید» را می‌دهد. برعکس کتاب‌های دیگر که بیشتر از نطر سیاستی و اخلاقی ایده‌هایشان را توضیح می‌دهند اینجا با روند اجرایی مسائل آشنا می‌شویم. مسئله یا گره را توضیح می‌دهد و بعد راه‌حلی که برای آن پیدا شده است را قدم به قدم می‌بینیم. از این منظر بسیار کتاب ارزشمندی است.
با اینکه سال‌ها از این مدرسه می‌گذرد بعضی از کارها خیلی تازه است و حتی برخی از آن‌ها در مدارس اجرا نمی‌شود و بهش فکر نمی‌شود. مشخصاً مسئولین مدرسه دغدغه‌مند بودند و تلاش کردند مدرسه به سمتی برود که دانش‌آموز در آن دیده بشود. آن هم در دورانی که رسانه و مطلب تقریباً صفر بوده و کشف ایده‌ها کار خیلی سختی بوده. به عنوان یک معلم غبطه‌برانگیز است که چنین سازمانی وجود داشته و مثل خیلی از جاهای دیگر بعد از انقلاب خراب شده است.
اما با یک چیز راحت نبودم و آن ایده‌ای است که در ذهن گردانندگان بوده و آن همان حرف همیشگی «به‌دردبخور» بودن است. تمام مسائل را تقسیم به درد‌بخور و به‌دردنخور می‌کردند و این شکلی مدرسه و سیاست‌ها را می‌چیدند. در خود کتاب «تن‌تن» در دستۀ کتا‌ب‌هایی بوده که به‌دردنخور بوده یا سرگرمی زمانی خوب بوده که از آن بشود استفاده کرد و وقت تلف‌کنی نباشد. چیز عجیبی نیست در آن دوره اما اینکه هنوز چنین ایده‌ای وجود دارد خیلی ناراحت‌کننده است.
از طرف دیگر مدرسه برای طبقۀ متوسط طراحی شده بود یا کسانی که به دست‌شان می‌رسد. خیلی از جاها ایده‌هایی از طرف سیستم مرکزی مطرح می‌شده که با آن مخالف می‌کردند و حق هم داشتند اما از طرفی این ایده‌ها تلاشی بوده برای آموزش برابر. اینکه چقدر این امکان انجام شده را نمی‌دانم اما نادیده گرفتن آموزش برای همه در کتاب مشخص است. البته خیلی خیلی خیلی طبیعی است چون آن‌ها می‌دانستند مدرسه را برای چه کسانی ساختند. اتفاقاً اینجا می‌خواهم به نکته اشاره کنم که مدارس غیرانتفاعی امروزی که قرار است آموزش بیشتر و بهتری بدهند تقریباً این کار را نمی‌کنند و مدرسۀ مهران توانست چنین کاری کند.
        

          اینکه چنین کتابی در فارسی چاپ شود خیلی برای خود من حس خوبی دارد. این کتاب منلع اقتباس «استاکر» از تارکوفسکی و بازی «استاکر» بوده. البته فیلم استاکر خیلی با کتاب متفاوت است و مثل اغلب فیلم‌های تارکوفسکی حسی ماورایی به کتاب اضافه می‌کند. ایدۀ کتاب بی‌اندازه شگفت‌انگیز است و وقتی پشت جلد را خواندم و فهمیدم قصه از چه قرار است داشتم از هیجان بالاپایین می‌پریدم. آدم‌فضایی‌ها آمدند زمین و نه آن‌ها ما را دیدند و نه ما آن‌ها ولی نشانه‌هایی از خودشان به جا گذاشتند. جایی به اسم «ناحیه» که پر از چیزهای عجیب و غریب است و آدم‌هایی که وارد این ناحیۀ ناشناخته می‌‌شوند و چیزهایی از آن بیرون می‌آورند. در خود کتاب این ایده را خیلی بیشتر توضیح می‌دهد و واقعاً هیجان‌انگیز است. ایده‌ای که الان هم بین علمی-تخیلی‌نویس‌ها و حتی کسانی که به موجودات فرازمینی می‌پردازند داغ است. 
قصه در چند تاریخ اتفاق می‌افتد. اینکه شخصیت‌ها بزرگ می‌شوند، تغییر می‌کنند و رفتارهایشان با چند سال پیش متفاوت است ویژگی خیلی مهم کتاب است که نوشتنش اصلاً ساده نیست و «ناحیه» که همیشه در تمام کتاب نقشی مرکزی دارد. فقط یک مکان نیست و نقشی حیاتی دارد. جایی که حس می‌کنی معجونی است که بدبختی و خوشی و شانس و تلخی و همه‌چیز. مکانی که سایۀ شومی دارد اما شاید بخت و اقبال تو را هم بلند کند. واقعاً روس‌ها در به وجود آوردن یک فضای مالیخولیایی پادشهری خیلی خوب هستند و این برمی‌گردد به شخصیت‌هایی که حس‌شان می‌کنی و جان دارند. فقط یک سری شخصیت نیستند که بخواهند حرف نویسنده را بزنند. 

آغاز کتاب یک پیش‌گفتار بی‌نظیر دارد که در واقع اهمیت ادبیات علمی-تخیلی را بیان می‌کند و از طرفی اهمیت کتاب‌ها و ادبیاتی از نوع این کتاب و تفاوتی که با ساختارهایی شبیه کتاب‌های غربی دارند. از نوشته‌هایی است که ذوق و ارادت نویسنده بسیار مشهود است و برای کسانی که به این ژانر علاقه دارند پر از حس خوب است.
پایان کتاب هم نوشته‌ای است از بوریس که می‌خواهد قصۀ نوشته شدن کتاب را بگوید اما مهم‌تر از آن فضای سانسور در زمان روسیۀ آن موقع را ترسیم می‌کند.
        

          عجیب! جالب! خاله‌زنکی! فیلم هندی! این‌ کلمه‌ها گزاره نیستند. کلمه‌هایی هستند که حین خواندن کتاب در ذهنم می‌چرخید و کتاب هیچ کدام از این‌ها نبود. کتاب یک شخصیت نوجوان داشت و خیلی نزدیک بود به کتاب‌ها و فیلم‌های تینیجری که این سال‌ها هم خیلی بیشتر مد می‌شود و پشت‌هم منتشر می‌شوند اما چه ویژگی داشت که برای من باحالش می‌کرد؟
اول از همه اینکه پریان چاپ کرده بود و فکر می‌کردم پریان نمی‌تواند اینقدر زرد و بازاری باشد اما مهم‌ترین دلیلش همان صفحانت اول کتاب بود. شخصیت کتاب یک دختر نوجوان سیاه‌پوست بود در دل آدم‌های سفید. دختری که پدری سفیدپوست دارد و مادری که مرده و این ترکیب برایم عجیب بود. لحظاتی که داشت خودش را در بین آدم‌های سفیدپوست می‌دید عجیب بود. آیا مستقیم داشت به سیاهان اشاره می‌کرد؟ نه، اما انگار این رنگ پوست روی همه‌چیز تاثیر داشت. از روابط با آدم‌ها (حتی پدرش) تا شهر و ایده‌هایی که از مادرش داشت. این نوجه زیرپوستی بدون شعار را دوست داشتم.
اما ویژگی دیگر کتاب پیچیدگی روایت در عین سادگی بود. یک جور حس فراواقعی به کتاب می‌داد. سوالاتی در کتاب هست و گره‌هایی ایجاد می‌شود. دانه‌دانه بدون تعلل این موارد حل می‌شود و مورد تازه‌ای ساخته می‌شود. ارتباط آدم‌ها، اضافه شدن شخصیت‌ها و قصه‌های فرعی که آدم‌ها تعریف می‌کردند فضایی می‌ساخت که خیلی باحال بود. هر بار که فکر می‌کردم چیزی شبیه فیلم از رویش بسازم انگار شبیه کتاب نمی‌شد. شبیه پازل نبود که همدیگر را تکمیل کنند. واقعاً شبیه یک مخلوط که «با هم» یک ترکیب را می‌ساختند. البته پایان کتاب خیلی توضیح و تفصیل داشت که برای دوران خودش طبیعی است و البته پولمن هم نویسندۀ پیچیده‌ای نیست که می‌خواست کتاب را عجیب‌وغریب تمام کند. ترجمۀ کتاب خیلی خوب بود و از طرفی مدام با خودم فکر می‌کردم چرا سانسور نشده. تجربۀ باحالی بود. مدت‌ها بود یک کتاب ساده که درگیرم کند و واقعاً خوش بگذرد نخوانده بودم.
        

          کتاب قرار است راه‌حلی باشد برای آموزش پژوهش و تفکر مسئله‌محور که بتوانیم راه‌حل پیدا کنیم و فقط اطلاعات را درون مغزمان نکنیم اما خود کتاب خیلی دم‌دستی و ساده است. البته بیشتر در ترجمه. کتاب خیلی بعد به فارسی ترجمه شده و اول از نیاز به کشف رمز دارد که چی دارد می‌گوید و فصل‌ها چطوری بهم وصل می‌شوند. ترجمۀ خیلی دم‌دستی که انگار فقط لغات را تبدیل به فارسی کردند. 
اما اگر از خود کتاب حرف بزنیم دارای یک عالمه آزمایش‌های مختلف است. نمی‌دانم چقدر از آن‌ها قابلیت اجرا در مدرسه را دارد. هم به دلیل ربط داشتن به کتاب درسی و هم اینکه لوازم و امکانات آن در مدرسه باشد اما واقعاً آزمایش‌هایی هست که ساده و باحال باشند و واقعاً بچه‌ها را به فکر وادارند. یک معلم خوب با کمی تغییر و بهبود آزمایش‌ها می‌تواند یک کلاس باحال را برای خودش درست کند. با اینکه کتاب برای نوجوان طراحی شده اما می‌شود از سن دبستان هم بعضی آزمایش‌ها را شروع کرد.
        

          اینکه کتابی دربارۀ «چگونگی» برگزاری جشنواره باشد و خود کتاب نیاز به کشف داشته باشد عجیب است. واقعیتش نهایتاً هم کتاب را نفهمیدم. چند باری بهش سرک کشیدم که شاید من دارم بد می‌خوانم اما واقعاً سروته کتاب معلوم نبود. مهم‌ترین مشکل این بود که همه‌چیز پشت هم آمده بود و فصل‌بندی مشخصی نداشت و نمی‌فهمیدی چرا این همه لیست و صفحه پشت هم آمده و چه ربطی دارد، و مهم‌تر از آن ترتیب و روال چی هست. شاید در نگاه اول معلوم باشد اما اگر با همان دیدی که کتاب تهیه شده یعنی برای معلمی که می‌خواهد چشنوارۀ علمی برگزار کند تقریباً غیرممکن است که بفهمد با چه روالی باید کار را انجام دهد. خود برگزاری جشنواره اتفاقاً ساده است اما اگر بر اساس این شکلی که کتاب گفته جلو برویم نیاز به یک سری فرم و موارد دیگر داریم که کتاب در پیدا کردنشان سخت‌گیرانه است.
اما مهم‌تر از آن فارسی شدن کتاب است. نمی‌دانم در انگلیسی هم همین قدر بی‌سلیقه و زشت بوده یا نه! اما با اینکه در مقدمه اشاره می‌شود که دغدغۀ مهمی پشت ترجمۀ کتاب بوده اما عملاً کتاب فقط راست به چپ شده. پر از غلط‌های نگارشی و صفحه‌بندی خیلی شلخته که تقریباً کتاب را بی‌ارزش می‌کند چون معلم بیچاره گناهی نکرده که باید کتابی زشت را برای کارش در دست بگیرد. با یک عالمه حوصله و زیاد وقت گذاشتن نهایتاً می‌شود چیزهایی از دل کتاب درآورد اما با چت‌جی‌پی‌تی تمیزتر و راحت‌تر همان اطلاعات به دستمان خواهد رسید.
        

          من تمام غزلیات را نخواندم و این نوشته بعد از پایان کتاب نیست اما مگر سعدی تمام می‌شود؟ این آدم برایم خیلی خیلی عجیب است و همیشه یکی از آن نقاطی است که بی‌اندازه خوشحالم که می‌توانم بدون واسطه بخوانمش. هم بدون واسطه زمانی (چون خیلی قدیمی است) و هم بدون واسطۀ زبانی (که هر دو فارسی هستیم). چون زندگی سعی را به قمری نوشته بودن آخرش هم نتوانستم کشف کنم به شمسی چی می‌شود. (ریاضیات وی ضعیف است.) اما حدوداً ششصد سالی از مرگ سعدی می‌گذرد و هنوز خواننده‌های امروزی ما در سبک‌های مختلف خیلی راحت می‌توانند یک شعر سعدی را بردارند و بخوانند. 
سعدی همه‌چیز دارد. به زبان امروزی برای آشنایی با یار، قطع ارتباط با یار، بیان عشق، بیان گله، خودتخریبی، تخریب یار و هر چیزی که دربارۀ عشق باشد از زبان سعدی گفته شده. البته غزلیات سعدی فقط دربارۀ عشق و عشاق نیست اما این قدر شعرهای عاشقانه‌هایش و شعرهایی که برای شخق مقابلی گفته به دل می‌نشیند که شاید برای همین بیشتر شهره شدند. بعد از شعر سعدی با خودت می‌گویی: «من هم سعدی! من هم!» از سوز دل تا لذت ناب. واقعاً همه‌چی و برای همین است که کلی کیف می‌دهد.
اما فقط داشتن یک عالمه شعر نیست که کسی را شاعر می‌کند. شاعران امروزی هم ادااصول‌هایی دربارۀ عشق دارند و خوانندگانی هم داریم که دو سه بار اول شعرشان به دل می‌نشیند اما کیفیت سعدی هم بسیار مهم است. من نمی‌دانم وضعیت شعر در جهان چطوری بوده یا میزان مهارت شاعران در زمانۀ سعدی چقدر بوده اما وقتی شعری تمام می‌شود حسی شبیه خوردن یک غذای خوب، دیدن یک فیلم باحال یا تمام کردن یک کتاب محشر داری. حسی که نمی‌توانی بیان کنی اما از ترکیب تمرین و سبک و استعداد و یک چیزهایی دیگری می‌آید که نهایتاً تو را به دم خوش‌تر می‌کند. 
خلاصه اینکه دستش درد نکند که تا همین لحظه می‌شود از شعرهایش لذت برد.
        

          یک کتاب تصویری دل‌پذیر. موش کورها به شکل عجیبی وقتی شبیه آدم‌ها طراحی می‌شوند خیلی بانمک هستند و این سنت انسان‌واری حیوانات – که نمی‌دانم اصطلاح تخصصی‌اش چی هست- حس باحال دارد مخصوصاً اگر مثل این کتاب شبیه دورانی باشد که هنوز چرخ‌دنده و مکانیک وسایل را زیبا می‌کرد و دنیای دیجیتال تمام طراحی‌ها را شبیه هم نکرده بود. کتاب دارد بهمان هشدارهای زیست‌محیطی می‌دهد. فقط چند صفحه است و هر صفحه پر از چیزهای باحالی که داریم کشف می‌کنیم و ناگهان تمام می‌شود. واقعاً ناگهانی شبیه زندگی خودمان و کتاب هم برای همین طراحی شده. تصویرسازی‌های کتاب پر از کشف است و دوست داری بدانی صفحۀ بعدی چی می‌شود یا چطوری می‌خواهد این زندگی زیرزمینی را به تصویر بکشد.