یادداشت‌های امید احدی رشید (13)

          خنده‌ای از سَرِ رنج، وحشت و جنون
خنده سرخ بدون شک یکی از قدرتمندترین کتاب‌های ضد جنگه. رُمانکی که اصلاً با وجه حماسی و قهرمانانه جنگ کاری نداره و در عوض ما رو می‌کشونه به عمق ذهن و روان آدم‌های درگیر جنگ (چه وسط میدون جنگ، چه پشت جبهه) و در نهایت با جزئیات هولناکی بی‌رحمی و پوچی جنگ‌رو برامون آشکار می‌کنه.
مهم نیست راوی داستان کیه، حتی مهم نیست کی با کی داره می‌جنگه و برنده و بازنده جنگ کیه؛ چیزی که مهمه، فروپاشی روانِ آدما، از بین رفتن اخلاق و انسانیت در مواجهه با خشونت سیستماتیک و جنون جمعیه‌؛ زخم‌هایی که دیده نمی‌شن ولی اثری به مراتب بدتر از بمب و گلوله دارن.
        

          استونر قصه‌ی زندگی به‌ظاهر معمولی یه استاد دانشگاه گمنامه، اما عجیب درگیرکننده و دردناکه. شخصیت استونر خیلی سمپاتیکه؛ نمی‌دونی قهرمانه یا بازنده. بعضی وقتا منفعله، بعضی وقتا شجاع و محکم. 
مهم‌ترین چیزی که درباره‌ی این کتاب وجود داره، اینه که چطور یه زندگی عادی می‌تونه تا این حد تراژیک، باشکوه و انسانی باشه. نویسنده بدون اینکه شعار بده یا پرگویی کنه، خیلی دقیق و آروم، ما رو می‌بره توو عمق زندگی ویلیام استونر.
جوری که انگار داریم داستان زندگی خودمون رو می‌خونیم، یا زندگی یکی از نزدیکامون رو؛ با همه‌ی ناگفته‌ها، حسرت‌ها، و لحظه‌هایی که توی سکوت خرد شدیم. 
استونر فقط یه کتاب نیست؛ یه تجربه‌ست. تجربه‌ی دیدنِ شکوهِ غمگینِ آدم‌های عادی توو تقلا با روزمرگی، توو پیدا کردن معنی زندگی، و رسیدن به جواب یه سوال ساده اما سنگین: «چه انتظاری داشتی؟»

        

          یک اتفاق مسخره در مورد ژنرالیه که بین خودبرتربینی و حس ترحم تصنعی و میل به اصلاح دیگران دست و پا می‌زنه و یه روز تصمیم می‌گیره از جایگاه والای خودش پایین بیاد و وارد دنیای زیر دستای (یه جورایی فقرا) خودش بشه و مثلا کمکشون بکنه، ولی  در نهایت چیزی جز بیهودگی و تحقیر براش نمی‌مونه.
برای من، شخصیت اصلی کتاب که با نقابی از مهربونی، مدام بین ترحم و تحقیر انسان‌ها در نوسان بود و به اصطلاح دچار ریاکاری روشنفکرانه بود، جذابیت زیادی داشت.

        

          وقتی می‌فهمی قراره بمیری، چی عوض میشه؟ آرتور شنیتسلر توی این رمان کوتاه ولی عمیق، دقیقاً همینو واکاوی می‌کنه. مُردن داستان فلیکسه؛ مردی که می‌فهمه به یه بیماری لاعلاج دچار شده و قراره به زودی بمیره و این آگاهی کم‌کم همه‌چیز رو تو زندگیش دگرگون می‌کنه؛ از عشقش به ماری (همسرش) گرفته تا ایمانش به زندگی.
کتاب به‌ظاهر ساده‌ست ولی زیر پوستش یه جور مرگ تدریجی جاریه، نه فقط تو بدن فلیکس، بلکه تو رابطه‌ش، تو روانش، تو اخلاقش و به ما نشون میده که آدم وقتی با مرگ روبه‌رو میشه، چطور دچار تردید، شک، خودخواهی و گاهی بی‌رحمی میشه.
ماری تو داستان نماد زندگیه، اما فلیکس از ترس مرگ، حتی عشق رو هم پس می‌زنه. اینجا عشق، نه تنها نجات‌دهنده نیست، بلکه خودش به بخشی از درد تبدیل میشه.
و در نهایت باید بگم حس مالیخولیا، اضطراب و سقوط از سطر به سطر کتاب قابل لمسه. انگار شمارش معکوس مرگ، نه فقط برای فلیکس، بلکه برای مخاطب هم شروع میشه. یک مرگ ذهنی، یک مواجهه‌ی عمیق با پایان.
        

          کتاب ما اصلاً کتاب راحتی نیست. داستان درباره‌ی دنیاییه که توش همه‌چی حساب‌شده‌ست، هیچ‌کس اسم نداره، عشق ممنوعه، دیوارا شیشه‌ای‌ان و خواب دیدن و تخیل جرم حساب می‌شه!
داستان از زبون یه مهندس تعریف می‌شه که کم‌کم عقلش با دلش درگیر می‌شه، عاشق می‌شه، می‌لرزه، می‌شکنه.
زامیاتین تو این کتاب بهمون هشدار میده که دنیای بدون احساس، فقط ظاهرش مرتبه؛ ولی توش خبری از انسان نیست.
        

          کتاب بنده‌ی خدا یه رمان تاریک و خفقان‌آوره که با قلم بی‌رحم و سرد کورمک مک‌کارتی، سقوط کامل یک انسان به اعماق انزوا و جنون رو روایت می‌کنه. لستر بالارد، به عنوان شخصیت اصلی قصه، نمادِ تنهایی و رانده‌شدگیه؛ یه موجود منزوی  و خالی از امید که کم‌کم مرزهای انسان‌بودن رو پشت سر می‌ذاره.
زبان کتاب ساده و خشک اما بسیار تأثیرگذاره، جوری که حس وحشت، پوچی و تهی‌بودن رو دائماً منتقل می‌کنه. خوندن این کتاب راحت نیست، خوشایند هم نیست، اما به شدت تأمل‌برانگیزه و صرفاً روایت یه جنایتکار یا روان‌پریش نیست؛ بلکه نوعی آینه‌ست که سوال‌های ناخوشایندی ازت می‌پرسه: انسان بودن یعنی چی؟ چه چیزهایی ما رو از "دیگری" جدا می‌کنه؟ و آیا واقعاً همه ما (حتی بدترینِ ما) به‌نوعی «بنده‌ی خدا» نیستیم؟
        

          تنگنا: تلخ، خفه‌کننده و عمیق
خیلی آروم دستتو می‌گیره و می‌بره وسط یه کابوسِ  جنون‌آمیز ولت می‌کنه. کابوسی از ترس، از تنهایی، از گناه و در نهایت ترس از گیر افتادن توو وضعیتی شبیه وضعیت آنتون ایگناتیف کرژنتسف.
آندری‌یف دقیقاً می‌دونه کجا ضربه بزنه که آدم از درون بلرزه. یه حس خفگی، اضطراب، ترس از خودت، از گذشته‌ت...
شخصیت اصلی انقدر خوب و واقعی نوشته شده که آدم حس می‌کنه خودشه یا حداقل یه نسخه ترسناک‌تر و تنها‌تر از خودش.

        

          
کتابی که از همون خط اول چنگ می‌ندازه به ذهنت و تا آخر، ول‌کن ماجرا نیست. «خاطرات یک آدم‌کش» فقط درباره‌ی یک قاتل بازنشسته نیست؛ یه سفر عمیق و بی‌رحمانه‌ست به ذهن انسانی که داره حافظه‌اش رو از دست می‌ده، ولی گذشته‌ش هنوز ول‌کن نیست. نثرش موجز و تیزه، پر از طنز تلخ و لایه‌های پنهان. کیم یونگ‌ها با یه روایت کم‌نظیر، کاری می‌کنه مرز بین خوب و بد، مجرم و قربانی، برات هی تارتر بشه.
اگه دنبال یه رمان کوتاه ولی تکان‌دهنده و خلاقانه‌ای، حتماً بخونش؛ یا حتی بهتر: نسخه صوتیش با صدای بی‌نظیر هوتن شکیبا رو گوش بده. ترکیب متن و صدا، تجربه‌ای عمیق‌تر و تاثیرگذارتر بهت می‌ده. از اون داستاناست که بعد از تموم شدنش، هنوز تو سرت ادامه داره.
        

          «پر» روایتی بی‌نهایت لطیف و پر از کشمکش‌های درونیه که ذهن رو درگیر می‌کنه. عشق، کشمکش‌های درونی و وجدان... همه تو یه داستان جمع شدن. ماتیسن با نثری شاعرانه، رابطه‌ای پیچیده و عمیق رو به تصویر می‌کشه که فراتر از کلیشه‌های عاشقانه‌ست!
        

          کتاب زوال بشری یه جور اعتراف‌نامه‌ست. تکه‌پاره‌ای از زندگی یه آدم که نمی‌تونه با دنیای بیرون کنار بیاد. دازای با زبانی بی‌رحمانه، زندگی یه انسان شکننده رو روایت می‌کنه که از کودکی تا بزرگسالی، مدام نقابی به صورتش داره، نقش بازی می‌کنه و در نهایت دچار فروپاشی می‌شه.
قهرمان داستان انگار از اول از زندگی عقب بوده. نه با خانواده‌اش جور بوده، نه با آدم‌ها، نه با قواعد اجتماع. دازای به طرز دردناکی موفق شده صدای آدم‌هایی رو بنویسه که انگار از بدو تولد از متنِ زندگی به حاشیه رونده شدن؛ کسانی که درونشون پر از ترسه، پر از تهی‌بودن، پر از میل به مرگ.
زوال بشری یه جورایی روان‌کاویِ بی‌پرده‌ی روح انسانه. روایت انزوا و افسردگی؛ و موفق می‌شه خواننده رو هم با خودش بکشونه به دل اون تاریکی؛ یه تاریکی آشنا!
        

          آندری‌یف استادِ تبدیل ایمان به کابوسه؛
واسیلی هم قربانیِ همیشگیِ چراهای بی‌جواب!
        

          جاوید، نماد رنج، مقاومت و هویت در دلِ تاریخ ایرانه... و توی هر صفحه‌اش، یه چیزی از خودت رو پیدا می‌کنی. یه روایت حیرت‌انگیز از تضادهای فرهنگی، مذهبی، اجتماعی و انسانی... پر از سوال و سکوت، و پر از صداهایی که تو ذهن آدم می‌پیچه.

        

          نمی‌دونم چرا «زیر تور» این‌قدر تو ایران مهجور مونده. کتابیه که واقعاً حقشه بیشتر درباره‌ش حرف زده بشه. زیر تور از اون رمان‌های خاصیه که با یه ظاهر ساده شروع می‌شه ولی هر چی جلوتر می‌ری، می‌فهمی چقدر لایه‌لایه و پرمغزه. داستان درباره‌ی جِیکه، یه نویسنده‌ی دست‌وپا‌چلفتی (کمی تا قسمتی لوزِر) که مدام بین گذشته و حالش دست‌وپا می‌زنه و تو یه دنیای پر از دروغ‌های شیرین، گم شده. جِیک یه شخصیت‌ خاکستریه؛ آدمی که نه خوبه نه بد، فقط داره سعی می‌کنه سرپا بمونه. این کتاب پر از لحظه‌های عجیب، خنده‌دار و در عین حال تلخِ که یه‌جور غریبی به دل آدم می‌شینه.
ترجمه‌ی پیمان خاکسار، مثل همیشه، عالیه. اون نثر خاص و کنایه‌دار مرداک رو خیلی خوب ترجمه کرده، بدون اینکه حس سنگینی یا خشکی به متن بده. لحن نیمه‌کمدی و نیمه‌تراژیک داستان به‌خوبی حفظ شده و باعث میشه خوندن کتاب، علی‌رغم لایه‌های فکری پیچیده‌ش، لذت‌بخش باشه.
نکته‌ی ناراحت‌کننده برای من اینه که زیر تور اصلاً اون‌طور که باید دیده نشده. نه تو فضای مجازی حرفی ازش هست، نه بین کتاب‌خونا جایی داره. تقریباً هیچ بحث یا گفت‌وگوی جدی‌ای درباره‌ش نمی‌بینم. در حالی که اگه کمی بیشتر شناخته بشه، راحت می‌تونه تبدیل بشه به یکی از کتاب‌های محبوب خیلی‌ها (مثل جزء از کل یا اتحادیه ابلهان). هم سرگرم‌کننده‌ست، هم عمیق، هم هوشمندانه.