امپرسیونیسم در ادبیات و عالیجناب چخوف

اولین نمایشنامه ای بود که از چخوف سال ۹۵ خوندم و اینبار دوباره رفتم سراغش 
متن به شدت عالی و قدرتمنده ، شخصیت هایی که برای بهبود زندگی شون به هیچ توصیه ای عمل نمی‌کنند و اساسا هیچ کاری برای بهبود زندگی شون نمی‌کنند.
          

            این نمایشنامه رو خرداد پارسال خوندم و ظاهرا تو کتاب‌خونه‌ی اینجا جا افتاده بود. یادمه خوندنش همزمان شد با تئاتری که ازش رو صحنه می‌رفت و اون رو هم تونستم ببینم. در کل برام جالب بود هم نمايشنامه و هم اجرا، اما الان بعد از یک سال نظر خاصی ندارم که بخوام اضافه کنم :)

+ کاش بهخوان تو قسمت ثبت کتاب در خوانده‌شده‌ها، تنظیم تاریخ رو هم اضافه کنه که به درد این وقت‌ها می‌خوره.
          

            این کتاب نقطه ی آشنایی من با امپرسیونیسم در ادبیات بود. در واقع چخوف تلاش نمی کند مفهوم خاصی را تبیین کند بلکه تنها می خواهد یک خانواده ی روس از طبقه ی متوسط را در برهه ای کوتاه از زندگیشان به تصویر بکشد.

پ.ن. ادبیات روسیه؟ ای داد از اسماشون.
          

            اولین تجربه و خوانش من از آثار چخوف است که خیلی اتفاقی و بدون قصد قبلی سراغ ش رفتم. 
اول از همه باید بگن کتابی که من خواندم چاپ ششم و صد و دوازده صفحه بود .
دوم اینکه خیلی برام خاص نبود اونطور که بقیه ازش میگن .
داستانی از یک اتفاق در برهه ی زمانی خاص در یک خانواده که روی اطرافیان شون هم تاثیرگذار بود و زندگی همه ی شخصیت ها رو عوض می‌کرد. 
خانواده ای که به خاطر حادثه ای در گذشته ، دیار خودشون رو ترک کرده و حالا برگشته،بودند تا کاشانه ی پر خاطره ی خود رو از دست بدهند و برگردند. 
مادر خانواده ولخرج بود یا زیادی دست و دلباز که باعث ورشکستگی و از دست دادن املاک شان شده بود . 
خوب درک داستان برام سخت بود اما قلم روان و قابل فهمی داشت، شخصیت سازی در حد آشنایی کامل با شخصیت ها بود و رابطه ی بین افراد رو به  خوبی بیان شده بود .
درامی بود که خواسته بود با کمی کمدی خنثی ش کنه، و هرز گاهی  گوشه و کنایه های سیاسی کوچکی رو هم در خلال مکالمه ها_توسط یک دانشجوی فارغ التحصیل نشده_ آورده بود . 
بیان آزادی از قید تجمل  و مادی گرایی از زبان همین شخصیت انجام گرفته بود .
اما باز هم نمایشنامه ای نبود که بخواد مورد علاقه م باشه ، خواندش برام جذاب بود برای اینکه با چخوف آشنا بشم و شاید باز هم ازش بخوانم تا طرفدارانش رو درک کنم .

          

            نمایشنامه ای با سبک نمادگرا.
کارکترهایی که هرکدام به نوعی عاجزند و در برزخ بین گذشته و آینده گرفتار.
دیدن تئاتر این نمایشنامه باعث شد درک بهتری ازش پیدا کنم و حتی بیشتر ازش خوشم بیاد به شما هم پیشنهاد میکنم ببینید.
.
و اینکه ترجمه خوبش، ترجمه خانم دانشور نیست 🙏🏻
          

            وقتی این نمایشنامرو میخوندم خیلی به مادام رانوسکی حسودیم شد...برای آدمایی مثل من این میزان بی خیالی کار خیلی سختیه...درسته که یکجا نشستن و هیچکاری نکردن هم کار احمقانه‌ای هست اما لازمه بتونی وقتی اوضاع سخت میشه و تو تمام تلاشتو کردی و دیگه کاری از دست تو بر نمیاد آروم و بی خیال به ادامه زندگیت برسی...
البته شاید هم از شدت فشار و اضطراب صورت مسئله را پاک کرده و به این درجه از بی خیالی رسیده... 

چند جمله از کتاب: 

واضح است که اگر بخواهیم در حال زندگی را شروع کنیم باید قبل از هر چیز گذشته را جبران کنیم و آن را ببوسیم و کنار بگذاریم و جبران گذشته فقط با رنج امکان دارد. با رنج و زحمت مدام و وحشتناک میسر است.

چه حقیقتی؟ تو میدانی که حقیقت کجاست و کجا نیست، اما من مثل اینکه کور شده باشم ،هیچ چیز را نمیبینم. تو تمام مشکلات مهم را با جرات حل میکنی.اما به من بگو پسر عزیز،آیا این امر از آن جهت نیست که تو جوانی؟ که هنوز وقت نداشته‌ای که حتی با یکی از این مشکلات دست و پنجه نرم کنی؟تو با جرات و به جلو نگاه میکنی. آیا این بران جهت نیست که تو نه جلویت را می‌بینی و نه منتظر چیز وحشتناکی هستی و زندگی هنوز از چشمان جوان تو پنهان است؟



          

            برخلاف تعریف هایی که از کتاب شنیده بودم، من نتونستم با کتاب ارتباط برقرار کنم. کتاب شاید در نشان دادن هدفی که چخوف داشته یعنی شرایط آن زمان، اما برای کسی که در این دوره کتاب را می خواند و وضعیت آن دوره هم برایش چندان اهمیتی ندارد خیلی جذاب نیست.
البته فکر می کنم ترجمه نه چندان روان کتاب هم در این بی میلی بی تاثیر نبود.
          

            هرچه خلاصه تر بهتر
آنتوان چخوف چند ماه بعد از اجرای اولین نمایش‌نامه‌اش «باغ آلبالو»، در سال 1904 به خاطر بیماری کهنه‌اش سل از پا در آمد. اگرچه چخوف یکسال پیش از دگرگونی‌های روسیه درگذشت، اما عده ای «باغ آلبالو» را سرگذشت نمادین روسیه بعد از امپراتوری تزار می‌دانند.

به قلم سارا نوشادی ، هفته‌نامه‌ی همشهری جوان، شماره‌ی 4، 26 دی 1383.
          

            مادام رانوسکی مالک باغ آلبالو، بعد از ۵سال از فرانسه برگشته و حالا به‌خاطر قرض‌هایش قرار است باغ آلبالویش را به حراج بگذارند. اما در صدد آن‌اند که راهی بیابند برای جلوگیری از فروش ملک. ولی تلاش خاصی برای این موضوع نمی‌کنند!
چالش هیجان‌انگیزی رخ نمی‌دهد، اما شخصیت‌ها، گفت‌وگوهای روشنی دارند که آدم‌های ملموس و تغییرات سیاسی و شرایط اجتماعی آن زمان را به رخ می‌کشد.
در دیالوگ‌ها، گاه از مسائل سیاسی-اجتماعی و هم اخلاقی صحبت می‌شود. و در اوج نگرانی و غم، از امید گفته می‌شود و خوشبختی.
باغ آلبالو را مثال بارز یک نمایش‌نامه امپرسیونیسم می‌دانند. نمایش‌نامه‌ای پُرنَماد که آخرین اثر نمایشی #چخوف است و یک سال پیش از #انقلاب_روسیه نگاشته شده.
          

            برای من جالب بود، مگر می‌شود افرادی باشند که در این دنیا اینقدر راحت مال و ثروت خودشان را از دست بدهند، حقیقت اطرافم را نگاه کردم و چنین افرادی را دیدم، شاید ثروت فقط پول نباشد ولی ثروت های دیگه به خصوص عمر که هیچ وقت هم برنمی‌گردد را همانند خانم رانوسکی از دست میدهند، افرادی که آینده خود را به تقدیر و اینکه ببینیم چه می‌شود می‌گذراند، نمی‌دانم چرا از این داستان این را برداشت کردم و شاید چخوف هم فکر نمی‌کرد کسی از این نمایشنامه چنین برداشتی کند.
اما من تنها مشکلی که با ادبیات روس دارم، اسم‌های طویلشان هست! همین:)


          

            باغ آلبالو 
واپسین اثر نویسنده بزرگ روس ،چخوف.
اثری که در آن حادثه عجیب و خاصی رخ نمی دهد ولی به شدت بر آشوبنده است. اثری که در آن نه خبری از پروتاگونیست هست و نه آنتاگونیست ،همه شخصیت ها لازمه درام هستند و تکه ای از این پازل .به گونه ای هستند که تصادفاً با آنها برخورد کرده ایم و شاهد اعمالشان در لحظه های گذرای زندگی هاشان هستیم .
کشمکش و مبارزه و شکستی در کار نیست ،تنها شخصیت هامنتظر حادثه می نشینند و تقدیر می راندشان و تقدیرشان را با شکیبایی تحمل می کنند ؛ به گونه ای که از قوه ی اراده در آنها خبری نباشد.

در نمایشنامه باغ آلبالو همچون بسیاری از داستان ها و نمایشنامه های اخیر چخوف، گرایش به سبک امپرسیونیسم به خوبی احساس می شود. نشان دادن ابتذال زندگی بورژوازی، ثبت لحظه های زودگذر ،لحظه هایی که یادآور شکل اصلی زندگی هستند، لحظه هایی از طبیعت و زندگی که در آنها زندگی و طبیعت یا  می شکفند یا پژمرده می شوند،نشان دادن تیپ هایی که ذکرشان گذشت و غرقه شدن بی چون و چرای آنها در《 آن》 های گذرای زندگیشان، تنهایی بعضی از آن‌ها و حساسیت عصبی بعضی دیگر شان، و بی حسی و بی احساسی برخی دیگر، ثبت تغییر ها، دگرگونی‌ها،《 شدن》 ها نه 《بودن》 ها, اینها همه  ملهم از امپرسیونیسم است که مهد آن فرانسه بوده است.اما در اواخر قرن نوزدهم،  دیگر سبک حاکم هنری در تمام اروپاست.
امپرسیونیسم فرانسه نیست انگار یا نهیلیسم و نا امید است. در صورتی که در همین باغ آلبالو در آخرین حد واقعه ستاره امیدی در دل نومید ها و وا خورده ها و وازده ها روشن می کند و به هر صورت که باشد امپرسیونیست چخوف در آخرین تحلیل، نفی کننده زندگی نیست بلکه از امید به آینده سرشار است.
          

            «آنیا:   خداحافظ، ای خانه! خداحافظ، ای زندگی گذشته!
تروفیموف:   زنده باد زندگی نو!»

باغ آلبالو اثری سمبولیک و نمادین از چخوف است. استاد کار بلدی که یاد میدهد اول باید داستانی قوی با شخصیت پردازی های درست داشت و سپس از نماد و سمبل استفاده کرد. نه آنکه بخواهیم  با نمادپردازی ضعف های تکنیکال خود را بپوشانیم.
چخوف روشنفکری است که نمونه دقیقی از روشنفکران مردمی و آگاه به زمانه است. چون بریده از مردم و اجتماع نیست، توانسته تغییری بزرگ در روسیه را تشخیص دهد. این تغییر را فهمیده و با کمک شخصیت های این نمایشنامه نتیجه واکاوی ها و شناخت دقیقش را به تصویر کشیده است.
باغ آلبالو نمادی است از هر جامعه‌ی در شرف تغییر؛تغییری بنیادین. رانوسکی( که نماد نسل حاکم و اشراف در حال زوال است) میرود و لوپاخین( که نماد نسل جدید و تازه به دوران رسیده است) باغ آلبالو را از آن خود می‌کند. 

این نمایشنامه خواندنی به قطع از بهترین های تاریخ ادبیات نمایشی جهان است.
          

            اختصار؛ بهترین انتخاب ممکن!


1- این نمایشنامه به بیانی اولین تجربهٔ من از چخوف خواندن بود.
واقعا دکتروار! این متن نوشته شده. همه چیز دقیق و سرجای خود است. پس از پرده دوم، تحقیقا دیگر اتمسفر این خانواده را کاملا می‌شناسید. در 44صفحه یک خانواده با کسانی که ربطی به این خانواده دارند به بهترین نحو ممکن تصویر شده است. تازه اینکه ما فارسی زبان‌ها با اسم‌های دور و دوراز روسی خیلی فاصله داریم و با این حال می‌توانیم شخصیت‌های چخوف را درک کنیم و بدانیم هر کدام چه ویژگی‌هایی دارد نمودی از قدرت قلم چخوف است. البته چندین بار کتاب را ورق می‌زدم که که بفهمم کدام کاراکتر با فلان کاراکتر، بیسار دیالوگ را داشته، و این علی‌رغم کند کردن روند مطالعه بهم نشان داد کاشت و برداشت‌های ضمنی و دقیق چخوف چقدر بجاست.

2- واقعا نمایشنامه خواندن، و بعدا از آن دیدن یک اجرای خوب از آن نمایشنامه از جذاب‌ترین تجربه‌های هنری‌ای است که یک فرد برای خود می‌تواند خلق کند.
البته باغ‌آلبالو رو نرفتم دنبالش برای این کار، ولی چندباری که تجربه‌اش کرده‌ام این روند را، خوش برداشتی داشتم.


3- درامِ زیرپوستیِ آشکار داستان که با البسه طنز پوشیده شده بود خیلی آرام و بجا و درست بود. چقدر پایان نمایش تصویر داشت و غمِ عجیبی داشت. عجب حرفی داشت! 

بیشتر نمی‌گم که اختصار را مدحت کرده باشم.