من درباره این کتاب خیلی تعریف شنیده بودم، توی لیست بیشتر استادانِ نویسندگی تکرار شده و جزءِ کتاب‌های دوست‌داشتنیِ دوستانم است، ولی خودم از دخالت‌های مداوم و تکرار موضوعات توسطِ راویِ دانای کل، هیچ خوشم نیامد.
اگرچه ایده داستانی عالیست و شروع و پایانِ خیلی خوبی دارد. درباره‌ی مبارزه با ظلم و گرفتنِ حق خود از مفسدانِ اقتصادیست :) و لحظاتی که ستاره‌ی داستان دارد با آن گاوِ وحشیِ رمیده دست‌وپنجه نرم می‌کند (یا دست و سُم)، نفسگیر روایت شده و حقا خیلی خوب است.

به کار کسانی می‌آید که می‌خواهند نثرِ صادق چوبک را بشناسند، از داستان‌هایِ روان و پرکشش و هیجانی خوششان می‌آید و به ادبیات ایران علاقه دارند.
          

            اوایل کمی طول کشید تا با کتاب ارتباط برقرار کنم اما بعد از گذشت چند صفحه کتاب را تا پایان زمین نگذاشتم .
خواندن این کتاب حتی برای دقایقی چند حس   ظلم‌ ستیزی را در شما  بیدار میکند و طعم شیرین پیروزی را  به قلبتان میچشاند.


          

            بعضی جاهایی که از کتاب میخوندم با تموم وجودم میگفتم کاش یکی یه روزی بیاد، مثل محمد، و کاش ادم بدها مثل توکتاب کااامل و واضح میشد تشخیصشون داد...
چجوری میشه ادم هم بد باشه هم بقیه بدونن که بَدِ و هم اینقد دور و بَرِش باشن...
و محمد تنها رفت و خیال یه جماعتی رو راحت کرد..
          

            اسم صادق چوبک رو در ، کتاب یک گفتگو و از زبان آقای دریابندری شنیده بودم .
هنگام چرخیدن در کتابخانه یکی از ترجمه های ایشان به چشم م خورد و دنبال رمان های خود ایشان گشتم و این کتاب رو پیدا کردم .
نثر ساده و روانی داشت،  زبان کتاب ؛ زبان کوچه بازاری بود 
داستان در سال های پایانی حکومت قاجار روایت میشد و در جنوب کشور .
داستان یک محلی صحرا نشین که شهری ها حق ش رو خورده بودند و به او ظلم کرده بودند .
داستان سرراست و بدون پیچیدگی ای بود . گاها قسمت هایی  اشتباه نوشتاری هم داشت که نمی‌دانستی آیا به خاطر  زبان محلی و کوچه بازاری آنطور نوشته شده یا واقعا اشتباه چاپی و نوشتاری است؟؟؟
برای یکبار  خواندن و آشنایی با اولین های ادبیات داستانی فارسی بد نبود .
احتمالا سراغ کتاب های دیگر و ترجمه های ایشان هم بروم تا قلم ایشان رو بهتر بشناسم .
          

            زائر محمد از دلیران تنگسیر و تنگستان، با زن و دو تا بچه‌ش زندگی آروم خودش رو داره و از کمک به کسی دریغ نمیکنه و همه روش حساب میکنند اما چند نفر دست به یکی کردن و سرمایه‌ی زندگیش رو گرفتن و نه تنها که بهش پس نمیدن، سرکارش میذارن و مسخره‌ش میکنن، تا اینکه تصمیم میگیره دست از پول و جونش بکشه و انتقامش رو بگیره تا حداقل آبرو براش بمونه و این کتاب داستان چگونگی این ماجراست. ایراد خاصی نمیتونم بگیرم از کتاب.ه
          

            داستان جذاب بود و لحن گیرا.
پرهیز از زیاده‌گویی به شدت به داستان کمک کرده بود و صحنه‌ها را ماندگار. فضاسازی پررنگ‌ترین شاخصه‌ی اثر بود و یک نمونه‌‌ی مثال زدنی. و از تمامی عناصر داستان عصاره‌ی جنوب می‌چکید.
تنها چیزی که باب میلم  نبود - آن هم معلول سلیقه‌ی شخصی - شاعرانگی بیش از حد نثر بود و تشبیه‌های گاه و بی‌گاه و تمثیل‌های جا و بی‌جا که برای من کمی زیاد بود و  گیج کننده.
البته که بیشتر این شاعرانگی هم به زیبایی استفاده شده بود و تصاویری ناب خلق می‌کرد.
          

            توصیف‌ها و نثر روایت نقطه قوت این اثر است. بی‌تعارف باید از چوبک روایت کردن را یاد گرفت. داستان هم بسیار خوب و حساب‌شده است. مستقیم‌گویی دارد اما توی ذوق نمی‌زند. شخصیت‌پردازی‌ها قابل قبول است ولی بهتر هم می‌توانست باشد. نکته‌ی جالب توجه این اثر برای من آغاز داستان با گاو وزرای سکینه و مغلوب کردنش توسط محمد و بعد ادامه دادن آن با مقابله محمد با ظالمین است. از این تناسب خیلی خوشم آمد. داستان آن‌قدر قوی بود که من مخاطب را نسبت به سرنوشت محمد کنجکاو کند و مرا وادار به هم‌ذات پنداری با قهرمان داستان بکند.
          

            تنگسیر» قصه‌ای براساس واقعیت به روایت صادق چوبک است؛ قصه‌‌ی قهرمانی محلی که طی سالیان، سینه به سینه حفظ و روایت شده است. بسیاری این کتاب را شاهکار #صادق_چوبک می‌دانند.
این داستان از دل جنوب ایران،از بوشهر روایت می‌شود و برشی تاریخی از اواخر #دوره_قاجار است.
🔹#تنگسیر، داستانی بر مبنای عدالت‌خواهی و سر به شورش برداشتن مردی که در تنگنای رذالت‌های معتمدین یک شهر، حاصل عمری زحمتش بر باد رفته می‌بیند و چون هیچ مرجعی را برای دادخواهی نمی‌یابد تحمل این ننگ را نمی‌کند. سلاح بر می‌گیرد و همه آنان که سال‌ها تحقیرش کرده‌اند مجازات می‌کند.نویسنده در این کتاب توصیف‌گر ماهری است که حواس خواننده را در دست می‌گیرد و به دنیای خیال خودش می‌کشاند. 

🔹کتاب به لهجه و زبان محلی است. کلمات و نحوه‌ی بیان آن‌ها، دستور زبان جملات و حتی خرده فرهنگ و خرافات و قصه‌های محلی در فضاسازی قصه نقش داشته است. فرهنگ منطقه به درستی با تمام ابزارها و نمادهای آن‌ها نشان داده شده است.در پایان کتاب هم لغت‌نامه‌ای وجود دارد که برای یافتن معانی لغت محلی میتوان به آن مراجعه کرد.

🖇️تنگسیر طبق چیزی که در انتهای کتاب آمده،به مرد و یا زنی گفته میشود که اهل تنگستان (از توابع بوشهر) است.این کتاب به ۱۸ زبان ترجمه شده است و در سال ۱۳۵۳ فیلم سینمایی هم ازاین کتاب اقتباس شده است.

🖇️این کتاب اولین کتابی بود که از صادق چوبک خوندم .فضای داستان کمی برایم دلهره‌آور و خاکستری بود اما پایان خوبی داشت.
اگر تا به حال کتابی از #چوبک نخوانده‌اید،این کتاب میتواند شروع مناسبی باشد ،داستان بسیار روان و خوشخوان است و به راحتی میتوانید با شخصیتها همذات‌پنداری کنید.
البته ناگفته نماند که یک بار خواندنش کفایت میکند .
          

            "هوای آبکی بندر همچون اسفنج آبستنی هرم نمناک گرما را چکه چکه از تو هوای سوزان ور می چید و دوزخ شعله ور خورشید تو آسمان غرب یله شده بود و گردی از نم بر چهره داشت. «جاده سنگی»، کشیده و آفتاب تو مغز سرخورده و سفید و مارپیج از «بوشهر» به «بهمنی» دراز رو زمین خوابیده بود. جاده خالی بود. سبک بود. داغ و خاموش بود. سفیدی آفتاب بیابان با سایه ی یک پرنده سیاه نمی شد..."
این رمان خواندنی با چنین توصیفات گیرایی شروع می‌شود
چون تازه فیلم «جوکر» را دیده‌ام ناخودآگاه ذهنم می‌رفت سمت شباهت‌های حرکت زارمحمد با جوکر. آیا هرگز مشخص خواهدشد عدالت باید بالاتر بنشیند یا امنیت؟! نمی‌توانم جواب قطعی بدهم اما چیزی که مشخص است چوبک اینجا طرف عدالت است و معتقد است اگر مدرنیته ساختارهای سنتی جامعه را از بین نبرد امیدی به حرکت‌های عدالتخواهانه هست. سعی می‌کنم حرف هایم را با مصادیقی از متن رمان همراه کنم
چرا می‌گویم رمان ضدمدرنیته است؟ چون زارمحمد به نمایندگان نظم مدرن که از تهران می‌آیند همانقدر بدبین است که به حکومت فاسد شاهنشاهی:
"دلاک گفت «مال حروم عاقبت نداره. بقين بدون که خیرش نمیبینن. اما به نظر من اگه یه شکایتی به احمد شاه مینوشتی می فرستادی تهرون بد نبود. بالاخره شاه مملكته.»
محمد گفت
باور کن که احمدشاه اصلا نمی دونه بوشهر مال ایرونه یا مال عربستون
از این شکایتا خیلی شده و گوش کسی بدهکار نبوده. اصلا یه جو غیرت تو این مردم نیست. هر روز یه کارگزار پا میشه از تهرون میاد اینجا مردم را می چاپه و راهش را می گیره میره آب از آب تکون نمیخوره.»"
و در برابر این فساد مضاعف چیزی که مورد اتکای او هست تا انتقامش را از نمایندگان زر و زور و تزویر بگیرد بافت سنتی اصالت قومی او است. یعنی تنگسیرها به کمکش می‌آیند تا بگریزد
بارها اشاره می‌شود که او در شمار سربازان رئیسعلی دلواری بوده و با انگلیس‌ها جنگیده و حتی رئیسعلی موقع شهادت سرش روی پای محمد بوده و وصایایش را به او گفته:
 "چن ساله که من بیرق انگلیس رو همین جور می بینم که هیچ وخت نمیذارن کهنه بشه و آفتاب رنگ و روش ببره؟ عوضش بيرق خودمون که رو «امیریه» زدن آفتاب رنگ و روش برده و سفید سفیدش کرده. حالا دلم میخواد «رییس على» سر از گور دربیاره ببینه چه خبره. هنوز خون جوونای تنگسیر تو نخلستونای «تنگک» خشک نشده. خدا میدونه چقده تنگسیر کشته شد. مگه ما کم ازشون کشتیم؟ خودم پونزده تا کشتم. چه آدم نازنینی بود رییس علیه که خدا نور تو قبرش بباره."
و
 "همه تنگسير ها تو خانه های خودشان اسلحه داشتند. اما وقتی که خبری نبود، کسی آنها را نمی آورد میان اتاق بریزد و تفنگ را روغن کاری کند و تو لوله اش را پاک کند و کارد و تبر را تیز کند. محمد برای زنش داستان ها از تفنگش و جنگ رییس علی دلواری با انگلیس ها تعریف کرده بود و گفته بود که با همين مارتين چند نفر انگلیسی و هندی را به خاک انداخته بود و گفته بود به قدری قبراق است که نه فشنگ توش گیر میکند و نه قلق دارد ..."
پس او قبلا با زور جنگیده و در پایان رمان هم با نماینده زور که خان نایب مست باشد می‌جنگد تا بگریزد. کسانی که پول او را خورده‌اند هم نمایندگان زر و تزویر هستند. اگرچه رمان را بسیار خواندنی و موفق می‌دانم اما معتقدم مسئله غامضی که در ابتدای این یادداشت مطرح کردم خیلی سهل‌انگارانه حل شده‌است. مثلا درمورد این که آیا محمد واقعا حق دارد برای گرفتن حقش آدم بکشد چه باید بگوییم؟ نویسنده برای حل کردن این مسئله می‌گوید او سه بار استخاره کرده و هر سه بار استخاره خیلی خوب آمده و ترک آن بد آمده!!! خب این خیلی ساختگی است
یا جایی که نفر سوم را می‌خواهد بکشد او را از کنار یک عالم آبرومند شناخته شده و محبوب کنار می‌کشد و کلکش را می کند. آن عالم هم جیک نمی‌زند! گرچه چوبک به بهترین روشی که می‌توانسته عدالت را بر امنیت تفوق داده اما به نظرم جنبه الهیاتی-فلسفی کار می‌لنگد اندکی. آقای راسکولنیکف می‌رود یک نفر را بکشد که بر اساس اصولش کاملا خونش حلال است. آنجا یک آدم بیگناه را هم به قتل می‌رساند و بعد مکافات این جنایت چنان گریبانش را می‌گیرد که پوستش کنده می‌شود. اما اینجا اصلا آن نگاه فلسفی وجود ندارد و بر اساس نگاه ناتورالیستی نویسنده خون این سه نفر هدر رفته است. همان طور که گفتم شاید در بستر بافت تودرتوی جامعه سنتی تنگسیرها بشود این انتقام را گرفت اما در جامعه امروز رونوشتش می‌شود فیلم مسخره جوکر. 
یک نکته درمورد رویکرد ناتورالیستی رمان وجود دارد و آن این‌که نقش پررنگ طبیعت و قانون مهم آن یعنی تنازع بقا را نمی‌توان نادیده گرفت. چرا آن فصل مفصل گرفتن گاو یاغی باید در ابتدای اثر باشد؟ چون محمد باید با آن گاو گفتگو بکند و بگوید من هم مثل تو تحت تاثیر قانون تنازع بقا هستم و وقتی بهم تنگ بگیرند یاغی می‌شوم و فرار می‌کنم. چقدر من گفتگوهای محمد با گاو را دوست داشتم:
 "من خودمم أخرش یه روزی مثل تو یاغی میشم و سر میذارم به بیابون اما مال من جور دیگس. مثل مال تو نیس. دیگه کسی نیس حریف من بشه. مرگ یه دفه، شیون یه دفه. پولم را تا دینار آخر از تو گلوشون بیرون میکشم
یک صحنه دیگر هم از جنگ محمد با یک عنصر طبیعت داریم که همانا نیزه ماهی یا بمبک باشد. وقتی محمد می‌پرد توی دریا تا فرار کند این بمبک از راه می‌رسد و محمد مجبور می‌شود او را بکشد. در مورد هر دو درگیری او تا جای ممکن با حرفش مدارا می‌کند و در آخرین مرحله برتری خودش را نشان می‌دهد. او قوانین طبیعت را بلد است و می‌تواند بر طبیعت چیره شود و بر اساس همان قوانین است که قانون مملکت را به چیزی نمی‌گیرد و با قانون خودش حقش را از ظالم می‌گیرد. رمان "ژرمینال" از امیل زولا را به یاد بیاورید به عنوان یک رمان کاملا ناتورالیستی که معدنچیان چگونه بر علیه سرمایه‌داران قیام می‌کنند
اقتباس امیر نادری از رمان را هم خیلی پسندیدم 
و بالاخره رمانی که با آن توصیفات گیرا و پرتپش شروع شده‌بود با همان ضرباهنگ تپنده در توصیف به پایان می‌رسد:
و پارو تو دل آب غوطه خورد و بلم بله شد و رقصید و پس رفت و آب شکاف برداشت و نور ماه لیز خورد و سرهای لرزان تو پلم دور و نزدیک شد و نور ماه پیچ و تاب خورد و آب سياه شد و سفید شد و دریا جان گرفت و نرمه موجها اخم کردند. و نفس پاروها که زیر آب بند می آمد سر از آب بیرون میاوردند و نفس تازه می کردند و تو دریا و بیابان و نخلستان و تو گوش محمد و شهر و همهمه پیچید. خدانگهدار.» |
          

            رمان خوبی بود اما خیلی جاها من رو اذیت می‌کرد. مثلا شخصیت فوق‌العاده سفید زارمحمد که بعضی جاها بیش از حد تو ذوق می‌زد. نکته‌ی جالبی دیگه‌ی رمان این بود که هم نشونه‌هایی از رمان‌های رئالیستی داشت و هم نشونه‌هایی از رمان ناتورالیست (که البته دومی تخصص چوبک هم هست). از ارکان متحد رمان که بگذریم چیز قشنگی که برام داشت لحن صادق چوبک بود که انقدر روون و زیبا روایت می‌کرد که انگار یه نفر نشسته داره برات خاطره تعریف می‌کنه و این به نظرم یه نکته خیلی مثبت در این سبک رمان‌هاست.
          

            در تمام مدت تنگسیر‌خوانی، مدام سوالی تو ذهنم می‌چرخید. مردمی با سابقه‌ای اینچنین در ظلم‌ستیزی که حتی تنه می‌زند به آنارشیسم، چگونه اینچنین سر در گریبان می‌برند؟ 
.
سوال‌هایی که سیمین دانشور به خوبی در سووشون طرح می‌کند.
"شماها پهلوان‌هایشان را اخته کرده‌اید. حتی امکان مبارزه هم باقی نگذاشته‌اید که لااقل حماسه‌ای بگویند و رجزی بخوانند... گفتم سرزمینی ساخته‌اید خالی از قهرمان. گفتم شهر را کرده‌اید عین گورستان، پرجنب‌وجوش‌ترین محله‌اش محله مردستان است."
          

            سلام
داستان زیبا و روانیه
و از همه مهم تر امروز که داستان‌ها (بخصوص ایرانی)یا پر از ناامیدی هستن یا انباشتی از امید واهی، حد اعتدال به خوبی حفظ شده.
قهرمان داستان طوری هست که به سادگی می شه با عقاید و افکارش ارتباط برقرار کرد.
          

            تنگسیر؛ امید در قلم چوبک

زبانِ منِ اهل جنوب فارس، با زبان داستان هم‌خانواده است. همین، اثر را در نگاه اول برای منِ خواننده دلچسب می‌کرد. اما قصه‌گویی چوبک در رمان هم مثل داستان کوتاه‌هایش حرفه‌ای بود. در بخش اول، دانه‌هایی را در حد چند جمله زیر متن کاشت. بخش دوم و سوم شروع کرد به برداشت. و تا آخر هی برداشت می‌کرد. و عجیب دانه‌های پربرکتی بود. چون در همان بخش اول، شخصیت را به خواننده عرضه کرده بود؛ و زائرمحمد قشنگ توی ذهن جاگیر شده بود.
نمی‌خواهم قصه را لو بدهم، به همین خاطر فقط اشاره می‌کنم و رد می‌شوم؛ ظلم جان مردم را به لب رسانده؛ ظاهراً اواخر قاجار. و وقتی یک نفر علم مبارزه با ظلم را بلند می‌کند، همه دورش جمع می‌شوند و به او لقب می‌دهند «شیرمحمد». 
در مجموعه داستان‌کوتاه‌های «خیمه‌شب‌بازی» و «انتری که لوطی‌اش مرده بود»، چوبک لجن‌زاری از قشر مفلوک جامعه را فقط نشان می‌داد. که البته خود نتیجه ظلم بود. اما در تنگسیر، شیرمحمدی را به میدان آورده بود که این ظلم را تحمل نمی‌کند. و همین نور امیدی است که به دل جامعه‌ی ظلم‌زده تابیده شده. نورِ امیدی که در دو داستانی که اسم بردم دیده نمی‌شد. ناگفته نماند که به شیوه‌ی مبارزه با ظلمِ شیرمحمد ممکن است نقدهایی وارد باشد. اما اصل ساکت نبوده مقابل ظلم، مدنظر بود.

این را هم دوست دارم بنویسم: جمله‌های کوتاه، قاطع و بدون حرف اضافی،‌ سرعت خوبی به داستان داده بود. اما نویسنده ذهن‌خوانی‌ شخصیت‌هایش را هم روی کاغذ آورده بود. این کمی توی داستان خوب ننشسته بود.
          

            تنگسیر،  داستان محمد یک آدم مثل بقیه که فقط دلش تاب زور و ظلم را نداشت و این شد داستان پرکشش ولی تلخ و سخت تنگسیر. فضای داستان، فضای پرستم جنوب ایران، بوشهر را روایت می‌کند، محمد مبتلا به درد غریبی نمی‌شود، محمد یک اتفاق معمول اطرافش برایش رخ می‌دهد، فقط پاسخ او به این اتفاق است که نسبت به بقیه متفاوت است. یکی از دوست داشتنی های کتاب تنگسیر، لهجه دشتستانی محمد و اطرافیانش بود که واقعا احساسات و فضای ذهنی نویسنده را خیلی راحت در ذهن من تداعی می‌کرد. نکته يگری که خیلی برایم جالب بود شخصیت زنده و ملموس شخصیت های کتاب بود که به راحتی می‌شد توی خودت و اطرافیانت پیدایشان کنی. فضای کتاب گاها خشن، تلخ و غم انگیز میشد.
#راستی  اخر کتاب، همه لغت های ناشنا و اصطلاحات نه چندان مرسوم رو اورده، هرچند زیاد نيست ولی گفتم خواستید بخونید نگران این نکته نباشید.
          

            ایـن کتـاب برای منِ بوشهـری عزیزه . انقـدر باهاش عجـین شدم که انگـار تو یه بعد از ظهـر گرم تابستـونی نشستـم و با خانواده ، زندگـی یکی از همشـهریام رو برای هم تعـریف میکنیـم.

اگـر ذره ای به بوشـهر قدیم و زبان بوشهری علاقه دارین پیشنـهاد میکنم اینو بخونید .