کتاب رو اتفاقی برای جلسه انجمن داستان انتخاب کردیم که جمع‌خوانی کنیم و درباره‌اش حرف بزنیم. وقتی کتاب رو توی طاقچه خوندم، نوشتم: خوندن کتاب مثل یه خواب عصرگاهی، بعد یه روز پرکار می‌مونه؛ دوست‌داشتنی.
چقدر می‌شود ساده، داستان خوب نوشت.
      

        یک متفکر ایرانی مسلمان فرصت داشته که سه حکیم مسلمان را در دانشگاه آمریکایی معرفی کند و خلاصه‌ای از آثار و اندیشه‌هایش را خلاصه شرح بدهد؛ از دید سیدحسین نصر، این سه حکیم، ابوعلی‌سینا، سیدشهاب‌الدین سهروردی و ابن‌عربی است. این کتاب هم تاریخ است، هم فلسفه و عرفان. 

خیلی مغرور نشویم که ابوعلی سیناها و خواجه‌نصیرها و ملاصدراها را داریم، چون همین‌ ابوعلی‌سینا از فلسفه ارسطو و افلاطون بهره برده. از طرفی خیلی هم خودمان را بدبخت نبینیم که الآن‌ها کلی علم‌مان را از غرب می‌گیریم؛ چون خیلی از غربی‌ها، از کتاب‌های مسلمانان و ایرانی‌ها بهره‌ها برده‌اند.
در این موضوع، کتاب «دانش مسلمین» محمدرضا حکیمی، جامعِ جامع است.
      

        افغانستان را با جانستان کابلستان شروع کردم و آن‌قدر قلم امیرخانی گرفت من را که از محتوا دور شدم. بعد رسیدم به «در پایتخت فراموش» محمدحسین جعفریان که احمدشاه مسعود را در ذهن من شاهنشاه افغانستان کرد. وقتی وطن‌دار، روایت‌های افغانستانی‌هایِ مهاجرِ اهل علم و هنر، به ایران را خواندم، نوشتم که نباید از این نوشته‌ها مهاجرین افغان را قضاوت کرد. چون همه‌ی آن‌هایی که قلم زده‌اند آدم‌حسابی‌اند. و سؤال اینجاست که آیا همه‌ی مهاجرین افغانی آدم حسابی هستند؟
تا رسیدم به کورسرخی؛ آمدم یک روایتش را بخوانم و بروم به کاری برسم. وقتی به روایت ششم رسیدم تازه توانستم کتاب را زمین بگذارم. چون این حجم از زخم را منِ خواننده نمی‌توانستم با هم هضم کنم. و همین الآن هم سختم است بنویسم از آنچه خوانده‌ام. هنوز که چهارپنج‌ ساعت از مطالعه روایت‌ها گذشته، تصویرهای پدردختری روایت اولِ کتاب هنوز جلوی چشم‌هایم است.
نویسنده زنِ افغان، دقیقا از «جان» و «جنگ» روایت می‌کند. گزنده و تلخ و خونین و گاه زنانه؛ زنانه‌ای که هیچ خبری از لطافت نیست.

اگر از تاریخ کشور همسایه‌ام اطلاعات بیشتری داشتم، و اگر جا داشت، حتماً بیشتر از پنج ستاره می‌دادم به کتاب. متاسفانه از تاریخ کمونیست و طالبان و تکفیری‌ها و احمدشاه مسعود و غیره اطلاع چندانی ندارم. امیرسودبخش در پادکست رخ، اپیزود افغانستان دارد. باید در اولین فرصت بشنوم.
      

        دوست داشتم با بهترین اثر وفی، خواندن آثارش را شروع کنم. نه اینکه بخواهم همه‌ی آثارش را بخوانم، اینکه اگر قرار است یک کتاب از این نویسنده بخوانم، بگذار بهترینش باشد. طبق یادداشت اول کتاب، این مجموعه داستان آخرین اثرش بود(البته کتاب آخر نیست). نمی‌دانم بهترینش هم هست یا نه. من زندگی‌های پنهانِ توی داستان‌ها را دوست داشتم. از نثرش هم بدم نیامد. جمله‌های کوتاه، دیالوگ‌های محکم و سریع را پسندیدم و بعضی توصیف‌هایش را نه. هر کدام از داستان‌ها گذری سریع از یک زندگی بود که تنهایی در آن درخشان بود. احساس می‌کردم برش‌هایی از هر داستان، تجربه‌های زیسته نویسنده هم بوده. شاید این برداشت ناشی از اول‌شخص بودن اثر باشد.
این را وقتی کتاب را می‌خواندم به ذهنم رسید: «داستان‌های کتاب خیلی ساده‌ی ساده، مهم‌ترین روحیات زندگی زنانه و حتی مردانه را به تصویر کشیده است.»
      

        مقدمه کتاب نوشته بود که داستان‌های مونرو ریتم آرامی دارد. همان‌طور هم بود. ولی این کُندی خسته‌کننده نبود. و من همینش را دوست داشتم. وگرنه  گره داستان بدون باز شدن تمام شد. شاید هم من نفهمیدمش.

شاهکارهای ۵ میلی‌متری از چند جهت دوست‌داشتنی است:. ۱. با نویسنده‌های بزرگی آشنا می‌شوی که نمی‌شناختی از قبل. مثلا مونرو نوبل گرفته و من نمی‌شناختم. ۲. قطعا انتخاب‌کنندگان داستان برای مجموعه شاهکارهای ۵ میلی‌متری، از بهترین اثر یک نویسنده استفاده می‌کنند؛ پس با یک داستان خوب از نویسنده‌ای که نمی‌شناسی شروع می‌کنی. ۳. در عرض چهل‌وپنج دقیقه یک کتاب را می‌خوانی؛ خصوصا وقتی قبلاً رمان کُند چندصدصفحه‌ای خوانده‌ای! دقیقا می‌شورد و می‌برد.
      

        چهار پنج روز است هی برکت را دست می‌گرفتم و پیش می‌رفتم. کتاب روزنوشت‌های آخوندِ جوانِ عکاسی است که ماه رمضان رفته روستایی برای تبلیغ. روستا دوست‌داشتنی نبود، ولی آنچه نویسنده روایت می‌کرد، روستایی دلهره‌آور، شوخ و عجیبی بود. به‌سبک ساعدی که روستای بیل را ساخت. شبیه بود تقریبا. اما با دوز دلهره‌ی کمتر. رمان خرده‌روایت‌های زیادی در خودش جا داده که همین باعث شده بعضی وقت‌ها فراموش کرده دُمِ روایت را بگیرد. و قصه‌ی خود آخوند جوان، زمینه‌ی خاص رمان است که منِ خواننده بعضی‌وقت‌ها با هدف پیگیری این قصه‌ی زمینه‌ای روزنوشت‌ها را می‌خواندم که ببینم چی می‌شود و او چه تصمیمی گرفته و چه تصمیمی خواهد گرفت! ولی حیف که رمان تمام شد و جواب واضحی نگرفتم.
حق این است که خرده‌روایت‌های روزنوشت‌ها آن‌قدر جذاب بود که من را بکشد کتاب را بخوانم.
اگر رمان را با دقت و حوصله و یادداشت‌برداری می‌خواندم، می‌توانستم نمادهایی مثل گاو، بزغاله، مار و غیره را استخراج کنم.
      

        نخواستم سیدحسین نصری بخوانم که رئیس دفتر فرح پهلوی بوده. یا سمت‌های که به دستور محمدرضا پهلوی گرفته‌. و خوشحالم از این خواسته‌ام. حالا که تمام کردم کتاب را می‌فهمم از اینکه ریسک کردم و چهار کتاب از این فیلسوف و اسلام‌شناس خریدم، بی‌خود نبوده و پولم هدر نرفته.
نصر در این کتاب، که مجموعه سخنرانی‌هایش در دانشگاه آمریکا بوده، مخاطبش غربی‌ها، مسیحیان و مسلمانان با تحصیلات متجدد روی‌گردان از اسلام بود. منی که مخاطب کتابش نبودم به نظرم موفق بوده. و راضی بودم از خواندن کتاب‌.
و چند نکته:
- سیدحسین نصر بر مسیحیت مسلط بود. در جمع آن‌ها زندگی کرده. به اشکال‌هایی که مسیحیت از اسلام می‌گیرند مشرف بود و پاسخ‌های روشن و واضح داشت. او طرح کلی سه دین یهودی و مسیحی و اسلام را ارائه داد و به وضوح روشن کرد کدام، چرا برحق است و دست برتر کیست‌.
- او همچنان که قرآن را خوب می‌شناخت، با تفاسیر هم آشنایی داشت. کمتر سعی می‌کرد از احادیث و روایت استفاده کند و تمرکز ارائه‌هایش بر آیات قرآن بود.
- شبهات مطرح شده در مورد پیامبر در کتاب‌های غربی‌ها و خاورمیانه‌شناسان را استخراج کرده بود و جواب می‌داد. حتی حدیث و نبوت و امامت را هم اثبات کرد؛ متقن.
- به دنبال اختلاف مذاهب نمی‌رفت. بی‌هیچ‌وجه. به‌جز فصل آخر که شیعه و سنی و اسماعیلیه را مبسوط شرح داد و اختلافات را خیلی نرم مطرح کرد. آن هم در کنار شباهت‌ها. 
- شناخت عرفان اسلامی او را بر طرح مباحث اصولی اسلام کمک کرد.

با همه‌ی این‌ها پیشنهاد من کتاب‌های شهید مطهری است. برای همه سن، همه قشر.
      

        وقتی بعد از مطالعه «سلول‌های بهاری» از ایرانی بودنم لذت بردم، به وضوح حس می‌کردم که بخش اعظم این لذت را باید مدیون دکتر کاظمی آشتیانی باشم. دکتر حسین بهاروند در سلول‌های بهاری بارها و بارها از نقش و خدمات مرحوم کاظمی یاد کرده بود. نه فقط به‌اسم، که با جزییات و نقل‌قول‌های فراوان. همین بود که این کتاب که بعد سال‌ها بعد مرگ دکتر کاظمی آماده شده برایم لذت ایرانی بودن را تکرار نکرد. چون خیلی از موضوعات تکراری بود. یا هم از بس شباهت زیادی به سلول‌های بهاری داشت، من این را تکرار می‌دیدم.
به هر حال اگر کسی سلول‌های بهاری را بخواند، دیگر واجب نیست داستان رویانا را هم بخواند. کاظمی آشتیانی برای آنکه بهاری را خوانده به اندازه کافی شناخته می‌شود و خواهد فهمید این مرد چقدر بزرگ بوده.
گرچه این کتاب را گزارش‌گونه می‌دیدم تا روایت. و من طرفدار روایتم.
      

        اینکه یک رمان توانست یک جمعه‌ی من را، بی‌خستگی دربست در اختیار بگیرد، یعنی ارزش سه ستاره را حداقل دارد. مثل یک سریال تاریخی پیش می‌رفت. اما روی دور تند. من کسی‌ام که ریتم تند داستانی را می‌پسندم. ولی در این رمان آدم‌های زیادی می آمدند و خیلی زود هم حذف می‌شدند. در واقع آدم‌های این رمان، بعضاً صرفاً اسم‌های تاریخی بودند تا شخصیت داستانی. همین بود که نمی‌شد زیاد ارتباط گرفت با شخصیت‌ها.
شاید این اشکال از منِ کم‌تاریخ‌خوانده باشد که مطالعه رمان تاریخی برایم سخت است. چون دوست دارم بدانم کجای این رمان واقعی است و کجا نیست. خب البته این کار من را بعد از خواندن رمان زیاد می‌کند. چون رفتم «شیخ‌خزعل» را جستجو کردم و تقریباً کلیات اتفاقات اثر واقعی بود. که لزوما تحقیقات زیادی هم برای نوشتنش نیاز بود. همزمان وضعیت پایتخت را گزارش می‌کرد، سری به نجف می‌زد. جنگ جهانی اول را روایت می‌کرد و اولین چاه نفت خوزستان را هم تشریح می‌کرد. همه‌ی این‌ها در هم تنیده با اصل رمان که خوزستان بود، روایت می‌شد.
من سه ستاره و نیم می‌دهم به این رمان.
      

        گوشی موبایلم را عمود 467 مسیر کربلا دزدیدند. همین باعث شد وقتی موکب ثارالله کربلا از خواب بیدار شدم، موبایلی برای وقت‌ تلف کردن نداشتم. کتاب را که بعد چهارپنج روز حمل، بی‌استفاده در کوله‌پشتی بود را باز کنم و شروع کنم به مطالعه. یک‌نفس خواندم. چون روایتِ زندگی شهید امیرحسین قربانی، شهید پرواز اوکراینی، خطی، از تولد تا شهادت روایت نشده بود. چون نثر کتاب خسته‌کننده نبود. راوی که پدر شهید بود، دلنشین روایت می‌کرد. احساس نمی‌کردی بخشی از زندگی شهید را  سانسور می‌کند. راویِ بخشی از زندگی مهاجرین علمی ایران هم بود؛ در حد رضایت‌بخش. روایتِ اسارت پدرِ شهید مثل گریزهای روضه به روایت اصلی زندگی پسر اضافه شده بود؛ مثل نمکِ غذا به‌اندازه. و حالا انگار نه فقط امیرحسین قربانی که خانواده چهارنفره خانواده قربانی را به‌خوبی می‌شناسم. 
من کتاب را دوست‌ داشتم و توصیه می‌کنم، پس پنج ستاره می‌دهم.
      

        سال ۶۹ منجیل زلزله آمده. سال ۹۷ روایت‌هایی از حضور هنرمندان به آن مناطق منتشر شده است. قلم و نثر کتاب، بنظر می‌رسد مربوط به همان سال ۶۹ است نه ۹۷. شاید هم اشتباه از من است. احساس بچه‌های زلزله‌زده که خانواده و فامیل خود را از دست داده‌اند تقریباً در روایت‌ها پیداست. خیلی خیلی می‌توانست بهتر باشد روایت‌ها.
      

        کوتاهه‌هایی که قزلی از زندگی پدر رهبر نوشته، چند حُسن دارد: کوتاه، بدون اغراق، نقطه‌زن، روشن، خرده‌روایت‌دار.
می‌شود با ۴۵ دقیقه فهمید سیدعلی خامنه‌ای در چه خانه‌ای پاگرفته و شده رهبر جمهوری اسلامی ایران.
همین کوتاهه‌ها باعث شد برادران و خواهران رهبر را سرچ کنم ببینم که هستند و الآن چه‌کاره.
      

        داستان ۱۳۳ صفحه‌ای با صفحه اول و آخر شبیه به هم. هر صفحه حدود یک تا سه جمله کوتاه بیشتر نداشت. صفحه مقابل هم تصویر نقاشی شده سیاه و سفید.
سرجمع ربع‌ساعت وقت برد. اول نمی‌خواستم کتاب را از قفسه کتابخانه بردارم. ولی تهِ کتاب نوشته بود «داستانی شاعرانه». بنظرم ترجمه عباسی از شاعرانگی اثر کم کرده و به روانی و سادگی اثر کمک مثبتی کرده.
هر کسی می‌تواند برداشت متفاوتی از این داستان داشته باشد. برداشت من این است: مخلوق، نمی‌تواند قدرت حقیقی باشد.
      

        نمی‌دانم چه بنویسم. سه بخش آخر کتاب آتشم زد. شهید مهدی طیاری که دختر سه ساله‌اش با درد زیاد از دنیا می‌رود، قبل چهلمش به جبهه برمی‌گردد. او در نامه‌ای به دختر دومش می‌گوید خواهرش چقدر او را دوست داشته... عجیب نامه‌ای بود.
شهید شیخ‌شعاعی دو دختر داشته و یک پسر. او تنها شهیدی از غواصان شهید کربلای ۴ است که شناسایی شده. روایت‌های سه فرزندش از سی سال بی‌پدری و بی‌خبری معرکه بود.
و سرآخر روایت نویسنده‌ی کتاب که در جلسه دیدار خانواده شهدا با رهبر حضور داشته، گُل این مجموعه بود. دیداری که خانواده شیخ‌شعاعی هم حضور داشتند.
من خانه بهشتیان ۱ را که خواندم، فی‌الفور دو و سه را سفارش دادم. این مجموعه دیدارهای رهبر با خانواده شهدا در منزل‌شان بود. در خانه بهشتیان ۱، راوی خود خانواده شهدا بودند که از قبل، حین و بعد حضور رهبر در خانه‌شان می‌گفتند. اما در این کتاب، راوی یکی از سه نفر از بچه‌های انتشارات صهبا بود که حضور خودشان در خانواده شهدایی که رهبر آنجا رفتند را روایت می‌کرد. البته آنچه در این مجموعه اضافه شده بود، معرفی مفصل‌تر شهدا بود. یک نتیجه کلی از کتاب گرفتم: شهدای کرمان، شهدای عارفی بوده‌اند. حداقل در این چند شهید که در این کتاب خوانده‌ام صدق می‌کند.
      

        عاشق رمان‌های «مرگ»ی هستم. رمانی که قصه‌اش در میان گور می‌گذرد. این رمان همان سوژه را داشت که من می‌خواستم. ولی من طرفدار رمان‌های پرشخصیتِ کم‌استفاده نیستم. رمان‌هایی که نویسنده بنشیند و برایم داستان تعریف کند را هم نمی‌پسندم. من می‌خواهم ادامه‌ی داستان را کشف کنم و بروم جلو. نشر چشمه پشت جلد کتاب‌هایش سه رنگ دارد: آبی، قرز و سیاه. از سیاهِ پلیسی جنایی که بگذریم، این رمان یزدانی‌خرم قرمز بود: ساختارگرا، جریان‌گریز و ضدژانر. من باید به دنبال کتاب‌های آبی چشمه باشم: ژانری، قصه‌گو و جریان‌محور. 
این رمان همه‌پسند نیست بنظرم. مسیحیت رمان آن‌قدر زیاد است که خواننده عادی که رمان می‌خواند را گیچ می‌کند. اطلاعات تاریخی از صلاح‌الدین ایوبی مقدمه خوانش رمان نیاز است.
«استفاده از حوادث واقعی در رمان»، «نثر داستانی» و «تکنیک کلی چینش داستان» دلایلی است که سه ستاره می‌دهم به رمان.
و بعد از نوشتن متن بالا، مصاحبه با نویسنده درباره رمان را خواندم. سه ستاره حقش بود. و اینکه تجربه زیسته نویسنده چقدر کمک‌حالش بوده. همیشه به این تجربه‌های زیسته حسودی‌ام می‌شود.