یادداشت‌های سارا حسینی (62)

          دربارهٔ شکل‌گیری هویت جدید ایرانی و ناسیونالیسم عصر  قاجار و پهلوی، حرف‌هایی خواندنی داشت. 
        

          کتاب مناشری، نکته‌های جالب و بدیعی داشت. اگر کسی کتاب‌های تاریخ آموزش و پرورش مدرن ایران را رصد کرده باشد، متوجهِ خاص بودن این کتاب به رغم همهٔ نقدهایی که مترجمان در فصل پایانی به کار مؤلف وارد می‌دانند، می‌شود؛ ولی جالب‌ترین چیز برای من ملیت اسرائیلی نویسنده و همزمان، کیفیت بالای علمی کتاب بود. نکته‌ای که این پرسش را در ذهن من بیدار کرد که آیا ما هم برای شناختن ابعاد فرهنگی کشور «دیگری‌» که ظاهراً دشمن غدارمان هم هست، چنین همتی کرده‌ایم و می‌کنیم؟ اگر هزار بار هم بگویید مرگ بر اسرائیل، متأسفانه پاسخ درست این سوال به احتمال زیاد منفی است! ما در شناخت خودمان هم همچنان راه دراز داریم و البته حتی گاهی خودمان را هم از دریچهٔ پژوهش‌های «دیگری‌»هایمان می‌شناسیم... 
در ادامه، یادداشت پشت جلد کتاب را می‌خوانید: 
«این کتاب، یکی از جامع‌ترین و مهم‌ترین نوشته‌ها دربارهٔ تاریخ آموزش ایران است که دیوید مناشری با استفاده از اسناد دست اول، صدها مصاحبهٔ حضوری با صاحب‌نظران، سیاستگذاران، مدیران و استادان متنفذ در رژیم پهلوی و همین‌طور اغلب آثار مهمی که در تحلیل آموزش جدید ایرانی و نقش آن در تحولات تاریخ جدید ایران به فارسی و انگلیسی نوشته شده، فراهم کرده است. به نظر مناشری، آموزش جدید اهرم اصلی، موتور محرک و مهم‌ترین ابزار مدرنیزاسیون ایران است. از این‌رو، وی کوشیده است بسط گام‌به‌گام آموزش جدید (غربی) در نظام اجتماعی سنتی ایران را از سال ۱۸۱۱، یعنی تاریخ اولین اعزام دانشجویان به فرنگ توسط عباس میرزا، تا پایان سلطنت پهلوی و سپس در دهه اول جمهوری اسلامی به تصویر کشد و نقش ویژه نظام آموزشی را در تغییر تدریجی نظام ایران قدیم و ظهور ایران مدرن از طریق تربیت طبقه نخبگان جدید تبیین کند.» 
        

          خلاصة‌التواریخ اولین تلاش برای مناسب‌سازی متن شاهنامه برای کودکان است. مفتاح‌الملک در سال ۱۲۹۷ شمسی، این اثر را در قالب درس تاریخ، گرد می‌آورد. درس تاریخ! بله! برای درس دادن تاریخ در سراسر کتاب از متن شاهنامه استفاده شده و در واقع، کتاب، تاریخ باستانی ایران را بر اساس وقایع ۴ سلسلهٔ پادشاهی در شاهنامه یعنی پیشدادیان، کیانیان، اشکانیان و ساسانیان را روایت کرده است. جالب این است که در روایت بخش اساطیری و پهلوانی شاهنامه (سلسله پیشدادیان و کیانیان) که عناصر خارق‌العادهٔ زیادی دیده می‌شود، مولف آشکارا این عناصر را زدوده و تلاش کرده روایتی تاریخی و واقع‌نمایانه از این بخش ارائه کند. مشخص نیست که منبع اساس محمودخان مفتاح‌الملک برای گزینش شاهنامه چه بوده، چون برخی روایت‌ها تفاوت‌های آشکاری با نسخه‌های معتبر امروز شاهنامه دارد. 
خلاصة‌التواریخ، عمدتاً به نظم است و محمودخان مفتاح‌الملک برای فهم بهتر ابیات، واژه‌های سخت را در حاشیهٔ کتاب معنی کرده است؛  البته گاهی هم  خود او در لابه‌لای ابیات منتخب شاهنامه، قلم‌فرسایی کرده و ماجراها را روایت می‌کند. 
سیدعلی کاشفی خوانساری (گردآورندهٔ کتاب) و محسن محرابی هم مقا‌له‌های خواندنی‌ای را در ابتدای کتاب و در معرفی اثر و مولف آن، ارائه کرده‌اند. 
کتاب «خلاصة‌التواریخ:  اولین گزیدهٔ کودکانهٔ شاهنامه» می‌تواند برای پژوهشگران تاریخ کتب درسی و البته علاقه‌مندان به شاهنامه، مفید باشد. 
        

          من مانده بودم که برای پیدا کردن کتاب‌های مورد نیازم از کتابخانهٔ آیت‌الله بروجردی، باید چه گِلی به سر بگیرم که خبر رسید کتاب گران‌قدر آقای جلیسه چاپ شده! حقا که در این مجموعه، با گردآوری فهرست الفبایی کتاب‌های درسی دوره قاجار و پهلوی، خدمت بزرگی به پژوهشگران کرده‌اند.  اگر دوست داشتید اطلاعات بیشتری پیدا کنید، متن آقای یاشار هدایی را در باب کتاب، در سایت کتابک بخوانید. بخشی از متن را به اختصار این جا می‌آورم: 
«کتاب «فهرست کتاب‌های درسی کتابخانه آیت الله العظمی بروجردی»، منبعی است برای راهنمایی پژوهشگران، چندانکه که گویی راهی از راه‌های دشوار پژوهش را علامت گذاری کرده است. اما از حیث محتوا و موضوع پژوهش، کتابی است با دو نبش: نبشی رو به تاریخ آموزش و پداگوژی در ایران، با همه زیرشاخه‌هایش و نبشی رو به ادبیات کودک، باز هم با همه زیرشاخه‌هایش. هر دو نبش متعلق به یک بنا یعنی فرهنگ کودکی هستند؛ اگرچه این تعلق، امروزه نسبت به گذشته با حدود و ثغور بیشتری همراه شده است.» (یاشار هدایی، به نقل از سایت کتابک) 


        

          درود بر هر فهرست و فهرست‌نویس! پژوهش‌ متنی بدون کمک فهرست‌ها درست مثل رفتن توی اتاق تاریکه در حالی که باید یه چیز مهم رو اون تو پیدا کنی و اگه فهرست‌ها به کمک بیان، انگار یه چراغ در اون اتاق تاریک دادن دستت! 
        

          واقعا برخی واقعیت‌‌های تاریخی ذکر شده  و تحلیل‌های نویسنده از آن‌‌ها در این کتاب،  شگفت‌انگیز  بود و برام بسیار تازگی داشت. خواندن این کتاب به نظرم برای هر ایرانی، فارغ از تحصیلات و حرفه و جایگاه، ضروریه. 
        

          پژوهشی خوب در باب ریشه‌های تاریخی شکل‌گیری هویت ایرانی تجددگرا در عصر پهلوی 
        

          عناوین پایان‌نامه‌های مرتبط با شاهنامه با ذکر نام نویسنده، سال نگارش، نام استاد راهنما و نام دانشگاه، بی‌دسته‌بندی موضوعی، بی‌چکیده و بی‌نقد و نظر. با این همه، از هیچ بهتر است. 
ما انگشت در کردیم و از خیل عناوین مرتبط با شاهنامه، موضوع شبیه پایان‌نامهٔ خود نیافتیم؛ باشد که سایرین بیابند. 
        

          یه پژوهش عمیق و درست و حسابی با روش تحلیل گفتمان.
        

          امکان ندارد فارسی زبان و اندکی هم اهل خواندن شعر کهن فارسی باشید و گذرتان به مهم‌ترین سایت ادبیات فارسی یعنی  گنجور نخورده باشد! این کتاب، روایتِ مسیری است که گنجور از آغاز شکل‌گیری تا خودِ حالا طی کرده است؛ این که ایدهٔ آن در سال ۸۵ از کجا شکل گرفت؟ این که چه راهی را از خامی تا «به بار نشستن» طی کرده است؟ این که غیر از حمیدرضا محمدی که مدیر اصلی گنجور است، چه خلق کثیری در « به بار نشستن» گنجور سهیم بوده‌اند و هستند و ...
برای منِ ادبیاتی، کتاب «گنجور؛ قدرت بی‌نهایتْ کوچک‌ها» بسیار الهام‌بخش بود. من فهمیدم از پیوند ادبیات و برنامه‌نویسی (یا هر تخصص دیگری) ، چه کار‌های شگفتی می‌توان کرد؛ فهمیدم آثار بزرگ با قدم‌های مستمر بسیار کوچک، خلق می‌شوند، بی‌آن که انجام‌دهندهٔ‌شان بداند این قدم‌های کوچک قرار است به کجا منتهی شود و بی‌آن که رهروان این راه از ابتدای مسیر خواسته باشند یک‌تنه، بار رسالتی بزرگ را به دوش بکشند. 
حمیدرضا محمدی، بی‌آن‌که اراده کرده باشد یا از ابتدای راه، انتهای مقصدش را بداند، با تخصص برنامه‌نویسی‌اش و فراهم کردن بستری که مشارکت همهٔ علاقه‌مندان ادبیات فارسی را جلب می‌کند، خدمتی  شایان به ادبیات و فرهنگ این مملکت کرده است. 
سلیمانیه، نویسندهٔ جامعه‌شناس کتاب، گنجور را به عنوان یک شبه‌نهاد فرهنگی معرفی می‌کند که پنج «نهٔ» بزرگ به روح زمانهٔ ما گفته است: 
- نه به گنده‌بینی: معجزهٔ همکاریِ بی‌نهایت‌ْکوچک‌ها
- نه به فراموشی فرهنگی: حافظه‌دار کردن جامعه و امکان اندیشیدن به خویشتن
- نه به اشرافیت و پولی شدن فرهنگ: هم‌بستگی و عمومی کردن دانایی بی‌آن که چشم‌داشت مادی در کار باشد.
- نه به تک ساحتی بودن: گنجور به مثابهٔ تقاطع ادبیات، موسیقی و هنر
- نه به سراب ایده‌های بزرگ زود بازده: معجزه استمرار و تدریج یا به عبارتی «فراغتِ بارورِ مستمر» (از آن‌جا که کار گنجور را حمیدرضا محمدی، نه به عنوان حرفهٔ اصلی، بلکه در اوقات فراغتش ولی به شکل جدی و پیگیر و مستمر دنبال می‌کرده است)

        

          «چادر کردیم رفتیم تماشا» سفرنامهٔ زنی کرمانی (عالیه خانم شیرازی) به شهرهای زیارتی عربستان و عراق در دورهٔ قاجار است‌. او و همراهانش برای رسیدن به مکه، از راه دریا به بمبئی و از آن‌جا به جده می‌روند. پس از زیارت مکه و مدینه، عازم عتبات عراق می‌شوند و پس از آن، عالیه خانم به تهران می‌آید و ایامی را در دربار ناصری می‌گذراند و در پایان به دیار خود یعنی کرمان برمی‌گردد. این سفرنامه به جهت نگارش زنانه، ذکر جزئیات فراوان، اطلاعات تاریخی دربارهٔ زندگی روزمره در دربار ناصری، حائز اهمیت است؛ با این همه خواندن آن می‌تواند برای خوانندهٔ غیر پژوهشگر، قدری ملال‌آور باشد‌. این که عالیه خانم شیرازی که را دیده، خانهٔ کی رفته، چه خورده، کی خوابیده، کی رفته تماشا، با چه کسانی حشر و نشر داشته، تنها در صورتی جالب توجه است که نسبتی با مخاطب داشته باشد و معنایی در زندگی او خلق کند‌؛ البته این که روزانه‌نویسی عالیه خانم را با معیارهای مدرن بسنجیم، کار چندان درستی نیست. 
از نکات جالب کتاب برای من، سختی‌های توصیف‌ناپذیر سفر حج در روزگار گذشته است. ما امروز سوار هواپیما می‌شویم و کمتر از سه ساعت، به جده می‌رسیم و با مجهزترین اتوبوس‌ها به مکه یا مدینه می‌رویم. گذشتگان ما اما (از قرن دو و سوم هجری تا زمان همین عالیه خانم شیرازی که حدودا ۱۵۰ سال پیش می‌شود) با مشقت‌های فراوان عازم بیت‌الله الحرام می‌شدند و نکتهٔ جالب دربارهٔ عالیه خانم این بود که بارها و بارها برایمان نوشته که نمی‌داند اعمالش با وجود این همه مشقت، نزد خدای سبحان مقبول است یا نه!
 نویسنده، از مکان‌های مقدسی که به زیارتشان رفته، توصیف چندانی ارائه نکرده. توصیف‌های پرجزئیات کتاب که گاه نقبی به زیاده‌گویی می‌زند، دربارهٔ مسیر  سفر و البته در بخش دوم کتاب در باب وقایع ریز و درشت روزمرهٔ دربار ناصری و زندگی وابستگان دربار است‌.‌ عالیه خانم احتمالاً به واسطه نسب قاجاری و حاجیه بودنش، اجر و قرب فراوان نزد قاجاریان داشته و در روزهای زندگی در تهران، به شغل شریف بزک کردن عروسان قاجاری، مشغول بوده است :)
نقشهٔ سفر، فصل‌بندی جالب، واژه‌نامه و نمایه‌های کاربردی، از ویژگی‌های خوب دیگر کتاب است. 
        

          این کتاب، بازنویسی تصویری (کمیک) رمان بادبادک‌باز است. روی جلد کتاب زده +۱۴. من شک دارم به تصویر درآوردن واقعهٔ تلخ تجاوز، برای نوجوانان این سنی هم مناسب باشد‌. 
        

          لذت فهم و تدبر در سوره‌های کوچک قرآن کریم، با این کتاب محقق شد. خوبی‌ش هم این است که به جای ماهی دادن، ماهیگیری یادت می‌دهد. 
        

          اگر احمد شاملو به حقیقت چنین عاشقی بوده، پس زهی سعادت آیدا!
        

          کتاب، خاطرات جالب زیادی داشت و البته، خاطرات بی‌مزه هم، تک و توک لابه‌لای آن دیده می‌شد و سبک طنزنگاری نویسنده گاهی، ملال‌آور به نظر می‌رسید.
این کتاب، اطلاعات خوبی دربارهٔ فضای کاری قضّات به مخاطب عموم می‌دهد و کار مولف از جهت روایت‌نگاری حرفهٔ خود، کار ارزشمندی محسوب می‌شود. 
        

          کتابی که نیاز دارم هر روز بخونمش، با این که قصه نیست و بیشتر یه مانیفسته برای خوب زیستن!
 در روزگاری که یه عالمه علت وجود داره برای این که آدم فکرهاش و علاقه‌هاش رو جدی نگیره و مثل یک آب راکد بشه، این کتاب بهت می‌گه به ندای قلبت گوش کن و به دنیا چیزی بگو!
برای تقویت خودابرازگری، اعتماد به نفس و شجاعت در کودکان و بزرگسالان می‌تونه پیشنهاد خوبی باشه. 
        

          مجموعهٔ سه‌جلدی تاریخ با غرغرهای اضافه، روایتی از تاریخ ایران از سپیده‌دم تاریخ تا پایان دورهٔ اشکانیان است. روایت تاریخ در این مجموعه، همراه با چاشنی طنز است و خواندنش برای مخاطب نوجوان می‌تواند جذاب و مفید باشد. جلد اول به مراتب از دو جلد دیگر و جلد دوم از جلد  سوم بهتر نگارش شده  است. 

        

          یک کتاب مرجع نسبتا خوب برای پژوهشگرانی که کارشان مطالعهٔ تاریخ آموزش ادبیات فارسی در نظام آموزشی ایران معاصره. 
        

          دو نکته در این کتاب برایم جذاب بود:
این که اگر معلمی هنرمند باشی، می‌توانی هر بچهٔ بدقلقی را به راه آوری و این که بچه‌ها بیش از آن که شیفتهٔ جذابیت محتوا شوند، شیفتهٔ شیفتگی معلم نسبت به آن محتوا می‌شوند!


        

          این کتاب، با آن که روایتگری حرفه‌ای‌ نداشت، بارها اشک به چشمم نشاند. انس این بزرگمرد با آثار کهن ادبیات فارسی برایم هم عجیب و هم شیرین بود؛ انسانیتش که در جای جای اتفاقات رخ می‌نمود هم.  در مقام معلم هم می‌توانستم چیزهای زیادی از منش تربیتی  حاج‌آخوند یاد بگیرم. 
حاج آخوند، درست همانی بود که هر روحانی‌ای باید باشد و افسوس که در این روزها، حاج‌آخوندها یا نیستند یا انگشت‌شمارند...
گاهی فکر می‌کنم کاراکتر حا‌ج‌آخوند هیچ جوره امکان تحقق در یک زندگی مدرن شهری ندارد و تنها می‌توان در صمیمیت روستا سراغ آن را گرفت. 
برایم جالب بود که نویسنده چطور در گذر این همه سال، هنوز خاطرات گرمش را با این روحانی به یاد داشته و حدس می‌زنم ناگزیر بوده برای پرداخت و روایت این خاطرات، از نیروی خیال هم زیاد بهره بگیرد.