یادداشت‌های .‍‌ـرهگذر... (7)

          اُ.هنری معتقد بود داستان به قشر محدودی اختصاص ندارد و زندگی هر فرد یک داستان بخصوص است. به همین دلیل، داستان‌های برگزیده این جایزه نیز لزوماً همۀ المان‌های یک داستان جذاب و پرکشش را در خود ندارند. در عوض به زندگی و جزئیات روزمره می‌پردازند؛ موضوعاتی که شاید هر فردی در زندگی‌اش تجربه کرده باشد، اما به سادگی از کنار آن عبور کرده است. از این رو با مطالعه بعضی از داستان‌ها یک حالت عرفانی خفیفی در خواننده ایجاد می‌شود که او را به جزئیات توجه می‌دهد و زمان حال را در نظرش پررنگ می‌کند. توصیفات دقیق و تشبیه‌های ساده و در عین حال دلپذیر، از ویژگی‌های ثابت قلم نویسندگان این مجموعه است. با این حال چنانچه کسی به کلاسیک‌ها خو کرده باشد، بسا از روایات این کتاب دلزده شود؛ زیرا خبری از انسجام و به‌هم‌پیوستگی و پختگی آثار کلاسیک در این مجموعه از ادبیات مدرن نیست. لحن کتاب، روزمره و غیر رسمی‌ست و توالی و علت و معلول‌ها در سیر روایت، واضح نیست.
با آنکه ترجمه، روان به نظر می‌رسد، اما بعضی وقایع و گفتگوها برای خواننده در هاله‌ای از ابهام می‌مانند. خصوصاً داستانِ "لامپ" که حتی پس از مطالعه مکرر جز یک علامت سؤال درشت، چیزی برای مخاطبش ندارد. این داستان‌ها شاید در دسته ادبیات نقادانه آمریکا قرار بگیرد و قدمی رو به جلو در راستای فرهنگی‌سازی ملت‌شان باشد، اما به هیچ نحو با فرهنگ ملی ایران سازگار نیست. داستان‌ها حاوی روابط نامشروع، ارتباط افراد متأهل با غیر همسر، مست‌کردن‌های مداوم و... است.
ایرادات نگارشی و ویراستاری رفته رفته در کتاب بیشتر می‌شوند، تا جایی که مخاطب را به متن بی‌اعتماد می‌کند و باعث اخلال در تمرکز او می‌شود. در آخر، نویسندگان این مجموعه همه از هنرمندان سرشناس ادبیات معاصر و مدرن آمریکا هستند که نام بعضی مثل وودی آلن در سینما نیز به چشم و گوشمان آشناست. خواندن آثار ایشان برای علاقه‌مندان به هنر می‌تواند راهگشا باشد و حتی در کلاس‌های نویسندگی، تدریس و دورخوانی شود. اما "موسیقی اصبل الفبای عبری"، علی‌رغم ظاهر زیبا و عامه‌پسندش احتمالاً مطابق سلیقه مخاطب عام ایرانی نباشد.
        

          انسان مدرن گویی در جزیره‌ای گرفتار شده و جز پاره‌ای مسائل پیرامونش سهمی از جهان ندارد. تاریخ آن‌سوی اقیانوس است. فرهنگ آن سوی اقیانوس است. زبان و تمدن و هنر و عرفان هم. نهال تجدد همانطور که خود نیز جایی از کتاب خود را جسر(پل) خطاب می‌کند، نقش پلی را دارد میان جزیره‌های شرق و غرب عالم و آن‌سوی عمیق و ناپیدای جهان.
تجدد بواسطه فعالیت‌های مادرش فارسی میانه و اوستایی را می‌آموزد. سپس با تحصیل و تحقیق در باب چین و مانویت و بودیسم محرم اسرار شرق می‌گردد و با دانستن انگلیسی و فرانسه، می‌شود زبان مشترک تاریخ و جغرافیای این‌سو و آن‌سوی جهان.
با این حال، کتابِ حاضر، نه داستان است و نه جستاری علمی. نویسنده عصاره آنچه در پیچ و خم این مسیر بر او گذشته را نقل می‌کند؛ همچون پرنده‌ای که نیم‌نگاهی به همه‌چیز دارد و می‌گذرد، گاهی هم بر شاخه‌ای می‌نشیند، تجدد هم بعضی مسائل را به تفصیل حکایت می‌کند، بعضی را ناگفته می‌گذارد و ارتباط بعضی از سرفصل‌ها به "ایرانی‌تر" واضح نیست. لذا مخاطب می‌تواند شیفته این کتاب شود اگر اهل پرواز باشد و می‌تواند بی‌تفاوت باشد، اگر در پی مسائل آموزنده باشد و می‌تواند کتاب را نیمه‌کاره رها کند اگر روایتی دراماتیک و پرکشش و منسجم را بجوید.
از سوی دیگر زندگی نهال تجدد که حاصلش کتاب پیش‌روست، بیشتر به فیلم و رویا می‌ماند تا آنچه خواننده با آن مأنوس است. اینکه به واسطه همسرت با غالب مشاهیر و هنرمندان جهان آمد و شد داشته باشی و در ابنیه ملی و تاریخی کارتِ سبزی باشد که تو را به پستوهای مگو راه بدهد، چندان احساس همذات‌پنداری مخاطب را برنمی‌انگیزاند.
با این حال نثر شیرین کتاب، اگرچه از ابهام و نارسایی خالی نیست، و آن پیوندی که نویسنده بین روزمرگی و تاریخ و ادبیات کهن ایجاد می‌کند، مخاطب خاص خود را راضی می‌کند.
"ایرانی‌تر" کتاب خوش‌حالی‌ست؛ اگرچه سرخوش نیست. خوش‌حال است زیرا نویسنده عامدانه از ناکامی‌ها می‌گذرد و طبق بیان خودش "می‌خواهد از زندگی بگوید". و سرخوش نیست چراکه همان بیان گذرای فقدان‌ها، برای دریافت سوگ عمیق پنهان در پشت کلمات کافی‌ست. فقدانی ناشی از غربت و از دست‌دادن عزیزان و دوستان و خانواده و فروش خانه اجدادی‌شان و تهرانِ از اصل‌افتاده و دخترش که علی رغم مخالفت مادر به رشته حقوق و حرفه بازیگری روی آورده و بسیار فقدان‌هایی که در این کتاب حرفی از ایشان به میان نیامده...
"ایرانی‌تر" نه یک کتاب مذهبی‌ست و نه غیرمذهبی. نویسنده هر کجا از مذهب یاد می‌کند توأم با احترام است ولی در عین حال شخصیت‌های کتاب التزام جدی و عملی به مذهبی خاص از خود بروز نمی‌دهند. مسلکی عرفانی را پی‌گرفتن به مراتب توصیف بهتری برای وصف حال و هوای کتاب است.
در نهایت بنظر می‌رسد "ایرانی‌تر" عنوان مناسبی را به‌ دوش می‌کشد و بی آنکه ادعای بزرگی داشته باشد، مخاطبش را، هر که باشد، یک پله ایرانی‌تر و یا لااقل شرقی‌تر می‌کند.
        

          سرگذشت این مرد بی‌که بخواهم، ناگاه، احساسات مبهمی را از عمق جان به گونه‌هایم سرازیر می‌کرد
مردی که عاشق انسان بود. صادقانه جهاد کرد و نبوغ شگفت انگیزش کمترین حسن او بود.
مردی که با زبان حالش گفت: درد و رنج و اندوه تا کجا می‌توانند حقیر انسان شوند
مردی که غربتْ یگانه یار وفادارش بود(و ماند)

تا ابد گوشه‌ای از قلب کوچکم برای تو، با تمام وسعتت، خواهد ماند "غالیتی الحبیبة"...
        

          ۱. پر از جزئیاته و بدون‌شک با یک‌بار خوندنش به تمام جزئیات و روابط پی‌ نمی‌برید

۲. طنز ملیح و هنرمندانه‌ای داره که ترکیبش با جدیت رمان خیلی خوب در اومده

۳. شخصا حضور شیطان به عنوان یه کاراکتر اصلی، نقشِ به‌سزایی در تمایلم به مطالعه‌ش داشت

۴. یه رمان به‌شدت انتقادیه که در اوج خفقان شوروی نوشته شده، علاقه نویسنده به نمادگرایی هم مزید بر علت شده و نتیجه داستانیه با شونصد لایه مفهوم و هنرنمایی. لذا گرچه روایت جذاب و روون و قابل‌فهمی داره؛ اما توصیه می‌کنم حتما قبل یا بعدش نقدایی که در رابطه‌ش نوشته شده رو هم بخونید (خودم خوندم و پر از کف شدم. کفِ ذوق و حیرت)

۵. با این‌حال پیشنهادم اینه که تو اینجور رمانا(مخصوصا روسی‌ها) یه قلم و کاغذ کنار دستتون باشه و شخصیت‌ها رو یادداشت کنید. من با اینکه چندبار برگشتم عقب ولی بازم گمشون می‌کردم هی :/

۶. باید در ۳۰ سالگی مجدد بهش برگردم

۷. اصالت اصالت اصالت!
        

          تا حدود صفحه ۱۷۰ رو-حقیقتا- به مشقت خوندم
وسطاش خوابم می‌برد هی
روزی پنج صفحه می‌خوندم گاهی
و همونم هربار با فشار می‌رفتم سمتش
اما از جایی به بعد، مثل تخته‌سنگی که تو سراشیبی هلش دادی و حالا افتاده توی سرازیری، داستان جون گرفت انگار و راه افتاد و فوق‌العاده لذت‌بخش شد
خیلی با ادبیات کلاسیک مانوس نبوده و نیستم متاسفانه ولی هربار گذرم بهشون افتاده شگفت‌زده شدم واقعا
این رمانای با حوصله و اصیل، برخلاف ادبیات زرد و عامیانه که امروزه باب شده عجیب رشد میده و کار میکنه با آدم؛ جوری که خودشم، به‌وضوح، متوجه تفاوتِ قبل و بعد از مطالعه اون اثر میشه
و در آخر با اینکه ترجمه آقای یونسی اذیتم کرد و بعضی عباراتو علی‌رغم اینکه چندین‌بار میخوندم، مفهومی ازش دریافت نمی‌کردم، با این رمان اشک ریختم و تکه‌هایی ازش -احتمالا-برای همیشه تو قلبم زنده موند