سه‌گانه‌ی خوابگردها و چالش‌های فلسفی آن
اثر "خوابگردها" از هرمان بروخ یکی از برجسته‌ترین نمونه‌های رمان مدرن است که از ترکیب پیچیده‌ی فلسفه، روان‌شناسی، تاریخ و ادبیات بهره می‌برد. این رمان، که در سه بخش مجزا روایت میشود، نه تنها تغییرات اجتماعی و سیاسی اروپای قرن بیستم را بررسی میکند، بلکه به بحران‌های هویتی و معرفت‌شناختی انسان مدرن نیز می‌پردازد. بروخ با استفاده از ساختار پیچیده‌ی روایی و تکنیک‌های نوین، به پرسش‌های فلسفی بزرگتری پاسخ می‌دهد که از تحولات فردی و جمعی نشأت می‌گیرند.
در این تحلیل، به صورت خاص به موضوعاتی چون حافظه، فراموشی، هویت فردی و جمعی، ساختار دیالکتیکی و وحدت معرفت‌شناختی در رمان خوابگردها پرداخته خواهد شد. این مفاهیم به‌طور مستقیم با فلسفه‌های پوچ‌گرایی نیچه‌ای و معنا از دیدگاه بلومنبرگ در ارتباط هستند. تحلیل‌های عمیق فلسفی، به‌ویژه در باب مفاهیم هویت، حقیقت، و زندگی در دوران مدرن، در این رمان به طرز بی‌رحمانه‌ای ارائه شده‌اند. در این ریویوو، به بررسی عمیق‌تری از این مسائل با تمرکز بر تم‌های فلسفی خواهیم پرداخت.
۱. حافظه و فراموشی: از فردیت تا انحطاط جمعی
در سه‌گانه‌ی خوابگردها، حافظه نقش محوری در شکل‌گیری و زوال هویت فردی و جمعی ایفا میکند. این اثر با درک دقیق از بحران‌های فرهنگی و تاریخی، به نحوی پیچیده‌تر به روابط بین حافظه، هویت و فراموشی می‌پردازد.
الف) پاسنوف یا رمانتیسم (۱۸۸۸): حافظه به مثابه تعارض روانی
در بخش اول رمان، شخصیت یواخیم فون پاسنوف که یک افسر پروسی است، درگیر مسائل مربوط به حافظه و خاطرات خود می‌باشد. او با مجموعه‌ای از یادآوری‌های تلخ روبه‌روست که هر کدام به نوعی از سرکوب و گناه ریشه دارند. خاطرات او از مرگ برادرش هلموت، اخراج از خانه برای ورود به مدرسه نظامی و حتی خاطراتی از عشق به روسنا (معشوقه‌اش) نه تنها نماد بار گناه است بلکه نشان‌دهنده تنش‌های اخلاقی درونی اوست.
در اینجا، حافظه به‌طور عمیق با مفهوم فراموشی فعال نیچه‌ای مرتبط میشود. نیچه معتقد است که برای رشد و پیشرفت، انسان‌ها باید قادر به فراموش کردن برخی از خاطرات و بارهای روانی خود باشند تا بتوانند به اراده به قدرت دست یابند. در اینجا، پاسنوف که در تلاش برای فراموش کردن برخی از خاطرات خود است، در واقع در مسیر تغییر هویت خود قرار دارد. با تبدیل خاطرات خود به نمادهایی از شرافت پروتستانی، پاسنوف تلاش میکند هویت جدیدی برای خود بسازد.
ب) اِش یا آنارشی (۱۹۰۳): حافظه‌ی انتزاعی و آرمانشهر گمشده
در بخش دوم رمان، آگوست اِش که یک بازرگان کوچک است، به موضوع حافظه از زاویه‌ای انتزاعی و نمادین نگاه میکند. در حالی که حافظه‌ی او از حالت فردی به جمعی تغییر میکند، او به دنبال آرمانشهرهای گمشده می‌گردد. او می‌خواهد در دنیای جدیدی ارزش‌ها را بازسازی کند، ولی این تلاش‌ها تنها در لایه‌های انتزاعی باقی می‌مانند و در عمل به بی‌ثمر بودن می‌انجامند.
این تغییر در حافظه که از فردیت به جمعیت تبدیل میشود، بازتابی از بحران فراموشی جمعی است که در آن انسان‌ها دیگر قادر به ساخت هویت شخصی نیستند و به دنبال مفاهیم انتزاعی مانند آرمانشهر می‌روند. در اینجا، مفهوم فراموشی جمعی بیشتر به انحطاط اجتماعی اشاره دارد که در آن ارزش‌ها به کلی از بین می‌روند و انسان‌ها از گذشته خود بی‌خبر می‌شوند.
ج) اُگنو یا عینیت‌گرایی (۱۹۱۸): پیروزی فراموشی
در بخش سوم، ویلهلم اُگنو نماینده‌ای از نوعی "پوچی" اخلاقی است. او هیچ‌گونه احساس پشیمانی از قتل آگوست اِش ندارد و به‌طور کامل خاطرات خود را فراموش میکند. در اینجا، فراموشی نه تنها نشانه‌ای از بی‌تفاوتی است بلکه به نوعی به بیگانگی انسان از هویت خود تبدیل میشود. اُگنو که در این بخش به نمایندگی از یک جامعه‌ی بی‌حافظه ظاهر میشود، هیچ تعلقی به گذشته یا هویت خود ندارد و به راحتی از خاطرات دردناک و زوال معنای زندگی می‌گذرد.
در این قسمت، فراموشی به ابزاری برای بقا تبدیل میشود. در دنیایی که همه‌چیز فروپاشیده و بی‌معنا است، فراموشی به تنها راه ممکن برای حفظ توازن روانی و اجتماعی تبدیل میشود.
۲. ساختار دیالکتیکی و نمادهای چندلایه در رمان
بروخ با استفاده از ساختار دیالکتیکی پیچیده، تقابل‌های بین شخصیت‌ها و مفاهیم مختلف را به‌طور زیبای‌شناسانه به نمایش می‌گذارد. او از این تقابل‌ها برای بازتاب وحدت درونی جهان استفاده میکند، حتی در اوج آشوب و فروپاشی ارزش‌ها.
الف) تقابل شخصیت‌ها به مثابه قطعات یک کل
سه شخصیت اصلی رمان، پاسنوف، اش و اُگنو، نماینده‌ی مراحل تاریخی و فلسفی مختلفی هستند. این سه شخصیت به‌طور ضمنی یک فرآیند دیالکتیکی را شکل می‌دهند که از رمانتیسم به آنارشی و سپس به عینیت‌گرایی میرسد. هر کدام از این شخصیت‌ها نماینده‌ای از یکی از مرحله‌های معرفتی و اخلاقی تاریخ مدرن هستند که در نهایت به فروپاشی ارزش‌ها منتهی میشود.
ب) نمادها و موتیف‌های تکرارشونده
در رمان، نمادهای خاصی مانند ریش، عصا و اسب نقش مهمی در انتقال مفاهیم فلسفی ایفا می‌کنند. برای مثال، ریش نماد چیزی است که شخصیت‌ها از آن اجتناب می‌کنند و در نتیجه نمی‌توانند به حقیقت کامل و شناخت درونی برسند. عصا که در ابتدا نماد اقتدار و سنت است، در نهایت به ابزاری برای شکستن و فروپاشی هویت تبدیل میشود. و اسب که در بخش اول نماد گناه و سرکوب است، در بخش سوم به‌طور نمادین بازگشتی به موضوعات گذشته است.
این نمادها همچنان پیوندهایی به بحران‌های فلسفی و روانی در دنیای مدرن دارند. این موتیف‌ها به‌طور غیرمستقیم بر کشمکش‌های درونی شخصیت‌ها و همچنین بحران‌های بزرگتر اجتماعی اشاره دارند.
۳. وحدت معرفت‌شناختی و دیالکتیک مرگ و باززایی
بروخ به‌طور ضمنی از مفهوم شناخت در رمان‌های مدرن بهره می‌برد. او در تلاش است تا با استفاده از ابزار هنر، وحدت معرفت‌شناختی را در دنیای فروپاشیده پیدا کند. این مفهوم در بسیاری از نظریات فلسفی، به‌ویژه نظریات نیچه و بلومنبرگ، به‌طور مستقیم در ارتباط با مفهوم مرگ و باززایی است.
الف) فروپاشی فرم به مثابه بازتاب فروپاشی ارزش‌ها
فرم روایی رمان، که از حالت کلاسیک به فرم‌های تجربی و حتی فلسفی تغییر میکند، به‌نوعی نشان‌دهنده‌ی تغییرات در ساختار اجتماعی و معرفتی است. از رمان کلاسیک به داستان‌های سیال ذهن و سپس به روایت‌های شکسته‌شده، بروخ به فروپاشی تدریجی عقلانیت و ارزش‌های پیشین اشاره دارد.
ب) مرگ و باززایی: دیالکتیک نهایی
در نهایت، در این رمان مرگ به عنوان نقطه‌ی اوج معرفت‌شناختی معرفی میشود. شخصیت‌های اصلی در لحظات اوج خود با مرگ روبه‌رو می‌شوند، ولی از آن می‌گریزند. تنها در لحظه‌ای که شخصیت‌ها به آگاهی کامل می‌رسند، می‌توانند با حقیقت مرگ و زوال مواجه شوند. این مواجهه با مرگ در واقع مرحله‌ای از دیالکتیک باززایی و شناخت است که در نهایت به رشد و بازسازی منجر میشود.
۴. خوابگردها و بحران مدرنیته
رمان "خوابگردها" اثر هرمان بروخ نه تنها تصویری از بحران اجتماعی اروپا است، بلکه نقدی ژرف بر بحران‌های هویتی و معرفتی انسان مدرن نیز به شمار می‌آید. این اثر با تحلیل مفاهیم حافظه، فراموشی، مرگ و باززایی، دیالکتیک‌های فلسفی پیچیده‌ای را به نمایش می‌گذارد. از این رو، خوابگردها نه تنها بازتابی از تاریخ است، بلکه در عین حال تلاشی برای بازسازی ارزش‌ها در دنیای مدرن می‌باشد.
منابع:
Ernestine Schlant, Hermann Broch’S Sleepwalkers: Dialectical Structure and Epistemological Unity
Graham Bartram, MEMORY, AMNESIA AND IDENTITY IN HERMANN BROCH’S SCHLAFWANDLER TRILOGY
برای دسترسی به مقالات به لینک زیر مراجعه کنید:
https://t.me/breviloquencee/92
