از همان روزی كه كتاب «به سفارش مادرم» در آخرین نمایشگاه كتاب قبل از كرونا رونمایی شد، دو سه بار اینجا و آنجا دیده بودمش، اما هیچ‌وقت فرصتی پیش نیامد كه كتاب را ورق بزنم و بخوانم.

عنوان فرعی كتاب «بیست و چند روایت از مأموریتی خانوادگی در عراق» است و طرح جلدی خوش‌رنگ و زیبا دارد و داخل كتاب هم عکس‌های متعدد از پیاده‌روی اربعین و این‌ها برای من كه هم توفیق این زیارت خاص را داشته‌ام و هم چیزهایی درباره آن نوشته و منتشر کرده‌ام تازه نبود. گمان می‌کردم این كتاب هم مشابه یكی از چندین مجموعه سفرنامه دیگری است كه در این سال‌ها دیده‌ام؛ خوب و باارزش اما عادی و تكراری!

نویسنده كتاب را می‌شناختم، دوستی هنرمند با گرایش‌های ادبی روشنفكری و همین مایه تعجب و تردید بود! از خود می‌پرسیدم كه چنین كسی با چه انگیزه‌ای می‌تواند به پیاده‌روی اربعین برود و با خود می‌گفتم شاید سفارشی از نهادهای فرهنگی و مراكز مختلف انقلابی بوده و حتى تعبیر مأموریت خانوادگی را هم با همین نگاه تفسیر می‌کردم.

وقتی برای اولین بار كتاب را به‌قصد خواندن در دست گرفتم و شروع به ورق زدن كردم، همان صفحه اول غافلگیرم كرد. این شروع قدرتمند و متفاوت كتاب تكلیفم را تا آخر كار مشخص ساخت و نشان داد با اثری غیرعادی و جذاب روبرو هستم. سفرنامه‌ای صریح و بدون تعارف از نویسنده‌ای جوان كه مجبور شده است به عراق برود؛ به خاطر خواسته مادرش كه سال‌هاست درگیر و گرفتار پرستاری آلزایمر مادربزرگ شده و حالا این جوان نویسنده كه حتى سفر به افغانستان و پاكستان را به سفر عراق ترجیح می‌دهد قرار است به سفری برود كه انتخاب خودش نبوده: «من آمده‌ام اینجا مادر. نه برای زیارت، نه برای دیدن این هنگامه‌ی بزرگ میلیونی از آدم‌ها، نه برای نوشتن حتى. من برای تو آمده‌ام. برای آن‌که گوش تو باشم كه بشنود در این راه چه می‌گذرد، چشم تو باشم كه ببیند در این راه چه كسانی می‌روند و می‌آیند.»

نویسنده جسارت و صراحت عجیبی دارد و حس و حال بسیاری از جوانان امروز را بی‌پروا بر قلم می‌آورد و من در شگفتم كه چگونه این كتاب برای انتشار مجوز گرفته و چه طور ناشر وابسته به آستان قدس رضوی آن را چاپ كرده است: «تركمنستان و آذربایجان و تركیه و ارمنستان كه تکلیفشان روشن است؛ توریستی‌اند. سفر به آن‌ها باب رهایی چندروزه‌ی مردمِ به تنگ آمده از زندگی در جمهوری اسلامی است». نویسنده از همین ابتدا تكلیف خودش را با خواننده معلوم كرده است؛ نه‌تنها شیفته و دلباخته زیارت اربعین نبوده، بلكه اگر قرار می‌شده به سفری برود هرگز عراق حداقل در میان شش انتخاب اولش قرار نداشته!

دقیقاً به همین دلیل معتقدم این كتاب را باید خواند، چون برای اولین بار یك نفر بدون دلبستگی های اعتقادی و شیفتگی‌های عاطفی مذهبی تصمیم گرفته به پیاده‌روی اربعین برود و درباره آن بنویسد.

سفر زیارتی اربعین مهم است، هم به خاطر ابعاد آخرالزمانی و تمدن‌ساز و خصوصیات بین‌المللی و جهانی آن و هم به خاطر نقش محوری و تأثیرگذاری كه در شاكله فكری و نظام سیاست‌گذاری مدیران و مسئولان جمهوری اسلامی دارد. یعنی چه موافق باشید و چه مخالف، چه انقلابی باشید و چه ضدانقلاب، چه مسلمان یا شیعه باشید و چه غیرمسلمان و غیرشیعه، چه مؤمن باشید و چه بی‌ایمان، چه علاقه و اعتقاد به مناسك آیینی داشته باشید و چه از همه این چیزها بدتان بیاید، هر موضعی داشته باشید باید این كتاب را بخوانید!

اگر نسبت به مناسك اربعین دلبستگی و اعتقاد دارید و امسال از این سفر محروم مانده‌اید، كلمه به كلمه و عكس به عكس این كتاب خاطراتتان را زنده می‌کند و شما را قدم به قدم در مسیر پیاده‌روی اربعین قرار می‌دهد. اگر هم هیچ باور و علاقه‌ای به این موضوع نداشته باشید، این تنها فرصت شماست كه از چشم كسی كه به شما نزدیك است و با زبانی متفاوت -چیزهایی كه ندیده و نشنیده‌اید- روایت می‌کند، به این پدیده بزرگ و استثنایی بنگرید.

نویسنده بی‌پروا موضع خودش را نسبت به خیلی از مسائل فرهنگی و اجتماعی بیان كرده و همین كتاب را زنده و پویا نشان می‌دهد؛ از دلخوری صریح نسبت به گشت‌های شبانه بسیج تا انتقاد جدی به رفتار اجتماعی روحانیت. به بهانه‌های مختلف هم در جای‌جای كتاب به فیلم‌های سینمایی، رمان‌های كلاسیك و اشخاص اشاره می‌کند و كتاب را از اسم‌های عَلَم و نام‌های خاص -از كیائیانِ نشر چشمه تا ده‌نمکی و الله‌كرم- آكنده است.

یادداشت‌های بیست و چندگانه كتاب كه با عکس‌های بسیار دیدنی و خاص همراه شده یك اثر مردم‌شناسانه خواندنی فراهم ساخته كه مطمئنم یكی از بهترین گزینه‌ها برای ترجمه به زبان‌های خارجی -جهت معرفی متن و حاشیه پیاده‌روی اربعین- است.

كتاب با دقتی هنرمندانه و با تصویرسازی‌هایی ظریف به دنیای درون آدم‌ها سفر می‌کند و نویسنده كه خود اصرار دارد از نقل حرف‌های کلیشه‌ای و تكراری دور بماند با وسواس لایه‌های درونی شخصیت و زندگی سوژه‌هایش را می‌کاود تا از كودكی یك پروفسور هندی تا فضای خانوادگی رئیس پلیس مسكو به جزییات قابل‌تأمل و نكات عمیقی برسد كه تحول‌آفرین و سرنوشت‌ساز بوده‌اند. هرکدام از این چهره‌های غریبه و گمنام هم برای او یادآور سوژه‌ای در ایران می‌شوند و داستان‌های خواندنی آن‌ها هم به این داستان‌های تازه می‌پیوندد و هزارتویی متنوع از حکایت‌های رنگارنگ و ماجراهای عجیب می‌سازد.

كتاب نظم هندسی و ساختار منسجم و طراحی آگاهانه‌ای نیز دارد كه سراسر تقدیس خانواده است و ستایش ناخواسته مادری قابل‌احترام و مستحكم كه سایه حضورش از ابتدا در تمام اجزای كتاب دیده می‌شود و خواننده با هر بهانه‌ای در مقابل مهر بیكران و شخصیت مقتدر آن بانوی بزرگوار سر خم می‌کند، چنان‌که اگر كتاب را اثری در تكریم «مادری» بخوانیم، بیراه نگفته‌ایم.

روایت دلنشین و نثر روان «به سفارش مادرم» بیست و چند فرصت کم‌نظیر از خواندن و دیدن به شما در همراهی یك مأموریت خانوادگی خواهد داد كه هرگز فراموش‌شدنی - و نیز قابل تكرار- نیست.

 ( https://www.alef.ir/news/3990716111.html)
        

          پیاده روی اربعین یه رسم عراقیه. زمان خیلی زیادی نیست که ایرانی‌ها هم به این سنت پیوستن. تعداد ایرانی‌های شرکت کننده در این مراسم انقدر زیاده که آدم خیال میکنه به جز خودش همه رفتن. از اونجایی که این سفر، یه سفر خاص هست خیلی از اونهایی که اهل قلم بودن بعد از این سفر، سفرنامه نوشتن. هرکدوم با یک زاویه دید جدید و نگاه خاص. با اینکه اتفاق تکراریه اما سفرنامه‌ها تکراری نیستن. هرکدوم ویژگی منحصربه‌فرد خودشون رو دارن.
به سفارش مادرم هم یکی از همین سفرنامه‌هاست.
احتمالا در توضیحات کتاب یا در یادداشت‌های مربوط به این کتاب دیدید که نویسنده خودش خیلی اعتقادی به این موضوع نداشته. او به سفارش و به خاطر مادرش به این سفر رفته. هرچیزی هم که نوشته گویا برای مادرش نوشته. کتاب نثر دلنشینی داره. انقدر که آدم هم دوست داره تندتند کتاب رو بخونه و هم دوست نداره کتاب تموم بشه. 
بهترین قسمت‌های کتاب جاهاییه که نویسنده مادر رو خطاب قرار می‌ده و با او واگویه می‌کنه.
        

          با وجود همه ی انتقاداتی که به ادبیات انتقادی نویسنده نسبت به مسائل داخلی و خارجی کشورم دارم،
با وجود اختلاف نظرهایی که با نویسنده نسبت به موضوعات مطرح شده در کتاب دارم و در قسمت "تاریخچه مطالعه"  در مورد بعضی به عنوان نمونه نوشته ام،
ولی نمی توانم چشمم را روی قلم فوق العاده ی نویسنده ببندم و از توصیفات جانداری که از سطر سطر کتاب به جان خواننده تزریق می شود چیزی نگویم.
نمی دانم قدرت قلم نویسنده است که در بیست و چند منزل خواننده را به کربلا و زیر قبه ی حسین (ع) می رساند یا همان نقل قدیمی است که می گوید آنچه از دل برآید لاجرم بر دل نشیند...
هر چه بود بر دلم نشست، کتاب را دوست داشتم. 
شرح سفر اربعینی که به واسطه انجام یک پروژه و سفارش مادر بدون علاقه ی شخصی شروع می شود و به نمک گیر شدن در آستان سیدالشهداء ختم می شود.
عکس های کتاب فوق العاده بود.
        

          در ایام پُرکشش اربعین، برای یک ممنوع‌الخروج بی‌قرار، چه ازین به ارمغانی؟!
        

          روایت دلنشین و نثر روان از ویژگی های بارز این کتاب بود. بیست و چند فرصت کم‌نظیر برای خواندن و دیدن. همراهی قصه ها با عکس صاحبِ داستان خواندن کتاب را خیلی لذت بخش تر کرده بود. 
در کل اگر به دنبال سفرنامه ی اربعین پر از حس و حال معنوی و روضه هستید، نه، ولی اگر به شنیدن روایت ساده ی زندگی دیگران با طعم شور و حال حسینی علاقه مندید، این کتاب پیشنهادِ خوبیِ. قلم نویسنده (به جز در مواردی اندک) بسیار گیراس و عشق و علاقه ش به مادرش، به زیبایی و گیرایی این قلم افزوده.
        

          میدانی همه سال خمسی دارند، من سال اربعینی دارم. 
یعنی یک سال پول جمع میکنم تا اربعین بیایم اینجا عشق و حال. 
بعد تا برمیگردم دوباره شروع میکنم به جمع کردن پول برای سال بعد. 
سالی یک بار را باید بیایی، اگر نیایی انگار یک تکه ات گم میشود. 
میدانی از یک مقطعی باید یک پولی از زندگی ات خرج بشود برای روضه ها. 
بچه ات از یک سنی باید عادت کند به اقتضائات این زندگی، مثلا بچه ات با این که کوچک است و با سر و صدا مانوس نیست، باید عادت کند توی هیئت ها بیاید. باید سیاه پوشیدنت حفظ شود و خانه ات روضه بگیری. 
        

          بیست و سه روایت از پیاده روی اربعین. اما متفاوت! احسان حسینی نسب که به گفته خودش خیلی میانه ای با اینچیزها ندارد، به خاطر و به سفارش مادرش به این سفر میرود و روایت هایش را از افراد مختلف و داستان های هرکدام مینویسد. کتابی متفاوت و جذاب در زمینه پیاده روی اربعین.
        

          (این یادداشت مال حدود ٣ سال قبل است.) 
همان زمان که کتاب در آمد، یعنی حدود دو سال قبل ، پوستر جشن امضای کتاب را در صفحات اینستاگرامی رفقای هیئتی می‌دیدم. حسینی‌نسب را هم از نوشته‌هایش در همشهری می‌شناختم اما هیچ‌کدام از این دو مؤلفه آنقدر جذبم نکرد که کتاب را بخرم؛ چه رسد به این که روز جمعه بلند شوم بروم جشن امضای کتابی که نه عنوانش چنگی به دلم زده نه طرح جلدش. 
اینکه بعضی عکاسان پروژه را دورادور می‌شناختم، قلقلکم می‌داد؛ اما نه چندان که مجابم کند برای یک‌نفس خواندن. پس چرا خریدمش؟ از سر فصولی. می‌خواستم بدانم این عکاسانی که می‌شناسمشان، وسط آن‌همه شلوغی و خاک و خل از چه عکس گرفته‌اند؟ این‌همه تجهیزات و بند و بساط را برده‌اند وسط آنهمه غبار و شلوغی که چه؟
نمی‌دانم این عادت از کجا پدید آمده اما اکثریت قریب به اتفاق موارد، عینکی که روبه‌روی کتاب‌ها به چشمم می‌زنم، معمولاً عینک بدبینی است. همیشۀ خدا در اولین مواجهه، لباس عیب‌جویی می‌پوشم و دنبال سوتی و غلط املایی و متن و روایت نامنسجم می‌گردم. در مواجهه با «به سفارش مادرم» هم چنین کردم‌. اخم‌آلود نشستم پیش روی کتاب تا ببینم خودش شیرین‌زبانی می‌کند یا نه. صبر کردم ببینم شکَر گفتن و دُر سفتن می‌داند یا از آن‌هایی است که زحمت خریدن چاپ اول و آخرش می‌افتد گردن فک و فامیل و دوست و آشنا.

شروع کردم به خواندن. توصیف کلیشه‌ای و فرمایشی به چشمم می‌خورد یا نه. وسط این کلنجار، کنج به‌نشر شعبۀ انقلاب، در پاراگراف دوم، رسیدم به جمله‌ای که به گمانم قلابم به همان گیر کرد.
حسینی‌نسب نوشته بود:
«خودت هم خوب می‌دانی که اگر بنا بود من روزی برای سفر به جایی از دنیا حق انتخاب داشته باشم، آن انتخاب عراق نبود.»
همین یک جملۀ ساده، خیال من را راحت کرد که نویسنده بنا نیست حرف پرشور بزند و کلیشه‌ ردیف کند.
معمولاً روایت در این‌طور ماجراهایی که به قلب و اعتقاد آدم مربوط‌اند، گم می‌شود میان تقلا و توصیفات عاشق و فرصت نمی‌دهد مخاطب کشش معشوق را حس کند. حسینی‌نسب اما از همان روی جلد تکلیفش را با روایت روشن کرده: «بیست‌و‌چند روایت از مأموریتی خانوادگی در عراق» جمله‌ای که بالاتر گفتم هم توضیحی است بر همین مدعا. حسینی‌نسب در کتابش به مأموریت آمده. مأموریت از جانب مادری که دل در گرو این طریق و صاحبش دارد و خود مأموریت دارد خانه بماند و از مادر پیرش پرستاری کند.
همین مأموریت در قبال مادر، صداقت و تیزبینی قلم را دوچندان کرده. نویسنده در روایت، خودش را ملزم کرده به دیدن، نه نتیجه گرفتن، نه جبروت و شکوه را به رخ کشیدن. و همین دیدن و خوب دیدن، سر کتاب را بالا نگه داشته.
همین عقب ایستادن و شور نگرفتن و صداقت، از کتاب اثری می‌سازد که با خیال راحت به کسی که میان خودش و اربعین حسین نسبتی نمی‌بیند، معرفی‌اش کنم؛ چرا که معتقدم تا حد خوبی در به‌تصویرکشیدن اقیانوس حسین(ع) موفق بوده و در مسیر روایتش به نرمی و ظرافت، لابه‌لای شخصیت‌ها وسعت حسین(ع) را به تصویر کشیده و لذت تماشا را با توضیح اضافه حیف نکرده. 
خوب روایت کردن اگر نگه داشتن مرز سکوت و سخن باشد، حسینی‌نسب راوی لایقی است و می‌شود گفت که در این اثر، کم‌تر از دو لبۀ این تیغ لغزیده.

این کتاب گویا قرار بوده مجموعه عکس باشد. اما کیفیت کم چاپ، عکس‌ها را شهید کرده و دیدنشان احتمالاً کیفورتان نکند. اما همین که بعد از خواندن پنج‌شش‌هزار کلمه آدم بتواند پرترۀ قهرمان داستان را ببیند، لذتی است که به گمانم کیفیت کم عکس‌ها از لطفش کم نمی‌کند.

چند روز قبل، وقتی رفتم کتابفروشی، با مرد کتابفروش بحث سفرنامۀ خوب اربعین شد. میانۀ کل‌کل، ذهنم آمد سمت این کتاب. گفتم به سفارش مادرم را خواندید؟ سر تکان داد که نه. پیروز گفتم: «صبوری کنید و بخوانید و مطمئن باشید که ناامیدتان نمی‌کند.»
حرف آخرم باشد همین جملۀ چند روز قبل.
والسلام



        

          آقای حسینی‌نسب( نویسنده) به نیابت مادرشان که به دلایلی نتوانسته، به پیاده‌روی اربعین رفته و با آدم‌های این مسیر گفت‌و‌گو می‌کند.
این کتاب روایت آدم‌هایی‌ست که پیاده راهی خانه حسین‌ شده‌اند و مبداهاشان پرچم‌های گوناگونی دارند ولی مقصد همگی‌شان، حسین است.

نویسنده می‌گوید:«در این سال‌ها ،مادرم از بین سفرهایی که نمی‌توانست برود، بیشتر از همه به عراق در ایام اربعین را دوست داشت.مادرم زن با اعتقادی است. درست همانقدر که من بی‌اعتقادم. مادرم دوست داشت به عراق سفر کند و در هنگامه‌ی پیاده‌روی آدم‌ها حضور داشته باشد و بخشی از تاریخی باشد که این سال‌ها در حال رقم خوردن است. من اما دوست نداشتم هیچ وقت از سال به عراق سفر کنم ؛خاصه در ایام اربعین.اما…مادرم وقتی شنید که رفقای عکاسم من را به این سفر دعوت کرده‌اند تا با آن‌ها به عراق بیایم و روی عکس‌هایی که آن‌ها از این سفر می‌گیرند، چیزی بنویسم، مشتاق تر از همیشه خواست تا من به جای او به این سفر بروم. من به خاطر مادرم به عراق رفتم، و نرفتم که روی عکس‌هایی که دوستان عکاسم می‌گیرند، چیزی بنویسم. رفتم که برای او بنویسم. برای مادرم که نمی‌توانست به این سفر بیاید.»
.
این کتاب‌رو ماه محرم ۱۴۰۲ با صدای آقای شاهین نورایی در فیدیبو شنیدم.
دوستش داشتم و احتمالا باز هم برم سراغش💚
. 
هجدهم اسفند ۱۴۰۲