بریده‌ کتاب‌های شاهنشاه

قدرت مصدق چنان عظیم و شعارهایش چنان مردمی است که شاه بالاجبار تماشاگری کنار گود باقی می‌ماند. فوتبال بازی می‌کند، هواپیمای شخصیش را می‌راند، بالماسکه راه می‌اندازد، طلاق می‌گیرد و باز ازدواج می‌کند و برای اسکی به سوئیس می‌رود.

آیت الله خمینی همچون همیشه لباس‌های تیره رنگ گشادی به تن دارد و عمامه سیاهی بر سر. شق و رق نشسته. صورتش پریده رنگ است، با ریشی سفید. موقع حرف زدن سر و دستش تکان نمی‌خورد. دست‌هایش بر دسته‌های صندلی آرام گرفته‌اند. گهگاه پیشانی بلندش را چینی می اندازد و ابروهایش را بالا می‌دهد. از اینکه بگذریم، هیچ عضله‌ای در سیمای این مرد بسیار سرسخت، سازش ناپذیر، قاطع و صاحب اراده‌ای استوار، نمی‌ جنبد. تنها چشم‌ها در این چهره تکان می‌خورند، چهره‌ای که انگار یک بار برای همیشه ترکیب یافته، به هیچ حس و حالی راه نمی‌دهد و جز غور عمیق و تمرکز، بیانگر هیچ چیز دیگری نیست... به صدای یکنواختش گوش می‌دهم، صدای رسا، با ضرب آهنگی شمرده و آرام، صدایی که هیچگاه بالا نمی‌رود و اوج نمی‌گیرد، هیچ حس و حالی را عیان نمی‌کند، هیچگاه سر شوق نمی‌آید.

ثروت هنگفت شاه به او امکان می‌داد طبقه‌ای تازه بیافریند، طبقه‌ای که پیش از این برای تاریخ نگاران و جامعه شناسان ناشناخته بود: بورژوازی نفتی. بورژوازی نفتی، این پدیده اجتماعی نامتعارف، هیچ تولیدی ندارد و کارش صرفاً مصرف بی‌رویه و عنان گسیخته است‌ ارتقاء فرد و ورودش به این طبقه نه متکی به ستیز اجتماعی است و نه به رقابت وابسته است بلکه فقط بسته به ستیز و رقابت افراد بر سر دستیابی به لطف و مرحمت شاه است. این ارتقا می‌تواند یک روزه یا حتی ظرف چند دقیقه اتفاق بیفتد: حرف یا امضای شاه کفایت می‌کند. هرکس بیشتر از همه رضایت حاکم را جلب کند،هر کس بتواند بهتر و پرشورتر از دیگران چاپلوسی‌اش را بکند، هرکس بتواند او را از وفاداری و فرمانبرداری خود مطمئن سازد، ارتقا می‌گیرد و عضو طبقه بورژوازی نفتی می‌شود.

آنچه لازم است آگاهی از فقر و آگاهی از سرکوب است و این اعتقاد که فقر و سرکوب منطق طبیعی این جهان نیست. شگفت انگیز است که در این مورد تجربه فی نفسه کافی نیست گرچه تجربه ای سخت دردناک باشد. عامل شتاب دهنده ی ضروری کلمه است. ایده ی تبیینی، بنابراین بیش از خمپاره و دشته ها کلماتند که حاکم خودکامه را به وحشت می اندازند کلمات مهارگسیخته ای که آزاد، پنهان و سرکش دهان به دهان می گردند، کلمات هنجار شکن غیر مجاز اما بعضی وقتها کلمات رسمی بهنجار و مجازند که موجب انقلاب می شوند.

خیلی طول میکشه تا یه حقیقت جا بیفته و تا اون موقع مردم رنج میکشن یا توی تاریکی جهالتشون كورمال كورمال قدم برمیدارن

شاه برای تحقق رویایش(تمدن بزرگ) دست کم به هفتصد هزار متخصص نیاز فوری داشت. یک دفعه مطمئن ترین و بهترین راه حل به ذهن یکی می‌رسد نیروی لازم را وارد کنیم.... خدمتکار خانه از فیلیپین، مهندس هیدرولیک از یونان، برقکار از نروژ، حسابدار از پاکستان، تعمیرکار از ایتالیا و نظامی از ایالات متحده آمریکا.

ایرانی ها چطور بر ترسشان فائق آمدند؟ کاپوشچینسکی می گوید((ایرانی ها مردمانی مغرورند و پای حیثیتشان که وسط باشد، بی نهایت حساس هم می شوند. یک ایرانی هیچ وقت نمی پذیرد که نمی تواند کاری را انجام بدهد؛ چنین اقراری را مایه ی سرافکندگی و بی آبرویی می داند عذاب می کشد، غصه می خورد و سرآخر نفرت در وجودش ریشه می دواند. ایرانی ها خیلی زود منظور فرمانروایشان را فهمیدند شما فقط بنشینید زیر سایه ی دیوارهای مسجد و گوسفندتان را بپایید، چون تا شما بخواهید به دردی بخورید، یک قرنی گذشته است اما من باید با کمک خارجی ها ظرف ده سال یک امپراتوری عالمگیر بسازم. برای همین است که در ذهن ایرانیها " تمدن بزرگ" بیش از هر چیز یعنی تحقیری بزرگ))

آدم نباید خیلی زودتر از موقع حق داشته باشه ، چون کارش و بعضی وقتها حتى جونش به خطر می افته . خیلی طول می کشه تا به حقیقت جا بیفته و تا اون موقع مردم رنج می کشن یا توی تاریکی جهالت شون کور مال کور مال قدم بر می دارن . اما یه دفعه یه آدمی از راه می رسه و حقیقت رو خیلی زودتر از وقتش می گه ، قبل این که دنیا اون حقیقت رو قبول کرده باشه . اون وقت قدرت های حاکم این کسی رو که بدعت گذاشته به باد حمله می گیرن و روی تل هیزم آتیشش می زنن یا زندانیش می کنن یا دارش می زنن ، چون این آدم منافعشون رو به خطر می اندازه و آرامششون رو به هم می زنه .

ایرانیها صدها سال قربانی حمله و تجاوز و تجزیه بوده‌اند. بیگانگان یا حکومتهای داخلی وابسته به بیگانه قرن‌های متمادی بر ایرانیان فرمان رانده‌اند، اما آن‌ها فرهنگ، زبان، هویت پرابهت و روحیهٔ خویشتن‌دار خود را حفظ کرده‌اند، چنان که می‌توانند چون ققنوس، در فرصت مناسب باز از خاکستری متولد شوند و پر بگشایند.

سر ادموند آیرنساید، ژنرال انگلیسی، توی یک مهمانی روی نوک پایش می‌ایستد تا به گوش رضاخان برسد و بعد در گوشش زمزمه می‌کند: «کلنل شما قابلیت‌های زیادی دارین.» قدم‌زنان به باغ می‌روند. ژنرال حین گشت‌زدن، پیشنهاد کودتا می‌دهد و حمایت لندن را هم اعلام می‌کند.

ساواک بود که اجرای نمایش نامه های شکسپیر و مولیر را ممنوع کرد چون در نقد فساد سلطنت و اشراف بودند.

بهم می‌گوید یادم باشد چیزی که باعث شده ما ایرانی ها بیش از دو و نیم هزاره دوام بیاوریم، چیزی که سبب شده به رغم تمام جنگ ها، هجوم ها و اشغال ها خودمان را حفظ کنیم، نه نیروی مادی که نیروی معنوی ماست - شعرمان، نه فناوری مان؛ دینمان نه کارخانه هایمان ما به دنیا چه داده ایم؟ ،شعر، مینیاتور و فرش. می دانی که به چشم آدم‌های مصرف محور همه ی این‌ها چیزهای بی فایده ای هستند. اما به واسطه ی همین هاست که ما حرف دلمان را زده ایم. ما این بی فایدگی شگفت انگیز و بی همتا را به دنیا داده ایم آنچه ما به دنیا داده ایم اصلاً زندگی را ساده تر نکرده بلکه صرفا آن را آراسته است،...

می شود ده تا کاخ نو ساخت، اما به محض این که کار ساختنشان تمام شود، همان قواعدی در آن ها حاکم خواهد شد که پنج هزارسال قبل در کاخ ها حکمفرما بوده است. تنها راه حل این است که کاخ را محل گذر بدانیم، مثل تراموا یا اتوبوس. سوار می شوی، مدتی سواری می کنی و بعد پیاده می شوی. چه خوب است آدم یادش باشد در ایستگاه درست پیاده شود و زیاد سوار نماند.

ایرانی ها عاشق بحثهای بی پایانند هر جا و هر موقع از روز یا شب

شاه نظامی برپا کرده بود که صرفا میتوانست از خودش دفاع کند اما توان راضی کردن مردم را نداشت. این بزرگترین ضعف نظام پادشاهی او و دلیل اصلی شکست نهاییاش بود.

در گزارش او، شاه آدمی است ضعیف و گمراه که در حد و اندازه ی سلطنت نبوده است. دلیل نابودی شاه این بوده که((کشور خودش را نمی شناخت... احتمالاً وقت‌هایی هم که از کاخ بیرون می آمد کارش به آدمی میمانست که وسط سرمایی پرسوز سرش را از لای در اتاقی گرم و نرم بیرون می آورد لحظه ای به دور و بر نگاه میکند و بعد سرش را می‌برد تو!))

تئاتر شاه: شاه کارگردانی بود که دلش می خواست نمایشی در عظیم ترین و جهانی ترین سطح ممکن به صحنه بیاورد. تماشاگران را دوست داشت. دلش می خواست آن ها را راضی کند. اما هیچ وقت به طبیعت راستین هنر پی نبرد، فاقد تخیل و بینشی بود که یک کارگردان لازم دارد و فکر می کرد پول و عنوان کافی است صحنه ی عظیمی بنا کرد که می شد هم زمان و در جاهای مختلف روی آن بازی کرد. تصمیم گرفت روی این صحنه نمایشی اجرا کند به نام((تمدن بزرگ)) لوازم صحنه را با صرف مبالغ سنگین از خارج وارد کرد همه جور لوازم و ماشین و ابزاری بود؛ کوهی از بتون و سیم و پلاستیک بسیاری از این اثاثیه ی صحنه عملاً اسلحه و مهمات بودند ،تانک هواپیما، موشک، شاه،خوشحال و مغرور، روی صحنه می خرامید و به نغمه ها و نطق های تأیید آمیزی گوش می کرد که از انبوه بلندگوها روان بود. نورافکن ها روی صحنه میگشتند و همه روی چهره ی شاه با هم تلاقی میکردند او در پرتوشان می ایستاد یا قدم میزد. نمایشی بود تک نفره که بازیگرش کارگردان هم بود. دیگران همه سیاهی لشکربودند.سرلشکران ،وزیران، بانوان سرشناس و نوکرها -دربارمعظم- بالای صحنه جا داشتند. طبقات متوسط پایین تر بودند و سیاهی لشکرهای طبقه ی فرودست هم پایین تر از همه تعداد این ها از همه بیشتر بود. به وسوسه ی دستمزدهای کلان - شاه بهشان وعده ی انبوهی طلا داده بود گروه گروه از روستاهای فقیر به شهرها می آمدند... نمایش همزمان در سطوح مختلفی از صحنه پیش میرود. روی صحنه، اتفاقات بسیاری میافتد. صحنه کم کم پدیدار می شود و نور می آید چرخ ها می چرخند، دودکشها دود می کنند تانک ها عقب و جلو می روند وزیران دست شاه را می بوسند مقامات دوان دوان پی صله می روند، پلیس ها اخم می کنند روحانیون حرف میزنند و حرف میزنند و سیاهی لشکرها دهانشان را بسته نگه میدارند و کار میکنند جمعیت مدام بیشتر می شود و جنب وجوش هم همین طور. شاه گام بر می دارد اینجا اشاره ای می کند و آنجا انگشت به سوی چیزی می گیرد، همیشه هم در پرتو نورافکن ها ناگهان آشوب صحنه را برمی دارد، انگار همه نقششان را فراموش کرده اند بله نمایش نامه را کناری می اندازند و جملات خودشان را میگویند. شورش در تئاتر!

نخستین شیعیانی که به ایران رسیدند شهرنشین بودند؛ تاجران خرد پا و صنعتگران. آنها خود را در محله‌هایشان محصور کردند، مسجد ساختند و بازار و حجره‌های کوچک خود را کنار مسجد برپا کردند. صنعتگران نیز کارگاه‌هایشان را همان حوالی باز کردند. مسلمانان قبل نماز باید طهارت کنند، بنابراین سر و کله حمام‌ها هم پیدا شد. چون مسلمانان دوست دارند بعد نماز چای یا قهوه‌ای بنوشند و لقمه‌ای غذا بخورند، رستوران‌ها و قهوه‌خانه‌ها هم آن دور و بر سبز شدند. چنین است که پدیده منحصر به فرد چشم انداز شهرهای ایرانی پدید می‌آید: بازار، رشته پیوند عرفان و تجارت و ذائقه، رنگارنگ و شلوغ و پرهیاهو. اگر کسی بگوید: دارم میرم بازار، لزوماً معنیش این نیست که باید زنبیل خریدش را هم همراه بردارد. آدم می‌رود بازار برای عبادت، برای دیدن دوستان، برای تجارت و نشستن توی یک قهوه‌خانه. شیعیان، بی آنکه مجبور باشند کل شهر را زیر پا بگذارند، فقط در یک جا، یعنی بازار، هرچه را که برای حیات دنیوی ضروریست می‌یابند و با عبادت و اعانه‌هایشان سعادت حیات اخروی‌شان را نیز تضمین می‌کنند.