یادداشت‌های خسروشاهی (31)

          در قسمتی از متن کتاب از قول « بِرنیس اَبوت » آمده:

« دقت و نکته‌سنجیِ عکاس، شناخت او از زمان حال است-یا دیدن زمان حال با چنان وضوحی که گویی دارد بدان وسیله، گذشته را می‌نگرد و آینده را احساس می‌کند. این کار، آیین خیره کننده‌ای است و برای آن دانش و معرفت و همچنین ادراکِ زمان لازم است. از این رو، عکاس به تمام معنی یک انسان معاصر است؛ انسانی که زمان حال به وسیلۀ چشمان او به گذشته می‌پیوندد ».

این کتاب در بارۀ دیدگاهِ عکاسان در بارۀ عکاسی است. شامل هفت مقاله از شش استاد و جریان‌سازِ عالمِ عکاسی است. طی مطالعۀ این مقالات می‌توان آموخت که عکاسان چگونه به شناختِ محیطِ پیرامونشان دست زدند  و شاهکارهای آنان تحت تأثیرِ چه جهان‌بینی بوده است. 
یکی از دلایل ارزشمندی‌ِ کتاب، این است که توسط استادان « وازریک درساهاکیان» و « بهمن جلالیِ» فقید ترجمۀ دقیق شده.
        

          این کتاب شرح زندگی نیست؛ بخشی از خاطرلت نظامی و حرفه‌ای شهید صیاد شیرازی از روزهای منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی، از درجه سروانی در پادگان اصفهان تا امیری در روزهای پایان جنگ ایران و عراقه. 
احمد دهقان خاطراتی از شهید که در قالب ۲۲ نوار در روزهای پایانی جنگ از ایشان به جا مانده بود را به صورت منسجم و منظم تدوین کرده. 
این خاطرات بیشتر بر حوادث کردستان و شرح پیشروی و عملیات‌های ارتش تمرکز داره و قسمت انتهای کتاب هم شرح عملیات‌های مهم در منطقه جنوب رو پوشش میده. 
برای من شنیدن خاطرات فرماندهان ارتش لذتبخشه چرا که بدون اسطوره‌سازی و قهرمان پردازی‌های قلوّ آویز و ایدئولوژیک با افرادی آشنا میشیم که هم تحصیلات دانشگاهی و تخصصی داشتند و هم ایمان و اخلاص  انقلابی و میهن‌پرستی. ضمن اینکه با بخشی از تاریخ نگفتۀ انقلاب و کارشکنی‌ها و خیانت‌های صورت گرفته، چه به صورت صریح و چه ضمنی آشنا میشیم.
این کتاب قدری برای من جذاب بوده که سه بار کامل خوندمش و بیش از ده بار بخش‌های مختلفش رو مرور کردم. 
به کسانی که به فیلم‌های جنگی و خاطراتِ نظامی با تحلیل‌های تخصصی علاقمند هستند، این کتاب رو پیشنهاد میدم.
        

          جامعه‌شناسی هنر از اون دست مباحثِ اندیشه انتقادیه که با وجود اهمیتش کمتر بهش توجه شده. اون بخش کم هم حاصل ترجمه‌ها و تألیفات دیگرانه. 
جامعه‌شناسی و علوم نظری شاید در مبانی مهم نباشه که ترجمه باشه اما در مصداق‌ها و مسائلِ غیر کلان، حتماً باید بومی باشه که مفید واقع بشه.
این اثر ارزشمند حاصل کار پژوهش « دکتر محمدرضا مریدی » هست که استادم در کارشناسی ارشد بودند. 
ایشون وقت خودش رو معطوف به جامعه‌شناسی هنر و مسائل اجتماعی از دید هنر کرده‌اند.
        

          من این کتاب رو نزدیک به ۲۰ سال پیش به جای درس خوندن برای کنکور، در کتابخانه محله خوندم. اثری که در ذهنم ته‌نشین شده و از اون زمان با منه اینه که: 
داستان مسخ داستانِ استحاله آدم‌ها در اثر غرق شدن در عادت‌های روزمره و توجهِ افراطی به بعدِ مادیِ زندگیه. شخصیت اصلی داستان که یک بازاریابه و تمام فکر و ذکرش بیشتر پول در آوردنه، مسخ شده. کافکا این شخصیت رو به شکل یک سوسک بد منظر و چندش آور تصویر کرده که همه با دیدنش پا به فرار میذارن و یا می‌خوان با وسیله‌ای از بین ببرنش. 
این اثر رئالیستی نیست که با دلالت‌های صریح به معنی اون دست پیدا کنیم؛ مملو از دلالت‌های ضمنی و استعاره‌ها و تمثیل‌هاست. مثل کرگدن که در اثر یونسکو نماد انسان‌های سرد، تنها و افسرده‌ی قرن بیستمه و هر کسی امکان داره به کرگدن تبدیل بشه.
        

          کتاب ۵۰ مقاله از «اندی گراندبرگ» منتقد و نظریه‌پرداز حوزه عکاسی در دهۀ آخر قرن بیستم را در بر می‌گیرد.
نقدهای گراندبرگ در باره رسانۀ عکاسی، درک و شیوۀ نگرشی جدید نسبت به این رسانۀ مدرن به ما می‌دهد و بنیان‌های سنتی و برساختۀ نگاه ما نسبت به نقش هنر در زندگی و تاثیر آن بر فرهنگ را دگرگون می‌کند. 
گراندبرگ در جای‌جایِ مقالات خود ما را با این حقیقت روبرو می‌کند که عکاسی بر دریافت ما از واقعیت مستقیماً اثر می‌گذارد و با این دیدگاه، طبیعت عکاسی را نیازمند نگاهی بازاندیشانه می‌داند. 
مولف در مقدمه کتاب اشاره می‌کند که نظریه انتقادی خصوصا زبان‌شناسی و نشانه‌شناسی جوهرۀ نقدها را تشکیل می‌دهد که پایه‌گذار شیوۀ نقد جدیدی که امروزه وجود دارد شده است. 
گراندبرگ از نظریات انتقادی رولان‌بارت، والتر بنیامین و ژان بودریار در مواجهه با واقعیات اجتماعی عکس‌ها استفاده کرده است. 
در مورد مخاطبان این کتاب باید بگویم که دیدگاه‌های انتقادی فاصله میان علوم انسانی و هنر را از میان برداشته است؛ خاصه در بارۀ عکاسی که رسانه‌ای فوق‌العاده دموکراتیک محسوب می‌شود؛ چرا که فقط عکاسان حرفه‌ای نیستند که عکس می‌گیرند، بلکه امروز هر کسی در جیب خود دوربین عکاسی دارد و یا مخاطب عکس‌هاست و در محاصرۀ تصاویر و عکس‌ها قرار دارد. 
اندیشۀ انتقادی با بررسی معنای نهفته در عکس‌ها و مورد سؤال قرار دادن واقعیاتِ بازنمایی شده توسط عکس، به ما کمک می‌کند که به درک بهتری از واقعیت دست پیدا کنیم.
        

          حدود پانزده سال پیش بود که سرِ علاقه به سینما و در پی دیدن منبعی در پاورقیِ نشریه سینما و ادبیات، با این اثر دو جلدیِ فاخر آشنا شدم. اون موقع سرباز بودم و چون توی بخش اداری خدمت می‌کردم، لابلای امور محوله، فرصت مطالعۀ این کتاب رو داشتم؛ کتاب رو همون سال‌ها از فروشگاه طهوری با طرح جلدی متفاوت و قیمتی باور نکردنی نسبت به امروز خریدم.
برای اینکه در مورد چیزی که می‌خونم توی یک نهاد نظامی، به دیگران پاسخگو نباشم، کتاب رو با روزنامه جلد کرده بودم؛ با این‌حال بعضیا می‌پرسیدن چی میخونی و عده خیلی کمی تعجب می‌کردن که یه سرباز چنین کتابی می‌خونه! 
خلاصه که به خاطر علاقه به هنر و سینما با جریانات ادبی و فرهنگیِ طول تاریخ آشنا شدم و مطالعۀ این مجموعۀ بی‌نظیر، تازه شروع دوران تازه‌ای بود.
        

          جان سارکوفسکی که عکاس و منتقد بود بین سال‌های ۱۹۶۲ تا ۱۹۹۱ مدیریت بخش عکس موزه هنر مدرن نیویورک را نیز بر عهده داشت و به عنوان گالری دار، استعدادهای بسیاری را به دنیای هنر معرفی کرد. 
پژوهشگران و مورخان تاریخ معاصر تصدیق می‌کنند که سارکوفسکی در پرورش نسل بزرگی از عکاسان مدرن آمریکا و بریتانیا تاثیر انکار ناپذیری داشته تا جایی که در جایی نقل شده که « سارکوفسکی به مردم آمریکا عکس دیدن را یاد داد». او بعد از بازنشستگی در سال ۱۹۹۱ و تا پایان عمر خود در سال ۲۰۰۷  دوباره به عکاسی کردن پرداخت.

این کتاب شامل صد قطعه تصویر از عکاسان نامدار و بعضی ناشناس است که طی چهل سال قبل از انتشار کتاب عکاسی شده اند. 
نگاه آزاد، عمیق و به دور از کلیشه‌های نقدِ رایج، از ویژگی‌های منحصر به فرد سارکوفسکی‌است.
اهمیت کتاب نگاهی به عکس‌ها تا حدی است که گفته میشه علاقمندان عکاسی در انگلستان، حد اقل یک بار این کتاب را مطالعه کرده اند.

نکته جالب اینکه فرشید آذرنگ مترجم، که خود از مدرسین طراز اول رشته عکاسی در دانشگاه است، برای مفیدتر بودن این کتاب برای دانشجویان رشته عکاسی، حدود چهل صفحه مبانی نقد را به ترجمه کتاب اضافه کرده که بسیار مفید است و ارزش این کتاب را دوچندان میکند.
        

          بالاخره اولین عکاس ایرانی کیست؟ 
هنوز بین استادان و پژوهشگران تاریخ عکاسی ایران اختلاف نظرهایی در باره« اولین عکاس در ایران » و « اولین عکاس ایرانی »  وجود دارد. همه متفق‌القول هستند که تنها پنج سال پس از به ثبت رسیدن عکاسی در سال ۱۸۳۹ میلادی، اولین دوربین‌های اهدایی از دربار روس و انگلیس وارد ایران شد. و مستشاران خارجی نحوه کار با دوربین و چاپ عکس‌ها روی صفحات مسی را به ایرانیان یاد دادند. در برخی منابع با اشاره به اسناد موجود، « ژول ریشار » فرانسوی رو اولین عکاس در ایران می‌دانند که از ناصرالدین میرزای ۱۳ ساله عکاسی کرده و  همزمان با او « ملک قاسم میرزا » نوه بیست و چهارم فتحعلی‌شاه قاجار، اولین عکاسِ بومی و ایرانی لقب گرفته است. 
در هر صورت بر کسی پوشیده نیست که دوره رشد و پویایی عکاسی در ایران در دوران قاجار علی الخصوص دوران ناصرالدین‌شاه، به واسطه علاقه شخصی وی به این اسباب بازیِ جدید، دارای اهمیت فراوانی است؛ تا جایی که سلطان صاحبقران ضمن دایر کردن عکاسخانۀ همایونی در دربار، خود عکاسی را یاد گرفته و آثار بیشماری به جای کذاشته که در کاخ گلستان موجود است. 
این کتابِ مصور، ضمن مرور تاریخی شکل گیری عکاسی در ایران به مراحل رشد و گسترش آن در بزنگاه‌های تغییرات اجتماعی و فرهنگی دربارِ ناصری و بیرون از دربار، همچنین آثار مکتوبی که پیرامون عکاسی پدید آمده پرداخته است. 
این کتابِ مهمِ تاریخی با ویرایش جدید، آخرین بار در سال ۹۲ به چاپ سوم رسیده و اگر در بازار موجود باشه به سختی قابل دسترسیه.
        

          از اون کتاباییه که همه باید بخونن تا نسبت به خوراک تصویری که هر روز تغذیه میکنن آگاهی پیدا کنن و نسبتشون رو با وقایع و فجایع دقیق‌تر مشخص کنن. 
سانتاگ در باره رابطه ما با اخبار وقایع تلخ صخبت میکنه و میگه که دیدن یک تصویر دلخراش از جنگ، سیل، زلزله و ... باعث نمیشه که ما احساسی رو که اون آدمهای درگیر، تجربه می‌کنن رو درک کنیم. چون وقتی ما داریم تصویر حادثه‌ای رو می‌بینیم توی شرایط ایده‌آل و امنیتِ کامل قرار داریم. علاوه بر این دیدن مکرر تصاویر دلخراش همانند  تصاویری که هر روزه در اینستاگرام می‌بینیم، باعث میشه که امرِ دلخراش و تاثیرگذار به امری عادی و بی اثر تبدیل بشه و ما حساسیتمون رو نسبت به اون‌ها از دست بدیم.

پ.ن: عکس یادداشت از استاد علی فریدونی
        

          ویلم فلوسر فیلسوف و پدیدارشناس هایدگری در این اثر کم حجمِ پر مایه، عکاسی یا به تعبیر خود تصویر فنی را به عنوان دومین نقطه عطف تاریخ بعد از پیدایش خط، مورد واکاوی هستی‌شناسانه قرار داده است. 
او در این اثر کوشیده تا با توضیح ماهیت تصاویر، کار عکاس، دریافت ما از عکس‌ها و جهانی که عکس می‌سازد، به تاثیرات فرهنگی و کارکرد کلّی عکاسی در زندگی ما بپردازد.
قطعاً با مطاله بخش‌های گیرای این اثر ارزشمند، با نگاهی مواجه خواهید شد که ممکن است ذهنیات و کلیشه‌های طبیعیِ برساخته شده را مورد شک و تردید و نظمی جدید قرار دهد. 
این کتاب جز عکاسان به کار کسانی نیز می‌آید که به مطالعه تاثیرات فرهنگیِ در حال تغییرِ رسانه‌های مدرنی نظیر عکاسی، علاقه دارند. 
او در جایی از این کتاب می‌گوید: عمل عکاسی یک شکِ پدیدار شناسانه است، زیرا سعی دارد از نقاط دید متعدد به پدیده‌ها نزدیک شود. اما ساختار کمّی و ریاضی‌وارِ این شک توسط  برنامه دوربین تعیین می‌شود.
        

          جان برجر (در برخی منابع جان برگر) منتقد ادبی-هنری، رمان‌نویس، نقاش و روزنامه‌نگار انگلیسی بود که در سال ۲۰۱۷ عالم فرهنگ فقدان او را پذیرفت. او از جمله منتقدان تاثیرگذار دهه‌های گذشته بود تا آنجا که به نقل از روزنامه گاردیَن، در یک نظرسنجی، کتاب « درباره نگریستن » او که به فارسی نیز ترجمه شده از جمله آثار دانشگاهی‌است که جهان را تغییر داده.
.
برجر تاثیر پذیرفته از آثار منتقدینی چون « والتر بنیامین، سوزان سانتگ و رولان بارت » اما با نگاهی شخصی‌تر و آزادانه‌تر نسبت به ادبیاتِ مرسومِ نقد هنری، به تحلیل آثار هنری پرداخته و سویه‌های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی را مد نظر قرار داده است. او در یکی از نوشته‌های معروف خود با نقد نگاه برساختۀ مردانه نسبت به زنان با اشاره به اینکه حتی این سلطه روی نگاه زنان نسبت به خود نیز موثر بوده، می‌گوید: « مردان به زنان نگاه می‌کنند و زنان خود را که در حال دیده شدن هستند می‌بینند».
باید گفت « ویکتور برگین » منتقد شناخته شدۀ هنری نیز تاثیر پذیرفته از برجر است. 
.

جان برجر در کتاب « درک عکس » عکس‌هایی را انتخاب کرده و از نظرگاه خاص خود که اشاره شد، به تحلیل و تفسیر شخصی عکس‌ها با تکیه بر معانی فرهنگیِ نهفته در هر عکس پرداخته است. 
مطالعه این اثر مهم به تمامی علاقمندان نقد و درک تصاویر عکاسانه توصیه میشه.
        

          محمد خدادادی مترجم‌زاده که از استادان برجستۀ عکاسی و عضو هیأت علمی در دانشگاه هنر تهرانه در این اثر ارزشمند که برگرفته از رساله دکتری ایشون در سال ۸۹ هست، به بررسی نقش رویدادهای فرهنگی و اجتماعی نیم قرن (۱۳۳۳۰-۱۳۸۰) بر هنر عکاسی پرداخته. او در این پژوهش با واکاوی نقاط عطف مؤثر بر این رشتۀهنری مثل پیدایش رشته‌های دانشگاهی و نهادهای هنری مرتبط و همچنین سیاست‌های فرهنگیِ اثر گذار بر عکاسی پرداخته. همچنین تغییرات بنیادین ناشی از وقوع انقلاب اسلامی که کارکردهای فرهنگی هنری عکاسی در فرایندی دو سویه چه از لحاظ تاثیرپذیری و چه اثرگذاری را مورد تحلیل اجمالی قرار داده. 
این کتاب مناسب کسانیه که به مقوله تحولات فرهنگی در دوران پر التهاب مذکور علاقه‌مند هستند؛ چه پژوهشگران تاریخ عکاسی و تاریخ اجتماعی هنرِ ایران و چه پژوهشگران مطالعات فرهنگی، از مخاطبان این اثر ارزشمند هستند.
        

          ارتباط چیست و به چه کار می‌آید. چه کسانی باید با آن آشنا باشند؟ چرا علمی به نام ارتباطات در دانشگاه‌ها وجود دارد؟

کتاب ارتباط شناسی ویرایش دوم از کتاب ارتباط شناسی  ویرایش قبل است که بعد از چاپ شانزدهم در سال ۹۴ دستخوش تغییرات وسیعی شده است. به گفته مؤلف دکتر مهدی محسنیان راد این تغییر بیش از هفتاد درصد از مطالب چاپ قبلی را در بر میگیرد که مورد بازبینی اساسی واقع شده.

در این کتاب مرجع با مفهوم ارتباط و انواع آن اعم از ارتباطات کلامی و غیر کلامی به طور مفصل آشنا می‌شویم و در ادامه به شکل‌گیری معنی در انواع ارتباط پرداخته خواهد شد. 

محسنیان راد انواع مدل‌های ارتباطی را مورد بررسی دقیقِ پژوهشی قرار داده و در آخر مدل ارتباطی خود را ارائه می‌دهد. 

مطالب در این کتاب  ارتباطات انسانی، میان‌فردی و گروهی، همچنین ارتباط انسان با ماشین و حیوان  را مورد بررسی قرار می‌دهد.

این کتابِ مرجع هم برای متخصصان علوم اجتماعی و ارتباطات کاربرد وسیعی دارد و هم برای علاقمندان جدی. جامعه‌شناسان، روزنامه‌نگاران، دست‌اندر کار رسانه علی‌الخصوص هنرمندانِ تجسمی از مخاطبان جدیِ این کتاب هستند.
        

          « بازیابی امر محسوس» چنانچه از نامش پیداست در پی بازیابی دیدگاه‌های فراموش شده در باره «زیبایی‌شناسی» است. همانطور که از مقدمۀ روشنگر کتاب  معلوم می‌شود، نقدی است در بارۀ نقد. نقد بنیان‌های نظری مدرن و پست‌مدرن بر سنّتِ زیبایی‌شناسی نیمه دوم سده هجدهم که با نظریات کانت به اوج خود رسید. 
در این هفت جستار قرار است تا کاستی‌های نظریه های مدرن و اندیشه‌های انتقادیِ پساساخترگرا بر زیبایی‌شناسی، نظیر روانکاوی، مارکسیسم، فمینیسم، کوئیر و ... را مورد بازخوانی قرار دهیم.
        

          در این اثر با نگاهی کلی به روند شکل‌گیری مدرنیته در صد سال گذشتۀ ایران از قبل از دوران مشروطه تا اوایل دولت نهم جمهوری اسلامی پرداخته شده است. آبراهامیان با تکیه بر اسناد، نشریات و تألیفات همان دوره علی‌الخصوص گزارشات سفرا، مستشاران و سیاحان انگلیسی به تحلیل رویدادهای سیاسی و اقتصادی و کمتر اجتماعی و فرهنگی پرداخته. 
با وجود اینکه یروان آبراهامیان گرایشات مارکسیستی و ضد پهلوی داشته و در سالهای دهه ۵۰ شمسی عضو گروه‌های سوسیالیستیِ دانشجویی و کارگری بوده، همچنین پایان‌نامه او در باره حزب توده است، اما تمام تلاش خود را صرف رعایت انصاف و واقع‌بینی به عنوان یک پژوهشکر کرده به طوری که در سه دورۀ مورد بررسی قاجار، پهلوی و جمهوری اسلامی، با نگاهی کاملاً پژوهشی و بی‌طرفانه، تا جایی که از اسناد می‌توان استخراج کرد، به ضعف‌ها و قوت‌های هر دوره به صورتی اجمالی پرداخته است. با اینحال بیشترین بخش کتاب به ترتیب به قاجار و پهلوی اختصاص دارد و بخش انقلاب اسلامی نسبتاً مختصر است. 
با این اوصاف، از ضعف و ایرادات شکلی و فنیِ متن که بگذریم، این اثری ارزشمند برای علاقه‌مندانی است که می‌خواهند نسبت به سیر تحولات صد سالۀ اخیر مروری اجمالی داشته باشند و نسبت به جریاناتی که ایران از سر گذرانده تا به امروز آگاهی داشته باشند. 

قطعاً هر اثر پژوهشی برای اهل پژوهش بی نقص و کامل نیست و به تعبیری « هرچه دایره دانش آدمی بزرگتر شود ، دایره جهل او نیز بزرگتر خواهد شد.»
        

          این کتاب که در سال ۲۰۲۲ فیلمی بر اساس اون ساخته شده نوشتۀ دو خبرنگار نشریه نیویورک تایمزه که در سال ۲۰۱۶ در باره سوء استفاده‌های جنسیِ یکی از تهیه کننده‌های هالیوود، تحقیقات و افشاگری مفصلی انجام دادند که بعدها منجر به تشکیل جنبش Me too شد.

شاید کتابش در دسترس نباشه اما دیدن فیلمش که قابل دسترسه، خالی از لطف نیست.