یادداشت‌های اسما سجادی (5)

          حتما شما هم افسانۀ سیزیف را شنیده‌اید یا دست کم نام او در کتاب‌های شعر و داستان به چشمتان خورده. در افسانه‌های اساطیری یونان باستان، سیزیف مردی‌ست تشنۀ زندگی که به جرم فرار از مرگ، به سخت‌ترین مجازاتی که خدایان می‌شناختند محکوم شد. آن‌ها زندگی را به سیزیف بخشیدند اما او را مجبور کردند که تا ابد تکه سنگی بزرگ و سنگین را تا قلۀ کوهی بر دوش بکشد اما همین که به نزدیکی قله می‌رسد، سنگ به پایین کوه بغلطد و این تلاش نافرجام او، بارها و بارها تکرار شود. و معلوم است که مجازات سیزیف چیزی نبود جز "بیهوده‌‌گی".  مردی را تصور کنید که زندگی‌اش بین دو نقطۀ امیدواری وشکست در نوسان است؛ خوشا مرگ!

بوتزاتی در این کتاب صبر را ریشخند می‌کند و نشان می‌دهد که انتظار برای وقوع حادثه‌ای که به زندگی معنایی ببخشد، چقدر مضحک و نابود‌کننده است. آن‌چه داخل دیوارهای قلعه می‌گذرد هزاران بار کشنده‌تر از دشمن خارجی‌ست. سربازان قلعه از ملال حاکم در آن به وعدۀ حملۀ تاتارها پناه می‌برند و بر آن امید می‌بندند تا از سخت‌ترین مجازاتی که خدایان روم باستان سراغ داشتند رهایی پیدا کنند. امان از بیهوده‌گی. 

خواندن بیابان تاتارها خالی از رنج نیست. بعد از خواندن آن بیش از آن‌که از این خوانش لذت برده باشیم، از آن سپاس‌گزار خواهیم بود. مانند طنابی که هرچند ما را از دره‌ای مرگ‌بار بالا می‌کشد، در عین حال زخم‌هایی بر دست‌هایمان باقی می‌گذارد.


        

          کتاب‌هایی هستند که نوشته می‌شوند تا ما را در خیال خود غرق کنند و به درون بکشند. کتاب‌هایی هم هستند که برای بیرون انداختن ما از خیالات خود نوشته می‌شوند و آن‌چنان ما را از تلخی واقعیت باخبر می‌کنند و آینه پیش رویمان می‌گذارند که تا مدت‌ها میخ‌کوب می‌مانیم. کتاب‌های داستایفسکی از جمله رنج کشیدگان و خوارشدگان از دسته دوم هستند. 

اگر تصمیم دارید که پای خواندن این کتاب بنشینید، از قبل چند دستمال کاغذی میان صفحه‌های کتاب بگذارید چون در حین خواندن کتاب به آن‌ها احتیاج پیدا خواهید کرد. داستایفسکی رنج‌کشیده‌ترین و خوارشده‌ترین شخصیت‌هایش را آورده تا اشک خواننده‌اش را بر صفحه‌های کتاب بچکاند. اگر هم خودتان به اندازه کافی دلتان پر است و نمی‌خواهید کتابی بخوانید که زخم بر زخمتان بگذارد، فعلا به سراغ این کتاب نروید. البته بعدا که حالتان بهتر شد حتما برگردید.


        

          اگر شما هم کتاب مادام بوواری اثر گوستاو فلوبر فرانسوی را خوانده باشید، امکان ندارد که در ملاقات با آنا کارنینا، به یاد این زن که اشتراکات بسیاری با او دارد نیفتید.
آنا کارنینا و مادام بوواری دو زن مهم در جهان ادبیات به شمار می‌روند که رنج زن بودن در دنیایی مردمحور را به تصویر می‌کشند. آناکارنینا و مادام بوواری همسران و مادرانی هستند که گاه مطیعانه تن به خواست زندگی و تقدیر خویش می‌دهند و گاه گستاخانه در مقابل آن می‌ایستند. حال آن‌که سعادت خود را در هیچ‌یک از این‌ها پیدا نمی‌کنند. آن‌ها زندگی را به هر دو شیوه می‌آزمایند و هرچند بسیار دیر اما درمی‌یابند که زندگی هیچ‌کس را به تمام آرزوهایش نمی‌رساند. 
        

          ۱. جنگ و عشق، شاید به گمان دورترین مفاهیم از یک‌دیگر باشند؛ اما گاه زندگی، آن‌ها را بر دو روی یک سکه می‌نشاند، بر دو چهره از یک انسان. این است که عشق، در قلب سربازی می‌نشیند که تفنگی را به سمت قلب دیگری نشانه رفته. 
جنگ به یک‌باره از راه می‌رسد؛ همان‌طور که عشق. و عشق ناگزیر می‌نماید؛ همان‌طور که جنگ. و از هر دو یک چیز باقی می‌ماند: اندوه. کتاب وداع با اسلحه، تقابل این دو معناست و جدال آن‌ها برای آن که زندگی را به راه خود بیاورند؛ اگر بتوانند.

۲. خواندن کتاب وداع با اسلحه، مانند تماشای مسابقۀ دوی استقامت است. باید ساعت‌ها به تماشای آن بنشینید بدون اینکه در انتظار رخدادی خاص یا اتفاقی هیجان‌انگیز در طول مسابقه باشید. برخلاف مسابقات دوی سرعت، که خواندن بسیاری از کتاب‌ها به آن شباهت دارد، در دوی استقامت، شاهد دویدن تعدادی ورزشکار هستیم که ساعت‌ها با سرعتی نه‌چندان زیاد، می‌دوند و اصراری هم بر پیشی گرفتن از یک‌دیگر ندارند. هرچند که تماشای آن خالی از لذت نیست، اما نتیجۀ آن نیز تا آخرین لحظات قابل پیش‌بینی نخواهد بود. برای نوشیدن این شهد باید تا آخرین کلمات به نویسنده فرصت داد.