بریده‌های کتاب آشنایی با قرآن (تفسیر سوره های طلاق، تحریم، ملک و قلم)

در حدیثی هست که پیغمبر اکرم فرمود: «إنّی ما أخافَ عَلی‏ امَّتِی الْفَقْرَ وَ لکنْ أَخافُ عَلَیهِمْ سوءَ التَّدْبیرِ» من از فقر بر امتم هراسان و نگران نیستم، یعنی اگر امت من روزی دچار فقر اقتصادی شوند، این امر خطر ایجاد نمی‌کند، ولی اگر دچار فقر تدبیر و فکر و عقل بشوند، آن است که امت مرا به خطر خواهد انداخت.

متکلمین اصطلاحی دارند، می‌گویند: «الْواجِباتُ الشَّرْعِیةُ الْطافٌ فِی الْواجِباتِ الْعَقْلِیة» یعنی چیزی را که شرع واجب کرده است یک لطف و یک راهنمایی است به چیزی که عقل آن را واجب می‌کند؛ یعنی چیزی است که اگر خود عقل انسان هم آن را کشف کند واجب می‌کند.

برای شعار چه از این بهتر: «هَلْ یسْتَوِی الَّذینَ یعْلَمونَ وَ الَّذینَ لا یعْلَمونَ»؟ برای شعار چه از این بهتر: «انَّ اکرَمَکمْ عِنْدَ اللهِ أَتْقیکمْ»؟ این قدر هست الی ماشاءالله، آیاتی که انسان هر وقت یکی از آنها را نگاه کند برای او یک درس و آموزش است. اینها را انسان نمی‌بیند ولی در هر خانه‌ای که بروید آیه‏ «وَ انْ یکادُ الَّذینَ کفَروا» را می‌بینید، یعنی منم که خداوند چنین نعمتهایی به من داده و تویی که چشم شور داری و می‌خواهی چشم‌‏زخم به ما بزنی؛ برای اینکه جلوی چشم شور تو را گرفته باشم این تابلو را در اینجا نصب کرده‌ام؛ و شاید کمتر خانه‌ای است که چنین چیزی در آن نباشد.

اساس شناخت است بعضی از اشخاص شبهه می کنند که یک قطره اشک برای امام حسین مگر می تواند اینقدر ارزش داشته باشد؟ پاسخ این است که گاهی ممکن است انسان آنقدر برای امام حسین بگرید که اگر اشک همه عمر را کنند یک استخر بشود و هیچ ارزشی هم نداشته باشد. ولی یک انسان ممکن است به اندازه یک بال مگس برای امام حسین اشک بریزد که ارزشش از آن استخر اشک دیگری خیلی بیشتر باشد.

قرآن می‌گوید که دو فکر صددرصد متضاد و دو قطب متضاد با همدیگر سازش ندارند. ولی دنیای امروز نشان داد که چنین کاری می‌شود کرد، منتها «شدن» از قبیل همان داستان که شخصی به دیگری گفت این کار نمی‌شود و حرام است، گفت ما کردیم شد! اینها هم یک چنین کاری کردند. هنوز هم از اینکه کاپیتالیسم و کمونیسم دو قطب صددرصد متضادند دم می‌‏زنند. آخر در چه متضادند؟ در آنچه که مربوط به مردم است که نهایت سازش را کردند. ناسازگاری‏شان از قبیل همان ناسازگاری عسل و خربزه است که طبیبی به شخصی گفت این دو را با هم نخور، نمی‌سازند؛ خورد و دل درد گرفت. طبیب گفت: نگفتم با هم نمی‌سازند؟! گفت: اتفاقاً با همدیگر خوب ساخته‌اند ولی پدر مرا دارند درمی‌آورند!

ما ضمن اینکه می‌دانیم که هیچ دستور خدا خالی از مصلحت نیست، اگر دستور را رفتار کنیم، از نظر حالت روحی خود ما دو حالت ممکن است داشته باشد: یکی اینکه ما به این دستور عمل می‌کنیم به حکم مصلحتی که در این دستور هست، و دیگر اینکه ما به این دستور عمل می‌کنیم به حکم اینکه خدا دستور داده است؛ درست است، مصلحت هم دارد ولی من از آن جهت انجام می‌دهم که خدا دستور داده است. مثلًا به ما گفته‌اند روزه بگیر، به ما گفته‌اند مشروب نخور. یقین دارم اینکه گفته‌اند مشروب نخور یا روزه بگیر، به خاطر مصلحت خودم بوده است، ولی من روزه می‌گیرم چون خدا امر کرده است؛ اگر مصلحت هم نمی‌داشت می‌‏گرفتم. مشروب نمی‌خورم چون خدا گفته نخور؛ اگر مفسده هم برایم نمی‌داشت نمی‌خوردم. این خیلی بالاتر از آن است.

هر انسانی به هر اندازه که از حکمت بیشتر برخوردار باشد دوست داشتنش افراد و اشیاء را، از بی‏‌ضابطه ‏بودن خارج می‌شود و تحت ضابطه درمی‌آید، و هرچه انسان ها از حکمت دورتر باشند دوستی هایشان هم بی‌‏منطق‏‌تر است

انسان از نظر خَلق، بالفعل به دنیا آمده، یعنی در عالم رحم بدون اختیار او خلقش تمام می‌شود ولی انسان از نظر خُلق، بالقوه به دنیا می‌آید و خودش است که باید برای خودش خُلق بسازد و به عبارت دیگر این خود انسان است که باید خودش را از نظر درون و روح و اندام های روحی بیافریند.

بندگی آن وقت است که در عین اینکه من یقین دارم و می‌دانم خدا برای خودش دستور نمی‌دهد برای من دستور می‌دهد، ولی اطاعت من به خاطر آن مصلحت نیست. آن وقت خودپرستی می‌شود، اگر به خاطر امر او باشد می‌شود خداپرستی.