ای بابا(｡ŏ_ŏ) باز که پای یک “زن” در میان است..

در مقدمه‌ی کتاب آورده شده که این نمایشنامه، «برداشتی از اوری‌پید» ست:
اوری‌پید یا اوریپیدس از شاعران و نمایش‌نامه‌نویسان بزرگ یونان باستان بود. در زمان خودش به‌خاطر اینکه تفکرش با مردم کشورش متفاوت بوده و خدایان یونانی رو منشأ زشتی‌ها و بدی‌ها می‌دونسته، آثارش خیلی مورد استقبال قرار نمی‌گیره.
یکی از خصوصیات نوشته‌های اوری‌پید اینه بوده که آثارش اندیشه‌محور بودن و کاراکتر‌های جسوری می‌ساخته.
و همینه که سارتر رو به این سمت می‌کشونه.

این نمایشنامه روایت جنگیه که به خاطر یک «زن» بین تروا و یونان اتفاق افتاده:
پسر پادشاه تروا (پریام) به مهمانی پادشاه اسپارت میره (ملانئوس). موقع برگشت زن ملانئوس هم باهاش فرار میکنه. همین موضوع باعث جنگ ده‌ساله بین تروا و‌ یونان میشه. 
حالا جنگ تموم شده و شهر تروا به آتش کشیده شده. همه‌ی مردانش کشته شدن و فقط زن‌ها و بچه‌ها موندن: زنان تروا

جنگ آثار مخرب زیادی داره: از کشت‌و‌کشتار گرفته تا از بین رفتن منابع، عقب افتادن از دنیا و چیزی که همیشه بهش اشاره میشه: بلاتکلیفی بازمانده‌های طرف شکست‌خورده که اکثرا هم زن و کودکن. حالا یا بهشون تجاوز میشه و به بردگی گرفته میشن یا باید از هیچی شروع کنن به ساختن..
هم فیلم تروی* (که تقریبا همین داستانه و از کتاب ایلیاد هومر گرفته شده)، هم نمایشنامه‌ی اوری‌پید، و هم این نمایشنامه به جنگ اعتراض دارند.

البته که اعتقاد بر اینه که مبنای این جنگ هم به خاطر خدایان بوده. درگیری پیش میاد بین خدای حسد و باقی خدایان! اختلاف‌شون رو با پاریس (که به عنوان زیباترین مرد داور شد) در میون میذارن و هرکدوم برای برنده شدن خودشون چیزی بهش پیشنهاد میدن که در نهایت آفرودیت با پیشنهاد عشق زیباترین زن جهان (هلن) برنده میشه و فَوَقَع‌َ ما وَقَعَ.
توی این نمایشنامه وقتی که همه‌ دوباره رو به خدایان می‌کنند تا کاری بکنند تا اون‌هارو نجات بدن، کاساندر میخواد ثابت کنه که از دست خودشونم کاری برمیاد.

چون آثار یونانی زیادی نخوندمً مخصوصاً ایلیاد و ادیسه‌ی هومر رو. در مورد خدایان یونانی‌ها هم اطلاعات کمی دارم: جلوی خودمو می‌گیرم که “فعلاً” بیشتر ازین اظهار نظر نکنم😂🤦🏻‍♀️.

در کُل نمایشنامه‌ی فوق‌العاده جذابی بود. از امانت‌داری آقای صنعوی چیزی نمی‌دونم😐 ولی ترجمشون نثر شاعرانه و قشنگی داشت. چند بار برگشتم به صفحات قبل و دوباره خوندمشون.
نمایشنامه‌ی کوتاهیه تقریبا ۱۰۰ص. و ۵۰ص آخر اعلام و اساطیر و توضیحات شخصیت‌هاست.
و البته اگر صفر صفر و بدون هیچ اطلاعاتی در مورد اساطیر و خدایان یونانی این نمایشنامه رو بخونین فکر نمی‌کنم چیز زیادی دستگیرتون بشه🤷🏻‍♀️.

فیلم تروی (Troy)*: به کارگردانی ولفگانگ پترسن و محصول سال ۲۰۰۴. 
که یکی از بهترین بازی‌های بردپیت، توی این فیلمه (در نقش آشیل).
        

          📝 حرفِ دلِ سارتر از زبان اوریپید!

▪️«زنان تروا» بازگویی یکی از مشهورترین داستان‌های اساطیری تاریخ است؛ روایت سقوط سرزمین تروا به‌دست جنگجویان یونانی. اوریپید، نمایشنامه‌نویس یونانی، حدود ۴۰۰ سال پیش از میلاد، فتح تروا را از زاویهٔ دید زنان بازماندهٔ جنگ روایت کرد. 

▪️ «زنان تروا»ی سارتر از لحاظ سبک و محتوا بسیار به اثر اوریپید شبیه است. شخصیت تالتی‌بیوس کار همان پیک‌های تئاتر یونان را می‌کند که از وقایع مهم داستان (غالباً وقایع خون‌بار، خشن و دردناک) به شخصیت‌های اصلی خبر می‌دهند. باقی شخصیت‌ها مثل آندروماک، هکوب، منلائوس و هلن نیز همان شخصیت‌های شناخته‌شدهٔ نمایشنامهٔ اوریپید هستند. سارتر حتی از گروه همسرایان نیز استفاده کرده است؛ برخلاف نمایش «مگس‌ها» که الهگان انتقام به جای گروه همسرایان حضور داشتند و البته، وظیفه‌ای متفاوت را برعهده گرفته بودند. 

▪️ سارتر حتی بعضی از دیالوگ‌هایش را عیناً از اوریپید برداشت کرده است. برای مثال اوریپید در «زنان تروا» می‌گوید: «آفرودیت نامی‌ست که ما به شهوت می‌دهیم؛ آنگاه که افسار می‌دَرَد. نادانیِ مردان نامش آفرودیت است.» سارتر هم می‌گوید: «آن زمان که مردمان دیوانهٔ عشق می‌شوند، جنون خود را بازنمی‌شناسند و نامِ آفرودیت بر آن می‌گذارند.»

▪️ راستش را بخواهید، توقعِ این میزان وفاداری به اثر مرجع را نداشتم؛ چون سابقهٔ سارتر در نگارش نمایشنامه‌های تاریخی-اسطوره‌ای نشان داده که او به دنبال روزآمد کردن داستان‌ها و برقراری پیوند میان قصه‌های قدیمی با مسائل دنیای مدرن است. برای همین است که در «مگس‌ها» و «شیطان و خدا» به‌صراحت دربارهٔ بورژواها، دیکتاتورها، اشغال نظامی یا مرگ خدایان سخن می‌گوید.

▪️ پس چرا سارتر در این اثر به سبک تراژدی اوریپید وفادار است و آوردهٔ چندانی برای اثر اولیه ندارد؟ به نظر من دلیلِ وفاداریِ سارتر به اثر مشهور اوریپید، به‌روز بودن و مترقی بودن درام‌های اوریپید است. همه می‌دانند اوریپید در بین نمایشنامه‌نویسان یونان باستان، از زمانهٔ خود جلوتر است و مباحثی را مطرح می‌کند که قرن‌ها بعد از دورهٔ حیاتش، همچنان بر سر زبان‌ها و از دغدغه‌های اصلی جوامع مختلف است. فی‌المثل اوریپید در «مده‌آ» به حقوق زنان می‌پردازد یا در «زنان تروا» علیه جنگ‌افروزی و استعمارگری یونانیان موضع می‌گیرد و نمایشنامه‌ای در تضاد با تعصبات ناسیونالیستی مردم زمانهٔ خود می‌نویسد. بنابراین در فرآیند بازگویی روایت «زنان تروا» کار برای سارتر آسان‌تر است. سارتر به اثر مرجع وفادار است، چون می‌خواهد همان چیزهایی را بگوید که اوریپید قرن‌ها پیش گفته است. 

▪️ نظر مترجم دربارهٔ جنبه‌های کنایی متن و فاصله‌ای که مخاطب با جهان فکری شخصیت‌ها دارد برایم جالب بود. صنعوی در مقدمهٔ ترجمه‌اش بیان می‌کند که در متن نمایشنامهٔ سارتر چیزی شبیه به آیرونی نهفته است؛ چیزی که در عین شباهت ظاهری به درام‌پردازی یونانیان، حس تباعد را میان مخاطبان امروزی با هستی‌شناسی و باورهای حاکم بر جهان نمایش ایجاد می‌کند. با این حال، او ادعا می‌کند که ترجمهٔ وفادارانهٔ درام سارتر نمی‌تواند این موضع انتقادی و حس تباعد را منتقل کند. راستش من هم با خواندن ترجمه، آن کیفیت کنایی را احساس نکردم. اگر قرار است به دنبال زاویهٔ سارتر با جبرگرایی حاکم بر تراژدی یونان باشیم، باید در گفتار شخصیت‌هایی مثل هکوب آن را پیدا کنیم، نه در سبک، اتمسفر یا لحن نمایشنامه.

▪️ خلاصه اینکه «زنان تروا»ی سارتر بسیار شبیه به نمایش اوریپید است. البته سارتر بی‌دلیل روی چنین نمایشی دست نگذاشته و می‌داند که متن اولیه حاوی دغدغه‌های فلسفی و سیاسی او دربارهٔ موضوعاتی مثل آزادی و اختیار، رابطهٔ انسان با خدایان، نتایج استعمارگری و غیره است‌. با این حال، باید از سارتر تشکر کرد؛ بابت خودداری از تلاش‌های ناموفقش در روزآمد کردن نمایشنامه و نیز خودداری از تحمیل تزها و واگویه‌های فلسفی جدیدش به قصه‌ای قدیمی.
        

          
دلم برای زنای بیچاره تروا سوخت
یه جاهاییش گیج می شدم که دارن چی می گند که خوب تو این مدل نمایشنامه ها عادیه یکم 😅
در کل عالی بود 
قشنگ می شد غم و اندوهی که زن های جنگ زده و ماتم دار تروا دارند رو از حرف های جان سوز هکوب حس کرد
        

          شاید دارای اسپویل
داستانهای راجع به اسطوره‌ها همیشه جذابه و این نمایشنامه هم جذاب و دلنشین.ه
زنان تروا نمایشنامه‌ای هست که از پس از جنگ تروا و حمله‌ی یونانیان و پیروزی اونها به یونان آغاز میشه. زمانی که شهر در آتش می‌سوزه، مردان کشته‌ شدن و زنان و کودکان منتظر سرنوشت خود هستند. پس هکوب ملکه‌ی پیر تروا به خدمت اولیس درخواهد آمد، کاساندرا دختر باکره و پیشگو درخواست آگاممنون هست، آندروماک نصیب پسر آشیل خواهد شد و آستیاناکس پسر کوچک آندروماک و هکتور از بالای بلندی بر زمین پرت خواهد شد، تا کسی برای گرفتن انتقام باقی نماند...ه
        

          هکوب:
زئوس، تو را عادل پنداشتم، دیوانه‌ام،
مرا ببخش!
 
ص:۱۰۰

 
بنا به خاصیت توسل پیوسته‌ی نوع آدمیزاد به خدایان برای خلاصی از بدبختی‌هایش و همزمان مسئول نشان‌دادن آنان در فجایعی که خود رقم می‌زند، تراژدی زنان تروا بنا به قلم نویسندگان یونان باستان از آنجا آغاز می‌شود که هکوب، همسر پریام، شاه تروا پیش از تولد پسرش پاریس خواب می‌بیند از بطنش مشعلی بیرون می‌آید و تمام شهر را به آتش می‌کشاند. تعبیر می‌شود که پاریس سبب انهدام تروا خواهد بود. هکوب فرزندش را نمی‌کشد و بر سر راه می‌گذارد. سال‌ها بعد، پاریس بر فراز کوهی میان هرا، آتنا، و آفرودیت به داوری می‌نشیند که کدام زیباترند‌. هرا به او قول فرمانروایی جهان می دهد، آتنا قول شکست‌ناپذیری و آفرودیت قول از آن او کردن هلن، همسر ملناس، شاه اسپارت. پاریس رای به زیبایی آفرودیت می‌دهد.
 
پاریس به یاری آفرودیت با هلن به تروا می‌گریزد. آتنا که از داوری پاریس به نفع آفرودیت، کینه به دل گرفته طرف یونانیان خشمناک را می‌گیرد. جنگ پشت حصارهای تروا ده سال به طول می‌انجامد. سرانجام یونانیان با حیله وارد تروا می‌شوند. آشوب به پرستشگاه‌ها سرایت می‌کند. آژاکس، پسر اویله، کاساندر، راهبه‌ی معبد آتنا و دختر هکوب و پریام را با بی‌حرمتی از معبد بیرون می‌کشد. آتنا دیگر بار خشمگین می‌شود و اینبار برخلاف قبل علیه یونانیان با پوزئیدون، خدای دریا که حامی ترواست همدست می‌شود تا در راه بازگشت کشتی‌هایشان را در هم بشکند.
 
یونانیان پیش از عزیمت به سمت نابودی، تروا را به آتش می‌کشند. پریام همسر هکوب، و دو پسرشان هکتور و پاریس هر سه کشته‌شده‌اند. پولیکسن دخترشان بر سر مزار آخیلیس گردن زده می‌شود. کاساندر، دختر دیگرشان به همسری آگاممنون شاه آرگوس می‌رود. آندروماک همسر هکتور نصیب پسر آخیلیس می‌شود و پسرش آستیاناکس، نوه‌ی هکوب و پریام، به پیشنهاد اولیس از فراز برجی به زیر انداخته می‌شود.
 
و این صحنه‌ی پایانی آتش‌سوزی و تجاوز و کشتار است که نمایشنامه‌ی زنان تروا از آن مایه می‌گیرد. اقتباس سارتر از اثر اوریپید بر تضادهای رفتاری آدمیان و خدایان تکیه دارد و این حقیقت آشکار که با مرگ آدمیان خدایان نیز خواهند مرد.
 
از آنجایی که کتاب مقدمه یا پانویسی برای توضیح دیالوگ‌ها و ارتباطشان با اصل حماسه و تاریخ اساطیر یونان باستان در زمینه‌ی فتح تروا و پیامدها و زمینه‌سازی‌هایش ندارد، چنانچه دوستان نیازی می‌بینند بهتر است ابتدا کتاب <a href="https://www.goodreads.com/book/show/6975826">هومر</a> به ترجمه‌ی عبدالله کوثری از نشر طرح نو(که خلاصه‌ای از ایلیاد و ادیسه‌ی هومر را بازگو می‌کند) و همچنین <a href="https://www.goodreads.com/book/show/32450305">پنج نمایشنامه‌ی ائوریپیدس</a> برگردان همین مترجم از نشر نی را مطالعه کنند تا پیش‌زمینه‌ای در اینباره داشته باشند. همچنین خواندن بخش اعلام و اساطیر انتهای کتاب پیش از خواندن متن نمایشنامه، می‌تواند در هضم بهتر دیالوگ‌ها کمک موثری باشد.
 
ترجمه روان است و متن نمایشنامه ایراد تایپی ندارد، اما متاسفانه بخش اعلام و اساطیر دارای تعدادی غلط‌ چاپی است و باید در خواندن برخی نام‌ها دقت بیشتری به خرج داد.
        

          قرن بیستم قرن جنگ های دیوانه وار بود . جنگ هایی که در تاریخ بشر سابقه نداشتند. جنگ هایی که جز ویرانه و کشته سودی به حال دنیا نداشتند. استفاده از سلاح های خطرناک و مخصوصا بمب اتم،  هر دو طرف جنگ رو بازنده کرد.
در چنین اتمسفری ، سارتر دست روی یکی از نمایشنامه های باستانی از یونان میذاره که کاملا ضد جنگه... 
اما مشکلی که وجود داره ، فاصله ایه که بین تماشاگران آتن ۴۰۰ قبل از میلاد با تماشاگران قرن بیستم وجود داره.
کار سارتر پر کردن این فاصله بوده که خوب هم از پسش براومده... این اثر مثل کاری که سنکا کرده یک اثر اقتباسی نیست بلکه یک بازنویسی برای تماشاگران قرن بیستمه...
تماشاگرانی ( مخصوصا از نوع اروپایی ش ) که جنگ رو مثل تماشاگران آتن ۲۵ قرن قبلترش با گوشت و پوست و خون خودشون درک کرده بودند...
جنگ هایی به مراتب کشنده تر و وحشتناک تر...

لعنت به جنگ...
        

          چو لشکر بیامد ز دشت نبرد  
تنان پر ز خون و سران پر ز گرد
سومین نمایش نامه ای بود که از ژان پل سارتر خوندیم به مدد باشگاه محاکات
نمایش نامه ای که درنقدجنگ واعتراض به جنگ  نوشته شده
جنگی که سران حکومت به راه می اندازند وتاوانش رو زنان وکودکان می دهند
البته هلن خیانتکار هم بی تقصیر نیست.
کوتاه  وخواندنی بود درکل

        

          سارتر به عنوان یه اگزیستانسیالیست همواره با هر نوع جبرگرایی درگیره. یکی از جبرگراترین اندیشه‌ها اندیشه اسطوره‌ایه که هم تو این نمایشنامه و هم تو نمایشنامه مگس‌ها دیدم که چقدر سر ناسازگاری باهاش داره.
برای فهم این نمایشنامه نیازه کلیتی از پیش و پس قضیه تراوا رو بدونیم:
زئوس دستور به ازدواج تثوس ( مادر آشیل ) که خودش جزو المپیانه با پله پادشاه سرزمین ایجاینا که انسانه، میده. مراسمی برگزار میشه که تو این عروسی همه خدایان دعوت بودند غیر از اریس که خدای حسد و کینه‌ست. اریس کینه به دل میگیره و از بیرون دیواره‌های قصری که توش عروسی در حال برگزاری بوده، سیبی طلایی به دوران کاخ پرت می‌کنه که روش نوشته شده بوده «برای زیباترین زن دنیا». طبعا بین خانومای مجلس کشمکشی پیش میاد و بین آتنا، هرا و آفرودیته دعوایی در میگیره. شکایت پیش زئوس میبرن که داوری کنه و زئوس چون میدونسته هر کدوم رو که انتخاب کنه یه شری به پا میشه، میگه زیباترین پسر دنیا ( پاریس ) بهترین داور برای این قضیه‌ست.
از این ور داستان همون‌جوری که تو نمایشنامه اومده، هکوب قبل از به دنیا اومدن پاریس خواب بدی میبینه و پریام برای اینکه پاریس موجب خرابی تروا نشه اون رو می‌فرسته تو کوه گله‌ها رو بچرونه ولی طی یه فرایندی بعد از سال‌ها پاریس دوباره به کاخ بر میگرده.
حالا اون سه تا الهه میان پیش پاریس که بینشون داوری کنه. هرا به پاریس قول حکومت یونان رو میده. آتنا حکومت تروا و آفرودیته قول عشق زیباترین زن یونان که پاریس در مقابل این سومی نمیتونه مقاومت کنه و سیب به آفرودیته میرسه.
دوباره کات. پاریس هلن رو میدزده که البته دزدیدن تعبیر درستی نیست چرا که هلن عاشقش میشه و با اراده خودش با اون می‌ره برای همین تو داستان میگه به منلائوس میگه آفرودیته پشت سر پاریس مخفی شده بود.‌ سیر این داستان نشون دهنده تقدیره، تقدیری که هم پاریس محکومش بوده و هم هلن. اما سارتر قرائت دیگه‌ای داره.
.
نقطه اصلی نمایشنامه مکالمه‌ای بود که بین منلائوس، هلن و هکوب شکل گرفت. هلن داشت تمام تلاشش رو میکرد که اثبات کنه تقصیر آفرودیته بوده که این جنگ شکل گرفته و هزار جان پاک قربانی شدند. از این طرف هکوب استدلال می‌کنه که هلن الکی قضیه رو گردن خدایان میندازه. همه این اتفاقات با اراده خود هلن بوده و اون مقصره همه چیزه و منلائوس باید اونو بکشه. اما میبینم که منلائوس ظاهراً متقاعد میشه که هلن بی تقصیره و تو داستان اصلی هم که تو اودیسه روایت میشه میبینیم هلن بدون هیچ مزاحمتی به سرزمین خودش بر میگرده و به خوبی و خوشی به زندگی ادامه میده.*
تضاد اصلی همینه. هکوبِ اراده‌گرا با تمایزی که بین آسیا ( به مثابه انسان‌های آزاد از جبر خدایان ) و اروپاییان ( مجبور به عمل به امر خدایان ) میذاره، در نهایت با اینکه‌ اسیره ولی در آزادی رستگار میشه ( پوسایدون بهش این قول رو میده که امواج دریا تو را خواهند بلعید و به بردگی نمی‌رسی ) ولی هلن هر چند بر تخت میشینه اما هزار نفرین پشت سرش هست و ظاهراً وقتی پاش به یونان برسه قراره کشته بشه. 
سارتر با این خوانش دوباره از ادبیات اسطوره‌ای یونان میخواد بگه که در دوگانه هکوب ( اراده ) و هلن ( جبر ) خوشا آزادی!



* دریفوس شرح بی‌نظیری از اینکه چرا کسی تو یونان هلن رو مقصر نمیدونه تو کتاب «زئوس غریبه نواز» ارائه می‌کنه.