زائر افسون شده
"تو اصلا درک می‌کنی که" جمال و کمال خلقت" یعنی چی؟
بله، من جمال اسب‌ها را قشنگ درک می‌کنم.
یک‌باره از جای خود پرید و خواست توی گوشم بزند:«مگر اسب جمال و کمال خلقت است؟!»

آن چیزی که فکرش‌ را می‌کردم نبود. روایت قصه در این کتاب و شباهت آن با ماجراهای که دن کیشوت از سر‌گذراند و یا شخصیت داستان با زوربای یونانی از همان فصول ابتدایی آشکار می‌شود و در مقاله‌ی انتهایی کتاب نیز به این مسأله اشاره شده است. نقطه قوت کتاب مسأله سفر و رفتن شخص حیران داستان ما به عمق استپ‌های روس و دیگر شهرها است. در این سفرها با اسب‌ها که به‌راستی زیباقامتان طبیعت هستند آرام می‌گیرد و گاه به هیجان می‌افتد. 
بزرگترین نقد من به این اثر -برخلاف نظر تالستوی که به صورت دو پهلو قدرت آفرینش شخصیت‌های متنوع و پر‌رنگ و لعاب پاشنه‌ی آشیل یا مرکز ثقل کتاب دانسته بود- که از باوری شخصی نشأت می‌گیرد این است که میزان رضایتمندی مطالعه‌ی یک اثر نباید پس از خواندن نقد یا توضیحات پیرامونی «افزایش چشمگیری» داشته باشد که حداقل برای من این‌گونه بود. به طور خاص در این کتاب خلأ محتوایی که من‌ را درگیر کند و موضوعی که کنجکاوی من را برانگیزد به وضوح به چشم می‌خورد و سیر حوادث و اتفاقات متنوع نیز از آفرینش این شور باز‌می‌ماند.
حتی گفتگوی مترجم این اثر با سروش صحت در کتاب باز نیز من را قانع نکرد که لسکوف را حداقل یا این کتاب ضلع سوم مثلثی بدانم که دو بخش دیگر آن داستایوفسکی و تالستوی هستند.
مخاطب این متن حتما با هوشمندی درک می‌کند که موضع بنده به معنای نفی هرگونه معنا یا بی‌حکمت‌بودن ماجراهای زائر افسون‌شده نیست اما خب عیار فایده‌ای که از این داستان به‌دست‌می‌آید، راضی‌کننده نبود.

پ: نمی‌توان از حق گذشت و از تلاش مترجم محترم و توضیحات مفید ارائه‌شده‌ی ایشان گذشت. این کار نمونه‌ی بارزی از احترام مترجم به خواننده‌های فارسی‌زبان بود.
        

          یک داستان خاص و جالب و متفاوت از ادبیات روسیه ست. شاید توی ادبیات قرن ۱۹ و در مقایسه با غولهایی مثل داستایفسکی و تالستوی و تورگنیف و چخوف ، کمتر رمانی به این شیوه نوشته شده باشه.
مترجم کتاب هم که دیگه حرف نداره و توضیحات مفصلی درباره کتاب داده با پاورقی های مناسب و خوب.
        

          خوندنش لذت بخش بود. داستان ساده و روانی داشت.
        

          این کتاب یکی از آن کتاب هاییست که در کنار کنار داستان جذابی که روایت میکند آشنایی‌ای درباره روسیه قرن ۱۹ و فرهنگ اجتماعی و دینی را بازگو میکند 
اگر مثل من به کشور روسیه و فرهنگ جذاب و اخلاقیاتشان علاقه داریم این کتاب برای شما نوشته شده 
        

          درسته برای من کل کتاب یک ریتم نبود، اما شکل قصه گویی لسکوف به طور کلی جذبه زیادی داشت و مخاطب رو مجبور میکرد داستان رو ادامه بده تا ببینه سرانجام این اتفاقات چی میشه.. من احساس میکنم در درک تمام این سیر و سفر عارفانه نویسنده، ناتوان بودم و نتونستم کامل و به خوبی اثر رو درک کنم. شاید خواندن دوباره اثر بتونه بهم کمک کنه. با تمام داستانهای روسی که خونده بودم متفاوت بود.  انتظار من از مترجمان و انتشارات معروف همینه که در کنار چاپ آثار نویسنده های شناخته شده، از نویسنده های کمتر شناخته شده هم آثاری چاپ کنند.این کار نشر ماهی و آتش بر آب بسیار ارزشمنده. بدیهی است که توجه مخاطب به این گونه آثار میتونه راه رو برای ترجمه و چاپ دیگر نویسنده های کمتر شناخته شده هموار کنه.

پ. ن: چند سال پیش تو برنامه کتاب باز، آتش بر آب گفت سه ضلع ادبیات روسیه داستایوسکی، تولستوی و لسکوفه! ادعای بزرگی است که شیفتگان و خوانندگان آثار روسیه به نظرم میطلبه در مورد صحت و سقم این ادعا نظر بدند.
        

          زائر افسون شده را می‌توان نمونه‌ای مشابه از هفت‌خان رستم دانست.  به آن صورت حماسی نیست اما قهرمانی دارد که به شدت روس است و نمادیست از مردم اصیل روس. ماجرا درباره‌ی مردی‌ست که مادرش او را نذر کرده که در کلیسا خدمت کند‌. هر چند او نمی‌خواهد به این نذر تن در دهد و سفری را می‌پیماید که در آن زجر‌های گوناگون و هفت‌خوان ‌های عجیب و رنج آوری را پشت سر می‌گذارد تا سرانجام یک خادم یا زائر کلیسا شود. بله درست شنیدید. او یک زائر می‌شود و از ابتدای داستان هم یک زائر است و قصه‌ی این هفت خوان را از زبان یک خود او می‌شنوید.
او نمادیست از انسانی اخلاقی که صداقت برایش ارزش دارد، کار ارزش دارد و البته رنج هم  برایش ارزش دارد. 
لسکوف قصه‌گویی ست که قهرمانی ملی می‌سازد که از جنس بلور است،شفاف و روشن و البته روس.