با کسی آشنا شدم که عاشق ایران بود و به عشق وطن ماند و سرش رفت و چه پایان غم انگیزی داشت من با خواندن دو اثر زیبا اشک ریختم اول سینوهه ودوم معمای هویدا
        

          معمای هویدا را خواندم. مثل همیشه خیلی دیرتر از کتاب‌خوان‌های حرفه‌ای. اخلاقم این شده که وقتی یک کتاب یا فیلم سرو صدا می‌کند سراغش نمی‌روم.

نویسنده معمای هویدا انقلابی به معنای رایج نیست و بلکه می‌توان گفت منتقد جمهوری اسلامی است. با این حال منتقد رژیم گذشته نیز هست و سعی می‌کند سهم هویدا را در اضمحلال حکومت پهلوی نادیده نگیرد. با این حال احساسم این بود که بیش از نقد هویدا با او همراهی و همدلی کرده است و در پایان شاید تنها اشکال نویسنده بر هویدا این است که چرا در برابر شاه سکوت کرده و استعفا نکرده است. این کوتاهی را هم به مزه کردن قدرت زیر دندان هویدا احاله می‌دهد.

کتاب را که می‌خوانی چهره صادق خلخالی بیش از پیش در نظرت خراب می‌شود. و البته در کنارش به همه دادگاه‌های اول انقلاب بدبین می‌شوی و دلت هم به حال هویدا می‌سوزد. این حس را هنگام خواندن دربدری‌های شاه بعد از انقلاب هم داشتم (در کتاب خاطرات مادر فرح). با این همه نویسنده حق را به هویدا نمی‌دهد.  

کتاب یکسره داستان زندگی هویدا نیست که نویسنده گاه در قامت یک تحلیل‌گر سیاسی تلاش کرده رفتارهای هویدا را در فضای سیاسی آن روزها وضوح بیشتری ببخشد و هم‌زمان تحلیلی هم از سقوط رژیم پهلوی به دست بدهد.

منبع بسیاری از مطالب کتاب مصاحبه‌های نویسنده با اشخاص است و این نکته البته امکان قضاوت درباره ادعاهای مطرح شده در کتاب را از خواننده سلب می‌کند.

نویسنده در لابلای مطالب گاه سایر کتاب‌های تاریخی درباره شاه و هویدا و انقلاب را هم نقد می‌کند. این نقدها در نظر من دقیق آمد.

کتاب خوبی است و به خواندنش می‌ارزد ولی به نظرم اگر کسی درباره انقلاب و قبل از انقلاب کم خوانده باشد خیلی از اشارات کتاب از دستش خواهد رفت. خیلی از چیزهایی که درباره هویدا شنیده و خوانده بودم (از جمله ساده زیستی) با این کتاب روشن‌تر شد.
        

          این کتاب را چند سال پیش دوستی به من قرض داد تا بخوانمش. 
اما من که آن روزها اصلا فرصت سَر خاراندن هم نداشتم، با روزنامه جِلدش کردم و داخل کشوی کُمد کتابخانه‌ام گذاشتم.
آن دوست چند باری سراغش را گرفت و هر بار من پاسخی دادم و او را از سَر باز کردم. 
اما با خودم گفتم؛ بگذار حداقل ۲۰ صفحه از ابتدای آن را بخوانم و کل کتاب را هم سَرسَری نگاه کنم که این بار اگر پرسید، پاسخی شایسته داشته باشم.
اما خواندن ۲۰ صفحۀ آغازین، مرا تا پایان کتاب کشاند و با خود برد و از نگاه سَرسَری نجات پیدا کردم.
کتاب از هویدا چهره‌ای مثبت و کم‌گناه ساخته و بیشتر تقصیرها را به گردن شاه انداخته است.
نگاه آقای میلانی که خارج از کشور زندگی می‌کند؛ به یکی از مسئولان بلند پایۀ حکومت سابق، نگاهی عاطفی و ترحم‌انگیز است.
شاید شیوۀ مردن هویدا بر نویسنده اثرگذار بوده و سعی کرده تا چهره‌ای بیگناه یا حداقل کم‌گناه از او نشان دهد.
و چه بسا انفعال هویدا در برابر شاه، نویسنده را به همراهی بیش از اندازه با او واداشته باشد.
به هر روی تصور می‌کنم، آقای میلانی از جادۀ انصاف کمی خارج شده‌اند و از فردی دفاع می‌کنند که وقتی می‌دید قدرت و اختیار کار ندارد، می‌توانست نخست‌وزیری را رها کند، اما به هر دلیل رها نکرد و حداقل در این زمینه مقصر است!
این برداشت من از این کتاب بود و قرار نیست وحی مُنزَل در این خصوص باشد.
مدتی پس از خواندن این کتاب، کتاب دیگری را دیدم که در بارۀ هویدا منتشر شده بود؛ این بار به قلم فردی از داخل ایران.
نویسندۀ آن کتاب، از آن سوی بام افتاده بود و از هویدا چهره‌ای منفور و شیطانی ساخته بود که یکی از پلیدترین افراد در حکومت سابق بود.
من وقتی گفته‌های این دو نویسنده و مطالب این دو کتاب را  با هم مقایسه کردم، به دور از افراط و تفریط به نگاهی میانه رسیدم که به نظرم به واقعیت نزدیک‌تر بود.
البته چون در آن زمان - منظورم دوران نخست وزیری هویداست - کودکی بودم و به دنبال بازی‌های بچگانه؛ نمی‌توانم بگویم واقعیت امر در بارۀ هویدا چه بوده است و تنها تصور می‌کنم، یافتن نگاهی میان افراط و تفریط، به واقعیت شناخت شخص و شخصیت هویدا نزدیک‌تر باشد.
به هر روی خواندن این کتاب می‌تواند گوشه‌ای از تاریخ گذشتۀ ایران عزیز را برایمان روایت کند؛ هر چند بعضی مطالبش کمی از واقعیت دور باشد و به افسانه نزدیک‌تر.
شوربختانه این کتاب را هم در اختیار ندارم تا نمونه‌ای از متن آن را به حضورتان پیشکش کنم.
        

          این کتاب تحقیقی است که میلانی بر روی زندگی هویدا انجام داده است و به شکل زندگینامه ای از هویدا از بدو تولد تا اعدامش را به تصویر می کشد . 
این اثر خواننده را با هویدا ، علایقش ،تحصیلاتش و دوره نخست وزیری اش آشنا می کند و به گونه ای داستان وار شما را به درون خویش می کشد .
        

          من به خواندن کتاب های که حول و حوش زندگی افراد نوشته شده علاقمندم و این شخصیت هرچه پیچیده تر و یا ناشناخته تر باشد خوب طبیعتاً خواندن و فهم نحوه سلوک و زندگی اش جذاب تر است . این کتاب شاید مشهورترین کتابی است که در خصوص زندگی هویدا نوشته شده و جالب این جاست که متن انگلیسی و ترجمه فارسی آن اثر عباس میلانی است . متن کتاب بسیار شیوا و روان و جذاب است . ولی نمیتوان ادعا کرد کاملاً بی‌طرفانه نوشته شده .  چنانکه در بسیاری موارد شخصیت هویدا از بسیاری مشکلات مبرا دانسته شده و   مسئولیت مشکلات عموماً به گردن محمدرضا پهلوی گذاشته شده است . ولی تحقیقات نسبتا وسیع و مصاحبه های متعدد نویسنده با نزدیکان هویدا ،باعث حکایت ها و روایت های ناشنیده ای  شده که به جذابیت کتاب افزوده است . مجموعاً به توصیه متخصصین تاریخ خواندن این کتاب برای شناخت دوره و شخصیت هویدا  لازم است  و واقعا هم کتابی خواندنی و قابل توصیه برای کتاب خوانان و علاقمندان به تاریخ است . 
        

          دو قرن تنهایی

اعدامش را شاید بتوان اولین «اعدام تشریفاتی» یا «اعدام سرپایی» یک صدراعظم در تاریخ ایران دانست. پیش از آن‌که هلیکوپتر در زندان قصر بنشیند، پیش از آن‌که کیفرخواست محتوم را بشود، پیش از آن‌که در حیاط کوچک زمستان در زندان به‌جای ارکیده‌ای که بر یقهٔ کتش نصب می‌کرد گلولهٔ هفت‌تیر از پشت پهن زمینش کند، آخرین رمان زندگی‌اش را شروع کرده بود. این بار او خوانندهٔ رمان نبود. نویسنده‌اش هم نه خودش بود نه برادرش فریدون. قرار بود ضد قهرمان داستان باشد. تیپ‌ها شخصیت‌وار صف کشیده بودند بی‌تابانه تقلا می‌کردند قهرمان داستان شوند. نخست‌وزیر سابقی که با معیارهای امروز هم زیادی خوش‌پوش و انتلکتوئل به نظر می‌رسید، کف سلول روی تشک به چه فکر می‌کرد؟‌ شاید مصاحبه‌بازجویی خبرنگار فرانسوی «صد سال تنهایی» مارکز را برایش تداعی کرده بود. جای سرهنگ بوئندیا را خبرنگار در داستان گرفته و خودش نشسته جای ژنرال مونکادا. سرهنگ آئورلیانو بوئندیا به ژنرال گفته بود: «دوست من، فراموش نکن که این من نیستم که تو را محکوم به اعدام می‌کنم بلکه انقلاب است که تو را تیرباران می‌کند.» خبرنگار هم به او گفته بود «دوست من، من نیستم که می‌پرسم بلکه انقلاب است که می‌پرسد.» او هم مانند ژنرال خوزه راکل مونکادا جواب داده بود: «دوست من، گورت را گم کن.» ضد قهرمان داستان با آن شمّ کارآگاهی که از رمان‌های جنایی فرانسوی نصیب برده بود از آن لحظه فهمیده بود که انقلاب‌ها همیشه می‌توانند جادویی‌تر از نسخهٔ قبلی باشند. شاید هم شنیع‌تر. فهمیده بود که «یک قربانی لازم است» و هلیکوپتر و کیفرخواست را به هم ربط داده بود. رفته بود هواخوری چه کند؟ معماست. هفت‌تیرکش داستان که بود؟ معماست. پس نویسندهٔ این صحنه‌ها قرار است چه کسی باشد؟ چه کسی قرار است آخرین رمان [زندگینامهٔ] هویدا را بنویسد؟ حتا گابریل گارسیا مارکز هم نمی‌توانست حدس بزند که نویسنده دانشجوی انقلابی‌ای خواهد بود که دو سه دهه بعد می‌فهمد که غریو و غوغا و رگ گردن آن روزها ممکن است خیلی مربوط به واقعیت نبوده باشد و لازم است در همه‌چیز شک کند و همه‌چیز را از نو بنویسد. قرار است تونلی در کوه ناممکن‌ها بزند: به اسنادی دست پیدا کند همه طبقه‌بندی‌شده، با کسانی مصاحبه کند همه صف‌آرایی‌کرده در برابر یکدیگر، دوستانی که هنوز با میزان تورم رگ گردن و تیزیِ زخم زبان از هم شناخته می‌شوند، و مهمتر از همه: پرسوناژ معماییِ کسی که تا دو پشتش همه جنایی‌خوان بوده‌اند؛ روشنفکری خورهٔ کتاب با عصا و پیپ و کلاه با پاکت زردرنگ پر از اسناد آمادهٔ افشا. یعنی «قلب معما» که هیچ‌وقت معلوم نشد. همان‌طور که جزئیات خطرساز دیگرِ ماجرا.
        

          «چند خطی در مورد معمای هویدا»
کتاب "معمای هویدا" عباس میلانی یکی از بهترین کتاب های تاریخی بود که تا به امروز مطالعه کردم.عباس میلانی شش سال صرف آماده سازی این کتاب کرد تا با مصاحبه با افراد گوناگون و بررسی اسناد معتبر یک اثر استخوان دار مستدل تهیه کنه و نتیجه کار الحق و النصاف، خواندنی و جذاب از آب در آمده.
امیر عباس هویدا رو میشه یکی از خاکستری ترین شخصیتهای تاریخ قلمداد کرد.خواندن این کتاب هم مهر تاییدی بر همین قضیه است.میلانی سعی کرده نکات مختلف زندگی هویدا رو بررسی کنه و هر جا مدرکی بوده با مدرک در موردش توضیح بده و جایی هم که نتوانسته به مدرک معتبر دست پیدا کنه هم به مخاطب گفته.مثلا تلاش او برای مصاحبه با فرح که علی رغم پیگیری های زیاد میلانی متاسفانه در نهایت با جواب منفی او مواجه شد .هویدا مثل اکثریت مطلق مسئولان رژیم پهلوی شخصیتی بله قربان گو در برابر محمدرضا پهلوی بود.فساد مالی در کارنامه اش نداشت.حتی در کیفرخواست دادگاه انقلاب به ریاست خلخالی هم بحثی در مورد فساد مالی نشد.اینکه سیزده سال در مسند نخست وزیری باشه و از نظر مالی کارنامه تمیزی داشته باشی مساله ایست ارزشمند و البته بسیار نادر.او رابطه ی خوبی با هنرمندان و روشنفکران داشت.هدایت و به ویژه صادق چوبک از دوستان نزدیک هویدا بودند.بخشی از کتاب به رابطه پر فراز و نشیب هویدا با ابراهیم گلستان میپردازه که نکات جالب و خواندنی داره.کتاب و فیلم "اسرار گنج دره جنی" ابراهیم گلستان(معرفی این کتاب رو قبلا نوشته ام) و چالش هایی که این فیلم ایجاد میکنه در این کتاب به تفصیل در موردش پرداخته میشه.عباس میلانی از ابتدا تا انتهای زندگی هویدا رو چنان دقیق بررسی کرده که هر حرفی در مورد کتاب،شاید ابتر به نظر برسه و حق مطلب رو ادا نکنه.از خانواده هویدا صحبت میشه،از زندگی در بیروت و پاریس تا نحوه ورود او به عالم سیاست و دوره طولانی و پر فراز و نشیب نخست وزیری اش.دوره ای که به گفته میلانی میشه به دو بخش تقسیمش کرد.بخش اولی که واقعا اهداف خوب و مترقی داشت ولی بخش دوم دوره صدارت او با تغییرات احوال هویدا همراه میشه .از زندگی خصوصی هویدا هم در کتاب میخوانیم.از ازدواج و طلاق او با لیلا امامی.مباحثی در مورد انحرافات جنسی هویدا مطرح بوده که میلانی سعی کرده این مساله رو هم از قلم نندازه و صحت و سقم اون رو بررسی کنه.
طبیعی است وقتی زندگی نخست وزیر 13 ساله شاه را میخوانیم،با کم و کیف حکمرانی نظام پهلوی هم آشنا میشیم..نحوه تصمیم گیری ها،دخالت های نا به جا،اختلافات نخست وزیر و سایر کارگزاران حکومت از سایر نکات مهمی است که در کتاب مورد بررسی قرار میگیره.انتهای کتب عکسهایی از زندگی هویدا از دوران کودکی تا واپسین روزهای سپری شده در زندان و دادگاه میبینیم که حسن ختامی است بر این کتاب خواندنی و ارزشمند.
کتاب با این پاراگراف به پایان میرسه:
هویدا بیشتر عمرش گرفتار چنبری گریزناپذیر بود. در یک سو مخالفان رژیم بودند و اغلب جزم اندیش و انعطاف ناپذیر بودند. در سوی دیگر شاهی بود که در پاییز پدرسالاری اش بیش از پیش خودرأی و خودکامه شده بود. انگار هویدا با آن خنده ی آرامی که بر چهره اش نقش بسته بود میگفت: «بر هر دو تبارتان لعنت باد»
        

          کتابی بسیار عالی با نثری روان و خواندنی