کتاب تکوین نهاد مرجعیت تقلید شیعه تلاش کرده است  چگونگی شکل‌گیری نهادی به نام مرجعیت تقلید را توضیح دهد. این نهاد از نظر نویسنده نهادی است متأخر که از قرن دوازده و سیزده هجری شروع شده است. علت شکل‌گیری این نهاد تغییراتی در ساختار قدرت حکومتی ایران، شکل‌گیری نظریه خمس، شکل‌گیری نظریه تقلید از اعلم و حمایت‌های درباره صفوی و قاجار ، قطع ارتباط ایران و عراق و ... است. دوران اوج این مرجعیت در دوران شیخ انصاری، ابوالحسن اصفهانی و بروجردی در ایران است. 
به نظرم کتاب در تبیین و اثبات مدعای خود موفقیت خوبی دارد و انباشته از اطلاعات ارزشمند از تاریخ متأخر حوزه‌های علمیه به ویژه حوزه قم و نجف است.
        

                کتاب «خون دلی که لعل شد» را این چند روزه در سفر خواندم. کتابی پرفروش از زندگی آیت‌الله سید علی خامنه‌ای. نام عربی کتاب «إنّ مع الصّبر نصراً» است و عنوان ترجمه هم چنان‌که پیدا است از شعر معروف حافظ گرفته شده که
گویند سنگ لعل شود در مقام صبر/آری شود ولیک به خون جگر شود. 

کتاب متنی روان دارد و برای مخاطبی عمومی تهیه شده است. برای علاقمندان به شخصیت آیت‌الله سید علی خامنه‌ای کتابی است مغتنم و برای پژوهش‌گران عرصه انقلاب اسلامی هم خالی از فایده نیست. کتاب البته شرح زندگانی نیست و فقط به دوران‌های زندان و تبعید شخصیت اول کتاب پرداخته است. با این حال هم بخش مقدماتی، هم توضیحاتی که در ضمن خاطرات آمده است اطلاعاتی فراتر را نیز در اختیار خواننده قرار می‌دهد و سیر زندگی ایشان را هم تا حدودی ترسیم می‌کند . 

نکته جالبی که شاید بسیاری ندانند آن است که آیت‌الله خامنه‌ای خاطراتش را به عربی تعریف کرده و سپس کتاب به فارسی ترجمه شده است. مخاطب اولیه کتاب هم خوانندگان جهان عرب هستند. به همین جهت بخشی از کتاب به چگونگی آشنایی ایشان با زبان عربی پرداخته و  در بخش‌هایی هم تلاش شده تسلط ایشان بر ادبیات و شعر عربی به تصویر کشیده شود. 

آیت‌الله خامنه‌ای در این خاطرات از باورهای عمیق خود به اسلام، ائمه، اسلام سیاسی، و از سبک زندگی ساده‌‌زیستانه خود به صراحت سخن گفته است. و در جایی نیز از «قدرت بیان» خودش سخن می‌گوید. در مواردی هم بر اساس خواب‌هایی  که خود یا دیگران دیده‌اند زندگی خویش را با یوسف نبی(ع) مطابقت می‌دهد. 

 به گمانم در این کتاب، پس از شخصیت اول داستان،  شخصیتی که بیش از دیگران حضور دارد هاشمی رفسنجانی است که در موارد متعددی مورد اشاره خاطره‌گو قرار گرفته است. پانویس توضیحی برای توجیه سیگار کشیدن آیت‌الله خامنه‌ای از کارهای ناشیانه ویراستار نهایی کتاب است. در انتهای کتاب تصاویر و اسناد متعددی درج شده است که به فهم بهتر کتاب کمک می‌کند. 
کتاب را در ۱۲ اسفند ۱۴۰۲ تمام کردم.
        

                کتاب نقش و حضور خدا در جهان نوشته هادی فنایی اشکوری، تلاش کرده است پاسخی به یکی از مهم‌ترین پرسش‌های تاریخ اندیشه دینی بشر بدهد. 
نویسنده در تبیین پرسش و تأثیر آن در باور دینی و گزارش چالش‌های این بحث نسبتا موفق عمل کرده است. چنانکه در گزارش پاسخ‌های داده شده و نگرش الاهیات مسیحی، نگرش فلسفی و نگرش عرفانی و کلامی نیز تلاش قابل قبولی کرده است. ولی در ارائه یک پاسخ قانع کننده نویسنده به هیچ وجه کامیاب نیست. و من که کتاب را با انگیزه فراوان خواندم در انتها چیزی بر داشته‌هایم افزوده نشد. 

کتاب را در ۹ اسفند ۱۴۰۲ تمام کردم
        

                صلح برای ما، جنگ برای آن‌ها

«صلح برای ما، جنگ برای آن‌ها» نتیجه‌ای است که با خواندن کتاب دیوید فرامکین با نام ‘’A Pease to End All Peace’’ به آن می‌رسید.
«صلحی که همه‌ی صلح‌ها را بر باد داد» عنوانی است که حسن افشار مترجم فارسی کتاب برای آن برگزیده است با عنوان فرعیِ «فروپاشی امپراتوری عثمانی و شکل‌گیری خاورمیانه‌ی‌ معاصر». کتاب را نشر ماهی در ۱۳۹۵ با ترجمه حسن افشار منتشر کرده است، با فاصله‌ای تقریبا سی‌ساله بعد از انتشار کتاب در ۱۹۸۹ میلادی در آمریکا.

کتابی در ۱۲ بخش و ۶۱ فصل که تلاش می‌کند ماجرای فروپاشی عثمانی و شکل‌گیری خاورمیانه با نقشه جدید را طی سال‌های ۱۹۱۲ تا ۱۹۲۲ گزارش و تحلیل کند. گزارشی با جزئیات فراوان از ماجراهای داخل حکومت عثمانی، جلسات کابینه بریتانیا، گفت‌وگوهای سران کشورها و سران قبایل عرب، مذاکرات صلح، تصاویر متعدد، و یادداشت‌های شخصی بازیگران سیاسی این ده‌سال که تعدادشان هم کم نیست. 

خلاصه کتاب آن است که سران متفقین (انگلیس، فرانسه و روسیه) در جنگ جهانی اول تلاش می‌کنند طرح صلحی را در خاورمیانه پیاده کنند تا درگیری‌های بین خودشان بر سر تقسیم این منطقه مهم در جهان به پایان برسد. هدف از این صلح صلح بین خودشان است نه صلح برای انسان‌ها و ساکنان این سرزمین. هدف اصلی حذف امپراتوری عثمانی و تقسیم آن است. ولی ظهور مصطفی کمال پاشا در ترکیه، انقلاب کمونیستی در روسیه، زنده‌شدن روحیه استقلال خواهی در کشورهای عربی، و دخالت آمریکا بازی را در هم می‌ریزد.  در این بین پیگیری‌های نخست‌وزیر سرسخت بریتانیا، دیوید لوید جورج برای اختصاص فلسطین به یهود تقریبا تنها خط مستقیمی است که دنبال می‌شود. 

به جز آگاهی‌های تاریخی خواندن کتاب نیازمند دانستن جغرافیایی تاریخی منطقه نیز هست. در نقشه‌های امروز خط‌های مرزی و برخی اسم‌ها نسبت به آنچه در دهه دوم قرن بیستم می‌گذرد تغییر کرده است. 

یکی از نتایج فرعی کتاب، شکست این پندار است که همه چیز در ماجرای خاورمیانه بر اساس برنامه‌ریزی پیش‌رفته است و سیاست‌مداران انگلیسی دقیق و هدف‌مند کار می‌کنند. اختلافاتی که بین دولت‌مردان بریتانیا در این کتاب گزارش شده آن‌چنان گسترده است که خواننده می‌پذیرد بخش زیادی از آنچه در پایان جنگ جهانی رخ داده است برآیند حوادث پیش‌بینی نشده و ناآگاهی‌های بازیگران اصلی است. سردمداران بریتانیا از بسیاری از تحولات منطقه، توانایی‌های بازیگران دیگر، و حتی تفکرات همکارانشان بی‌خبر هستند، و گاه حتی بر سر جنگیدن و نجنگیدن در حد نخست‌وزیر و وزرا اختلاف‌های اساسی گزارش می‌شود.

کتاب «صلحی که همه‌ی صلح‌ها را بر باد داد» با قلمی داستانی نوشته شده و ترجمه حسن افشار هم روان است و خواندن متن کتاب خستگی‌آور نیست، ولی ماجرا آن‌قدر شلوغ است که اگر خواننده‌ای آگاهی پیشین از سرگذشت خاورمیانه و جنگ جهانی اول نداشته باشد سردرگم می‌شود. به بیان دیگر اگر کسی بخواهد یک خط تحلیلی روشن از وقایع داشته باشد از این کتاب چیزی دستگیرش نخواهد شد. 

تصور می‌کنم نویسنده می‌توانست بسیاری از یافته‌هایش از اسناد و گفت‌وگوها را در کتاب نیاورد و آسیبی هم به هدفش نرسد. با این حال اگر خواننده پیش از خواندن این کتاب، بازیگران اصلی خاورمیانه و جنگ جهانی را بشناسد و رویدادهای سازنده این دوران را در ذهن خود داشته باشد، این کتاب می‌تواند تصویر او را این دوران ده‌ساله آشکارتر کند. 

کتاب فرامکین یک ترجمه فارسی دیگر هم دارد که دنیای اقتصاد آن‌ را در دو جلد منتشر کرده است. این ترجمه با نام «صلح کردند که جنگ بماند» و عنوان فرعیِ «چگونگی فروپاشی امپراتوری عثمانی و برآمدن خاورمیانه جدید» عرضه شده و داود حیدری و مفید علیزاده مترجمان آن هستند.

گاه‌نگاشت ۷۹
کانال تلگرامی گاه‌نگاشت

https://t.me/MKHAGHANIFAZL
        

                کتاب را شهریور سال ۷۸ خواندم. هر دو جلدش را. براساس یادداشت‌هایم هر جلدش را در یک روز خوانده‌ام. همان‌روزها که تازه آمده بود. گمان می‌کنم بنابود جلد سومی هم داشته باشد. کسی از اطرافیانم شاگرد نادر ابراهیمی بود و کتاب‌هایش را داشت. من هم‌ می‌خواندم.
کتاب درباره امام خمینی است. ادبیات کتاب مثل چندکتاب دیگر از نادر ابراهیمی  حماسی است. برخی تصویرهایش هم‌چنان در برابر چشمم هستند.
        

                کتاب را شهریور سال ۷۸ خواندم. هر دو جلدش را. براساس یادداشت‌هایم هر جلدش را در یک‌روز خوانده‌ام. همان‌روزها که تازه آمده بود. گمان می‌کنم بنابود جلد سومی هم داشته باشد. کسی از اطرافیانم شاگرد نادر ابراهیمی بود و کتاب‌هایش را داشت. من هم‌ می‌خواندم.
کتاب درباره امام خمینی است. ادبیات کتاب مثل چندکتاب دیگر از نادر ابراهیمی  حماسی است. برخی تصویرهایش هم‌چنان در برابر چشمم هستند.
        

                کتاب تکامل: نظریه‌ای در بحران نوشته مایکل دنتون جزو معدود آثاری است که در ایران در نقد نظریه تکامل منتشر شده است. نقدهای متعددی که در ایران بر تکامل منتشر شده بیشتر از سوی عالمان دینی بوده است. ولی نقدهای دنتون نقدهایی است که می‌توان آ‌ن‌ها را نقدهای روش‌شناختی با استفاده از داده‌های زیست‌شناختی توصیف کرد. بخش زیادی از کتاب صرف این شده است که نشان دهد نظریه تکامل شواهد بسیار کمی دارد و شواهد جدیدی که یافت می‌شوند هیچ یک موید نظریه نیستند. مثل یافته‌های فسیل‌شناسانه و نیز مطالعاتی که درباره آغاز حیات شده است.

کتاب ترجمه خوبی دارد ولی مطالعه آن برای کسانی که مثل من دانستی‌های زیست‌شناسی‌شان ضعیف است کمی زمان بر است

نویسنده کتاب دیگری دارد با نام تکامل: نظریه‌ای همچنان در بحران که آن هم در ایران ترجمه شده است.
        

                پارادایم‌شناسی علوم انسانی را سال ۸۶ خریدم و ۱۴۰۲ خواندم. به مناسبت تدریس معرفت‌شناسی به آن مراجعه کردم و پشیمان شدم که چرا زودتر نخواندمش. کتاب چندان با عنوان ترجمه همراه نیست. وبیشتر تلاش می‌کند نگاه خواننده به پژوهش‌های علوم انسانی و اجتماعی را اصلاح کند. نویسنده تلاش می‌کند دوگانه‌های متعددی که در شناخت فرهنگ‌ و انسان دامن‌گیر پژوهش‌گر می‌شود را بشکند و او را در میانه این دوگانه‌ها نگاه دارد.  دوگانه‌هایی مثل ذره‌گرایی یا کل‌گرایی، تعمیم‌گرایی یا تاریخ‌گرایی، واقع‌گرایی یا برساخت گرایی و مانند آن.  می‌توانم کتاب را کتابی بصیرت‌بخش توصیف کنم. و خواندن آن را به پژوهندگان علوم اجتماعی، مردم‌شناسی، و انواع مطالعات فرهنگی توصیه کنم. 
امروز دیدم که دانشگاه امام صادق(ع) نیز آن را منتشر کرده است.
        

                کتاب فلسفه شناخت نوشته عبدالحسین خسروپناه و احمد پناهی‌آزاد در واقع حاصل درس‌های معرفت‌شناسی خسروپناه در حوزه و دانشگاه است. این درس‌ها در بازه‌های زمانی مختلف ایراد شده است. کتاب یکی از جامع‌ترین کتاب‌های منتشر شده در ایران درباره معرفت‌شناسی است و به همه مباحث معرفت‌شناسی توجه کرده است. رویکرد آن کاملا هماهنگ با معرفت‌شناسان مسلمان و مشخصا نگاه ارسطویی است. از اندیشمندان غربی به دکارت و کانت سهم زیادی داده است. ولی بسیاری دیگر را گذرا مرور کرده است.
کتاب تکرار زیاد دارد و قابل تلخیص است. برخی از مباحث را بسیار گذرا  و نامفهوم رها کرده است. و گاه مباحث نامرتبطی را آورده است که ارتباط وثیقی با معرفت‌شناسی ندارد و بیشتر هستی‌شناسی است تا شناخت‌شناسی. 
خسروپناه در این کتاب نظریه خودش با نام رئالیسم شبکه‌ای را نیز تبیین کرده است که به نوعی عبور از مبناگرایی کلاسیک و پذیرش انسجام‌گرایی و عمل‌گرایی است.
        

                کتاب در جستجوی ذوالقرنین، تلاشی است برای شناسایی شخصیت ذوالقرنین که قرآن در سوره کهف در چندین آیه ماجرای او را نقل کرده است. در بین ایرانیان به ویژه پس از انتشار نظر علامه طباطبایی بسیاری شخصیت ذوالقرنین را بر کوروش کبیر تطبیق می‌کنند که نخستین بار از سوی ابوالکلام آزاد و یا  احمدخان هندی مطرح شده است. با این حال نویسنده این کتاب با مطالعه زندگی کوروش و گزارش آن نشان می‌دهد که کوروش نمی‌تواند ذوالقرنین باشد. در بخشی از کتاب نیز تطبیق او با اسکندر مقدونی را نقد می‌کند و بالاخره به این نتیجه می‌رسد که تنها شخصیت قابل تطبیق بر ذوالقرنین گیلگمش پادشاه افسانه‌ای سومری است. 

نویسنده از روایات شیعی فراوانی استفاده کرده است و تطبیق اسکندر و ذوالقرنین را نتیجه روایات اهل سنت و روایات اسرائیلیات وارد شده از علمای یهود می‌داند. 

به نظرم کتاب زیاده‌نویسی کم‌ نداشت و می‌شد که کتاب خلاصه‌تر باشد. قلم نویسنده خسته‌کننده نیست و اطلاعات زیادی هم از کتاب به دست خواننده می‌آید.
        

                کتاب آشنایی با معرفت‌شناسی کمی فراتر از «آشنایی» است.  و برخی از مباحث معرفت‌شناسی را با تفصیلی بیشتر بررسیده است. نویسنده تلاش کرده  است فارسی بنویسد به این معنا که تا توانسته به جای‌ واژگان عربی و فرنگی از برابرهای فارسی استفاده کرده است. این کار شایسته قدردانی است هر چند ارتباط با کتاب را دشوار کرده است و شاید بسیاری از  خوانندگان نتوانند وارد فضای کتاب بشوند.
البته که کتاب روان نوشته شده است. اصرار دیگر کتاب استفاده نکردن از منابع فلسفی مسلمانان و تکیه بر منابع غربی است. و احتمالا بخشی از تلاش نویسنده برای عربی‌ننویسی هم نتیجه همین گرایش است.
مثال‌های بسیار کاربردی و نکته‌سنجانه کتاب، فهم دشواری‌های معرفت‌شناسی را آسان کرده است.
علاقمندان مباحث شناخت از این کتاب بهره خواهند برد. ولی بعید می‌دانم کسی که تا کنون معرفت شناسی نخوانده است بتواند وارد دنیای این کتاب شود.
        

                یک کتاب طولانی که می‌شد با یک سوم حجم آن را منتشر کرد. تکرار زیاد و عبارت‌پردازی فراوان . با این حال اصل موضوع کتاب قابل توجه است. گزارشی از سیر کلی اندیشه سلفی و شاخه‌بندی‌های آن و آشنایی با فضای سیاسی و فرهنگی عربستان وهابیت از مزیت‌های کتاب است. مخاطب کتاب عمومی است.
        

                کتاب ماجراهای جاودان در فلسفه از کتابهای ابتدایی برای شروع تاریخ فلسفه غرب است. و سرنوشت و اندیشه فیلسوف را در قالب داستان‌هایی از زندگی او تبیین کرده است. کتاب بیشتر رویکرد داستانی دارد تا فلسفی.
        

                کتابی کوتاه، روان و ابتدایی برای آشنایی با فلسفه غرب. و قابل به توصیه به همه کسانی که می‌خواهند در این زمینه چیزی بخوانند ولی نمیدانند که از کجا شروع کنند.
        

                کتاب درباره مستبصر شدن یا شیعه شدن یک عالم اهل سنت است. به نام محمد تیجانی سماوی که دارای گرایش صوفیانه است و اهل شما آفریقا. این کتاب بیش از آن که مباحث نظری داشته باشد شرح حال و شرح تغییر حال است. از سفر به مکه و بعد سفر به عراق و نجف و دیدن آیة الله خوئی و آیة الله شهید صدر و کتابهایی که برایش می‌فرستند و سه سال مطالعه و بعد شیعه شدن و بعد هم ماجراهای پس از تشیع و برخی درگیری‌ها در تونس. کتاب مشهوری است و بارها منتشر شده و خواندنی است